খনিজ পদাৰ্থ আৰু শক্তি সম্পদসমূহ | অধ্যায় ৭ | Class 12 Geography Solution Assamese | HS 2nd Year Geography Notes |


খনিজ পদাৰ্থ আৰু শক্তি সম্পদসমূহ

অধ্যায় ৭

________________________________


অনুশীলনী

১। নিম্নলিখিত বিকল্পসমূহৰ পৰা শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱা।

(i) নিম্নলিখিত ৰাজ্যসমূহৰ ভিতৰত কোনখন ৰাজ্যত মুখ্য তৈলক্ষেত্ৰসমূহ অৱস্থিত?

(a) অসম        (c) ৰাজস্থান

(b) বিহাৰ         (d) তামিলনাডু

উত্তৰঃ (a) অসম।

(ii) নিম্নলিখিত ঠাইসমূহৰ মাজৰ কোনখন ঠাইত পোন প্ৰথমে পাৰমাণৱিক শক্তি কেন্দ্ৰ আৰম্ভ হৈছিল?

(a) কালপাক্কম        (c) ৰাণাপ্ৰতাপ সাগৰ

(b)  নাৰোৰা            (d) তাৰাপুৰ

উত্তৰঃ (d) তাৰাপুৰ।

(iii) নিম্নলিখিত খনিজৰ ভিতৰত কোনবিধ খনিজক 'মুগা হীৰা' বুলি জনা যায়?

(a) লো            (c) মেংগানিজ

(b) লিগ্নাইত     (d) অভ্ৰ

উত্তৰঃ  (b) লিগ্নাইত।

(iv) নিম্নলিখিতসমূহৰ ভিতৰত কোনটো অপুনৰ্ভৱ শক্তিৰ উৎস?

(a) জলবিদ্যুৎ শক্তি        (c) তাপশক্তি

(b) সৌৰ শক্তি                (d) বতাহ শক্তি

উত্তৰঃ (c) তাপশক্তি।

২। ৩০টামান শব্দৰে নিম্নলিখিত প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ লিখা।

(i) ভাৰতবৰ্ষত অভ্ৰৰ বিতৰণৰ ওপৰত এটি টোকা লিখা.

উত্তৰঃ 

(ii) 'পাৰমাণৱিক শক্তি' মানে কি? ভাৰতৰ পাৰমাণৱিক শক্তিকেন্দ্ৰসমূহৰ নাম উল্লেখ কৰা।

উত্তৰঃ পাৰমাণৱিক শক্তি হৈছে পাৰমাণৱিক বিভাজনৰ পৰা মুকলি হোৱা শক্তিৰ দ্বাৰা প্ৰাপ্ত যি শক্তি ইউৰেনিয়াম আৰু থোৰিয়ামৰ দৰে তেজস্ক্ৰিয় খনিজ পদাৰ্থৰ নিউক্লিয়াছ বিভাজন কৰে। নিউক্লিয়াৰ ফিছনৰ পৰা মুকলি হোৱা শক্তি পানী গৰম কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়, ইয়াৰ পৰা মুকলি হোৱা বাষ্পটো বিদ্যুৎ উৎপাদন কৰা টাবাৰ্ইন এটা ঘূৰাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰে। গুৰুত্বপূৰ্ণ পাৰমাণৱিক শক্তি প্ৰকল্পবোৰ হৈছে তাৰাপুৰ (মহাৰাষ্ট্ৰ) , (ৰাজস্থান), কালপক্কম (তামিলনাডু), নাৰোৰা (উত্তৰ প্ৰদেশ), কাইগা (কৰ্ণাটক) , কোটাৰ ওচৰৰ ৰাৱাটভাটা আৰু কাকাৰাপাৰা গুজৰাট।

(iii) অলৌহ ধাতুবোৰৰ নাম লিখা। এইবোৰৰ অৱস্থানিক বিতৰণৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ ভাৰতত বক্সাইট আৰু তামৰ বাহিৰে অলৌহ ধাতৱ খনিজ পদাৰ্থ দুৰ্বলভাৱে সমৃদ্ধ। 

    বক্সাইট: মুখ্যতঃ তৃতীয় স্তৰত জমা পোৱা যায় উপদ্বীপীয় ভাৰতৰ মালভূমি বা পাহাৰীয়া পৰিসৰত আৰু দেশৰ উপকূলীয় অঞ্চলটো বিস্তিতভাৱে হোৱা লেটাৰাইট শিলৰ সৈতে সম্পৰ্কীত। বক্সাইট হৈছে অলুমিনিয়ামৰ বাবে আৱবিক। উৰিষ্যা বক্সিতৰ সৰ্ববৃহৎ উৎপাদক। কালাহাণ্ডি আৰু সম্বলপুৰ হৈছে আগশাৰীৰ প্ৰয়োজক।

তেওঁলোকৰ উৎপাদন বৃদ্ধি কৰি থকা আন দুটা ক্ষেত্ৰ হৈছে বোলাংগীৰ আৰু কোৰাপুট। লোহাৰডাগাৰ ঝাৰখণ্ডবোৰত সমৃদ্ধ জমা আছে। গুজৰাট, ছত্তীশগড়, মধ্য প্ৰদেশ আৰু মহাৰাষ্ট্ৰ হৈছে অন্যায়্য মুখ্য উৎপাদক । গুৰাটৰ ভবানাগৰ জামতনগৰত মুখ্য জমা আছে । মহাৰাষ্ট্ৰ কোবালা, থানে, ৰত্নগিৰি, সাতাৰা, কোলাহপুৰ হৈছে গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎপাদক। তামিলনাডু, কৰ্ণাটক আৰু গোৱা হৈছে বক্সাইট কপাত সৰু উৎপাদক।

তামোলজমা মুখ্যতঃ ঝাৰখণ্ডৰ সিংভূম জিলা, মধ্য প্ৰদেশৰ বালাঘাট জিলা আৰু ৰাজস্থানৰ ঝুনঝুন আৰু আলৱাৰ জিলাত হয়। বৈদ্যুতিক উদ্যোগৰ বাবে এইটো অত্যাৱশ্যকীয়। কপাৰৰ ক্ষুদ্ৰ উৎপাদক হৈছে গুন্টুৰ জিলা (অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ) , চিত্ৰাদুৰ্গ আৰু হাছান জিলা কৰ্ণাটক) আৰু দক্ষিণ আৰ্কট জিলা (তামিলনাডু)ৰ অগ্নিগুণ্ডালা। 

(iv) অলৌকিক শক্তিৰ উৎস  বুলিলে কি বুজায়?

উত্তৰঃ জীৱাশ্মৰ পৰা উৎপত্তিজাত ইন্ধনবোৰ যেনে- কয়লা, পেট্ৰ'লিয়াম, প্ৰাকৃতিক গেছ আৰু পাৰমাণৱিক শক্তি আদি নিঃশেষ হ'বলৈ ধৰা কেঁচা পদাৰ্থ। কেৱল পূৰ্ণভব কৰিব পৰা শক্তি উৎসসমূহ যেনে- সৌৰশক্তি, বতাহ, জলবিদ্যুৎ আৰু জৈৱ উপাদানক ধাৰণক্ষম শক্তি সম্পদ বুলি বুজা যায়। এই শক্তি সম্পদ, পৃথিৱীৰ বুকুত বহু পৰিমাণে বিস্তিত হৈ আছে আৰু লগতে এনে সম্পদবোৰে পৰিবেশৰ প্ৰতিও নজৰ ৰাখে। প্ৰাৰম্ভিক ব্যয় সামৰি ল'ব কৰিব পাৰি যে অলৌকিকতা থকা শক্তিসম্পদ সমূহ বহু ধাৰণক্ষমতা সম্পন্ন আৰু পৰিবেশ বন্ধু।

৩। ১৫০টামান শব্দৰে নিম্নলিখিত প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ দিয়া।

(i) ভাৰতবৰ্ষৰ পেট্ৰ'লিয়াম সম্পদৰ বিষয়ে বিতং টোকা লিখা।

উত্তৰঃ অশোধিত পেট্ৰ'লিয়ামত ৰাসায়নিক গঠন, ৰং আৰু নিদিৰ্ষ্ট মাধ্যাকৰ্ষণৰ পৰিৱৰ্তন হোৱা তৰল আৰু গেছীয় স্থিতিৰ হাইড্ৰ'কাৰ্বন থাকে। ই অটোমোবাইল, ৰেলৱে আৰু বিমানৰ সকলো আভ্যন্তৰীণ কম্বাষ্টন ইঞ্জিনৰ বাবে শক্তিৰ এক অত্যাৱশ্যকীয় উৎস। ইয়াৰ অসংখ্য উপ-সামগ্ৰী পেট্ৰ'কেমিকেল উদ্যোগত সংসাধিত কৰা হয়।

    অশোধিত পেট্ৰ'লিয়াম তৃতীয় পৰ্বৰ পলসৰ শিলত হয়। ১৯৫৬ চনত তেল আৰু প্ৰাকৃতিক গেছ আয়োগ স্থাপনৰ পিছত তেল অন্বেষণ আৰু উৎপাদন প্ৰণালীবদ্ধভাৱে গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। তেতিয়ালৈকে, অসমত ডিগবৈ একমাত্ৰ তেল উৎপাদনকাৰী অঞ্চল আছিল কিন্তু ১৯৫৬ চনৰ পিছত পৰিস্থিতি সলনি হৈছে। শেহতীয়া বছৰবোৰত , দেশৰ চৰম পশ্চিম আৰু পূব অংশত নতুন তেল জমা পোৱা গৈছে। অসমত ,ডিগবৈ. নাহৰকটীয়া আৰু মৰাণ হৈছে গুৰুত্বপূৰ্ণ তেল উৎপাদনক্ষেত্ৰ। গুজৰাটৰ মুখ্য তৈল ক্ষেত্ৰবোৰ হৈছে অংকালেশ্বৰ, কলোল, মেহছানা, নৱাগম, কোচাম্বা আৰু লুনেজ। মুম্বাইৰ পৰা ১৬০ কিলোমিটাৰ দূৰত অৱস্থিত মুম্বাই হাই ১৯৭৩ চনত আৱিষ্কাৰ কৰা হৈছিল।

    পূৱ উপকূলৰ কৃষ্ণা -গোদাৱৰী আৰু কাবেৰী অৱবাহিকাত অন্বেষণমূূৱক কুঁৱাত তেল আৰু প্ৰাকৃতিক গেছ পোৱা গৈছে। বাতৰি কাকতৰ প্ৰতিবেদন অনুসৰি তেল আৰু প্ৰাকৃতিক গেছ আয়োগে ৰামনাথপুৰম জিলাত প্ৰাকৃতিক গেছৰ ভাণ্ডাৰৰ সাম্ভাৱ্য অঞ্চল বিচাৰি পাইছে। জৰীপটো এতিয়াও প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত আছে। জৰীপটো সম্পূৰ্ণ হোৱাৰ পিছতহে গেছৰ ভাণ্ডাৰৰ সঠিক পৰিমাণ জনা যাব। কিন্তু ফলাফলবোৰ উৎসাহজনক  কুঁৱাবোৰৰ পৰা আহৰণ কৰা তেল হৈছে খাৰুৱা তেল আৰু ইয়াত বহুতো অশুদ্ধি থাকে। ইয়াক পোনপটীয়াকৈ ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি। ইয়াক পৰিষ্কাৰ কৰিব লাগিব। ভাৰতত দুই প্ৰকাৰৰ শোধনাগাৰ আছেঃ

        (ক) ক্ষেত্ৰ আধাৰিত আৰু (খ) বজাৰ আধাৰিত। ডিগবৈ ক্ষেত্ৰ ভিত্তিক এক উদাহৰণ আৰু বাৰাউনি হৈছে বজাৰ আধাৰিত শোধনাগাৰ এক উদাহৰণ । ভাৰতত ১৮টা শোধনাগাৰ আছে।  

(ii) ভাৰতৰ জলবিদ্যুৎ শক্তিৰ বিষয়ে এখন ৰচনা লিখা।

উত্তৰঃ হাইডেল শক্তি হৈছে এক নৱীকৰণযোগ্য শক্তি সম্পদ কিয়নো ই বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ বাবে পৃথিৱীৰ পানী চক্ৰ ব্যৱহাৰ কৰে। পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠৰ পৰা পানী বাষ্পীভূত হয়, ডাৱৰ গঠন কৰে , পৃথিৱীলৈ ঘূৰি যায় , আৰু সাগৰৰ ফালে প্ৰৱাহিত হয়। পানীৰ চলাচল যিহেতু ই তললৈ প্ৰৱাহিত হয় গতিশক্তি সৃষ্টি কৰে যাক বিদ্যুৎতলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰি।  প্ৰতিবছৰে ২৭০০ টিউব্লিউএইচ উৎপন্ন হয়। ভাৰতত ১,৭৬,৯৯০ মেগাৱাট মুঠ বিদ্যুৎ উৎপাদন স্থাপিত ক্ষমতাৰ ভিতৰত, হাইডেল বিদ্যুতে প্ৰায় ২১.৫% অৰ্থাৎ ৩৮, ১০৬ মেগাৱাট অৰিহণা যোগায়।

    ২০০৭-২০১২ বৰ্ষত বিভিন্ন পৰম্পৰাগত উৎসৰ পৰা ৭৮,৭০০ মেগাৱাট ক্ষমতা সংযোজনৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে, য'ত জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ পৰা  ১৫,৬২৭ মেগাৱাট অন্তৰ্ভুক্ত আছে। ইয়াৰ উপৰিও , ২৫ মেগাৱাট ষ্টেচন ক্ষমতালৈকে সৰু হাইড্ৰ'ৰ পৰা ১৪০০ মেগাৱাট ক্ষমতা যোগ কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছিল। দেশত মুঠ জলবিদ্যুৎ সম্ভাৱনা প্ৰায় ১৫০,০০০ মেগাৱাট মূল্যায়ন কৰা হয়, যি ৬০% লোড কাৰকত ৮৪,০০০ মেগাৱাটৰ সমান। ক্ষুদ্ৰ জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ সম্ভাৱনা প্ৰায় ১৫,০০০ মেগাৱাট বুলি অনুমান কৰা হৈছে। 

    প্ৰযুক্তিঃ এটা জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পত এটা উচ্চ বান্ধ থাকে যাক এটা জলাশয় সৃষ্টি কৰিবলৈ এটা ডাঙৰ নদীৰ ওপৰেৰে নিৰ্মাণ কৰা হয়, আৰু এটা ষ্টেচন যত বিদ্যুতলৈ শক্তি ৰূপান্তৰ প্ৰক্ৰিয়া সংঘটিত হয়। জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প এটাত শক্তি উৎপাদনৰ প্ৰথম পদক্ষেপ হৈছে জলবিজ্ঞানৰ চক্ৰৰ সময়ত হ্ৰদ, সোঁত আৰু নদীত বতৰৰ বৰষুণ আৰু বৰফ হৈ যোৱা সংগ্ৰহ। ৰান -অফ তলৰ ফালে বান্ধলৈ প্ৰবাহিত হয়।পানী এটা বান্ধৰ মাজেৰে , জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পলৈ পৰে আৰু টাৰ্বাইন নামৰ ডাঙৰ চকা এটা ঘূৰাই দিয়ে ।

    টাৰৱাইনটোৱে জেনেৰেটৰটো চলাবলৈ পানী পৰি যোৱাৰ শক্তিক যান্ত্ৰিক শক্তিলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে। এই প্ৰক্ৰিয়াটো সংঘটিত হোৱাৰ পিছত ট্ৰেস্ণমিচন লাইনৰ জৰিয়তে সম্প্ৰদায়বোৰলৈ বিদ্যুৎ স্থানান্তৰ কৰা হয়। ই সম্পূৰ্ণৰূপে ক্ষতিকাৰক নহয় , কিয়নো জনবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ মাজেৰে প্ৰৱাহিত হোৱাৰ সময়ত পানীত কোনো প্ৰদূষক যোগ দিয়া নহয়।

    ভাৰতত সম্ভাৱনাঃ ভাৰতত অপৰিসীম পৰিমাণৰ জল-বৈদ্যুতিক সম্ভাৱনা আছে আৰু বিশ্বৰ পৰিস্থিতিত শোষণযোগ্য জল-সম্ভাৱনাৰ ক্ষেত্ৰত ৫ম স্থানত আছে। চি.ই.এ.-য়ে কৰা মূল্যাঙ্কন অনুসৰি , ভাৰতত ১৪৮৭০০ মেগাৱাট স্থাপিত ক্ষমতাৰ অৰ্থনৈতিকভাৱে শোষণযোগ্য জল-বিদ্যুৎ সম্ভাৱনা আছে।  


 Author :  Pompi Hazarika





Post ID : DABP003105