সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সামাজিক পৰিৱৰ্তন
অনুশীলনী
১) সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ অৰ্থ প্ৰকাশ কৰা। সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ বিভিন্ন দিশসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ- সামাজিক পৰিৱৰ্তনে সমাজৰ বিভিন্ন দিশত প্ৰভাৱ পেলায়। আদিম সমাজৰ পৰা বৰ্তমানৰ আধুনিক সমাজলৈকে হোৱা পৰিৱৰ্তনসমূহ যেনে - মানুহে বসবাস কৰা ঠাইৰ পৰা সাজপাৰ, খাদ্য়াভ্য়াসকে আদি কৰি সমগ্ৰ নতুন জীৱনশৈলী সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰে ফল।সামাজিক পৰিৱৰ্তন হৈছে আমাৰ পৃথিৱীৰ নিত্য বিকশিত ধাৰাবাহিকতা আৰু ৰূপান্তৰৰ মাজত এক অহৰহ নৃত্য। ইয়াত সামাজিক প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ পৰিৱৰ্তন, আমাৰ যোগাযোগৰ ধৰণ আৰু আমাৰ সংস্কৃতিৰ একেবাৰে সামৰি লোৱা হৈছে। এই পৰিৱৰ্তন লাহে লাহে আৰু সূক্ষ্ম হ’ব পাৰে। যেনে উপকূলৰ খহনীয়াৰ দৰে, বা দ্ৰুত আৰু জোকাৰণিৰ দৰে হ’ব পাৰে। যেনে ভূমিকম্পই ভূ-প্ৰকৃতিক পুনৰ গঠন কৰে।
এই জটিল পৰিঘটনাটো বুজিবলৈ হ’লে ইয়াৰ বিভিন্ন ৰূপ চিনাক্ত কৰিব লাগিব। ইচ্ছাকৃত প্ৰচেষ্টাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত পৰিকল্পিত পৰিৱৰ্তনে শিক্ষা বা স্বাস্থ্যসেৱাৰ ক্ষেত্ৰত উন্নতিৰ সূচনা কৰিব পাৰে। প্ৰায়ে অভাৱনীয় পৰিঘটনাৰ দ্বাৰা প্ৰেৰিত অপৰিকল্পিত পৰিৱৰ্তনে সমগ্ৰ সমাজখনক পুনৰ গঢ় দিব পাৰে। যিটো ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ পতনে প্ৰমাণ কৰে। ক্ৰমান্বয়ে সৰু সৰু পৰিৱৰ্তনৰ সঞ্চয় হোৱা বৃদ্ধি পোৱা পৰিৱৰ্তনে দীৰ্ঘম্যাদী অগ্ৰগতিৰ সূচনা কৰিব পাৰে। আনহাতে হঠাৎ আৰু নাটকীয় আমূল পৰিৱৰ্তনে নতুন যুগৰ সূচনা কৰিব পাৰে।
এই পৰিৱৰ্তনক আগুৱাই নিয়া শক্তিসমূহ বৈচিত্ৰময়। ইণ্টাৰনেটৰ দৰে প্ৰযুক্তিগত অগ্ৰগতিয়ে যোগাযোগ আৰু তথ্যৰ প্ৰৱেশত এক বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন আনিব পাৰে। বিশ্বায়নৰ দৰে অৰ্থনৈতিক শক্তিসমূহেও নতুন সুযোগ আৰু প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। বৃদ্ধ জনসংখ্যাৰ দৰে জনগাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তনেও সামাজিক গাঁথনি আৰু পৰিয়ালৰ গতিশীলতাক সলনি কৰিব পাৰে। এই সকলোবোৰ শক্তিৰ লগতে আন অগণন শক্তিয়ে পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া আৰু আন্তঃসংলগ্ন হৈ সমাজবোৰক অপ্ৰত্যাশিত দিশলৈ ঠেলি টানি লৈ যায়।
সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱ গভীৰ হ’ব পাৰে। ই অধিক সমতা, ন্যায় আৰু মংগলৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। যিটো নাগৰিক অধিকাৰৰ যুঁজত দেখা যায়। কিন্তু ইয়াৰ ফলত অস্থিৰতা, সংঘাত, সামাজিক সমস্যাৰ সৃষ্টিও হ’ব পাৰে। যিটো ঐতিহাসিক বিপ্লৱৰ দ্বাৰা প্ৰমাণিত হৈছে। এই প্ৰক্ৰিয়াত ব্যক্তিয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। আমি পৰিৱৰ্তনৰ এজেণ্ট হ’ব পাৰো, যথাৰ্থ অৱস্থাক প্ৰত্যাহ্বান জনাব পাৰো আৰু উন্নত ভৱিষ্যতৰ পোষকতা কৰিব পাৰো। একে সময়তে আমি সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ দ্বাৰা গঢ় লৈ উঠো, ইয়াৰ পিছত আমাৰ অভিজ্ঞতা, পৰিচয় আৰু সুযোগবোৰ অহৰহ বিকশিত হৈ থাকে।
সামাজিক পৰিৱৰ্তনক বুজাটো কেৱল এক শৈক্ষিক কচৰৎ নহয়। ফলপ্ৰসূ সামাজিক নীতি গঢ়ি তোলা, সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰসাৰ, আৰু অধিক বহনক্ষম ভৱিষ্যত গঢ়ি তোলাৰ বাবে ই অতি প্ৰয়োজনীয়। ইয়াৰ জটিলতাসমূহৰ মাজত গভীৰভাৱে সোমাই আমি এই নিত্য পৰিৱৰ্তিত পৃথিৱীখনক নেভিগেট কৰিবলৈ প্ৰয়োজনীয় জ্ঞান আৰু দৃষ্টিভংগী লাভ কৰোঁ আৰু এটা উন্নত কাইলৈ সৃষ্টি কৰাত অৰিহণা যোগাওঁ।
২) সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ বুলিলে কি বুজা? ইয়াৰ ভাগসমূহ কি কি? সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ- মানৱ সমাজ সুস্থ ৰূপত পৰিচালিত হ'বলৈ আটাইতকৈ প্ৰয়োজনীয় ব্য়ৱস্থাটোৱেই হ'ল সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ। এই নিয়ন্ত্ৰণৰ অবিহনে শৃংখলাবদ্ধ এখন সমাজ গঠন কৰাটো প্ৰায় অসম্ভৱ বুলিয়ে ক'ব পাৰি। কিয়নো এখন সমাজ সুস্থ ৰূপে পৰিচালিত হ'বলৈ ইয়াৰ সদস্য়সকলে নিৰ্দিষ্ট কিছুমান ৰীতি-নীতি মানি চলাৰ লগতে সময় বিশেষে নিজৰ স্বাৰ্থ ত্য়াগ কৰি সমাজৰ স্বাৰ্থৰ হকে কিছুমান কাম কৰাৰ পৰা নিজকে বিৰত ৰাখিব লগা হয়, আৰু এই ৰীতি-নীতি তথা ব্য়ক্তিৰ কামৰ ওপৰত বাধা আৰোপ কৰা ব্য়ৱস্থাটোৱেই হ'ল সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ।
বিখ্য়াত দাৰ্শনিক 'Rousseau'- এ তেখেতৰ 'Social Contract' নামৰ গ্ৰন্থত উল্লেখ কৰিছে যে, "Man is born free, and everywhere he is inchains." অৰ্থাৎ, মানুহে জন্মগতভাৱেই মুক্ত আৰু সকলো ক্ষেত্ৰতে মানুহে সংঘবদ্ধ হৈ থাকে। কিন্তু সংঘবদ্ধ সামূহিক জীৱন অতিবাহিত কৰিবলৈ হ'লে মানুহে কিছুমান বাধা নিষেধ পালন কৰিব লাগিব। সেইদৰে, যদিও ব্য়ক্তিগত স্বাৰ্থ আহৰণ কৰাটোৱেই সামূহিক জীৱনৰ প্ৰধান লক্ষ্য় তথাপি সেই স্বাৰ্থ পূৰণৰ সুখ অসীমিত স্বাধীনতাৰে কাম কৰি লাভ কৰিব নোৱাৰি।
সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণক প্ৰধানকৈ চাৰিটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি। সেই ভাগসমূহ হ'ল - (ক) ঔপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণ, (খ) অনৌপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণ, (গ) প্ৰত্য়ক্ষ নিয়ন্ত্ৰণ, (ঘ) পৰোক্ষ নিয়ন্ত্ৰণ। এইভাগসমূহৰ বিষয়ে তলত বহলাই আলোচনা কৰা হ'ল -
- ঔপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণঃ- সাধাৰণ অৰ্থত আনুষ্ঠানিকভাৱে কৰা নিয়ন্ত্ৰণ ব্য়ৱস্থাকে ঔপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণ বুলি কোৱা হয়। আমাৰ সমাজত এনে কিছুমান সংগঠন আৰু সংস্থা আছে যিবোৰে নিৰ্দিষ্ট কিছুমান ৰীতি-নীতিৰে সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ চলায়। উদাহৰণস্বৰূপে - চৰকাৰী আইন বিধি, শিক্ষানুষ্ঠান, ধৰ্মানুষ্ঠান ইত্য়াদি। এই সংগঠন বা সংস্থাসমূহে যিবোৰ নীতি-নিয়মেৰে নিয়ন্ত্ৰণ চলাই সেইবোৰ লিখিত ৰূপত থাকে। গতিকে এনে নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰায়ে সফল হোৱা দেখা যায়। ঔপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণৰ কিছুমান চৰিত্ৰ দেখা যায়। সেয়া হ'ল - (ক) ঔপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণৰ নিয়মবোৰ বিধিগতভাৱে ৰচনা আৰু কাৰ্যকৰী কৰা হয়। (খ) সাংবিধানিক বা বিধিগতভাৱে প্ৰণয়ন কৰা হয় বাবে এইবোৰ উলংঘা কৰিলে উলংঘাকাৰীক শাস্তি দিয়া হয়। (গ) এই নিয়মবোৰ কোন ক্ষেত্ৰত কেনেকৈ প্ৰয়োগ কৰা হ'ব সেই বিষয়ে স্পষ্টকৈ উল্লেখ থাকে। (ঘ) সকলো ক্ষেত্ৰতে এইনিয়মবোৰ লিখিত ৰূপত থকা দেখা যায়। সেইদৰে প্ৰয়োজন অনুসৰি ইয়াক সংশোধন কৰাৰ ব্য়ৱস্থাও থাকে। গতিকে, উপৰিউক্ত চৰিত্ৰসমূহেৰে বৈশিষ্ট্য়সম্পন্ন নীতি-নিয়মেৰে বিভিন্ন সংগঠন বা সংস্থাসমূহে বিধিগতভাৱে যি নিয়ন্ত্ৰণ চলাই, তাকে ঔপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণ বুলি কোৱা হয়।
- অনৌপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণঃ- প্ৰত্য়েক সমাজতে পৰম্পৰাগতভাৱে কিছুমান প্ৰথা, নীতি-নিয়ম, পৰম্পৰা, লোকৰীতি, লোকাচাৰ, ধৰ্ম, নৈতিকতা, ৰাজহুৱা মতামত আদি প্ৰচলিত হৈ থাকে। আনুষ্ঠানিক আইন-কানুন বা নীতি-নিয়নসমূহৰ দৰে এইবিলাকেও সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণত অৰিহণা যোগায়। এনেদৰে পৰম্পৰাগতভাৱে চলি অহা প্ৰথা, লোকচাৰ, লোকৰীতি আদিৰ যোগেদি যি নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হয় তাকে অনৌপচাৰিক নিয়ন্ত্ৰণ হিচাপে অভিহিত কৰা হয়।
- প্ৰত্য়ক্ষ নিয়ন্ত্ৰণঃ- সামাজিক সমূহ, বিশেষকৈ প্ৰাথমিক সমূহে নিজৰ সদস্য়সকলক পোনপটীয়াভাৱে যি নিয়ন্ত্ৰণ চলায় তাকে প্ৰত্য়ক্ষ নিয়ন্ত্ৰণ বুলি কোৱা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, পৰিয়াল, বিদ্য়ালয় বা সমুদায়ৰ নীতিবিৰুদ্ধ কোনো কাম কৰে তেন্তে তেওঁৰ ওপৰত প্ৰত্য়ক্ষভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ আৰোপ কৰা হয়। গতিকে, এনে ধৰণৰ নিয়ন্ত্ৰণ পদ্ধতিকে প্ৰত্য়ক্ষ নিয়ন্ত্ৰণ বোলা হয়।
- পৰোক্ষ নিয়ন্ত্ৰণঃ- দ্বিতীয়ক সমূহৰ ক্ষেত্ৰত পৰোক্ষ পদ্ধতিৰে নিয়ন্ত্ৰণ আৰোপ কৰা হয়। সাধাৰণতে দেখা যায় যে, সমূহৰ আকাৰ যিমানেই ডাঙৰ হয়, সিমানেই তাৰ সদস্য়ৰ সংখ্য়াও বাঢ়ি যায়। এনে অৱস্থাত সদস্য়সকলৰ মাজত মুখামুখি সম্পৰ্ক নাইকিয়া হয় আৰু সেয়ে তেওঁলোকক প্ৰত্য়ক্ষ পদ্ধতিৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পৰা নহয়। উদাহৰণস্বৰূপে, ৰাজনৈতিক দলৰ সদস্য়সকলে নিজৰ দলীয় নীতি-নিয়ম মানি চলিব লাগে অন্য়থা তেওঁক দলৰ পৰা বহিষ্কাৰ কৰা হয়। এই ক্ষেত্ৰত প্ৰত্য়েক ৰাজনৈতিক দলৰ কৰ্তৃপক্ষই পৰোক্ষ পদ্ধতিৰে ইয়াৰ সদস্য়সকলক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। সেইদৰে প্ৰত্য়েক বৃহৎ সমূহেই পৰোক্ষ পদ্ধতিৰে নিয়ন্ত্ৰণ কাৰ্য চলায়। সেয়েহে দ্বিতীয়ক সমূহে যি পদ্ধতিৰে নিয়ন্ত্ৰণ চলায় তাকে পৰোক্ষ নিয়ন্ত্ৰণ বুলি কোৱা হয়।
Answered by - Sri Mampi Kakati
Post ID: DABP007514
**********
