প্ৰাচীন ভাৰতৰ ইতিহাস পুননিৰ্মাণৰ সমলৰ পৰা... পৰৱৰ্তী বৈদিক যুগৰ ধৰ্ম আৰু দৰ্শনলৈ
১। কোনটো শব্দই ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ প্ৰাচীন নামটোক বুজায়?
উত্তৰঃ "জম্বুদ্বীপ" শব্দটো ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ প্ৰাচীন নামক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এই নামটো প্ৰাচীন ভাৰতীয় গ্ৰন্থত উল্লেখ আছে আৰু এই অঞ্চলৰ এক ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক পৰিচয়ৰ সৈতে জড়িত।
২। ভাৰতবৰ্ষ শব্দটোৱে কি বুজায়?
উত্তৰঃ"ভাৰত" শব্দটোৱে ভাৰত উপমহাদেশক বুজায়। এই শব্দটো "ভাৰত" আৰু "বৰ্ষ" দুটা শব্দৰ সংমিশ্ৰণ। "ভাৰত" নামটো প্ৰাচীন ভাৰতীয় ৰজা ভাৰতৰ নামেৰে আহিছে, আৰু "বৰ্ষ"ৰ অৰ্থ হৈছে "দেশ" বা "ভূমি"। গতিকে "ভাৰত" মানে "ভাৰতৰ ভূমি" বা "ভাৰতৰ দেশ"। ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক, ঐতিহাসিক আৰু ভৌগোলিক পৰিসৰৰ বাবে এই শব্দটো গুৰুত্বপূৰ্ণ।
৩। কোনখন মহাকাব্যত ভাৰতবৰ্ষৰ ধাৰণা উল্লেখ কৰা হৈছে?
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ধাৰণা "মহাভাৰত" মহাকাব্যত উল্লেখ আছে। মহাকাব্যখনত ভাৰতৰ বিভিন্ন অঞ্চল, সংস্কৃতি আৰু সামাজিক গাঁথনিৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও "মহাভাৰত" ভাৰতৰ ইতিহাস, ধৰ্ম আৰু নৈতিকতাৰ বিষয়েও গভীৰ আলোচনাৰে সজাগ কৰা হৈছে। এইদৰে মহাভাৰত ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংগ।
8। কোনজন ঐতিহাসিক ব্যক্তিক প্ৰায়ে ভাৰতবৰ্ষৰ স্থপতি বুলি কোৱা হয়?
উত্তৰঃ অশোক মহাৰাজক প্ৰায়ে ভাৰতৰ স্থপতি বুলি কোৱা হয়। তেওঁ মৌৰ্য সাম্ৰাজ্যৰ অন্যতম বৃহৎ সম্ৰাট আছিল আৰু তেওঁৰ শাসন কালত ভাৰতৰ ঐক্য আৰু সমৃদ্ধিৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। অশোকৰ দিনত বৌদ্ধ ধৰ্মৰ বিকাশ ঘটিছিল, সংস্কৃতি আৰু শিল্পৰ প্ৰসাৰ ঘটিছিল। তেওঁৰ নীতি আৰু আদৰ্শই ভাৰতৰ ইতিহাসত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান দখল কৰিছে।
৫। ভাৰতবৰ্ষৰ সংস্কৃতিৰ প্ৰেক্ষাপটত ভাৰতবৰ্ষ শব্দটো কিহৰ প্ৰতীক?
উত্তৰঃ ভাৰত শব্দটো সংস্কৃতিৰ প্ৰেক্ষাপটত বহুৰঙী ঐতিহ্য, ঐক্য আৰু বৈচিত্ৰ্যৰ প্ৰতীক। এই শব্দটোৱে ভাৰতীয় সভ্যতাৰ মৌলিকতা, ধৰ্মীয়তা, সাহিত্য, শিল্প, আৰু সামাজিক-সাংস্কৃতিক পৰম্পৰাৰ এক সমৃদ্ধ ভঁৰাল বুজায়। ভাৰতৰ ইতিহাসত বিভিন্ন জাতি, ধৰ্ম, ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ সংমিশ্ৰণে এক ঐক্যবদ্ধ সমাজৰ সৃষ্টি কৰিছে, যিয়ে ভাৰতক এক অনন্য ছবি চিহ্নিত কৰিছে।
৬। সংস্কৃত কোনটো প্রাচীন অঞ্চলৰ লগত জড়িত ভাষা?
উত্তৰঃ সংস্কৃত ভাৰত উপমহাদেশৰ এটা প্ৰাচীন ভাষা। প্ৰথমে ভাৰতৰ প্ৰাচীন সাহিত্য, ধৰ্ম, দৰ্শনত ইয়াৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। ভাৰতৰ ইতিহাস, সংস্কৃতি আৰু ধৰ্মৰ বিকাশত সংস্কৃতে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। ভক্তি, শাস্ত্ৰ, উপনিষদ, মহাভাৰত, ৰামায়ণ আদি মহাকাব্যৰ সৃষ্টি আৰু সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত এই ভাষা অতি প্ৰাসংগিক।
৭। কোনটো প্রাচীন গ্রন্থক সংস্কৃত সাহিত্যৰ আদিম জ্ঞাত গ্রন্থ বুলি গণ্য কৰা হয়?
উত্তৰঃ ঋগবেদক সংস্কৃত সাহিত্যৰ আদিম পৰিচিত গ্ৰন্থ বুলি গণ্য কৰা হয়। ই ভাৰতৰ অন্যতম পুৰণি গ্ৰন্থ আৰু বেদৰ প্ৰথম খণ্ড। ঋগবেদত আদিম ধৰ্ম, সংস্কৃতি আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিবেশৰ বিষয়ে বহু জ্ঞান সংৰক্ষণ কৰা হৈছে। এই গ্ৰন্থৰ পদবোৰত ঐশ্বৰিক শক্তি, যজ্ঞ আৰু মানৱ জীৱনৰ মৌলিক অৰ্থৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
৮। সংস্কৃত নাট “অভিজ্ঞানশকুন্তলম”ৰ মূল বিষয়বস্তু কি?
উত্তৰঃ "অভিগনাশকুন্তলম"ৰ মূল বিষয়বস্তু হৈছে প্ৰেম আৰু পৰিচয়ৰ সংকট। নাটখনৰ কাহিনী ইকৰু বংশৰ ৰাজকুমাৰ দুশান্ত আৰু শকুন্তলা নামৰ এগৰাকী যুৱতীয়ে কয়।
শকুন্তলা আৰু দুশান্তৰ মাজত গভীৰ প্ৰেমৰ সম্পৰ্ক। অৱশ্যে শকুন্তলা দুশান্তক লগ পোৱাৰ সময়ত তেওঁ এজন ঋষিৰ আশ্ৰমত আছিল। বিয়াৰ সময়ত দুশান্তৰ পৰা অস্ত্ৰোপচাৰ কৰে। কিন্তু পিছত শকুন্তলা দুশান্তৰ পৰা সাৰি যায়, আৰু এটা অভিশাপৰ বাবে দুশান্ত পত্নীৰ চিনাকি নোহোৱাকৈয়ে আগবাঢ়ি যায়।
নাটকৰ শেষত শকুন্তলাই স্বামীক চিনাক্ত কৰিবলৈ বিভিন্ন পৰিস্থিতিত যুঁজিবলগীয়া হয়, যিয়ে প্ৰেম, পৰিচয়, মানৱীয় সম্পৰ্কৰ গভীৰতা দেখুৱাইছে। নাটখনৰ বিষয়বস্তু ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ এক প্ৰেমময় আৰু নৈতিক ৰচনাৰ প্ৰতীক।
৯। কোনটো প্রাচীন সংস্কৃত গ্ৰন্থত শাসন আৰু ৰাষ্ট্ৰশিল্পৰ নীতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে?
উত্তৰঃ প্ৰাচীন সংস্কৃত গ্ৰন্থ "অৰ্থশাস্ত্ৰ"ত শাসন আৰু ৰাষ্ট্ৰশিল্পৰ নীতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। এই গ্ৰন্থখন চাণক্য বা কৌটিল্যই ৰচনা কৰা বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। অৰ্থশাস্ত্ৰত ৰাজনীতি, অৰ্থনীতি, সামৰিক কৌশল, নীতি, সামাজিক বিষয়ৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। এই গ্ৰন্থখনৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে ৰাজহ সংগ্ৰহ আৰু জাতিৰ বিকাশৰ প্ৰসাৰ। চাণক্যৰ চিন্তা আৰু শক্তিশালী ৰাজনৈতিক নীতিৰ বাবে এই গ্ৰন্থখনে ভাৰতৰ ৰাজনীতি আৰু শাসনৰ ইতিহাসত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান দখল কৰিছে।
১০। কোনবোৰ প্ৰাচীন গ্ৰন্থত “ভাৰতবৰ্ষ” শব্দৰ উল্লেখ আছে?
উত্তৰঃ "ভাৰতবৰ্ষ" শব্দটো কিছুমান প্ৰাচীন গ্ৰন্থত উল্লেখ কৰা হৈছে, ইয়াৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য হ'ল-
মহাভাৰতঃ এই মহাকাব্যখনত ভাৰতৰ ভূগোল আৰু সংস্কৃতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
ৰামায়ণঃ এই নাট্য ৰচনাখনত ভাৰতৰ ধাৰণা আৰু স্থানীয় প্ৰেক্ষাপটৰ কথাও উল্লেখ কৰা হৈছে।
অথৰ বেদঃ ভাৰতৰ বিষয়ে বেদৰ মাজত বিশেষকৈ আঠৰ বেদত চৰ্চিত।
ভাৰতীয় ধ্ৰুপদী সাহিত্যঃ "ভাৰতবৰ্ষ" শব্দটো বিভিন্ন সাহিত্যত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
এই গ্ৰন্থসমূহত ভাৰতৰ সমাজ, সংস্কৃতি, ঐতিহাসিক প্ৰেক্ষাপটৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
১১। ভাৰতবৰ্ষৰ ভৌগোলিক পৰিসৰ কিমান?
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ভৌগোলিক আয়তন প্ৰায় ৩২.৮ লাখ বৰ্গ কিলোমিটাৰ (১২.৭ নিযুত বৰ্গমাইল)। এই ৰেঞ্জত ভাৰতৰ প্ৰধান ভূমি, সাগৰ, পৰ্বত আদি অন্তৰ্ভুক্ত। ভাৰতৰ উত্তৰ দিশতো হিমালয়ৰ পৰ্বত আছে, আৰু দক্ষিণে ভাৰত মহাসাগৰত সীমাবদ্ধ। ইয়াৰ পশ্চিমে পাকিস্তান, পূবে বাংলাদেশ আৰু ম্যানমাৰ, আৰু উত্তৰ-পূবত চীন, ভূটান আৰু নেপালৰ সীমা আছে।
১২। ভাৰতবৰ্ষ এটা ৰাজনৈতিক নে সাংস্কৃতিক সত্তা?
উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক সত্তা: ভাৰতৰ চহকী ইতিহাস, ভাষা, ধৰ্ম, পৰম্পৰা আৰু শৈলীৰ এক ব্যতিক্ৰমী মিশ্ৰণ। ইয়াত বিভিন্ন জাতি আৰু সংস্কৃতিৰ অন্তৰ্ভুক্তি অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে, যিয়ে এক বৈচিত্ৰময় সাংস্কৃতিক ক্ষেত্ৰৰ সৃষ্টি কৰিছে।
ৰাজনৈতিক সত্তা: স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে ভাৰত বিভিন্ন ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ সংমিশ্ৰণেৰে গঠিত। ইয়াৰ ৰাজনৈতিক গাঁথনি আৰু সংবিধান জাতীয় ঐক্য আৰু গণতন্ত্ৰৰ আধাৰত প্ৰতিষ্ঠিত।
১৩। ভাৰতবৰ্ষই কেনেকৈ বৈচিত্র্যত ঐক্যক প্ৰসাৰিত কৰে?
উত্তৰঃ ভাৰতত বৈচিত্ৰ্যৰ ঐক্য বৃদ্ধিৰ বাবে কিছুমান মূল কাৰক আছে:
১/ "সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্য": বিভিন্ন ভাষা, ধৰ্ম, আৰু জাতিগত পৰম্পৰাৰ ঐক্য। ভাৰতৰ প্ৰতিখন ৰাজ্যৰ নিজস্ব সংস্কৃতি বেলেগ বেলেগ হ’লেও ইয়াৰ মাজত আন্তঃসংযোগ আৰু সহযোগিতাৰ এক প্ৰবল ভাৱ।
২) "প্ৰচণ্ড ঐতিহাসিক পৰিচয়": ভাৰতৰ ইতিহাসত বিভিন্ন সাম্ৰাজ্য, ধৰ্ম চেতনা, সাংস্কৃতিক আন্দোলনে এক প্ৰবল ঐক্যবোধ গঢ়ি তুলিছে।
৩/ "ধৰ্মীয় সমন্বয়": বৌদ্ধ, হিন্দু, ইছলাম, খ্ৰীষ্টান, আৰু অন্যান্য ধৰ্মৰ মাজত সমন্বয়ৰ ঐক্য। সুৰীয়া উৎসৱ আৰু উমৈহতীয়া পৰম্পৰাৰ সৈতে সাৰ্বজনীন মনোভাৱ বৈ গৈছে।
৪/ "জাতীয়তা আৰু ৰাজনৈতিক ঐক্য": ভাৰতৰ সংবিধান আৰু চৰকাৰৰ নীতি ৰক্ষাৰ বাবে জাতীয় ঐক্য সম্প্ৰসাৰণ। এই নীতিসমূহৰ জৰিয়তে বিভিন্ন ভাষা-সংস্কৃতিৰ মানুহক এখন চনদলৈ অনা, দেশৰ লগত সঁজুলি অনা।
৫/ "শিক্ষা আৰু জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণ": শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে বিভিন্ন সংস্কৃতিৰ প্ৰতি সজাগতা আৰু মনোভাৱ গঢ়ি তোলা।
১৪। শান্তি আৰু সম্প্ৰীতিৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতবৰ্ষই কি ভূমিকা পালন কৰে?
উত্তৰঃ শান্তি আৰু সম্প্ৰীতিৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। ইয়াৰ কিছুমান মূল দিশ হ’ল-
১/ ধৰ্ম সহনশীলতা: ভাৰতত বহু ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতি একত্ৰিত হৈছে। ই ধৰ্মীয় বৈচিত্ৰ্যক সন্মান কৰে, যিয়ে শান্তি আৰু সম্প্ৰীতিৰ বাবে এক শক্তিশালী ভেটি প্ৰদান কৰে।
২) গাণ্ডীৰ অহিংসা দৰ্শন: মহাত্মা গান্ধীৰ অহিংসা নীতিয়ে বিশ্বৰ বহু আন্দোলনক অনুপ্ৰাণিত কৰিছে। তেওঁ শাসন আৰু প্ৰতিবাদত অহিংসাৰ ব্যৱহাৰ কৰি সামাজিক পৰিৱৰ্তন আনি শান্তিৰ প্ৰসাৰ ঘটাইছে।
৩/ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সমৰ্থন: ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি সাধাৰণতে শান্তি আৰু সহযোগিতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। সংঘৰ দৰে বিভিন্ন আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠনৰ সদস্য হিচাপে ভাৰতে শান্তি বজাই ৰখা আৰু বিবাদ নিষ্পত্তি কৰাত সহায় কৰে।
৪/ সাংস্কৃতিক বিনিময়: ভাৰতে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিৱেশত সাংস্কৃতিক বিনিময় আৰু সমন্বয়ৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হিচাপে কাম কৰে। সাংস্কৃতিক পৰ্যটন, অনুষ্ঠান আৰু সভাৰ জৰিয়তে সমন্বয়ৰ মূল্যবোধৰ প্ৰচাৰ কৰা হয়।
৫) সামাজিক ন্যায়: ভাৰতৰ সমাজৰ বিভিন্ন বক্তৃতাত সামাজিক ন্যায় আৰু উন্নয়নৰ দিশত প্ৰচেষ্টা অব্যাহত আছে,
১৫। সংস্কৃত কি?
উত্তৰঃ সংস্কৃত এটা প্ৰাচীন ভাৰতীয় ভাষা, যাৰ ইতিহাস দীঘলীয়া আৰু চহকী। এই ভাষাক ভাৰত উপমহাদেশৰ বৈজ্ঞানিক, দাৰ্শনিক, ধৰ্মীয়, সাহিত্যিক সাহিত্যৰ আধাৰ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। সংস্কৃত ভাষাৰ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ হ’ল-
১) প্ৰাচীনকাল: সংস্কৃত বিশ্বৰ এক প্ৰাচীন ভাষা, যাৰ শ্ৰেণীবিভাজিত সাহিত্য বেদ, উপনিষদ, মহাভাৰত, ৰামায়ণ আদিত পোৱা যায়।
২) শিক্ষা আৰু দৰ্শন: সংস্কৃত ভাষাত বহুতো দাৰ্শনিক গ্ৰন্থ আৰু গ্ৰন্থ সাহিত্য ৰচনা কৰা হৈছে, য'ত ধৰ্ম, নৈতিকতা, মানৱ জীৱনৰ বিভিন্ন দিশৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
৩)ব্যাকৰণ: সংস্কৃতৰ ব্যাকৰণ অসাধাৰণভাৱে সংগঠিত, আৰু এই ভাষাৰ ব্যাকৰণগত নিয়মে অন্য ভাষাৰ বিকাশত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছে।
৪) ধৰ্মীয় গ্ৰন্থ: সংস্কৃত ভাষাত ৰচিত শাস্ত্ৰ, গীতা, আৰু অন্যান্য ধৰ্মীয় গ্ৰন্থসমূহে ধৰ্মীয় পঠন, প্ৰচাৰ আৰু আচৰণত বিশেষ ভূমিকা পালন কৰে।
৫) ভাষিক পৰিসৰ: বহু আধুনিক ভাৰতীয় ভাষাৰ উৎপত্তি সংস্কৃতৰ পৰা হৈছে, যেনে হিন্দী, বাংলা, মাৰাঠী, ইত্যাদি।
১৬। কোনটো প্রাচীন ভাৰতীয় সাহিত্য সংস্কৃতত ৰচিত?
উত্তৰঃ বহুতো প্ৰাচীন ভাৰতীয় সাহিত্য সংস্কৃত ভাষাত ৰচনা কৰা হৈছে। উল্লেখযোগ্য সাহিত্যিক গ্ৰন্থসমূহৰ ভিতৰত কেইখনমান হ’ল-
১/ বেদ: ঋগ্বেদ, যজুৰ্বেদ, সমবেদ, আৰু অথৰ্ববেদ—এই চাৰিটা বেদৰ মূল গ্ৰন্থ।
২) উপনিষদ: বেদৰ দাৰ্শনিক আৰু আধ্যাত্মিক দিশৰ বৰ্ণনা কৰা গ্ৰন্থ।
৩/ মহাভাৰত: এখন মহান মহাকাব্য, য'ত কুৰু বংশৰ যুদ্ধ আৰু ধৰ্মৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
৪/ ৰামায়ণ: ৰামৰ জীৱন আৰু তেওঁৰ ধৰ্ম-পথানৰ কাহিনী।
৫) পাণিনিৰ আৰ্শ ব্যাকৰণ: সংস্কৃত ব্যাকৰণৰ এক প্ৰধান গ্ৰন্থ।
৬) শাস্ত্ৰ: বিভিন্ন ধৰ্মীয় আৰু দাৰ্শনিক গ্ৰন্থ, যেনে গীতা আৰু ধৰ্মতত্ত্ব।
এই গ্ৰন্থসমূহে ভাৰতীয় সংস্কৃতি, ধৰ্ম, সমাজৰ বিভিন্ন দিশত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছে।
১৭। কাক মহাভাৰতৰ ৰচক বুলি গণ্য কৰা হয়?
উত্তৰঃ ভীষ্ম (বিশ্বৰূপ) আৰু বেদ ব্যাসক মহাভাৰতৰ ৰচক বুলি ধৰা হয়। বেদ ব্যাসাক "কৃষ্ণ দেৱক" বুলিও জনা যায়, আৰু তেওঁক মহাভাৰতৰ মূল কাহিনী আৰু দৰ্শনৰ আধাৰ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। মহাভাৰত ভাৰতীয় সাহিত্যৰ সৰ্ববৃহৎ মহাকাব্য আৰু ইয়াত বহুতো উপ-গল্প, চৰিত্ৰ, আৰু দাৰ্শনিক ধাৰণা আছে। বেদ ব্যাসৰ মহাভাৰত লিখাৰ উপৰিও তেওঁ "ভাগৱত"ৰ ৰচনাও।
১৮। যোগসূত্ৰৰ ৰচক কোন?
উত্তৰঃলিংকৰ লেখক পতঞ্জলি। পতঞ্জলি এগৰাকী প্ৰাচীন ভাৰতীয় দাৰ্শনিক যিয়ে যোগাসন সম্পৰ্কীয় বিশ্লেষণাত্মক গ্ৰন্থ "যোগসূত্ৰ" ৰচনা কৰিছে। এই গ্ৰন্থখনত যোগৰ মৌলিক নীতি, প্ৰচেষ্টা, সফলতাৰ বিভিন্ন পদক্ষেপৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা হৈছে। পতঞ্জলি সূত্ৰক পশ্চিমীয়া দেশত "যোগ" অনুশীলন আৰু বিকাশৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎস হিচাপে বিবেচিত হয়।
১৯। “মুদ্রাৰাক্ষস” নাটকৰ লেখক কোন?
উত্তৰঃ "মুদ্ৰাক্ষস" নাটখনৰ লেখক চাণক্য, যাৰ আন নাম কৌটিল্য। নাটকখনত মৌৰ্য সাম্ৰাজ্যৰ সৃষ্টি আৰু ৰাজনীতিৰ চিত্ৰণ কৰা হৈছে, আৰু চাণক্যৰ বুদ্ধিমত্তা আৰু কৌশলৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছে। নাটখনৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈছে ৰাজা চন্দ্ৰগুপ্ত আৰু তেওঁৰ ৰাজনৈতিক কৌশল।
২০। ৰামায়ণ কোনে ৰচনা কৰিছিল?
উত্তৰঃ বাল্মীকি ঋষি।
