Chapter 1 -
স্বাধীনতা আৰু সমতা
১) স্বাধীনতাই মনৰ অৱস্থাকে বুজায় কথাষাৰ কাৰ?
উত্তৰঃ এপিকটেটাচ (Epictetus)
২) "Freedom and Liberty" গ্ৰন্থৰ লেখক কোন?
উত্তৰঃ G. C. Field
৩) স্বাধীনতা ত্রিমাত্রিক সম্বন্ধৰ প্রকৃতি ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ স্বাধীনতা হৈছে ত্রিমাত্ৰিক সম্বন্ধ — এই মতে, স্বাধীনতা মানে:
এজন ব্যক্তি (A)
কোনো বাধাবিহীন কাম (B)
কোনো নিৰ্দিষ্ট অৱস্থাত (C)
উদাহৰণ: এজন ব্যক্তিয়ে (A) নিজৰ ইচ্ছামতে কাম (B) কৰিব পাৰে যদি কোনো বাহ্যিক বাধা নাই (C)। এই তত্ত্ব জেৰাল্ড মেককুলাম (Gerald MacCallum)-এ আগবঢ়াইছিল।
৪) স্বাধীনতা আৰু স্বতন্ত্রতাৰ পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰঃ
স্বাধীনতা (Freedom) হৈছে বেছি আভ্যন্তৰীন আৰু ব্যষ্টিগত
স্বতন্ত্রতা (Liberty) হৈছে সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক অধিকাৰ
স্বাধীনতা মানে নিজৰ ইচ্ছামতে চিন্তা/ব্যৱহাৰ, স্বতন্ত্রতা মানে ৰাজ্যৰ হস্তক্ষেপ নোহোৱা অৱস্থাত অধিকার ব্যৱহাৰ।
৫) স্বাধীনতা সম্পর্কে মেককুলামৰ ধাৰণা ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ Gerald C. MacCallum-এ কৈছিল স্বাধীনতা হৈছে Triadic relation —
ব্যক্তি (subject) কিবা এটা কৰিবলৈ সক্ষম, যদি কোনো বাধা নাই। ই বাধা, ব্যক্তি আৰু লক্ষ্য—এই তিনিটাৰ সম্পর্কত নিৰ্ভৰ কৰে।
৬) স্বাধীনতা সম্পর্কে লাস্কিৰ ধাৰণা ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ লাস্কিয়ে কৈছিল — স্বাধীনতা মানে মাথোঁ ৰাজনৈতিক নোহয়, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক ক্ষেত্ৰতো সুযোগ দিয়া। সমাজত সমান সুযোগ নাথাকিলে স্বাধীনতা বাস্তব নহয়।
৭) স্বতন্ত্রতা আৰু স্বাধীনতা সম্পর্কে জে এছ মিলৰ ধাৰণা ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ J. S. Mill-এ স্বাধীনতা মানে হ'ল ব্যক্তিৰ ওপৰত অন্য কোনেও হস্তক্ষেপ নকৰে, যতক্ষণ তেওঁ আনৰ ক্ষতি নকৰে। তেওঁ negative liberty-ৰ পক্ষপাতী আছিল।
৮) স্বতন্ত্রতা সম্পৰ্কত বার্কাৰৰ ধাৰণা ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ বার্কাৰে কৈছিল — স্বতন্ত্রতা হৈছে নাগৰিকৰ আইনগত আৰু ৰাজনৈতিক অধিকাৰ যি রাষ্ট্রই দিয়াৰ কথা। ই মানৱ চৰিত্ৰ আৰু সামাজিক সংগঠনৰ লগত জড়িত।
৯) "Principles of Social and Political Theory" গ্ৰন্থৰ লেখক কোন?
উত্তৰঃ Ernest Barker
১০) স্বাধীনতাক কোনে পচন্দ হিচাপে কৈছিল?
উত্তৰঃ Isaiah Berlin — তেওঁৰ মতে স্বাধীনতা হৈছে “freedom of choice” বা বাচনিৰ অধিকাৰ।
১১) স্বাধীনতা সম্পর্কত ৰুশোৰ ধাৰণা ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ Jean-Jacques Rousseau-ৰ মতে — “Man is born free, but everywhere he is in chains.” তেওঁ ব্যক্তিগত ইচ্ছাৰ সলনি সাধাৰণ ইচ্ছা (General Will) অনুসৰণৰ পক্ষপাতী আছিল।
১২) নেতিবাচক স্বাধীনতা কি? আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ নেতিবাচক স্বাধীনতা মানে — বাহ্যিক হস্তক্ষেপ নথকাৰ অৱস্থা। অৰ্থাৎ, ব্যক্তি নিজৰ ইচ্ছামতে চলিব পাৰে যদি কোনো ৰাষ্ট্ৰ/সামাজিক বাধা নাই।
১৩) সাকাৰাত্মক স্বাধীনতাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সাকাৰাত্মক (positive) স্বাধীনতা মানে — ব্যক্তিয়ে নিজৰ জীৱনৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখি বিকাশৰ পথ খুলি দিব পৰা। এই ধাৰণা Amartya Sen আৰু T.H. Green-এ দিছিল।
১৪) ৰাজনৈতিক তত্ত্বত স্বাধীনতাৰ বিকাশ সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ স্বাধীনতাৰ ধাৰণা গ্ৰীক দাৰ্শনিক (Plato, Aristotle)ৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল। প্ৰাক-আধুনিক যুগত ই ধর্মীয় অধিকাৰৰ ৰূপত আছিল। আধুনিক যুগত Rousseau, Locke, Mill আদিয়ে ব্যক্তিগত অধিকাৰ আৰু হস্তক্ষেপ মুক্ত স্বাধীনতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল।
১৫) “স্বাধীনতা হল অ-হস্তক্ষেপ আৰু অনিয়ন্ত্রিত অধিকাৰ”- কথাষাৰ কাৰ?
উত্তৰঃ Herbert Spencer ইয়াত আপোনাৰ সকলো প্ৰশ্নৰ সংখ্যাসূচক আৰু মিলিত উত্তৰ একে ধৰণে দিয়া হ'ল।
যদি এইবোৰৰ PDF ফৰ্মেট, MCQ ৰূপ, অথবা Notes (Unit Wise) লাগে, মই বনাই দিব পাৰোঁ। জনাব।
16) "The Constitution of Liberty" গ্ৰন্থৰ লেখক কোন?
উত্তৰঃ F. A. Hayek
17) ইতিবাচক স্বাধীনতাৰ সমর্থক দুজনৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ T. H. Green আৰু Amartya Sen
18) স্বতন্ত্রতা কি? স্বতন্ত্রতাৰ বিভিন্ন ভাগসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বতন্ত্রতা হৈছে নিজৰ ইচ্ছামতে চলাৰ অধিকাৰ য’ত বাহ্যিক হস্তক্ষেপ নাই।
বিভিন্ন ধৰণ:
ব্যক্তিগত স্বতন্ত্রতা
ৰাজনৈতিক স্বতন্ত্রতা
অৰ্থনৈতিক স্বতন্ত্রতা
নৈতিক/নৈতিকতা ভিত্তিক স্বতন্ত্রতা
সামাজিক স্বতন্ত্রতা
19) স্বতন্ত্রতা বুলিলে কি বুজা। ৰাজনৈতিক স্বতন্ত্রতা আৰু অৰ্থনৈতিক স্বতন্ত্রতা আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বতন্ত্রতা হৈছে বাধাবিহীন অৱস্থাত জীৱন যাপন কৰাৰ অধিকাৰ।
ৰাজনৈতিক স্বতন্ত্রতা: ভোটাধিকাৰ, মত প্ৰকাশ, সংগঠন গঠন ইত্যাদি।
অর্থনৈতিক স্বতন্ত্রতা: নিজে অৰ্জন, ধন-সম্পত্তিৰ অধিকাৰ, বাণিজ্যিক স্বাধীনতা।
20) স্বতন্ত্রতাৰ সংজ্ঞা দিয়া আৰু আইনৰ বিভিন্ন ধৰণ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বতন্ত্রতা: “ব্যক্তিয়ে বাধা অবিহনে নিজৰ ইচ্ছামতে কাম কৰিব পৰা অৱস্থা।”
আইনৰ ধৰণ:
প্রাকৃতিক আইন
ধাৰ্মিক আইন
ৰাজনৈতিক আইন
সামাজিক/নৈতিক আইন
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইন
21) স্বতন্ত্রতাৰ সংজ্ঞা দিয়া আৰু আইন আৰু স্বতন্ত্রতাৰ মাজত সম্পর্ক আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বতন্ত্রতা: ব্যক্তিগত বা সামাজিক ক্ষেত্ৰত বাধাহীন অধিকাৰ।
সম্পর্ক: আইন স্বতন্ত্রতাৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰে, আৰু একে সময়তে স্বতন্ত্রতা ৰক্ষা কৰে।
22) স্বাধীনতা মানে কি? স্বাধীনতা আৰু সমতাৰ সম্পর্ক আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বাধীনতা মানে হ'ল বাধাহীনতা আৰু নিজৰ ইচ্ছা অনুসৰি জীৱন যাপন।
সম্পর্ক: সমতা নাথাকিলে স্বাধীনতা মানৱসকলৰ বাবে সমভাবে বাস্তব নহয়।
23) স্বতন্ত্রতাৰ সংজ্ঞা দিয়া আৰু স্বতন্ত্রতা ৰক্ষাৰ উপায়সমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বতন্ত্রতা হৈছে জীৱনৰ বিভিন্ন দিশত (চিন্তা, বাক, চলাচল) বাধাহীনতা।
ৰক্ষাৰ উপায়:
সংবিধান
আইনি ব্যৱস্থা
গনতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা
শিক্ষা আৰু জনসচেতনতা
24) স্বতন্ত্রতাৰ অৰ্থ আৰু সংজ্ঞা লিখা।
উত্তৰঃ স্বতন্ত্রতা মানে হ'ল ব্যক্তি অথবা গোষ্ঠীৰ বাহ্যিক বাধা অবিহনে নিজৰ ইচ্ছামতে কাম কৰাৰ অধিকাৰ।
25) স্বতন্ত্রতাৰ ধাৰণাৰ বিকাশৰ আভাস দিয়া।
উত্তৰঃ
গ্ৰীক যুগ: Plato, Aristotle
আধুনিক যুগ: Hobbes (নেতিবাচক), Locke, Rousseau
19শ শতিকাৰ thinker: Mill (Negative), Green (Positive)
26) ন-কাবাত্মক আৰু স-কাবাত্মক স্বতন্ত্রতাৰ প্রভেদ।
উত্তৰঃ
ন-কাবাত্মক (Negative): বাহ্যিক বাধা নথকা
স-কাবাত্মক (Positive): ব্যক্তিগত বিকাশৰ সক্ষমতা
27) স্বতন্ত্রতাৰ ঋণাত্মক আৰু ধনাত্মক ধাৰণাৰ ব্যাখ্যা দিয়া।
উত্তৰঃ
ঋণাত্মক (Negative): বাধা অবিহনে স্বাধীনতা (J. S. Mill, Berlin)
ধনাত্মক (Positive): বিকাশ আৰু সম্ভাৱনাৰ দিশে স্বাধীনতা (T. H. Green, Sen)
28) বিভিন্ন ধৰণৰ স্বতন্ত্রতা আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ
ব্যক্তিগত স্বতন্ত্রতা
ৰাজনৈতিক স্বতন্ত্রতা
অৰ্থনৈতিক স্বতন্ত্রতা
সামাজিক স্বতন্ত্রতা
নৈতিক স্বতন্ত্রতা
29) ব্যক্তি স্বতন্ত্রতা আৰু ৰাজনৈতিক স্বতন্ত্রতাৰ সম্পর্ক।
উত্তৰঃ ব্যক্তি স্বতন্ত্রতা সামাজিক জীৱনত স্বাধীনতা, ৰাজনৈতিক স্বতন্ত্রতা গনতান্ত্ৰিক অধিকাৰ। ইহঁত একে আন একক সমৰ্থন কৰে।
30) স্বতন্ত্রতা সম্পৰ্কত মিলৰ ধাৰণা আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ Mill-এর মতে, ব্যক্তি সদায় স্বাধীন, যতক্ষণ তেওঁ আনৰ ক্ষতি নকৰে। তেওঁ নেতিবাচক স্বাধীনতাৰ সমর্থক।
31) স্বতন্ত্রতা সম্পৰ্কত লাস্কিৰ ধাৰণা আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ লাস্কিয়ে কৈছিল স্বতন্ত্রতা হ’ল সামাজিক-অৰ্থনৈতিক অধিকাৰৰ সংহতি। মানৱ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত সমান সুযোগৰ প্ৰয়োজন।
32) স্বাধীনতা কি? স্বাধীনতা ৰক্ষাৰ উপায়সমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ
স্বাধীনতা মানে বাধাহীন অধিকার।
ৰক্ষাৰ উপায়: সংবিধান, স্বাধীন ন্যায়পালিকা, শিক্ষাৰ প্রসাৰ
33) স্বতন্ত্রতাৰ প্রকৃতি আৰু পৰিসৰ বিশ্লেষণ কৰা।
উত্তৰঃ
প্রকৃতি: সামাজিক, ৰাজনৈতিক, আধ্যাত্মিক
পৰিসৰ: ব্যক্তি, গোষ্ঠী, সমাজ, ৰাষ্ট্ৰ
34) স্বাধীনতা ৰক্ষাৰ দুটা উপায় উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ
সংবিধান
ন্যায়পালিকা
35) "A Grammar of Politics" গ্ৰন্থৰ লেখক কোন?
উত্তৰঃ Harold Laski
36) "Liberty in Modern State" গ্ৰন্থৰ ৰচক কোন?
উত্তৰঃ Ernest Barker
37) “সমতা হ'ল ধাৰণাৰ ঐক্যবদ্ধকৰণ” – কোনে কৈছিল?
উত্তৰঃ L. T. Hobhouse
38) সমতা বুলিলে কি বুজা? ইয়াৰ প্রকৃতি সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ
সমতা মানে সকলো ব্যক্তিৰ বাবে সম অধিকাৰ, সুযোগ আৰু মর্যাদা।
প্ৰকৃতি:
আইনগত সমতা
ৰাজনৈতিক সমতা
সামাজিক সমতা
অৰ্থনৈতিক সমতা
39. সমতা সম্পর্কে বার্কাৰৰ ধাৰণা আগবসেবা।
উত্তৰঃ সমতা বা "সদৃশতা" হৈছে সমাজ আৰু ৰাজনৈতিক চিন্তাধাৰাৰ এটা মুখ্য তত্ত্ব। আৰ্নেষ্ট বার্কাৰ (Ernest Barker) এই বিষয়টো নৈতিক দৃষ্টিভংগীৰে ব্যাখ্যা কৰিছে।
🔹 বার্কাৰৰ মতে সমতা বুজাই কি?
বার্কাৰৰ মতে,
"সমতা মানে একে ধৰণে ব্যৱহাৰ বা একে ধৰণে পুৰস্কাৰ নহয়। সমতাৰ অৰ্থ প্ৰথমতে—সামাজিক বিশেষাধিকাৰৰ অনুপস্থিতি আৰু দ্বিতীয়তে—সকলৰ বাবে সমান সুযোগৰ ব্যৱস্থা।"
🔹 বার্কাৰৰ সমতা ধাৰণাৰ মূল দিশসমূহ:
১. সমতা মানে একে ধৰণে ব্যৱহাৰ নহয়
— মানুহৰ অৱস্থা, ক্ষমতা আৰু প্ৰয়োজন একে নহয়। সেয়ে একে আচৰণ নহ’লে একেটা সমাজত ন্যায় হব নোৱাৰে।
২. সামাজিক বিশেষাধিকাৰৰ বিলোপ
— সমাজত কিছুমান লোকে জাতি, ধৰ্ম, ধন-সম্পদ আদিৰ বাবে যি সুবিধা পায়, সেইবোৰ শেষ হোৱাটো প্ৰকৃত সমতা।
৩. সমান সুযোগ (Equality of Opportunity)
— শিক্ষা, চাকৰি, চিকিৎসা আদিত সকলো মানুহে সমান সুযোগ পাব লাগে। ফলাফল সমান নহ’ব পাৰে, কিন্তু সুযোগ সমান হ’ব লাগিব।
নৈতিক দৃষ্টিভংগী
— বাৰ্কাৰৰ মতে, সমতা হৈছে ন্যায়, স্বাধীনতা আৰু ভাতৃত্ববোধৰ সৈতে সংযুক্ত এটা নৈতিক মান।
🔹 উপসংহাৰ (Conclusion)
বার্কাৰৰ মতে,
"সমতা মানে সমাজত বিশেষ কোনো গোটৰ প্ৰাধান্য নথকা আৰু সকলোৰে বাবে উন্নতিৰ পথ খোলা থকাৰ নিশ্চয়তা।"
তেওঁ সমতাক ন্যায়, স্বাধীনতা, আৰু ভাতৃত্বৰ সৈতে সংযোগ কৰি ব্যাখ্যা কৰে।
40. সমতা আর্জিত মূল্যবোধ কোনে কৈছিল?
উত্তৰঃ মতা আর্জিত মূল্যবোধ (Equality as an Acquired Value) বুলিব খোজা ধাৰণাটো প্ৰখ্যাত ৰাজনৈতিক চিন্তাবিদ হাৰল্ড এল্. ল্যাস্কি (Harold Laski)-এ আগবঢ়াইছিল।
🔹 হাৰল্ড এল. ল্যাস্কিৰ মতে:
"সমতা প্ৰাকৃতিক নহয়, ই এক আর্জিত (অর্জিত) মূল্যবোধ।"
অর্থাৎ,
সমতা জন্মৰ লগে লগে নাথাকে।
ই মানুহে সমাজ, শিক্ষা আৰু ৰাজনৈতিক বিকাশৰ জৰিয়তে আর্জন কৰে।
সমাজত ন্যায়, ভাতৃত্ব আৰু গণতান্ত্ৰিক চেতনা বৃদ্ধিৰে এই সমতা গঢ়ি উঠে।
