Chapter 4
সমকালীন বিশ্বৰ সমস্যাসমূহ (Contemporary Global Issues)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। পাৰিপাৰ্শ্বিকতা বুলিলে কি বুজায়?
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিকতা বুলিলে সাধাৰণতে বুজোৱা হয়–
আমাৰ চাৰিওফালে থকা সকলো জীৱিত (জৈৱ) আৰু অজীৱ (অজৈৱ) উপাদানৰ সমষ্টি, যেনে– মাটি, পানী, বায়ু, পোহৰ, তাপ, উদ্ভিদ, জন্তু, হাবি-বননি আৰু
প্ৰাকৃতিক সম্পদ আদি। এই উপাদানবোৰে পৰস্পৰে সম্পৰ্ক স্থাপন কৰি এক সামগ্রিক
পৰিবেশ সৃষ্টি কৰে, যাকেই আমি পাৰিপাৰ্শ্বিকতা বুলি কওঁ।
২। পৰিৱেশ সম্পৰ্কীয় বসুন্ধৰা সম্মিলন বা ধৰিত্ৰী সম্মিলন কেতিয়া অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯২ চনত অনুষ্ঠিত হৈছিল ৰিঅ’ দে জেনেৰো আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিৱেশ সন্মিলন, যাক "পৃথিৱী সন্মিলন" বা "Earth Summit" বুলিও কোৱা হয়। এই সন্মিলনত বিশ্বৰ বহু দেশৰ নেতা আৰু পৰিৱেশ বিশেষজ্ঞে অংশ লৈ বিশ্ব পৰিৱেশ সংকটৰ বিষয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিছিল।
৩। বসুন্ধৰা সম্মিলন ক'ত অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯২ চনত ব্রাজিলৰ ৰিও ডি জেনেৰিও চহৰত অনুষ্ঠিত হৈছিল।
৪। কিয়টো সম্মিলন কোন চনত অনুষ্ঠিত হৈছিল?
৫। ডেনমাৰ্কৰ কোন চহৰত জলবায়ু পৰিৱৰ্তন সম্মিলন অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ডেনমাৰ্কৰ ৰাজধানী কোপেনহাগেন চহৰত ২০০৯ চনত অনুষ্ঠিত হৈছিল "কোপেনহাগেন জলবায়ু সন্মিলন" (Copenhagen Climate Summit)। এই সন্মিলনত বিভিন্ন দেশৰ নেতা, বিজ্ঞানী আৰু পৰিৱেশ বিশ্লেষকে বিশ্বব্যাপী জলবায়ু পৰিৱর্তনৰ সমস্যা আৰু তাৰ সমাধানৰ উপায়সমূহ লৈ আলোচনা কৰিছিল।
৬। বহনক্ষম উন্নয়ন কি?
উত্তৰঃ পৰিৱেশ সংৰক্ষণ আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক ভাৰসাম্যতা অক্ষুণ্ণ ৰাখি, ভৱিষ্যৎ প্ৰজন্মৰ সুবিধাৰ ক্ষেত্ৰত কোনো ক্ষতি নকৰাকৈ বৰ্তমান প্ৰজন্মই যি উন্নয়ন আৰু বিকাশৰ পথ বাচে, তাকেই বহনযোগ্য (বা বহনক্ষম) উন্নয়ন বুলি কোৱা হয়।
৭। বিশ্ব ভাবুকিৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ বিশ্ব today মুখামুখি হোৱা দুটা গুৰুত্বপূর্ণ সমস্যা হ'ল সন্ত্রাসবাদ আৰু দাৰিদ্ৰতা।
৮। সন্ত্রাসবাদ বুলিলে কি বুজা
উত্তৰঃ সন্ত্রাসবাদ হৈছে এটা হিংসাত্মক আৰু বেআইনী কাৰ্যকলাপ, যাৰ জৰিয়তে এক বিশেষ গোট বা ব্যক্তিসকলে ভয়ভীতি সৃষ্টি কৰি সমাজ বা ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত নিজৰ দাবী বা মত চাপাবলৈ চেষ্টা কৰে।
৯। 'Terrorism' শব্দটো মূল কি শব্দৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে?
উত্তৰঃ সন্ত্রাসবাদ শব্দটো ফৰাচী শব্দ "Terrorre" (অর্থাৎ 'ভয়' বা 'আতংক') পৰা উদ্ভৱ হৈছে। এই শব্দটো প্ৰথমবাৰৰ বাবে ফৰাচী বিপ্লৱৰ সময়ছোৱাত ব্যৱহাৰ হৈছিল, যেতিয়া ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্যে ভয় আৰু আতংক সৃষ্টি কৰা হৈছিল।
১০। আন্তর্জাতিক সন্ত্রাসবাদ মানে কি?
উত্তৰঃ যেতিয়া কোনো সংগঠনে ৰাজনৈতিক, ধৰ্মীয় বা আদৰ্শগত উদ্দেশ্যৰে চৰকাৰৰ বিৰোধিতা কৰে বা নিজৰ আদৰ্শ অনুযায়ী চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ বলপ্ৰয়োগৰ সহায়ত হিংসাত্মক কার্যকলাপে জড়িত হয়, আৰু এই কার্যকলাপৰ প্ৰভাৱ সীমান্ত পাৰ হৈ অন্য ৰাষ্ট্ৰলৈকে বিস্তৃত হয়, তেতিয়া তেনে ঘটনাক আন্তর্জাতিক সন্ত্রাসবাদ বুলি কোৱা হয়।
১১। নিৰাপত্তা মানে কি?
উত্তৰঃ সাধাৰণ অৰ্থত, নিৰাপত্তা বুলিলে ভয়, আতংক আৰু যিকোনো ধৰণৰ ভাবুকিৰ পৰা মুক্ত এক নিৰ্ভয় অৱস্থা বা পৰিবেশক বুজায়। কোনো ব্যক্তি, সমাজ বা ৰাষ্ট্ৰে সামৰিক অথবা অসামৰিক ভাবুকিৰ পৰা সুৰক্ষিত অনুভৱ কৰাটোৱেই নিৰাপত্তাৰ মূল অৰ্থ।
১২। মানৱ নিৰাপত্তা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ সাধাৰণতে, কোনো ব্যক্তিয়ে ভয়, হিংসা, ত্ৰাস বা যিকোনো ধৰণৰ ভাবুকিৰ পৰা মুক্তভাৱে জীৱন যাপন কৰাৰ পৰিৱেশ বা অৱস্থাক মানৱ নিৰাপত্তা বুলি কোৱা হয়। ই ব্যক্তিগত সুৰক্ষা, সামাজিক স্থায়িত্ব আৰু মৌলিক অধিকাৰৰ ৰক্ষাৰ সৈতে জড়িত।
১৩। মানৱ নিৰাপত্তাৰ সৈতে জড়িত যিকোনো দুটা বিষয় উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ মানৱ নিৰাপত্তাৰ সৈতে জড়িত দুটা মুখ্য দিশ হৈছে—
(ক) ভয়ৰ পৰা মুক্তি; আৰু
(খ) অভাবৰ পৰা মুক্তি।
এই দুয়োটাই ব্যক্তি, সমাজ আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ স্থায়ী শান্তি আৰু উন্নয়নৰ
বাবে অতি প্ৰয়োজনীয়।
১৪। মাহবুব-উল-হকৰ মতে মানৰ নিৰাপত্তা কি?
উত্তৰঃ মাহবুব-উল-হকৰ মতে, মানৱ নিৰাপত্তাৰ ধাৰণাটো মানুহৰ সামগ্ৰিক জীৱনযাপনক কেন্দ্ৰ কৰি গঠিত। তেওঁৰ মতে, ভয়-ভাবুকি, যুদ্ধ, সন্ত্রাস আদিৰ পৰা মুক্ত থাকি খাদ্য, বস্ত্ৰ, বাসস্থান, স্বাস্থ্য ইত্যাদি মৌলিক প্ৰয়োজনীয় বিষয়সমূহৰ নিশ্চয়তাই মানৱ নিৰাপত্তাৰ মূল অৰ্থ।
১৫। সহযোগিতামূলক নিৰাপত্তা মানে কি?
উত্তৰঃ যেতিয়া বহুতো ৰাষ্ট্ৰ বা গোটে একেলগে মিলি পৰস্পৰ সহযোগিতাৰ জৰিয়তে নিজ নিজ নিৰাপত্তা নিশ্চিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে, তেতিয়া সেই প্ৰচেষ্টাক সহযোগিতামূলক নিৰাপত্তা বুলি কোৱা হয়।
১৬। বিশ্ব নিৰাপত্তা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ ১৯৯০ চনৰ পাছৰ পৰ্যায়ত গ্লোবেল বাৰ্মিং, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সন্ত্রাসবাদ, এইডছ, বাৰ্ড ফ্লু, চাৰ্ছ আদিৰ দৰে সমস্যা সমগ্ৰ বিশ্বৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভাবুকি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে। এইবোৰৰ পৰিপ্ৰেক্ষিততে বিশ্ব নিৰাপত্তাৰ ধাৰণাটো উদ্ভৱ হয়, যাৰ উদ্দেশ্য হ'ল সমগ্ৰ বিশ্ববাসীৰ জীৱন, স্বাস্থ্য আৰু স্থিতিশীলতাৰ ৰক্ষা কৰা।
১৭। নিৰাপত্তাৰ প্ৰতি ভাবুকি সৃষ্টি কৰা দুটা নতুন উৎসৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ বিশ্ব দৰিদ্ৰতা, প্ৰব্ৰজন (অর্থাৎ, লোকচলাচল) আৰু স্বাস্থ্য মহামাৰী আজিৰ বিশ্বৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ সমস্যা। এই সমস্যাবোৰৰ ফলত বিশ্বৰ বহু অঞ্চলত সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু স্বাস্থ্যজনিত অস্থিৰতা সৃষ্টি হৈছে, যিয়ে বিশ্ব নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়।
১৮। আভ্যন্তৰীণভাবে বিতাৰিত লোক বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ যেতিয়া বিভিন্ন কাৰণত (যেনে – যুদ্ধ, সন্ত্রাস, ধৰ্মীয় বা জাতিগত সংঘাত, প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ আদিৰ বাবে) কোনো ব্যক্তি বা গোটে নিজৰ দেশৰ ভিতৰতে নিরাপদ নহয় বুলি অনুভৱ কৰি আন ঠাইলৈ স্থানান্তৰিত হব লগা হয়, তেতিয়া সেই অৱস্থাক আভ্যন্তৰীণ উদ্বাস্তু অৱস্থা বা নিজ দেশৰ ভিতৰতে উদ্বাস্তুবা নিৰাপত্তাহীন অৱস্থা বুলি কোৱা হয়।
১৯। ভাবুকিৰ এটা অপাৰস্পৰিক উৎসৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: প্ৰব্ৰজন।
২০। প্রব্রজন বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ যেতিয়া কোনো ব্যক্তি বা জনগোষ্ঠী এখন দেশ, অঞ্চল বা ঠাইৰ পৰা অন্য এখন দেশ, অঞ্চল বা ঠাইলৈ বসতি স্থাপন আৰু জীৱিকা নিৰ্বাহৰ উদ্দেশ্যে স্থানান্তৰিত হয়, তেতিয়া সেই প্ৰক্ৰিয়াটোক প্ৰব্ৰজন বুলি কোৱা হয়।
২১। প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰকাৰ দুটা কি কি?
উত্তৰঃ প্ৰব্ৰজনৰ মূল দুটা প্ৰকাৰ হৈছে—
(i) আভ্যন্তৰীণ প্ৰব্ৰজন: যেতিয়া কোনো ব্যক্তি বা গোটে নিজৰ দেশৰ ভিতৰতেই এখন ঠাইৰ পৰা আন এখন ঠাইলৈ স্থানান্তৰ কৰে।
(ii) বহিঃপ্ৰব্ৰজন: যেতিয়া কোনো ব্যক্তি বা গোটে নিজৰ দেশ এৰি আন দেশলৈ স্থানান্তৰিত হয়।
২২। আভ্যন্তৰীণ প্ৰব্ৰজন বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ যেতিয়া এখন দেশৰ ভিতৰত কোনো অঞ্চল, ঠাই বা প্ৰদেশৰ পৰা অন্য অঞ্চল, ঠাই বা প্ৰদেশলৈ মানুহে স্থায়ীভাৱে স্থানান্তৰ হয় বা বসবাস কৰিবলৈ যায়, তেতিয়া সেই প্ৰক্ৰিয়াটোক আভ্যন্তৰীণ প্ৰব্ৰজন বুলি কোৱা হয়।
২৩। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰব্ৰজন বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ যেতিয়া কোনো ব্যক্তি বা ব্যক্তিসমূহ এখন দেশৰ পৰা অন্য এখন দেশলৈ স্থায়ীভাৱে স্থানান্তৰ হয় বা বসবাস কৰিবলৈ যায়, তেতিয়া তাক বাহ্যিক প্ৰব্ৰজন বুলি কোৱা হয়। এই ধৰণৰ প্ৰব্ৰজনক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰব্ৰজন বুলিও কোৱা হয়।
২৪। জনসাধাৰণে কিয় প্ৰব্ৰজন কৰে?
উত্তৰঃ উন্নত আৰু সুৰক্ষিত জীৱনৰ সন্ধানত।
২৫। মানবাধিকাৰৰ সাৰ্বজনীন ঘোষণা পত্র কেতিয়া জাৰি কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৮ চনৰ ১০ ডিচেম্বৰত।
২৬। খালী ঠাই পূৰ কৰাঃ
অপৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাৰ ধাৰণাক নাইবা বুলি কোৱা হয়।
চমু প্রশ্নোত্তৰ:
১। 'পাৰিপাৰ্শ্বিকতা' মানে কি বুজা?
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিকতা বুলিলে বুজায়– কোনো জীৱৰ চাৰিওফালে থকা সকলো জীৱিত (জৈৱ) আৰু অজীৱিত (অজৈৱ) উপাদান, লগতে সেইবোৰৰ পৰস্পৰ সম্পৰ্ক, প্ৰভাৱ আৰু পৰিবর্তনৰ সামগ্রিক সমষ্টি।
২। পাৰিপাৰ্শ্বিক বিষয়সমূহ (Ecological issues) কি কি?
উত্তৰঃ শীতল যুদ্ধৰ পিছৰ পৰ্যায়ত পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাৰ
সূচনা হোৱা বুলি বিবেচনা কৰা হয়। ১৯৪৫ ৰ পৰা ১৯৯১ চনলৈকে চলি থকা এই সময়ছোৱাত,
শীতল যুদ্ধৰ দুটা
মুখ্য পক্ষ — আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু ছোভিয়েট ৰাছিয়াই একে পৰ্যায়ত মাৰাত্মক
অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ উৎপাদন আৰু পৰীক্ষণত জড়িত হৈ পৰে। এইসকল অস্ত্র পৰীক্ষণ আৰু
সামৰিক প্ৰস্তুতিত বিশ্বৰ বায়ুমণ্ডল, পানী, মাটি আৰু ইক’ ছিষ্টেম গভীৰভাৱে প্ৰভাৱিত হয়।
শীতল যুদ্ধৰ অন্ত পৰাৰ পিছত বিশ্বৰ বহুতো দেশৰ
দ্ৰুত উন্নয়নমূলক প্ৰচেষ্টা—যেনে, ব্যাপক উদ্যোগীকৰণ, নগৰায়ন, নতুন-new যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ
সৃষ্টি, রাস্তা-ঘাটৰ বিস্তাৰ, ৰাসায়নিক সাৰ আৰু কীটনাশকৰ অধিক ব্যৱহাৰ,
জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ
ফলত ব্যাপক নিৰ্বনীকৰণ—এইবোৰে পৰিৱেশ সংকট অধিক তীব্ৰ কৰি তোলে।
সাধাৰণতে পাৰিপাৰ্শ্বিকতা বুলি বুজায় আমাৰ
চাৰিওফালে থকা মাটি, পানী, বায়ু, জীৱজগত, অজৈৱ উপাদান, প্ৰাকৃতিক সম্পদ, হাবি-বননি আদিৰ সংমিশ্ৰণ। এই উপাদানবোৰৰ সৈতে মানুহৰ দৈনন্দিন জীৱনশৈলী
ঘনিষ্ঠভাৱে জড়িত। মানৱ সভ্যতাৰ গোড়াপাটিটো এই প্রাকৃতিক পৰিৱেশত অৱলম্বিত। কিন্তু
সভ্যতাৰ উন্নয়নৰ লগে লগে বৈজ্ঞানিক আবিষ্কাৰ, যুদ্ধাস্ত্র আৰু বিধ্বংসী
বোমাৰ উৎপাদন, জনসংখ্যা বিস্ফোৰণ আদিৰ ফলত এই প্ৰাকৃতিক ভাৰসাম্য গুৰুতৰভাৱে ক্ষতিগ্রস্ত
হৈছে।
ইয়াৰ ফলত কেৱল মানুহ নহয়, বন্যপ্ৰাণী, জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য আৰু
প্ৰাকৃতিক সম্পদবোৰো সংকটৰ গৰালত পৰিছে। বিশেষকৈ জীৱজগতখন প্ৰতিটো মুহূর্ততে নতুন
নতুন সংকট আৰু প্রত্যাহানৰ সন্মুখীন হৈ পৰিছে, যাৰ ফলত জীৱনৰ স্থায়িত্ব
সন্দেহজনক হৈ পৰিছে।
৩। পৰিৱেশ প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱ কি কি?
উত্তৰঃ পৰিবেশ প্ৰদূষণৰ বিভিন্ন কাৰকসমূহ পৰ্যালোচনা
কৰিলে দেখা যায় যে এইবোৰৰ প্ৰভাৱ অতি গভীৰ আৰু সুদূৰপ্ৰসাৰী। পৃথিৱীৰ ওপৰত অশনি
সংকেত কঢ়িয়াই অনা এইবোৰ মূল কাৰক হল — মাটি, পানী, বায়ু, বনাঞ্চল ধ্বংস আৰু
নগৰায়ন। ইয়াৰ ফলত মানৱ জীৱন আৰু প্ৰকৃতি দুয়োটাই গভীৰ সংকটত পৰিছে।
(ক) মাটি প্ৰদূষণ: মাটি প্ৰদূষণ হৈছে অতি গুৰুত্বপূর্ণ সমস্যা।
ৰাসায়নিক সাৰ, কীটনাশক, গধুৰ ধাতু, এচিড, ক্ষাৰ আদিৰ অত্যাধিক ব্যৱহাৰে মাটিৰ উৰ্বৰতা হ্ৰাস পায়। এইবোৰ উপাদানে মাটিৰ
গুণগত মান ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰাৰ লগতে ৰোগ-ব্যাধি উৎপন্ন কৰা ব্যাক্টেৰিয়া বা পদাৰ্থৰ
বাহকৰূপে কাম কৰি পৰিস্কাৰ খাদ্য উৎপাদনকো বাধা দিয়ে।
(খ) পানী প্ৰদূষণ: পানী প্ৰদূষণৰ ফলত বহুতো ভয়ংকৰ সমস্যা সৃষ্টি
হয়। কল-কাৰখানাৰ অপদ্ৰব্য, ন-নিৰ্বিষ্কৃত পয়োভৰ, বিষাক্ত বর্জ্য আদি পানীত
মিশ্ৰিত হৈ বহুতো লোক বেমাৰত আক্ৰান্ত হয়। ভাৰতবৰ্ষত দুই-তৃতীয়াংশ লোক পানী
প্ৰদূষণজনিত ৰোগত ভোগে। জলজ জীৱ-বৈচিত্ৰ্য ধ্বংস হৈ বহু প্ৰাণী বিলুপ্ত হোৱাৰ
উপক্ৰম হৈছে।
(গ) বনাঞ্চল ধ্বংস: বনাঞ্চল নিঃশেষ হোৱাৰ ফলত জলবায়ু সংকট বৃদ্ধি
পাইছে। গৰমৰ তীব্ৰতা বৃদ্ধি পোৱাৰ লগতে বহু জীৱ-জন্তুৰ বাসস্থান হেৰাই গৈছে। এইসকল
প্ৰাণী জনবসতি অঞ্চলত প্ৰবেশ কৰি ক্ষতিসাধন কৰে। লগতে বনাঞ্চল ধ্বংসে গ্ৰীষ্ম
প্ৰবাহ, খৰাং, ভূমি সঞ্চলন, গৰাখহনীয়া, আৰু এচিড বৰষুণৰ দৰে সমস্যা সৃষ্টি কৰি বৈশ্বিক পৰিৱেশত বিপদ ডাঙৰ কৰিছে।
(ঘ) নগৰায়ন: বৈজ্ঞানিক উন্নয়ন আৰু নগৰ বিস্তাৰৰ ফলত ব্যাপক
পৰিসৰত দালান-কামিন, কল-কাৰখানা, যান-বাহন ইত্যাদি বৃদ্ধি পাইছে। ইবোৰৰ পৰা উৎপন্ন ধোঁৱা, ধূলিকণা আৰু বিষাক্ত
গেছবোৰে পৰিবেশ দুষিত কৰি তুলিছে। অতিৰিক্ত বসতি, বস্তি, আৰু অপৰিকল্পিত
নিকাশী ব্যৱস্থাই চহৰসমূহত স্বাস্থ্যজনিত সমস্যা বৃদ্ধি কৰিছে।
(ঙ) বায়ু প্ৰদূষণ: সমসাময়িক সময়ৰ ভিতৰত বায়ু প্ৰদূষণ হৈছে আটাইতকৈ ভয়ংকৰ সমস্যা। যান-বাহন, কল-কাৰখানা, ইণ্ডাষ্ট্রিয়েল বর্জ্য আদি যোগে বায়ুত কাৰ্বন মনোক্সাইড, ছালফাৰ ডাই-অক্সাইড, নাইট্ৰজেন অক্সাইড আদিৰ সংমিশ্ৰণ ঘটে। এইবোৰ উপাদানে শ্বাসজনিত ৰোগ, মূর্ছা যোৱা, স্নায়ুগত সমস্যা আদিৰ সৃষ্টি কৰে। অধিক পৰিমাণে বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত ওজন স্তৰৰ ক্ষয় হয়, যাৰ ফলত পৃথিৱীৰ ওপৰত অতিনিঃস্ৰাবণ ৰশ্মিৰ প্ৰবেশ অধিক হয় আৰু মানৱ জীৱনৰ অস্তিত্ব সংকটৰ মুখামুখি পৰে।
৪। জলবায়ু পৰিবৰ্তনৰ দুটা কাৰণ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ দুটা মুখ্য কাৰণ হ’ল—
(i) জনসংখ্যাৰ দ্ৰুত বৃদ্ধি আৰু
(ii) বনাঞ্চলৰ ব্যাপকভাৱে উচ্ছেদ (নির্বননীকৰণ)।
৫। কার্যসূচী-২১ কি?
উত্তৰঃ ১৯৯২ চনত ব্রাজিলৰ ৰিঅ’ ডি জেনেৰিঅ’ চহৰত অনুষ্ঠিত হোৱা ধৰিত্ৰী সন্মিলন (বা বসুন্ধৰা সন্মিলন)ত “বহনক্ষম বিকাশ”ৰ (Sustainable Development) ধাৰণা গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। এই সন্মিলনত বিশ্বৰ সকলো ৰাষ্ট্ৰৰ মান্যতা লাভ কৰিব পৰা ২১ টা পৰিকল্পিত কাৰ্যসূচী প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল, য’ত পৰিৱেশ সম্পৰ্কীয় নীতিসমূহক বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া হৈছিল।
এই পৰিকল্পনাটোক কাৰ্যসূচী-২১ (Agenda-21) বুলি জনা যায়।
৬। কাৰ্যসূচী-২১ৰ অন্তর্ভুক্ত যিকোনো দুটা নীতি উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ কাৰ্যসূচী-২১ৰ অন্তর্ভুক্ত দুটা মুখ্য নীতি হ’ল—
(i) বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যৎ প্ৰজন্মৰ সামাজিক, অৰ্থনৈতিক, পৰিৱেশগত, সাংস্কৃতিক আৰু
আধ্যাত্মিক আৱশ্যকতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বনসম্পদৰ সেউজ আৰু সুষম ব্যৱস্থাপনা তথা
উন্নয়ন নিশ্চিত কৰা।
(ii) বহনক্ষম বিকাশৰ ক্ষেত্ৰসমূহ চিনাক্ত কৰি, সকলো মানুহক স্বাস্থ্যসন্মত,
উৎপাদনশীল আৰু
মৰ্যাদাপূৰ্ণ জীৱন যাপন কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰা।
৭। স্বাৰ্থৰ সংঘাত (Conflict of interest) কি?
উত্তৰঃ জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত ধনী আৰু উন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহে কাৰ্বন নির্গমনৰ পৰিমাণ হ্ৰাস, বৃহৎ উদ্যোগৰ পরিবর্তে ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগৰ প্ৰতিষ্ঠা, কল-কাৰখানাৰ ধোঁৱা নিয়ন্ত্ৰণ, অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ পৰীক্ষণ হ্ৰাস আদিৰ দৰে নীতি-কৌশল কঠোৰভাৱে অনুসৰণ কৰিবলৈ অনুন্নত আৰু উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ ওপৰত চাপ সৃষ্টি কৰিছিল। আনহাতে, অনুন্নত আৰু উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহে এইবোৰ ক্ষেত্ৰত উন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অধিক দায়িত্ববোধৰ প্ৰয়োজনীয়তা উল্লেখ কৰি প্ৰত্যাহ্বান জনাইছিল। এই দ্বন্দ্ব আৰু মতবিৰোধৰ ফলত যি অৱস্থা সৃষ্টি হৈছিল তাক "স্বাৰ্থৰ সংঘাত" বুলি কোৱা হয়।
৮। সন্ত্রাসবাদ কি? সন্ত্রাসবাদৰ দুটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক লক্ষ্য পূৰণৰ উদ্দেশ্যে কোনো ব্যক্তি,
দল, সংগঠন বা ৰাষ্ট্ৰে
যেতিয়া হিংসাত্মক উপায় গ্ৰহণ কৰি সমাজত ভয়-ভীতি, আতংক বা ত্রাসৰ সৃষ্টি কৰে,
তেতিয়া তাক সন্ত্রাস
বুলি কোৱা হয়।
সন্ত্রাসবাদৰ দুটা মুখ্য বৈশিষ্ট্য হ'ল:
(i) ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য ৰাজনৈতিক ক্ষমতা বা লক্ষ্য অৰ্জন কৰা হয়।
(ii) ই ভয়, আতংক আৰু বিশৃঙ্খলা সৃষ্টি কৰি জনজীৱন ব্যাহত কৰে।
৯। সন্ত্রাসবাদৰ দুটা লক্ষ্য-উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ সন্ত্রাসবাদৰ দুটা মুখ্য লক্ষ্য-উদ্দেশ্য হ'ল:
(১) চৰকাৰ বা ৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থাক অস্থিতিশীল কৰি ভেটি নচলাই দিয়া; আৰু
(২) হিংসাত্মক কাৰ্যৰ মাধ্যমেৰে ৰাজনৈতিক ক্ষমতা অধিকাৰ কৰা বা নিজৰ মতাদৰ্শ চাপি দিয়া।
১০। সন্ত্রাসবাদ নিৰাপত্তাৰ প্ৰতি এটা ভাবুকি বুলি ভাবানে? কিয়?
উত্তৰঃ সন্ত্রাসবাদৰ ফলত জনসাধাৰণৰ মনত গভীৰ ভয় আৰু অনিশ্চয়তা জন্মায়। ফলস্বৰূপে, মানুহে মুক্তভাৱে বাহিৰলৈ ওলাই যোৱা, সন্তানক বিদ্যালয়লৈ পঠোৱা আদি দিশত ভয় অনুভৱ কৰে। সন্ত্রাসবাদে মানুহৰ মনত নিৰাপত্তাহীনতাৰ বোধ সৃষ্টি কৰে। এই বাবে সন্ত্রাসবাদক সমাজৰ বাবে এটা গুৰুতৰ নিৰাপত্তাজনিত ভাবুকিৰূপে বিবেচনা কৰা হয়।
১১। মানৱ নিৰাপত্তা কি? ইয়াৰ সংকীৰ্ণ আৰু বহল অর্থ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ মানৱ নিৰাপত্তা বুলিলে জনসাধাৰণৰ সামগ্ৰিক সুৰক্ষাক বুজায়। এই দৃষ্টিভংগীৰ অন্তৰ্গত ৰাষ্ট্ৰৰ সুৰক্ষাতকৈ ব্যক্তিৰ সুৰক্ষাক অধিক প্ৰাধান্য দিয়া হয়। যদিও বহুক্ষেত্ৰত মানৱ নিৰাপত্তা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা একে সময়তে জড়িত থাকে, তথাপি কেৱল ৰাষ্ট্ৰ সুৰক্ষিত থাকিলেই সকলো নাগৰিক সুৰক্ষিত হৈ থাকে বুলি ক'ব নোৱাৰি। বিদেশী আক্ৰমণৰ পৰা নাগৰিকক ৰক্ষা কৰাটো ব্যক্তিগত সুৰক্ষাৰ এক অন্যতম দিশ, কিন্তু ইমানেই যথেষ্ট নহয়। মানৱ নিৰাপত্তাৰ অৰ্থ হৈছে- নাগৰিকৰ দেহ, মন, স্বাস্থ্য, জীৱন-জীৱিকা, মানসিক স্থিতি আদিৰ সামগ্ৰিক সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰা।
১২। মানৱ নিৰাপত্তাই কোনকেইটা দিশ সূচায়?
উত্তৰঃ জন নিৰাপত্তাই মুলতঃ তিনিটা মৌলিক দিশৰ সুৰক্ষাক
বুজায়ঃ
(ক) মানৱীয় মৰ্যাদাৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰা,
(খ) ভয়, হিংসা আৰু ত্ৰাসৰ পৰা মুক্তি দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰা,
(গ) দৈনন্দিন জীৱনৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ বাবে অভাৱৰ পৰা মুক্তি দিয়া।
১৩। পৰম্পৰাগত আৰু অপৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰঃ পৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাই সাধাৰণতে ৰাষ্ট্ৰ, জাতীয় সীমা আৰু সামৰিক শক্তিৰ সংৰক্ষণক বুজায়; আনহাতে, অপৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাই জনসাধাৰণৰ দৈনন্দিন জীৱনৰ অস্তিত্ব, উন্নয়ন আৰু কল্যাণৰ সৈতে জড়িত দিশসমূহক ধৰি লৈছে।
১৪। প্ৰতিখন সমাজ বা ৰাষ্ট্ৰৰ নিৰাপত্তা সম্পর্কে একে ধাৰণা থাকেনে? যুক্তি দিয়া।
উত্তৰঃ সুৰক্ষা ধাৰণা এটা স্থিৰ নহয়; ই সময়, স্থান আৰু পৰিস্থিতিৰ সৈতে পৰিৱর্তিত হয়। সকলো ৰাষ্ট্ৰ বা সমাজৰ বাবে সুৰক্ষাৰ সংজ্ঞা একে নহয়, কাৰণ প্ৰতিটো ৰাষ্ট্ৰৰ সামাজিক, ৰাজনৈতিক, অৰ্থনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ পৃথক। বিশ্বৰ প্ৰায় ২০০ ৰাষ্ট্ৰত বসবাস কৰা প্ৰায় ৬৫০ কোটি মানুহৰ বাবে সুৰক্ষাৰ প্ৰত্যয় একে হ’ব নোৱাৰে। সময়ৰ সৈতে সমাজত সংঘটিত হোৱা গুৰুত্বপূর্ণ পৰিৱৰ্তনে এই ধাৰণাতো প্ৰভাৱ পেলায়। সেয়েহে, বিভিন্ন সময়ত, বিভিন্ন দেশৰ ক্ষেত্ৰত সুৰক্ষাৰ ধাৰণা ভিন্ন হয়।
১৫। সন্ত্রাসবাদ পৰম্পৰাগত নিৰাপত্তা নে অপৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাৰ ভাবুকি?
উত্তৰঃ সন্ত্রাসবাদ হৈছে এক অপৰম্পৰাগত নিৰাপত্তা ভাবুকি, যাৰ মূল উদ্দেশ্য ৰাজনৈতিক। ই দেশৰ নাগৰিক বা জনগণৰ ওপৰত হিংসাত্মক উপায়েৰে আতংক সৃষ্টি কৰে। সন্ত্রাসবাদী দলসমূহ সচৰাচৰ বিদ্যমান ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাটোৰ সৈতে অসন্তুষ্ট থাকে আৰু সেই ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন বিচাৰে। এই উদ্দেশ্যেৰে তেওঁলোকে অস্ত্ৰ হাতে লৈ জাতীয় চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে হিংসা, বিস্ফোৰণ, অপহৰণ আদিৰ দৰে কার্যকলাপত লিপ্ত হয়। সেয়ে সন্ত্রাসবাদ কেৱল ৰাষ্ট্ৰীয় স্থিতিশীলতাৰ বিপদ নহয়, ই মানুহৰ নিৰাপত্তা আৰু মানৱীয় মৰ্যাদাৰ ওপৰতো এক গুৰুতৰ প্ৰভাৱ পেলায়।
১৬। সহযোগিতা অপৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাৰ ভাবুকি প্রতিহত কৰাৰ কাৰণে প্রয়োজন বুলি ভাবানে? কেনেকৈ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতাই অপৰম্পৰাগত ভাবুকি নাইকিয়া কৰাত সহায় কৰে?
উত্তৰঃ অপৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাৰ ভাবুকি প্ৰতিহত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতা অতি প্ৰয়োজনীয়। কাৰণ, এই ধৰণৰ ভাবুকিবোৰ—যেনেঃ পৰিবেশ অৱক্ষয়, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, দৰিদ্ৰতা, মহামাৰী, বানপানী আদিৰে—সীমান্ত মানে নে। কোনো এখন দেশ এই সমস্যাবোৰৰ সন্মুখীন হ'লে ইয়াৰ প্ৰভাৱ আন দেশতো পৰিব পাৰে। সেয়ে, এই ধৰণৰ গোলকীয় সমস্যাৰ সমাধানৰ বাবে সকলো ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত সমন্বয়, তথ্য বিনিময়, সহায়-সহযোগিতা আৰু একত্ৰিত পদক্ষেপ একান্তই জৰুৰি। সেয়েহে অপৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাৰ ভাবুকি সমাধানৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতা এক মুল চাবিকাঠি।
১৭। "নিৰাপত্তাৰ অপৰম্পৰাগত ধাৰণাটোৱে নিৰাপত্তাৰ প্ৰতি পৰিবৰ্তনশীল
ভাবুকিবোৰৰ ক্ষেত্ৰত
মনোযোগ দিছে"। এই নতুন ভাবুকিবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ অপৰম্পৰাগত ধাৰণাই নিৰাপত্তাৰ ভাবুকিৰ পৰিৱৰ্তনশীল স্বভাৱৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। ই পৰম্পৰাগত সামৰিক বা ৰাষ্ট্ৰীয় সীমাৰ বাহিৰে থকা কিছু গভীৰ সমস্যাকো সুৰক্ষাৰ অংশ হিচাপে বিবেচনা কৰে। এই নতুন ধৰণৰ ভাবুকিসমূহৰ ভিতৰত অন্তর্ভুক্ত হৈছে—
(ক) সন্ত্রাসবাদ
(খ) পৰিৱেশীয় অৱক্ষয়
(গ) মানৱ অধিকাৰৰ উলংঘন
(ঘ) গণহত্যা
(ঙ) দৰিদ্ৰতা
(চ) জনসংখ্যাৰ তীব্ৰ বৃদ্ধি
(ছ) শৰণার্থী সংকট
(জ) মহামাৰী ৰোগ, যেনে – এইচ.আই.ভি. / এইডছ
এই সকলো বিষয়েই জনজীৱনৰ সুৰক্ষা, স্থিতিশীলতা আৰু
মানৱীয় মৰ্যাদাৰ ওপৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলায়, সেয়ে এইবোৰক অপৰম্পৰাগত
নিৰাপত্তাৰ মুখ্য ভাবুকি হিচাপে গণ্য কৰা হয়।
১৮। নিৰাপত্তাৰ বাহ্যিক ধাৰণা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ নিৰাপত্তাৰ বাহ্যিক ধাৰণাই সাধাৰণতে ৰাষ্ট্ৰক
কেন্দ্ৰ কৰি গঠিত হোৱা সামৰিক বিপদসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। এই ধাৰণাটো এইদৰে
ব্যাখ্যা কৰা যায়—
(১) বাহ্যিক ধাৰণাত বিশ্বাস কৰা হয় যে এখন ৰাষ্ট্ৰৰ সৰ্ববৃহৎ ভাবুকি হৈছে
বাহ্যিক সামৰিক আক্ৰমণ। ইয়াত “শক্তি” অৰ্থাৎ সামৰিক শক্তিকেই মূল নিৰাপত্তা উপায়
হিচাপে গণ্য কৰা হয়, আৰু এই শক্তিৰে দেশৰ সাৰ্বভৌমত্ব ৰক্ষা কৰা হয়।
(২) এই ধাৰণাৰ মতে, ভাবুকিৰ মুখ্য উৎস হৈছে আন এখন ৰাষ্ট্ৰ, যি ৰাষ্ট্ৰৰ পৰা সামৰিক
আক্ৰমণৰ আশংকা থাকে। এই আক্ৰমণে দেশখনৰ স্বাধীনতা, ভূ-অখণ্ডতা আৰু অস্তিত্বক
হুমকি দিয়াৰ সম্ভাৱনা থাকে।
এইধৰণৰ বাহ্যিক নিৰাপত্তা ধাৰণাই পৰম্পৰাগত সামৰিক দৃষ্টিভংগীৰ ওপৰত আধাৰিত।
১৯। পাৰস্পৰিক নিৰাপত্তাৰ ধাৰণা অনুসৰি ভাবুকিক কেনেকৈ হ্রাস কৰিব পৰাযায়?
উত্তৰঃ পাৰস্পৰিক নিৰাপত্তাৰ ধাৰণাৰ অধীনত, ৰাষ্ট্ৰসমূহে নিজৰ
নিৰাপত্তা সুনিশ্চিত কৰাৰ বাবে কিছুমান পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰে, যাৰ জৰিয়তে ভাবুকি হ্ৰাস
কৰাৰ চেষ্টা কৰা হয়। এই ধাৰণাটোৰ পুনৰগঠন কৰা উত্তৰ হ'ল—
পাৰস্পৰিক নিৰাপত্তাৰ ধাৰণা অনুসৰি, নিম্নলিখিত উপায়সমূহৰ জৰিয়তে ৰাষ্ট্ৰসমূহে
নিৰাপত্তা নিশ্চিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে—
(১) আত্মসমৰ্পণৰ জৰিয়তে আক্ৰমণকাৰীক থমকোৱা — যেতিয়া এখন ৰাষ্ট্ৰ আক্ৰমণৰ
সন্মুখীন হয়, তেতিয়া ক্ষয়-ক্ষতি এৰাৰ বাবে আক্ৰমণকাৰী ৰাষ্ট্ৰৰ ওচৰত আত্মসমৰ্পণৰ পথ বাচি লয়।
(২) যুদ্ধৰ ক্ষতিপূৰণ দিব বুলি প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়াৰ জৰিয়তে আক্ৰমণকাৰীক থাৱ দিবলৈ
বাধ্য কৰা — আক্ৰমণ বন্ধ কৰিবৰ উদ্দেশ্যে ক্ষতিপূৰণ দিবলৈ স্বীকৃতি দিয়ে।
(৩) আত্মৰক্ষা আৰু প্রতিহত কৰাৰ বাবে শক্তি প্ৰয়োগ কৰা — আক্ৰমণ হোৱাৰ পিছত
দেশখনে আত্মৰক্ষাৰ বাবে যুদ্ধ কৰে আৰু শত্রুক পৰাস্ত কৰে বা পিছু হটাবলৈ বাধ্য কৰে।
এই ধাৰণাৰ অন্তর্নিহিত মূল কথা হৈছে:
ৰাষ্ট্ৰসমূহে নিজৰ শক্তি বৃদ্ধিৰ মাধ্যমেৰে নিজৰ নিৰাপত্তা নিশ্চিত কৰে, যদিও ইয়াৰ ফলত
অস্ত্ৰস্পৰ্ধা আৰু সন্দেহ-অবিশ্বাসো বৃদ্ধি পায়।
২০। পাৰস্পৰিক নিৰাপত্তা ব্যৱস্থাৰ এটা উপাদানৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ পাৰস্পৰিক নিৰাপত্তা ব্যৱস্থাৰ অন্যতম
গুৰুত্বপূর্ণ উপাদান হৈছে ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য নীতি। এই নীতিটোক নতুন ৰূপত তলত
দিয়া হৈছে—
ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য নীতি বুলিলে এনে এখন ব্যৱস্থাক বুজায়, য’ত ৰাষ্ট্ৰসমূহে
নিজৰ আৰু আন দেশৰ শক্তিৰ তুলনামূলক পৰিমাণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি এক ধৰণৰ স্থিতিশীলতা
আৰু সুৰক্ষা বজাই ৰাখে।
(১) এই নীতিয়ে এনে পৰিস্থিতি সৃষ্টি কৰে, য’ত কোনো এটা ৰাষ্ট্ৰ অতি
শক্তিশালী হৈ উঠি অন্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বাবে ভাবুকি নহ’ব পাৰে — এই উদ্দেশ্যেই শক্তিৰ
ভাৰসাম্য ৰাখা হয়।
(২) চৰকাৰ তথা ৰাষ্ট্ৰসমূহে এই ভাৰসাম্য বজাই ৰাখিবলৈ সচেষ্ট থাকে, বিশেষকৈ সেই
ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ ক্ষেত্ৰত যাৰ লগত মতবিৰোধ বা দ্বন্দ্ব বিদ্যমান।
এই নীতিয়ে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিসৰত ক্ষমতা প্ৰয়োগৰ
সীমা নিৰ্ধাৰণ আৰু সম্ভাব্য যুদ্ধ বা সংঘাতৰ সম্ভাৱনা কমোৱাৰ ক্ষেত্ৰত সহায়ক
ভূমিকা পালন কৰে।
২১। নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত সন্ত্রাসবাদ পাৰস্পৰিক নে অপাৰস্পৰিক ভাবুকিস্বৰূপ?
উত্তৰঃ সন্ত্রাসবাদ হৈছে নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত
অপাৰম্পৰাগত এক ভাবুকি। ই হৈছে এক ৰাজনৈতিক হিংসা,
যাৰ মূল উদ্দেশ্য
হৈছে জনসাধাৰণৰ মাজত ভয় আৰু আতংকৰ সৃষ্টি কৰা। সন্ত্রাসবাদৰ মূল লক্ষ্য থাকে
জনসাধাৰণ, যাক উদ্দেশ্যমূলকভাৱে লক্ষ্য কৰি এনে এক পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰা হয়, য’ত লোকসকল নিজকে
অসুৰক্ষিত বুলি অনুভৱ কৰে।
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সন্ত্রাসবাদ বুলিলে এনে
কার্যকলাপক বুজায়, যি একাধিক ৰাষ্ট্ৰৰ জনগণ বা ভৌগোলিক অঞ্চলক জড়িত কৰে। সন্ত্রাসবাদীসকলে তেনে
ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিৰ পৰিৱৰ্তন বিচাৰে, যিবোৰ তেওঁলোকে অপছন্দ কৰে, আৰু সেই উদ্দেশ্য
সিদ্ধ কৰিবলৈ তেওঁলোকে বল প্রয়োগৰ পথ বাচি লয়।
ইয়াৰ জৰিয়তে সাধাৰণ জনতাৰ ওপৰত আঘাত হানি,
মানুহৰ মনত আতংক
সৃষ্টি কৰি, চৰকাৰৰ ওপৰত চাপ সৃষ্টি কৰাৰ চেষ্টা কৰা হয়। এইদৰে, সন্ত্রাসবাদে সমাজ আৰু
ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ স্থিতিশীলতাৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়।
২২। মানৱ নিৰাপত্তাৰ বহল দিশ কি?
উত্তৰঃ মানৱ নিৰাপত্তা বুলিলে মূলতঃ ৰাষ্ট্ৰখনক
নহয়, মানুহক কেন্দ্ৰস্থলী কৰি সুৰক্ষাৰ কথা বুজোৱা হয়। ইয়ে ৰাষ্ট্ৰীয়
সুৰক্ষাৰ পৰিৱৰ্তে ব্যক্তিগত, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক দিশৰ সুৰক্ষাক অধিক
গুৰুত্ব দিয়ে। আদৰ্শভাৱে ৰাষ্ট্ৰৰ সুৰক্ষা আৰু মানৱ সুৰক্ষা পৰস্পৰ পৰিপূৰক হ’ব
লাগে, কিন্তু সকলো সময়তে সুৰক্ষিত ৰাষ্ট্ৰ মানেই সুৰক্ষিত জনতা বুলি ক’ব নোৱাৰি।
চৰকাৰৰ দায়িত্ব হ’ল নাগৰিকসকলক বিদেশী আক্ৰমণৰ
পৰা ৰক্ষা কৰা, কিন্তু কেৱল ইয়াতেই সীমাবদ্ধ থাকিলে নাগৰিকৰ প্ৰকৃত সুৰক্ষা নিশ্চিত নহয়। বিগত
১০০ বছৰৰ ইতিহাস চাওঁতে দেখা যায়, বিদেশী সৈন্যৰ হাতত যত মানুহ প্ৰাণ হেৰুৱাইছে,
তাৰকৈ অধিক লোক নিজ
দেশৰ চৰকাৰ বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থাৰ অব্যৱস্থাপনাৰ বাবে বিপদত পৰিছে।
সেয়েহে, মানৱ নিৰাপত্তা বুলিলে শুধুমাত্ৰ
যুদ্ধ বা হিংসা নহয়, ভোক, দৰিদ্ৰতা, ৰোগ, মহামাৰী, আৰু প্ৰাকৃতিক
দুৰ্যোগৰ পৰা মুক্তি আদিৰো সুৰক্ষা বুজোৱা হয়। এই দিশসমূহেই ব্যক্তি
আৰু সমাজৰ স্থিতিশীলতা আৰু বিকাশৰ মুখ্য চাবিকাঠি।
২৩। নিৰাপত্তা বা সুৰক্ষাৰ ওপৰত এটি টোকা লিখা।
উত্তৰঃ সুৰক্ষা বুলিলে সাধাৰণতে ভাবুকিৰ পৰা মুক্তি বা নিশ্চয়তা আৰু
সুৰক্ষিত অৱস্থালৈ বুজোৱা হয়। কিন্তু ই কথাও লক্ষ্যণীয় যে সকলো ধৰণৰ ভাবুকি সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত
গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি গণ্য কৰা নহয়।
সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত মূলতঃ অতি সংকটজনক বা
বিপজ্জনক ভাবুকিবোৰকেই প্ৰাধান্য দিয়া হয়—যিবোৰে ৰাষ্ট্ৰ, সমাজ বা ব্যক্তিৰ কেন্দ্ৰীয় মূল্যবোধ
বা অস্তিত্বক গভীৰভাৱে বিপন্ন কৰি তোলে। এনে ভাবুকিবোৰ সময়মতে দমন কৰা নহ’লে
সেই মূল্যবোধ বা সম্পদ অপূৰণীয়ভাৱে বিনষ্ট হ’ব পাৰে আৰু তেতিয়া তাৰ
পুনঃস্থাপন সম্ভৱ নহয়।
সেয়ে সুৰক্ষাৰ দৃষ্টিকোণত ইমাত্ৰ ভৱিষ্যৎ আশংকা
নহয়, বৰং গভীৰ, অপূৰণীয় ক্ষতি ৰোধ কৰিবলৈ সঠিক সময়ত যথাযথ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰাটোৱেই মুখ্য।
২৪। বিশ্ব নিৰাপত্তা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ বিশ্ব নিৰাপত্তা বুলিলে তেনে ধৰণৰ ভাবুকিৰ
পৰা সুৰক্ষাক বুজায়, যিবোৰৰ প্ৰভাৱ সমগ্ৰ পৃথিৱীত পৰে আৰু যিসকল ভাবুকিয়ে বিশ্বব্যাপী জীৱন
আৰু স্থিতিশীলতা বিপন্ন কৰে। এইবোৰৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য হ’ল—
- গ্লোবেল ওৱার্মিং (Global Warming)
- আন্তর্জাতিক সন্ত্রাসবাদ
- বিভিন্ন ধৰণৰ মহামাৰী যেনে – AIDS, SARS, Swine Flu, Bird
Flu আদি।
এই ধৰণৰ সমস্যা কেৱল এটা ৰাষ্ট্ৰৰ বিষয় নহয়—ই সমগ্ৰ বিশ্বক
স্পৰ্শ কৰে। সেয়েহে এই ধৰণৰ গোলকীয় (global) ভাবুকিৰ সফল প্ৰতিরোধৰ বাবে
ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতা আৰু সমন্বিত প্ৰচেষ্টাৰ প্রয়োজন।
২৫। আন্তর্জাতিক সন্ত্রাসবাদ কি?
উত্তৰঃ আন্তর্জাতিক সন্ত্রাসবাদ বুলিলে তেনে এক
পৰিস্থিতিক বুজায়, যাৰ প্ৰভাৱ একতকৈ অধিক ৰাষ্ট্ৰত পৰে। সন্ত্রাসবাদীসকলে নিজে গ্ৰহণযোগ্য নোপোৱা
ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাসমূহক বল প্রয়োগ বা বল প্ৰয়োগৰ ভাবুকিৰ
জৰিয়তে পৰিৱর্তন কৰিব বিচাৰে।
ইয়াৰে লক্ষ্য হৈছে আতংক সৃষ্টি কৰি জনসাধাৰণৰ মনোবল ভাঙি
চৰকাৰসমূহৰ ওপৰত হেঁচা সৃষ্টি কৰা।
কিছুমান প্ৰসিদ্ধ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সন্ত্রাসবাদী সংগঠন হ’ল—
- আল-কায়দা (Al-Qaeda)
- হিজবুল মুজাহিদিন (Hizbul Mujahideen)
- লস্কৰ-ই-তৈবা (Lashkar-e-Taiba)
এই সংগঠনবোৰে বিশ্বৰ নানা ঠাইত হিংসাত্মক কাৰ্যকলাপৰ জৰিয়তে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়
শান্তি, স্থিতিশীলতা আৰু নিৰাপত্তাক গুৰুতৰ ভাবুকি জন্ম দিয়ে।
২৬। কেনেকৈ স্বাস্থ্যজনিত মহামাৰীয়ে বিশ্ব আৰু মানুহৰ নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰে?
উত্তৰঃ স্বাস্থ্যজনিত মহামাৰীয়ে বিশ্ব আৰু মানুহৰ
নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত তলত দিয়া ধৰণে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভাবুকি সৃষ্টি কৰে—
(i) এখন দেশত দেখা দিয়া কোনো মহামাৰী নিয়ন্ত্ৰণ
কৰা বা নকৰাৰ প্ৰভাৱ কেৱল সেই দেশত সীমাবদ্ধ নাথাকে, ই আন দেশসমূহৰ ওপৰতো
পৰে। স্বাস্থ্যজনিত সংকটবোৰ তীব্ৰভাৱে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰূপ লব পাৰে, যাৰ ফলত বিশ্বজুৰি
আতংক সৃষ্টি হয়।
(ii) এনে ধৰণৰ মহামাৰী যেতিয়া প্ৰচণ্ড ৰূপ ধৰে,
তেতিয়া সেই দেশৰ অৰ্থনীতিৰ ওপৰত গভীৰ
আঘাত কৰে। কিয়নো চৰকাৰে মহামাৰীৰ প্ৰতিৰোধ, চিকিৎসা আৰু পূনৰুদ্ধাৰৰ বাবে বাজেটৰ এটা ডাঙৰ অংশ ব্যয় কৰিব লগা হয়,
যাৰ ফলত অন্যান্য
খণ্ডত অৰ্থনৈতিক সংকট দেখা দিয়ে।
সেয়েহে, স্বাস্থ্যজনিত মহামাৰীসমূহ কেৱল ৰোগৰ সমস্যা
নহয়, বৰঞ্চ ই মানৱ, ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু বিশ্ব নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভাবুকি ৰূপে বিবেচিত হয়।
২৭। প্রব্রজন বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ প্ৰব্ৰজন বুলিলে কোৱা হয়— যেতিয়া কোনো
ব্যক্তিয়ে এখন দেশ, অঞ্চল বা ঠাই এৰি অন্য দেশ, অঞ্চল বা ঠাইলৈ বসতি স্থাপন আৰু জীৱন যাপন
কৰিবলৈ স্থানান্তৰ কৰে।
প্ৰব্ৰজন হৈছে মানুহৰ প্ৰাকৃতিক আৰু পুৰণি
সামাজিক প্ৰবণতা, যাৰ ইতিহাস বহু পুৰণি। মানৱ সভ্যতাৰ আৰম্ভণিৰ পৰাই মানুহে ভাল জীৱন,
অধিক সুযোগ আৰু
নিৰাপদ পৰিৱেশৰ সন্ধানত এক ঠাইৰ পৰা আন ঠাইলৈ গতি কৰিছে।
আজিৰ যুগত এই প্ৰব্ৰজনৰ ধাৰা অত্যন্ত বেছি হাৰত বৃদ্ধি পাইছে। সাধাৰণতে, বেছি সুবিধা, উন্নত জীৱনশৈলী,
শিক্ষাৰ সুযোগ,
উন্নত আৰ্থিক অৱস্থা
আৰু নিৰাপত্তা লাভৰ আশাত মানুহে এক স্থান এৰি আন স্থানলৈ স্থানান্তৰ কৰে।
সেয়ে প্রব্রজন হৈছে ভৱিষ্যতৰ সম্ভাৱনামূলক
উন্নতিৰ বাবে কৰা এখন সচেতন পদক্ষেপ, যি ব্যক্তিগত, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক
দৃষ্টিৰে যথেষ্ট গুৰুত্বপূর্ণ।
২৮। প্রব্রজনে কেনেকৈ সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰে?
উত্তৰঃ প্ৰব্ৰজন সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূর্ণ
ভাবুকি হিচাপে পৰিগণিত হয়, কাৰণ এই প্ৰক্ৰিয়াটোৱে বিভিন্ন সামাজিক, ৰাজনৈতিক আৰু
অৰ্থনৈতিক সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে।
(i) প্ৰব্ৰজনৰ ফলত বিভিন্ন দেশৰ মাজত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আৰু ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ
পৰিৱেশ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। বিশেষকৈ, যেতিয়া বৃহৎ সংখ্যক লোক এটা দেশৰ পৰা আন দেশলৈ স্থানান্তৰ হয়, তেতিয়া পৰিচালনা,
সংস্থান আৰু
ৰাজনৈতিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত জটিলতা দেখা দিয়ে।
(ii) প্ৰব্ৰজনে মানুহৰ মাজত অস্বাস্থ্যকৰ সামাজিক সম্পৰ্ক সৃষ্টি কৰিব পাৰে,
যেনে— জাতি, ভাষা, ধৰ্ম, সংস্কৃতি আদিৰ
পৰিসৰে দ্বন্দ্বৰ সম্ভাৱনা। ইয়াৰ ফলস্বৰূপ, জীৱন-নির্বাহ, বাসস্থান, আৰু অস্তিত্ব ৰক্ষাৰ
ক্ষেত্ৰত প্ৰব্ৰজিত লোকসকলৰ বাবে ভাবুকি সৃষ্টি হয়।
এইদৰে, যথাযথ পৰিকল্পনা আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতা
নথকা পৰিস্থিতিত প্ৰব্ৰজন সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত এটা গভীৰ সমস্যা হিচাপে দেখা দিয়ে।
২৯। প্ৰব্ৰজনকাৰী আৰু শৰণাৰ্থীৰ মাজত পাৰ্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰব্ৰজনকাৰীসকলে সাধাৰণতে স্বইচ্ছাৰে উন্নত
জীৱন যাপন, উপাৰ্জনৰ সুযোগ আৰু উন্নত সামাজিক-অর্থনৈতিক পৰিৱেশৰ সন্ধানত এখন দেশৰ পৰা আন এখন
দেশলৈ, অথবা নিজৰ দেশৰ ভিতৰতে এখন ঠাইৰ পৰা আন ঠাইলৈ স্থানান্তৰিত হয়।
ইপিনে, শৰণাৰ্থীসকল হ'ল তেনে লোক, যিসকলে যুদ্ধ,
ৰাজনৈতিক উৎপীড়ন,
ধৰ্মীয় বৈষম্য,
নৃগোষ্ঠীগত সংঘাত বা
প্ৰাকৃতিক দুৰ্য্যোগৰ ফলত নিজৰ মাতৃভূমি এৰিবলৈ বাধ্য হয় আৰু বেচি সুৰক্ষিত জীৱনৰ
আশাত আন দেশলৈ পলাই যায়।
সেয়েহে, প্ৰব্ৰজনকাৰী আৰু শৰণাৰ্থীৰ
মাজত মূল তফাৎ হ'ল – প্রব্রজন স্বইচ্ছাৰ ফল, কিন্তু শৰণাৰ্থীত্ব হৈছে জটিল আৰু
জোরপূৰ্বক পৰিস্থিতিৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা এক অপৰিহাৰ্য পদক্ষেপ।
ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰ:
১। পৰিবেশ সম্বন্ধীয় মূল সমস্যাসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পৰিবেশ সম্পৰ্কীয় মুখ্য সমস্যাসমূহ তলত দিয়া হৈছে—
(ii) জনস্বাস্থ্য:
পৰিবেশৰ এই সমস্যাসমূহৰ সমাধানৰ বাবে সচেতনতা,
নিয়ম-কানুন, বিজ্ঞান-ভিত্তিক
ব্যৱস্থা আৰু ব্যক্তিগত দায়িত্ববোধ অত্যন্ত প্ৰয়োজন।
২। পাৰিপাৰ্শ্বিক অবস্থা ভাৰসাম্যহীন তথা ধ্বংস হোৱাৰ কাৰকসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মানৱ সমাজ তথা সমগ্ৰ জীৱজগতৰ সুস্থ, শান্তিপূর্ণ জীৱনৰ
বাবে এক ভাল আৰু অনুকূল পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থা একান্তই প্ৰয়োজন। কিন্তু এতিয়া দেখা
গৈছে যে, পৰিৱেশত বিভিন্ন ধৰণৰ ভাৰসাম্যহীনতা আৰু বেমেজালি সৃষ্টি হৈছে। ইয়াৰ ফলত
পৰিৱেশৰ ওপৰত এক গভীৰ সংকট দেখা দিছে। এই পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হোৱাৰ কিছু মুখ্য কাৰক
তলত উল্লেখ কৰা হৈছে—
(ক) বনাঞ্চল ধ্বংস (Deforestation): পূৰ্বতে পৃথিৱীৰ প্ৰায় ৫৭%
অঞ্চল বনাঞ্চলে আৱৃত আছিল, কিন্তু বৰ্তমান সেই পৰিমাণ কমি ৩১% হৈ পৰিছে।
পাকিস্তানত কেৱল ৪.৮% আৰু আফগানিস্তানত ১.৯% বনাঞ্চল আছে। ইজিপ্ত, জিব্ৰাল্টাৰ,
ওমান, কাটাৰ আদি দেশত
বনাঞ্চল একেবাৰেই নাই।
বৃহৎ পৰিসৰত ঘৰ নিৰ্মাণ, ৰাস্তা-ঘাট, কল-কাৰখানা, আৰু নগৰীকৰণৰ বাবে
বন কাটি পেলোৱা হৈছে। ইয়াৰ ফলত জলবায়ু পৰিৱৰ্তন ঘটিছে, বহু প্ৰজাতিৰ বন্য প্ৰাণী
বিলুপ্ত হৈছে, আৰু জীৱজন্তুৱে মানুহৰ আবাসত প্ৰৱেশ কৰি বিপদ সৃষ্টি কৰিছে।
(খ) মাটিৰ উৰ্বৰাশক্তি হ্ৰাস (Soil Fertility Loss): বৃদ্ধি পোৱা
জনসংখ্যাৰ খাদ্য চাহিদা পূৰণৰ বাবে অধিক পৰিমাণে ৰাসায়নিক সাৰ আৰু কীটনাশক ব্যৱহাৰ
কৰা হয়, যাৰ ফলত মাটি অনুৰ্বৰ হয়। ভূমিস্খলন, নদী খহনৰ লগতে বিস্তৃত নিৰ্মাণকাৰ্যই মাটিৰ ওপৰত
অধিক চাপ সৃষ্টি কৰিছে। প্ৰতিবছৰে ২৪ বিলিয়ন টন উৰ্বৰা মাটি হেৰুৱা যায়। ই প্ৰায়
৩.২ বিলিয়ন লোকক ক্ষতিগ্রস্ত কৰিছে।
(গ) জল প্ৰদূষণ (Water Pollution): পানী প্ৰাণীৰ বাবে অত্যন্ত
জৰুৰী। কিন্তু কল-কাৰখানা, চহৰৰ জাৱৰ, প্লাষ্টিক আদি বস্তুৰে
পানীৰ উৎসসমূহ প্ৰদূষিত হৈছে। ভাৰতত মাটিৰ ওপৰৰ ৭০% পানী খোৱাৰ অনুপযোগী।
ফলস্বৰূপে বহু লোক জলজনিত ৰোগত আক্রান্ত হৈছে। প্ৰতিটো ৯ জন লোকৰ ভিতৰত ১ জনে
দূষিত পানী খায়।
(ঘ) নগৰীকৰণ (Urbanization): বিশ্বৰ লগতে ভাৰততো চহৰ আৰু নগৰাঞ্চলৰ সংখ্যা
তীব্ৰ গতিত বৃদ্ধি পাইছে। ২০১১ অনুসৰি ভাৰতত ৭,৯৩৫ খন চহৰ আছে। জনসংখ্যা
বৃদ্ধি, বৃহৎ নির্মাণ, বর্জ্য নিষ্কাশনৰ অনুপযুক্ত ব্যৱস্থা আদি পৰিৱেশ প্ৰদূষণৰ মূল কাৰক। বিশেষকৈ
গছ-গছনি কাটি কংক্ৰিটৰ বন নিৰ্মাণে ৰোগবিধিৰ সৃষ্টি কৰিছে।
(ঙ) বায়ু প্ৰদূষণ (Air Pollution): জনসংখ্যা বৃদ্ধি, বনাঞ্চল হ্ৰাস,
কল-কাৰখানাৰ ধোঁৱা,
যানবাহনৰ ধোঁৱা,
প্লাষ্টিক আদি
বস্তুৰ অপব্যৱহাৰে বায়ু প্ৰদূষণ ভয়ংকৰ ৰূপ লৈছে। বিশেষকৈ বস্তি এলেকা, ৰেলপথৰ কাষ, ইত্যাদিত বায়ুতে
অসহনীয় গন্ধ আৰু গেছ থাকে। ইয়াৰ ফলত ওজন স্তৰৰ ওপৰত চাপ পৰিছে, যাৰ ফলত সূৰ্যৰ
হানিকৰ অতি-বেঙুনীয়া ৰশ্মি সিদা পৃথিৱীত আহি জীৱজগতৰ ওপৰত বিপদ সৃষ্টিৰ সম্ভাৱনা
জন্ম দিছে।
পাৰিপাৰ্শ্বিক অবস্থা ধ্বংসৰ দিশে আগবাঢ়িছে।
সেয়ে আমি সকলোৰে দায়িত্ব হ’ল—বৃক্ষ ৰোপণ, সজাগতা বৃদ্ধি আৰু পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ বাবে সচেতন
হওঁ।
৩। পৰিবেশৰ দ্রুত অৱক্ষয়ে নিৰাপত্তাৰ প্ৰতি গুৰুতৰ ভাবুকি সৃষ্টি কৰিছে। তুমি এই উক্তিৰ সৈতে একমতনে? যুক্তিসহ উক্তিটো প্রতিপন্ন কৰা।
উত্তৰঃ মই এই উক্তিটোৰ সৈতে একমত, কিয়নো পৰিবেশ
প্ৰদূষণ কেৱল মানুহ নহয়, সকলো জীৱ-জন্তুৰ অস্তিত্বৰ ওপৰতে ভয়ংকৰ প্ৰভাৱ
পেলাব পাৰে। এই প্ৰদূষণৰ ফলত উদ্ভৱ হোৱা বিভিন্ন সংকট তলত উল্লেখ কৰা হ’লঃ
(ক) বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত বিশুদ্ধ বায়ুৰ অভাৱ হব, যি মানুহৰ লগতে জীৱ-জন্তুৰ
শ্বাস-প্ৰশ্বাসৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰিব।
(খ) প্ৰদূষণৰ ফলত বন্যা আৰু খৰাং যেনে প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি পায়,
যাৰ প্ৰভাৱ ইতিমধ্যে
পৃথিৱীৰ বহু অঞ্চলত পৰিলক্ষিত হৈছে।
(গ) বনাঞ্চল ধ্বংস হোৱাৰ ফলত মানুহ আৰু অগণন প্ৰাণীৰ বাসস্থান হেৰুৱায়। ই জীৱ-বৈচিত্ৰ্যক বিপদত
পেলায়।
(ঘ) প্ৰাকৃতিক পৰিবেশৰ বিনাশ কৃষি খণ্ডত ব্যাপক প্রভাৱ পেলায়, যাৰ ফলত খাদ্য সংকটৰ
সৃষ্টি হয়।
(ঙ) প্ৰদূষণৰ বাবে ৰোগবিধি বৃদ্ধি পায়। ইয়াৰ ফলস্বৰূপ চিকিৎসা ব্যৱস্থাও ব্যতিক্ৰমধৰ্মী
চাপৰ সন্মুখীন হয়।
(চ) এই সংকটসকল উত্তৰ-পুৰুষক অধিক ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিব। তেওঁলোকৰ বাবে এই পৃথিৱী
নিৰাপদ নোহোৱাৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি পায়।
(ছ) বিশুদ্ধ পৰিবেশৰ অভাৱত মানৱ সভ্যতাৰ প্ৰগতিৰ গতিত ব্যাঘাত ঘটিব।
কৃত্ৰিম উন্নতিৰে যিমানেই আগবাঢ়া নহওক, শেষত এই বিপদৰ সন্মুখীন হ'ব লাগিব।
(জ) পানী প্ৰদূষণ মানুহৰ বাবে অতি জটিল সমস্যা সৃষ্টি কৰিব পাৰে। বিশুদ্ধ পানীৰ সংকট জীৱনক
অৱশ্যম্ভাবী বিপদলৈ লৈ যাব।
(ঝ) প্ৰদূষণে মানৱ সভ্যতা ধ্বংস কৰি দিব পাৰে। যদি বসবাসৰ বাবে
উপযুক্ত পৰিবেশ নাথাকে, তেন্তে সভ্যতাৰ সকলো উন্নয়ন ব্যর্থ হ’ব।
(ঞ) প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ যেনে ভূমিকম্প ইত্যাদিৰো এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰণ
হৈছে পৰিবেশ প্ৰদূষণ আৰু নিৰ্বিচারে প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ অপব্যৱহাৰ।
সেয়েহে, পৃথিৱীৰ সকলো প্ৰাণীৰ অস্তিত্ব ৰক্ষাৰ বাবে
পৰিবেশক প্ৰদূষণৰ পৰা মুক্ত ৰখাটো অত্যাৱশ্যক। এই উদ্দেশ্য সফল কৰিবলৈ সকলোৰে ঐকান্তিক
প্রচেষ্টা, গণজাগৰণ, আৰু গণসমৰ্থন আৱশ্যক। পৰিবেশৰ বিশুদ্ধতা ৰক্ষা কৰাটো মানৱ জাতিৰ প্ৰতি এক পবিত্ৰ দায়িত্ব।
৪। মানৱ নিৰাপত্তাৰ ওপৰত এটি টোকা লিখা।
উত্তৰঃ সাম্প্ৰতিক সময়ত বিশ্বজুৰি চলি থকা যুদ্ধ-বিগ্রহ,
সন্ত্রাসবাদ,
দৰিদ্ৰতা, ৰোগ-ব্যাধি, প্রাকৃতিক দুৰ্যোগ,
সাম্প্রদায়িকতা আৰু
মহামাৰী আদিৰ ফলত মানুহে নিজকে অধিক অসুৰক্ষিত আৰু নিৰাপত্তাহীন বুলি অনুভৱ কৰিছে। এই পৰিস্থিতিয়ে
মানুহৰ জীৱনত শান্তি, স্থিৰতা আৰু মানসিক সুৰক্ষাৰ অভাৱ সৃষ্টি কৰিছে। এনে পৰিপ্ৰেক্ষিতত "মানৱ
সুৰক্ষা" (Human Security) নামৰ ধাৰণাটোৱে বিশেষ গুৰুত্ব লাভ কৰিছে।
মানৱ সুৰক্ষা বুলিলে সাধাৰণতে ভয়,
হিংসা, দৰিদ্ৰতা, অভাৱ আৰু অসম্মানৰ
পৰা মুক্ত এক পৰিৱেশ বুজায়, য’ত মানুহে নিৰ্ভয়ে আৰু স্বাচ্ছন্দ্যত জীৱন যাপন
কৰিব পাৰে। এনে পৰিৱেশত ব্যক্তিয়ে নিজৰ পাৰদর্শিতা বিকাশ কৰাৰ লগতে বিভিন্ন
ক্ষেত্ৰত আগবাঢ়াৰ সুযোগ লাভ কৰে।
এই ধাৰণাটোৱে ৰাষ্ট্ৰৰ পৰম্পৰাগত সামৰিক
নিৰাপত্তাৰ বিপৰীত ধাৰণাক প্রতিফলিত কৰে। মানৱ সুৰক্ষাৰ মূল তিনিটা দিশ হৈছে—
- ভয়ৰ পৰা মুক্তি
- অভাৱৰ পৰা মুক্তি
- অসম্মানৰ পৰা মুক্তি
ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সাধাৰণ সভাৰ ৬৬/২৯০ নম্বৰ প্ৰস্তাৱ অনুসৰি, মানৱ সুৰক্ষা হৈছে
সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ নাগৰিকক জীয়াই থকাৰ অধিকাৰ আৰু তেওঁলোকৰ জীৱিকা, মর্যাদা ৰক্ষা কৰাৰ
ক্ষেত্ৰত দেখা দিয়া বহুমুখী সমস্যাসমূহ চিহ্নিত কৰি মোকাবিলা কৰাৰ এক পদ্ধতি।
এই প্ৰস্তাৱত উল্লেখ কৰা মানৱ সুৰক্ষাৰ ধাৰণাৰ মূল দিশসমূহ হ’ল—
(ক) মানৱ সুৰক্ষা জনকেন্দ্ৰিক, ব্যাপক আৰু প্ৰতিহত-মুখী ধাৰণা, যি সকলো ব্যক্তি তথা
সম্প্ৰদায়ক সুৰক্ষিত আৰু সবল কৰি তোলে।
(খ) ই শান্তি, উন্নয়ন আৰু মানৱ অধিকাৰৰ মাজৰ আন্তঃসংযোগক স্বীকৃতি দিয়ে আৰু বিভিন্ন অধিকাৰৰ
সম-মর্যাদা নিশ্চিত কৰে।
(গ) এই ধাৰণাটোৱে পৰম্পৰাগত সামৰিক সুৰক্ষাৰ ধাৰণাৰ পৰা পৃথক।
(ঘ) মানৱ সুৰক্ষাত ভয়-ভীতি, বলপূৰ্বক ব্যৱস্থা নাথাকে।
(ঙ) এই ধাৰণাটো ৰাষ্ট্ৰীয় মালিকীস্বত্বত আধাৰিত।
(চ) মানৱ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰাৰ বাবে চৰকাৰ, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থা,
আঞ্চলিক সংগঠন আৰু
নাগৰিক সমাজৰ মাজত সহযোগিতা আৰু অংশীদাৰিত্ব একান্ত প্রয়োজনীয়।
এইদৰে ৰাষ্ট্ৰসংঘে মানৱ সুৰক্ষাক লৈ গভীৰ সজাগতা
প্ৰদৰ্শন কৰিছে। সেয়ে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহক জনসাধাৰণৰ বাবে ভয়-ভীতি মুক্ত, স্থিৰ আৰু নিৰাপদ
পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছে।
তথাপি, ৰাষ্ট্ৰসংঘ এটা বিশ্বজনীন সংস্থা হ’লেও, ই নিজৰ ক্ৰিয়াশীলতা
বহুলাংশে শক্তিশালী ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ — বিশেষকৈ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ — সহায়-সহযোগত
নিৰ্ভৰশীল। তথাপিও, ৰাষ্ট্ৰসংঘে বিশ্বজনসাধাৰণৰ সুৰক্ষাৰ স্বার্থত এই ধাৰণাটোক সক্ৰিয়ভাৱে আগবঢ়াই
লৈ গৈছে।
৫। পাৰস্পৰিক সুৰক্ষা ব্যৱস্থাৰ ওপৰত এটি টোকা লিখা।
উত্তৰঃ সাধাৰণতে ‘সুৰক্ষা’ বুলিলে পাৰস্পৰিক (statist
বা traditional)
সুৰক্ষাৰ ধাৰণাটোক
বুজোৱা হয়। এই ধাৰণাৰ কেন্দ্ৰস্থলত থাকে ৰাষ্ট্ৰ, ইয়াৰ ভূখণ্ড, চৰকাৰ আৰু সাৰ্বভৌমত্ব।
পাৰস্পৰিক দৃষ্টিভংগীৰ পৰা চাই দেখিলে, এখন ৰাষ্ট্ৰৰ বাবে সৰ্বাধিক সুৰক্ষা-সংকট হ’ল
অন্য ৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা সম্ভাব্য সামৰিক আক্ৰমণ। এনে আক্রমণে কোনো ৰাষ্ট্ৰৰ সাৰ্বভৌমত্ব,
স্বাধীনতা, আৰু ভৌগোলিক
অখণ্ডতাত ভাবুকি সৃষ্টি কৰে।
এই ধৰণৰ সামৰিক আক্ৰমণৰ দ্বাৰা একেদৰে দেশৰ সাধাৰণ জনতাৰ
জীৱন, সম্পত্তি আৰু স্থিতিশীলতাৰ ওপৰতো ভয়ংকৰ প্ৰভাৱ পৰে। অধিকাংশ যুদ্ধত সাধাৰণ
জনসাধাৰণক উদ্দেশ্য হিচাপে বিবেচনা কৰি তেওঁলোকৰ ওপৰত আক্ৰমণ চলোৱা হয় যাতে
ৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰৰ মনোবল ভঙ হয়।
পাৰস্পৰিক সুৰক্ষাৰ দুটা দিশ দেখা যায়—
- বাহ্যিক (External) সুৰক্ষা: ই তেতিয়া দেখা
যায় যেতিয়া ৰাষ্ট্ৰীয় সীমাৰ বাহিৰৰ পৰা ভাবুকি আহে। যিহেতু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়
ক্ষেত্ৰত সৰ্বশক্তিমান কোনো নিয়ন্ত্ৰণকাৰী সংস্থা নাই, সেয়ে এখন
ৰাষ্ট্ৰে সহজে আন এখন ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত আক্ৰমণ চলাব পাৰে।
- আভ্যন্তৰীণ (Internal) সুৰক্ষা: যেতিয়া ভাবুকিৰ
উৎস নিজ দেশৰ ভিতৰতে থাকে—যেনে গৃহযুদ্ধ, জাতিগত সংঘাত,
বিদ্ৰোহ, সাম্প্রদায়িক হিংসা, ইত্যাদি—তেতিয়া
তাক আভ্যন্তৰীণ সুৰক্ষা সংকট বুলি কোৱা হয়।
এই ধাৰণাত ‘শক্তি’ বা ‘বলপ্ৰয়োগ’ হৈছে প্ৰধান
উপাদান। একেদৰে, এই বলপ্ৰয়োগৰ দ্বাৰাই কোনো ৰাষ্ট্ৰে নিজৰ সুৰক্ষাৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা কৰে আৰু
সম্ভাব্য ভাবুকিৰ প্ৰতি প্ৰতিক্ৰিয়া দিয়ে।
পাৰস্পৰিক সুৰক্ষাৰ ধাৰণাটোৱে ৰাষ্ট্ৰক কেন্দ্ৰ
কৰি তাৰ ভূখণ্ড, চৰকাৰ, আৰু স্বাধীনতা ৰক্ষাক মুখ্য উদ্দেশ্য হিচাপে লয়। এই ধৰণৰ সুৰক্ষাত বল, সামৰিক শক্তি আৰু
ৰাষ্ট্ৰীয় ৰণনীতিই মুখ্য উপাদান হিচাপে বিবেচিত হয়।
৬। মানৱ নিৰাপত্তাৰ প্ৰতিবন্ধকতাসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ মানৱ নিৰাপত্তা যিমান গুৰুত্বপূৰ্ণ,
ঠিক তেনেকৈ ইয়াৰ
সন্মুখত থকা প্ৰতিবন্ধকতাসমূহো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয় হিচাপে বিবেচিত হয়। এই
বাধাসমূহ নোহোৱাকৈ মানব সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰা কঠিন। তলত মানৱ নিৰাপত্তাৰ মুখ্য
প্ৰতিবন্ধকসমূহ আলোচনা কৰা হ’ল—
(১) নিৰক্ষৰতা আৰু অসচেতনতা (Illiteracy and Unawareness) মানৱ অধিকাৰ,
স্বাধীনতা, ন্যায়বিচাৰ, স্বাস্থ্য, শিক্ষা, বাসস্থান আদি বিষয়ে
অসচেতনতা মানৱ নিৰাপত্তাৰ প্ৰতি এটা ডাঙৰ বাধা। Action
Education নামৰ সংস্থাৰ মতে বিশ্বত ৭৭.৩ কোটি লোক এতিয়াও নিৰক্ষৰ। এইসকল লোক নিজৰ অধিকাৰ
আৰু সুযোগসুবিধাৰ বিষয়ে অজ্ঞ থাকিবৰ বাবে, সুৰক্ষাৰ সঠিক দাবী কৰিব নোৱাৰে। সচেতনতা আৰু
শিক্ষাৰ অভাৱত তেওঁলোকে সহজে বিভ্ৰান্তও হয়।
(২) দৰিদ্ৰতা (Poverty) বিশ্বত দৰিদ্ৰতাৰ বাবে মানৱ জীৱন নিৰাপত্তাহীন
হৈ পৰিছে। UNDP-ৰ মতে ৬.১ বিলিয়ন জনসংখ্যাৰ ভিতৰত ১.১ বিলিয়ন ব্যক্তি চরম দৰিদ্ৰতাৰ মাজত আছে। ভাৰতত মুঠ ২৩০
মিলিয়ন লোক দৰিদ্ৰ। দৰিদ্ৰ মানুহে অধিকাৰ-অপাধিকাৰ বুজাৰ আগেয়ে ভোক নিবারণত ব্যস্ত
থাকে, ফলত মানৱ সুৰক্ষা নিশ্চয়তা সংকটত পৰে। দৰিদ্ৰতাৰ ফলত চুৰি, হিংসা, ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা
আদিও বৃদ্ধি পায়।
(৩) সন্ত্রাসবাদ (Terrorism) সাম্প্রতিক সময়ত সন্ত্রাসবাদ বিশ্বত অতি ভয়ংকৰ
ৰূপ লৈছে। হত্যাকাণ্ড, বোমা বিস্ফোৰণ, পণবন্দী, ধনদাবি আদিৰ জৰিয়তে সন্ত্রাসবাদে ব্যক্তিগত তথা সমাজিক নিৰাপত্তাক ধ্বংস
কৰিছে। আমেৰিকাৰ গৃহ বিভাগৰ মতে বিশ্বত ৬০ টাতকৈ অধিক সক্ৰিয় সন্ত্রাসবাদী সংগঠন
আছে। অসমত ১৯৮০-২০০০ দশকৰ ভিতৰত বিস্ফোৰণ আৰু হত্যাকাণ্ডে জনজীৱন বিপৰ্যস্ত
কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত ভয়ভীতিপূৰ্ণ পৰিৱেশ সৃষ্টি হৈছিল।
(৪) নিবনুৱা সমস্যা (Unemployment) শিক্ষিত যুৱক-যুৱতীসকলে
উপযুক্ত চাকৰি বা আয়ৰ পথ নাপালে হতাশা আৰু ক্ষোভত ভুগে। এই ক্ষোভৰ ফলত তেওঁলোকে
বিক্ষোভ, আন্দোলন বা সহিংস প্ৰচেষ্টাত জড়িত হয়, যিয়ে মানৱ নিৰাপত্তাৰ ওপৰত আঘাত আনে।
উদাহৰণস্বৰূপে, শ্রীলংকাৰ গৃহযুদ্ধ, বা বাংলাদেশৰ ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ আঁৰত নিবনুৱা
সমস্যা উল্লেখযোগ্য কাৰক আছিল।
(৫) জলবায়ু পৰিৱৰ্তন (Climate Change) দ্ৰুত নগৰায়ন, বনধ্বংস, কল-কাৰখানাৰ ধোঁৱা,
যান্ত্রিক
অস্ত্ৰসমূহৰ পৰীক্ষা আদিৰে পৃথিৱীৰ জলবায়ুত ব্যাপক পরিবর্তন ঘটিছে। এই পৰিৱৰ্তনে
অতিমাত্ৰা উষ্ণতা, ধুমুহা, জুনামি, এচিড বৰষুণ, বন্যা, খৰাং আদি সৃষ্টি কৰি মানুহৰ জীৱনক সংকটৰ ফালে ঠেলিছে। ফলত মানৱ নিৰাপত্তা
ব্যাহত হৈছে।
(৬) প্ৰব্ৰজন (Migration)ঃ প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ, যুদ্ধ বা উন্নত
জীৱনৰ সন্ধানত মানুহে নিজ দেশ এৰি আন দেশত প্ৰব্ৰজন কৰে। বিশ্বত ২০২০ চনৰ
পৰিসংখ্যা অনুসৰি প্ৰায় ২৮১ মিলিয়ন লোক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰব্ৰজনত আছে। এইসকল লোক বহুমুখী
সংকটৰ সন্মুখীন হয়—অত্যাচাৰ, শোষণ, নিপীড়ন, মৃত্যুও।
উদাহৰণস্বৰূপে— ৰহিংগা প্ৰব্ৰজন, আফগানিস্তানৰ লোকৰ পলায়ন ইত্যাদিয়ে বিশ্বত সংকট
সৃষ্টি কৰিছে।
(৭) মানৱ অধিকাৰৰ উলংঘন (Violation of Human Rights) জীৱনৰ অধিকাৰ,
মতামত প্ৰকাশ,
শিক্ষা, স্বাস্থ্য, সামাজিক মর্যাদা
আদিক মানৱ অধিকাৰ বুলি কোৱা হয়। UNESCO-ৰ মতে ২০১৬-২০২০ সময়ছোৱাত
বিশ্বত ৪০০ জন সাংবাদিক হত্যা কৰা হৈছিল।
Global Slavery Index Report 2018 অনুসৰি, ১৬৭ খন দেশত ৪.৩
কোটি ব্যক্তি আধুনিক দাসত্বৰ শিকাৰ। সাম্প্ৰতিক ৰাছিয়া-ইউক্রেইন যুদ্ধ, ইজৰাইল-পেলেষ্টাইন
সংঘাত, একনায়কীয় শাসন ব্যৱস্থাই বিশ্বৰ বহু ঠাইত ব্যাপক মানৱ অধিকাৰ উলংঘন ঘটাইছে।
মানৱ নিৰাপত্তা হৈছে মানুহৰ সুস্থ, নিৰাপদ আৰু
মর্যাদাপূৰ্ণ জীৱনৰ মুল স্তম্ভ। কিন্তু এই সুৰক্ষাক বহু দিশৰ পৰা প্ৰতিনিয়ত ভাবুকি
প্ৰদান কৰা হৈছে। সেয়ে বিশ্বৰ সকলো ৰাষ্ট্ৰনেতাই এই বিষয়টোক অগ্ৰাধিকাৰ
ভিত্তিত বিবেচনা কৰি পদক্ষেপ লোৱাটো একান্ত প্ৰয়োজন। নহ’লে সংঘাত, অনাস্থা, অপুষ্টি আৰু
বিশৃংখলতাৰ আশংকা অধিক বাড়ি যাব।
মানৱিক মূল্যবোধ, শান্তি আৰু সম্প্ৰীতিৰ বিশ্ব গঢ়ি তোলাৰ বাবে মানৱ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰা সময়ৰ
দাবী।
৭। পাৰস্পৰিক নিৰাপত্তাৰ চাৰিটা উপাদানৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ পাৰস্পৰিক নিৰাপত্তাৰ চাৰিটা মুখ্য উপাদানঃ
(১) অৱৰোধ (Deterrence): অৱৰোধৰ অৰ্থ হৈছে যুদ্ধৰ সম্ভাৱনাক বাধা দিয়াটো।
ই প্ৰতিপক্ষক আগ্ৰাসন চলাব পৰা পৰ্যন্ত শক্তি বা প্ৰতিক্ৰিয়া দেখুৱাই যুদ্ধ আৰম্ভ
কৰাৰ ইচ্ছাক দমন কৰে।
(২) ৰক্ষা (Defense): এই উপাদানৰ লক্ষ্য হৈছে যুদ্ধ হোৱা পৰিস্থিতিত
যুদ্ধটোক সীমিত কৰা বা সম্ভৱপৰ সোনকালে সমাপ্ত কৰা। ই আত্মৰক্ষামূলক পদক্ষেপৰ
জৰিয়তে নিজ দেশৰ নিরাপত্তা নিশ্চিত কৰে।
(৩) ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য (Balance of Power): প্ৰত্যেক দেশই নিজৰ ক্ষমতা
আন ৰাষ্ট্ৰৰ লগত তুলনামূলকভাৱে স্থিৰ আৰু সুষম ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰে। বৃহৎ আৰু
প্ৰভাৱশালী ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সম্ভাৱ্য হুমকিৰ পৰা ৰক্ষা পোৱাৰ বাবে এই ভাৰসাম্য অতি
গুৰুত্বপূর্ণ। এজন ৰাষ্ট্ৰে ওচৰৰ দেশসমূহৰ সৈতে সুসম্পর্ক গঢ়ি তোলাৰ জৰিয়তে এই ভাৰসাম্য
সৃষ্টি কৰে।
(৪) মিত্ৰগোট গঠন (Alliance Formation): মিত্ৰগোট হৈছে ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ
এনে এখন সংগঠন যি সামৰিক, আঞ্চলিক বা ৰাজনৈতিক স্বাৰ্থৰ আধাৰত গঠন কৰা হয়।
ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে সাধাৰণ শত্ৰুক ৰোধ কৰা আৰু যুদ্ধৰ সম্ভাৱনা হ্ৰাস কৰা।
উদাহৰণস্বৰূপে, NATO, SEATO আদি গঠন কৰা হৈছিল শীতল
যুদ্ধৰ সময়ছোৱাত ইষ্ট-বেষ্ট বিভাজনৰ প্ৰতি প্ৰতিক্ৰিয়া হিচাপে।
৮। এখন ৰাষ্ট্ৰৰ নিৰাপত্তা বিপদাপন্ন হ'লে পৰম্পৰাগত নিৰাপত্তাৰ দৃষ্টিভংগী অনুসৰি কি কি ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰিব পাৰি?
উত্তৰঃ নিৰাপত্তাৰ পৰম্পৰাগত ধাৰণা অনুসৰি চাৰিটা
উপাদান হ'ল—
(১) যুদ্ধ নিবাৰণ (Deterrence): পৰম্পৰাগত নিৰাপত্তা ধাৰণাৰ
মতে, এখন দেশৰ বাবে সৰ্ববৃহৎ ভাবুকি হৈছে আন এটা দেশৰ পৰা অহা সামৰিক আক্ৰমণ। এনে
ভাবুকিৰ পৰা ৰক্ষা পাবলৈ প্ৰথম উপায় হৈছে যুদ্ধক বাধা প্ৰদান কৰা। দেশবোৰে নিজ
সামৰিক শক্তি আৰু আভাসৰ জৰিয়তে প্রতিপক্ষক দেখুৱায় যে, আক্ৰমণ কৰিলে ভয়ংকৰ প্ৰতিফল
হ’ব। এইকেইটাই যুদ্ধ নিবাৰণ নীতিৰ আধাৰ।
(২) ৰক্ষা (Defence): যেতিয়া যুদ্ধ আৰম্ভ হয়, তেতিয়া আত্মসমৰ্পণ কৰা এটা
দেশৰ বাবে বিকল্প হ’ব নোৱাৰে। সেইবাবে, দ্বিতীয় উপাদান হ'ল আত্মৰক্ষা বা প্ৰতিৰক্ষা,
যাৰ দ্বাৰা
আক্ৰমণকাৰী ৰাষ্ট্ৰৰ উদ্দেশ্য ব্যৰ্থ কৰি দিয়ে আৰু তাক ওভোতাই পঠোৱা হয়। ই যুদ্ধ
সীমিত কৰাতো সহায় কৰে।
(৩) ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য (Balance of Power): বিশ্ব ৰাজনীতিত কিছুমান
ৰাষ্ট্ৰ অধিক শক্তিশালী হয়। এনে দেশৰ পৰা ভবিষ্যতে বিপদ আহিব পাৰে বুলিও আশংকা
থাকে। সেইবাবে ৰাষ্ট্ৰসমূহে নিজৰ ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰি বা আন দেশৰ সৈতে সুসম্পর্ক
স্থাপন কৰি ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে। সামৰিক শক্তিৰ উপৰিও অৰ্থনৈতিক
আৰু প্রযুক্তিগত ক্ষমতাও ইয়াত গুৰুত্বপূৰ্ণ।
(৪) মিত্র জোট গঠন (Alliance Formation): যেতিয়া এটা দেশ বুজে যে
এককভাৱে নিজৰ নিৰাপত্তা নিশ্চিত কৰিব নোৱাৰে, তেতিয়া ই মিত্র ৰাষ্ট্ৰৰ
সৈতে একেলগ হয়। মিত্ৰজোটবোৰ সাধাৰণতে আনুষ্ঠানিক চুক্তিৰ আধাৰত গঠিত হয়।
উদাহৰণস্বৰূপে NATO, SEATO আদি সংগঠন সমূহ মিত্ৰজোট হিচাপে কাম কৰে। এইবোৰৰ
লক্ষ্য হয় সাধাৰণ শত্ৰুবোৰৰ বিৰুদ্ধে একগোট হৈ প্ৰতিৰোধ গঠন কৰা।
পৰম্পৰাগত নিৰাপত্তা ধাৰণাত যুদ্ধৰ আশংকা,
ৰক্ষা, শক্তিৰ ভাৰসাম্য আৰু
মিত্ৰতা—এই চাৰিটা উপাদান দেশসমূহৰ নীতিনিৰ্ধাৰণত মুখ্যভাৱে বিবেচিত হয়, কাৰণ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়
ব্যৱস্থাত কোনো কেন্দ্ৰীয় শাসন নাই, আৰু প্ৰতিটো ৰাষ্ট্ৰে নিজৰ নিৰাপত্তাৰ বাবে
নিজেই দায়িত্ব ল’বলাগে।
৯। ৰাষ্ট্ৰৰ সমসাময়িক নিৰাপত্তা ভাবুকিৰ বিৰুদ্ধে নিবাৰক নাইবা প্রতিক্ষা হিচাবে পাৰমাণবিক অস্ত্ৰৰ উপযোগিতা সীমিত। এই উক্তিটো ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ নিৰাপত্তাৰ পৰম্পৰাগত ধাৰণাৰ অনুসৰি, এখন দেশৰ বাবে
আটাইতকৈ গুৰুত্বপূর্ণ আৰু বিপদজনক ভাবুকি হ’ল আন কোনো দেশৰ পৰা আহৰা সামৰিক
আক্ৰমণৰ আশংকা। বিশেষকৈ যিসকল দেশ উন্নত আৰু আণৱিক অস্ত্র-শস্ত্ৰৰে সজ্জিত,
সেইসকল দেশৰ লক্ষ্য
হয় নিজ দেশক বাহ্যিক আক্ৰমণৰ পৰা সুৰক্ষিত ৰাখি ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য অটুট ৰখা।
তথাপিও সমসাময়িক বিশ্বত কেৱল আণৱিক
অস্ত্র-শস্ত্ৰৰে এখন দেশৰ সমগ্ৰ নিৰাপত্তা নিশ্চিত কৰিব নোৱাৰি। আণৱিক অস্ত্র
উগ্ৰবাদ, সন্ত্রাসবাদ, পৰিবেশ প্ৰদূষণ, দৰিদ্ৰতা আদি সংকটৰ পৰা দেশৰ ৰক্ষা কৰিবলৈ অপৰ্যাপ্ত। উদাহৰণস্বৰূপে, যিমানেই শক্তিশালী
হ’লেও আমেৰিকাৰ আণৱিক অস্ত্র আৰু আন সামৰিক সামগ্রীও দেশখনক ২০০১ চনৰ ১১
ছেপ্টেম্বৰৰ দৰে উগ্ৰবাদী আক্ৰমণৰ পৰা ৰক্ষা কৰিব নোৱাৰিলে।
ইয়াৰ লগতে, আণৱিক অস্ত্র দৰিদ্ৰতা,
বেকাৰ সমস্যা,
স্বাস্থ্য বা শিক্ষা
ক্ষেত্ৰত থকা অসুবিধাৰ সমাধান কৰিব নোৱাৰে, যিবিলাক এখন ৰাষ্ট্ৰৰ
জনসাধাৰণৰ প্ৰধান দাবী। সেয়ে, আধুনিক যুগত ৰাষ্ট্ৰৰ নিৰাপত্তা নীতিত কেৱল
সামৰিক শক্তি নহয়, বৰং ৰাজনৈতিক স্থিৰতা, অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন, সামাজিক সাম্য আৰু পৰিবেশ
সুৰক্ষাৰ দৰে দিশবোৰো একেলগে বিবেচনা কৰা অত্যাবশ্যক।
সেয়ে ক’ব পাৰি যে সমসাময়িক বিশ্বত আণৱিক
অস্ত্র-শস্ত্ৰৰ উপযোগিতা সীমিত, আৰু ই কেৱল একাংশ নিৰাপত্তাৰ উপাদান হিচাপে
বিবেচনা কৰিব পাৰি, সকলো সংকটৰ একমাত্ৰ সমাধান হিচাপে নহয়।
১০। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদত সামূহিক নিৰাপত্তাৰ বাবে কি কি ব্যৱস্থাৰ উল্লেখ আছিল বহলাই আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদৰ সপ্তম অধ্যায়ত সামূহিক
নিৰাপত্তাৰ বিষয়ে বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰা হৈছে। এই অধ্যায় অনুসৰি, আন্তর্জাতিক শান্তি
আৰু নিৰাপত্তা ৰক্ষাৰ মূল দায়িত্ব ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ নিৰাপত্তা পৰিষদৰ ওপৰত ন্যস্ত।
পৰিষদটোৱে বৈশ্বিক শান্তি ভংগৰ আশংকা থাকিলে বা আক্ৰমণজনিত পৰিস্থিতি উদ্ভৱ হ’লে
আৱশ্যক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। এই ব্যৱস্থাৰ অন্তৰ্গত হ’ব পাৰে অসামৰিক (economic
sanctions, যোগাযোগ নিষেধাজ্ঞা) আৰু সামৰিক (military intervention) পদক্ষেপ।
সামৰিক ব্যৱস্থা: যদি অসামৰিক ব্যৱস্থা যথেষ্ট নহয়, তেন্তে নিৰাপত্তা
পৰিষদে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সহায়ত সামৰিক হস্তক্ষেপ কৰিব পাৰে। এই উদ্দেশ্যে চনদৰ
৪৩ নং অনুচ্ছেদত সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে পৰিষদক সামৰিক সহায় আগবঢ়াবলৈ বাধ্য কৰাৰ বিধান
দিয়া হৈছে।
দুটা ব্যতিক্ৰম:
১. যদি কোনো সদস্য ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত আকস্মিক সশস্ত্র আক্ৰমণ হয়, তেন্তে সেই ৰাষ্ট্ৰখনে পৰিষদে হস্তক্ষেপ কৰাৰ আগতেই আত্মৰক্ষাৰ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
২. দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধকালীন সময়ত শত্রু ৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে
যিকোনো পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
কোৰিয়া যুদ্ধৰ উদাহৰণ: ১৯৫০ চনৰ জুন মাহত উত্তৰ কোৰিয়াই দক্ষিণ কোৰিয়াক
আক্ৰমণ কৰাত, নিৰাপত্তা পৰিষদে ইয়াক ‘শান্তি ভংগ’ বুলি স্বীকৃতি দিয়ে আৰু উত্তৰ কোৰিয়াৰ
সৈন্য অপসাৰণৰ আহ্বান জনায়। প্ৰয়োজনীয় সামৰিক সহায় আগবঢ়াবলৈ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহক
আবেদন জনায়, যাৰ ফলত যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ নেতৃত্বত ১৬ খন ৰাষ্ট্ৰে সৈন্য প্ৰেৰণ কৰে। এই পদক্ষেপে
শেষত কোৰিয়াত শান্তি পুনঃস্থাপন কৰে।
কাৰ্যকৰীতাৰ মূল্যায়ন: নিৰাপত্তা পৰিষদৰ সামূহিক নিৰাপত্তা ব্যৱস্থাৰ
কার্যক্ষমতা সদস্য ৰাষ্ট্ৰবিশেষৰ ঐক্যমতৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। স্থায়ী সদস্য
ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ যিকোনো একটিয়ে ভেটো দিলে কোনো প্ৰস্তাৱ কাৰ্যকৰী হ’ব নোৱাৰে। এই বাধা
অতিক্ৰম কৰিবলৈ সাধাৰণ সভাক কিছু ক্ষেত্ৰত অধিকাৰ প্ৰদান কৰা হৈছে যাতে ই পৃথকভাৱে
পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
সামূহিক নিৰাপত্তাৰ এই ব্যৱস্থা লীগ অব নেছনচতকৈ
অধিক কার্যক্ষম, কিন্তু ইয়াৰ সঠিক কাৰ্যন্বয়ৰ বাবে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ একতা আৰু সদিচ্ছা
অপৰিহার্য।
১১। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদত সামূহিক নিৰাপত্তাৰ বাবে কেনে ব্যৱস্থা আছিল লিখা।
উত্তৰঃ ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদৰ সপ্তম অধ্যায়ত সামূহিক
নিৰাপত্তাৰ ধাৰণাটো স্পষ্টকৈ ব্যাখ্যা কৰা হৈছে। এই অধ্যায় অনুসৰি, ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ
নিৰাপত্তা পৰিষদৰ ওপৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শান্তি আৰু নিৰাপত্তা ৰক্ষাৰ মূল দায়িত্ব
ন্যস্ত থাকে। এই উদ্দেশ্যে তলত উল্লেখ কৰা ব্যৱস্থাসমূহ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে:
১. শান্তি ৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা: বিশ্বশান্তিৰ ক্ষেত্ৰত দেখা দিয়া যিকোনো ধৰণৰ
সংকট বা বাধা আঁতৰাবৰ বাবে নিৰাপত্তা পৰিষদে প্রয়োজনীয় পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
২. সামৰিক আৰু অসামৰিক ব্যৱস্থা: সামূহিক স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ
বাবে পৰিষদে প্ৰয়োজন অনুসৰি সামৰিক বা অসামৰিক পদক্ষেপ (যেনে নিষেধাজ্ঞা, অবৰোধ) ল’ব পাৰে।
৩. যোগাযোগ বন্ধ: কোনো ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত অর্থনৈতিক, যোগাযোগ (যেনে ৰেল,
ডাক, তাঁৰ, বেতাৰ, জল-আকাশ পথ) আদিত
নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰিব পাৰে।
৪. সৈন্য সমাবেশ: আক্ৰমণকাৰী ৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে সশস্ত্ৰ
কাৰ্য্যকলাপৰ বাবে সেনা সমাবেশৰ অনুমতি দিব পাৰে।
৫. সামৰিক ৰক্ষা সমিতি: এই সমিতিৰ দ্বাৰা সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে সামরিক
সহায় আগবঢ়াব, যাতে নিৰাপত্তা পৰিষদৰ নিৰ্দেশ পালিত হয়।
৬. সামৰিক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ: বিশ্বশান্তি বজাই ৰাখিবলৈ পৰিষদে যদি প্ৰয়োজন
বোধ কৰে, তেন্তে সশস্ত্ৰ হস্তক্ষেপৰ পথ বাচি ল’ব পাৰে।
৭. একচেটীয়া কর্তৃত্ব: বিশ্বশান্তি ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত নিৰাপত্তা পৰিষদে
একমাত্ৰ নীতিনির্ধাৰক সংস্থা হিচাপে কৰ্মক্ষমতা লাভ কৰে।
৮. আঞ্চলিক সংগঠনৰ সীমা: ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ অনুমতি নোহোৱাকৈ কোনো আঞ্চলিক
সংগঠনে স্বাধীনভাৱে সামৰিক কাৰ্য্যকলাপ চলাব নোৱাৰে।
৯. আত্মৰক্ষা ব্যৱস্থা: কোনো ৰাষ্ট্ৰত আক্ৰমণ হ’লে, সেই ৰাষ্ট্ৰখনে নিজে
বা অন্যান্য সহযোগী ৰাষ্ট্ৰৰ সৈতে আত্মৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
১০. শত্রু ৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে ব্যৱস্থা: ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ স্বাক্ষৰকাৰী ৰাষ্ট্ৰসমূহে দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধকালীন শত্রু ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বিৰুদ্ধে প্ৰয়োজনীয় পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
১২। প্রব্রজন বুলিলে কি বুজা? প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰকাৰসমূহআলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ কোনো ব্যক্তি বা মানুহৰ গোটে নিজৰ জন্মস্থান বা
আদি বসতিস্থান এৰি অন্য ঠাইত স্থায়ী বা অস্থায়ীভাৱে বসতি স্থাপন কৰিবলৈ স্থানান্তৰ
হোৱাক প্ৰব্ৰজন বোলে। ইতিহাসৰ আদিম যুগৰ পৰাই মানুহে জীৱিকাৰ সন্ধানত, উন্নত জীৱনমানৰ আশা কৰি
প্ৰব্ৰজন কৰিছে।
সাধাৰণতে, অধিক সুবিধা, উন্নত আৰ্থ-সামাজিক
পৰিৱেশ, শিক্ষা, ব্যৱসায় বা কৰ্মসংস্থাপন লাভৰ আশাত মানুহে প্ৰব্ৰজন কৰে।
প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰকাৰ
প্ৰব্ৰজন মূলতঃ দুটা প্ৰধান ভাগত বিভক্ত হয়:
(১) আভ্যন্তৰীণ প্ৰব্ৰজন (Internal Migration): এখন দেশৰ ভিতৰতে এখন অঞ্চলৰ
পৰা অন্য অঞ্চললৈ স্থানান্তৰ হ'লে তাক আভ্যন্তৰীণ প্ৰব্ৰজন বোলে।
(২) বাহ্যিক প্ৰব্ৰজন (External or International Migration): এখন দেশৰ পৰা অন্য
এখন দেশলৈ স্থানান্তৰ হ'লে তাক বাহ্যিক প্ৰব্ৰজন বোলে।
প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰকৃতি অনুসৰি ভিন্ন ভাগ:
(i) বলপূৰ্বক প্ৰব্ৰজন (Forced
Migration): অত্যাচাৰ, যুদ্ধ, নিপীড়ন, পৰিৱেশগত বিপৰ্যয় আদিৰ ফলত লোকসকল ইচ্ছাৰ বিরুদ্ধে ঠাই এৰি পলায়ন কৰিবলৈ বাধ্য
হ'লে তাক বলপূৰ্বক প্ৰব্ৰজন বোলে।
উদাহৰণ: ছিৰিয়া যুদ্ধ, ৰোহিংগা সংকট।
(ii) ঋতুজনিত প্ৰব্ৰজন (Seasonal
Migration): কিছু সময়ৰ বাবে বিশেষ ঋতুত কৰ্মৰ সন্ধানত স্থানান্তৰ হোৱাটো।
উদাহৰণ: অসমৰ গাঁও অঞ্চলৰ লোকৰ বহিঃৰাজ্যত কৰ্মৰ সন্ধান।
(iii) স্বেচ্ছামূলক প্ৰব্ৰজন (Voluntary
Migration): নিজ ইচ্ছাত উন্নত জীৱন, শিক্ষা, কৰ্ম বা গৱেষণাৰ বাবে স্থানান্তৰ হ'লে তাক স্বেচ্ছামূলক
প্ৰব্ৰজন বোলে।
(iv) প্রত্যাৱর্তন প্ৰব্ৰজন (Return
Migration): বিদেশত বা আন ঠাইত থকা লোকসকলে পুনৰ নিজৰ মুল স্থানলৈ উভতি আহিলে তাক
প্রত্যাৱর্তন প্রব্রজন বোলে।
উদাহৰণ: বিদেশৰ ছফ্টৱেৰ ইঞ্জিনিয়াৰৰ জন্মভূমিলৈ ঘূৰি অহা।
(v) মুক্ত প্ৰব্ৰজন (Free Migration): ন্যূনতম বাধা-নিষেধৰ
মাজেৰে কোনো দেশ বা ৰাজ্যৰ ভিতৰত বা বাহিৰত স্থানান্তৰ।
উদাহৰণ: ভাৰতৰ ৰাজ্যসমূহৰ মাজৰ বাসিন্দাৰ মুক্ত স্থানান্তৰ।
১৩। প্ৰব্ৰজনৰ কাৰকসমূহ কি কি আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ প্ৰব্ৰজন বা স্থানান্তৰণ বিভিন্ন কাৰণত সংঘটিত
হয়। এই প্ৰব্ৰজন দেশৰ ভিতৰতে হ’ব পাৰে বা এখন দেশৰ পৰা আন এখন দেশলৈও হ’ব পাৰে।
প্ৰধানকৈ নিম্নলিখিত কাৰণসমূহে প্ৰব্ৰজন ঘটায়—
(১) অৰ্থনৈতিক কাৰক: নিবনুৱা সমস্যা, দাৰিদ্ৰতা, অথবা উন্নত
জীৱনযাত্রাৰ আশাত মানুহে নিজৰ জন্মস্থান এৰি উন্নত অর্থনৈতিক সুবিধা থকা অঞ্চল বা
দেশলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শ্রমিক সংস্থাৰ (ILO) ২০১৯ চনৰ মতে, প্ৰায় ১৬৯ মিলিয়ন লোক বিশ্বজুৰি অৰ্থনৈতিক
কাৰণত প্ৰব্ৰজিত হৈছিল। ইয়াৰে অধিকাংশই ধনী দেশলৈ গল। উদাহৰণস্বৰূপ, স্বাধীনতাৰ পূৰ্বে
পূব পাকিস্তান (বর্তমান বাংলাদেশ)ৰ পৰা বহু বংগীয় মুছলমান আৰু ঝাৰখণ্ড, বিহাৰ, উড়িষ্যা আদিৰ পৰা
বহু চাহশ্ৰমিক অসমলৈ স্থায়ীভাৱে প্ৰব্ৰজিত হৈছিল।
(২) ৰাজনৈতিক কাৰক: যুদ্ধ-বিগ্ৰহ, জাতিগত বৈষম্য, ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা
আদি কাৰণেও মানুহে প্ৰব্ৰজন কৰে।
এই ধৰণৰ প্ৰব্ৰজন তিনিটা ৰূপত দেখা যায়—
- (ক) শৰণাৰ্থী (Refugee)
- (খ) ৰাজনৈতিক আশ্ৰয়প্রার্থী (Political asylum seeker)
- (গ) আভ্যন্তৰীণ স্থানান্তৰিত লোক (Internally Displaced People)
উদাহৰণ—
- ২০২১ চনত তালিবান চৰকাৰৰ উত্থানে আফগানিস্তানত ৩.৫ মিলিয়ন লোক স্থানান্তৰিত হয়।
- ২০১৭ চনত ম্যানমাৰৰ পৰা ৭.৪২ লাখ ৰোহিঙা বাংলাদেশলৈ আশ্ৰয় লৈছিল।
- ২০২৪ চনৰ তথ্য অনুসাৰে, বিশ্বজুৰি ১২০ মিলিয়ন (১২
কোটি) লোক ৰাজনৈতিক কাৰণত প্ৰব্ৰজিত।
বিশেষকৈ ছিৰিয়া, ছুডান, ছোমালিয়া, কংগো আৰু ইউক্রেইনৰ পৰা লাখ লাখ লোকে প্ৰব্ৰজন কৰিছে।
(৩) সামাজিক কাৰক: অসামাজিক কার্যকলাপ, সামাজিক অশৃংখলা, পৰিয়ালৰ উন্নত
জীৱনযাপন ইত্যাদি আশা কৰি লোকে সমাজগতভাবে উন্নত অঞ্চল বা দেশলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে।
(৪) পৰিৱেশজনিত কাৰক: জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, ভূমিকম্প, গৰাখহনীয়া, ধুমুহা, ছুনামি, ভূমিস্খলন আদিৰ ফলত
মানুহে প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ পৰা ৰক্ষা পাবলৈ অন্য ঠাইলৈ যায়।
UNHCR ৰ মতে, আগন্তুক ৩৫ বছৰত প্ৰায় ২৫০ মিলিয়ন লোক পৰিৱেশজনিত কাৰণত প্ৰব্ৰজিত
হ’ব পাৰে।
(৫) অন্যান্য কাৰক: ধর্মীয়, ভাষাগত, জাতিগত সম্বন্ধ, পৰিয়ালৰ পুনৰ একত্ৰিকৰণ,
উন্নত স্বাস্থ্যসেৱা,
উচ্চ শিক্ষাৰ সুযোগ,
সামাজিক সুৰক্ষা
আদিও প্ৰব্ৰজনৰ কাৰণ হয়।
এইদৰে দেখা যায় যে প্ৰব্ৰজন এক জটিল
সামাজিক-অৰ্থনৈতিক প্ৰক্ৰিয়া, যি একেটা সময়ত বহু ধৰণৰ কাৰণৰ সৈতে জড়িত। দেশ,
অঞ্চল আৰু সময়
অনুসৰি প্ৰব্ৰজনৰ ধৰণ, গতি আৰু প্ৰকৃতি সলনি হয়।
১৪। প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰভাৱ সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰভাৱ বিভিন্ন দিশত অনুভৱ কৰা যায়।
ইয়াৰ ইতিবাচক (positive) আৰু নেতিবাচক (negative) – উভয় প্ৰভাৱ আছে।
কোনো কোনো ক্ষেত্ৰত প্ৰব্ৰজন উন্নয়নৰ সহায়ক হ'লেও, কেতিয়াবা ই সমাজিক, সাংস্কৃতিক, ৰাজনৈতিক তথা
পৰিৱেশগত সংকটো সৃষ্টি কৰে।
ইতিবাচক প্ৰভাৱসমূহ:
(১) শ্ৰম সংকট সমাধান: দক্ষ শ্ৰমিক আৰু কাৰিকৰী লোকসকলৰ প্ৰব্ৰজনে
উদ্যোগ-প্ৰতিষ্ঠান, নিৰ্মাণ, উৎপাদন আদি ক্ষেত্ৰত শ্ৰম সংকট দূৰ কৰে। সস্তা মজুৰিত কাম কৰিবলৈ সাজু থকা
বাবে মালিকপক্ষ লাভবান হয় আৰু গ্ৰাহকসকলো লাভ পায়।
(২) জনসংখ্যাৰ ভাৰসাম্যতা: অত্যধিক জনবহুল অঞ্চলৰ পৰা কম জনসংখ্যা থকা
অঞ্চললৈ লোকসকলৰ গতি-প্ৰবাহে জনসংখ্যাৰ ভাৰসাম্যতা ৰক্ষা কৰে।
(৩) কর্মসংস্থাপন আৰু উন্নত জীৱন: প্ৰব্ৰজনে লোকক নতুন ঠাইত
কৰ্মসংস্থাপন প্ৰদান কৰাৰ লগতে উন্নত জীৱনধাৰা লাভ কৰিবলৈ সহায় কৰে।
(৪) নতুন অভিজ্ঞতা আৰু জ্ঞান: প্ৰব্ৰজিত ব্যক্তি নতুন সমাজ, ভাষা, সংস্কৃতিৰ সংস্পৰ্শত
আহে। ইয়াৰ ফলত তেওঁলোকৰ অভিজ্ঞতা, দৃষ্টিভংগী আৰু সামাজিক জ্ঞান বৃদ্ধি পায়।
(৫) অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন: দক্ষতা আৰু শ্ৰমৰ আমদানিৰ ফলত প্ৰব্ৰজন হোৱা
অঞ্চলৰ অৰ্থনীতিত গতি আহে।
(৬) উন্নত শিক্ষা আৰু সাংস্কৃতিক সহিষ্ণুতা: শিশু-তরুণসকলে উন্নত
শিক্ষাৰ সুযোগ লাভ কৰাৰ লগতে বহু সংস্কৃতিৰ সংস্পৰ্শত আহি সহিষ্ণুতা আৰু
বৈচিত্ৰ্যৰ মানৱীয় মূল্যবোধ শিকিব পাৰে।
নেতিবাচক প্ৰভাৱসমূহ:
(১) স্থানীয় জনসাধাৰণৰ সংকট: বহিঃপ্ৰব্ৰজনে স্থানীয় জনগোষ্ঠীসমূহক সংখ্যালঘু
কৰি তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক অধিকাৰৰ ওপৰত ভাবুকি সৃষ্টি কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে,
ত্ৰিপুৰা আৰু অসমৰ
জনবিন্যাসত এই প্ৰভাৱ স্পষ্ট।
(২) সামাজিক বৈষম্য আৰু উৎপীড়ন: প্ৰব্ৰজিত ব্যক্তি বহু সময়ত
স্থানীয় লোকৰ তিৰ্যক দৃষ্টিভংগীৰ সন্মুখীন হয়। তেওঁলোকক বিভিন্ন অধিকাৰৰ পৰা
বঞ্চিত কৰা হয়।
(৩) বৈধতা আৰু কাগজ-পত্ৰৰ জটিলতা: প্ৰব্ৰজিত লোকসকলে
নাগৰিকত্ব, কৰ্ম অনুমতি, বাসস্থান প্রমাণ আদি কাগজ-পত্ৰ দাখিলত সমস্যাৰ সন্মুখীন হয়।
(৪) ভাষা-সংস্কৃতি সংঘাত: স্থানীয় ভাষা, ধৰ্ম, সংস্কৃতিৰ সৈতে মিল
নথকা বাবে সামাজিক দ্বন্দ্ব, সাম্প্ৰদায়িকতা আৰু অসহিষ্ণুতাৰ সৃষ্টি হয়।
(৫) খিলঞ্জীয়া লোকসকলৰ অস্তিত্বৰ সংকট: প্ৰব্ৰজনৰ ফলত খিলঞ্জীয়া
জনগোষ্ঠীয়ে নিজৰ মাটি, অধিকাৰ আৰু সংস্কৃতি হেৰুৱাবলৈ ধৰিছে।
(৬) স্থানীয় লোকসকলৰ চাকৰি হেৰুৱা: প্ৰব্ৰজিত লোকসকলে কম
মজুৰিত কাম কৰাৰ বাবে স্থানীয় লোকসকল বেকাৰ হৈ পৰে।
(৭) জনসেৱা ক্ষেত্ৰত চাপ: চিকিৎসা, শিক্ষা, পানী, বিদ্যুৎ, বাসস্থান আদিত
জনসংখ্যা বৃদ্ধি পোৱাৰ বাবে সেৱা প্রদানত বিঘ্ন ঘটে।
(৮) সামাজিক বিচ্ছিন্নতা: যদি প্ৰব্ৰজিত লোকসকলে স্থানীয় ভাষা-সংস্কৃতি
আঁকোৱালি নলয়, তেনেহ’লে তেওঁলোকে সমাজৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হৈ পৰে।
(৯) পৰিৱেশ প্ৰদূষণ: অত্যধিক জনসংখ্যা বৃদ্ধিয়ে আবর্জনা, নিৰ্মাণ, বসতি আদিৰ জৰিয়তে
পৰিৱেশ প্ৰদূষণ বৃদ্ধি কৰে।
(১০) প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ ওপৰত চাপ: বনাঞ্চল, জলাশয় আদি প্রাকৃতিক
সম্পদ বসতি স্থাপন আৰু অধিক উপভোগৰ বাবে ক্ষতিগ্রস্ত হয়।
(১১) বৰ্ণ বৈষম্য আৰু লিংগ ভাৰসাম্যহীনতা: কিছুমান প্ৰব্ৰজনত এটি
বিশেষ লিংগ বা জাতি বিশেষৰ আধিক্য থাকিলেও সমাজত ভাৰসাম্যহীনতা দেখা দিয়ে।
প্ৰব্ৰজন এক জটিল প্ৰক্ৰিয়া। ই একেদৰে সমাজৰ
বিকাশৰ দিশে সহায়ক হ’ব পাৰে, আৰু যদি সু-নিৰ্দেশিত আৰু নীতি-সম্বলিত ৰূপত নহয়,
তেন্তে ই সমাজ,
পৰিৱেশ, সংস্কৃতি, আৰু ৰাজনীতিৰ বাবে
হুমকি হৈ পৰে। সেয়ে প্ৰব্ৰজনৰ ওপৰত নিৰপেক্ষ আৰু বাস্তৱধর্মী নীতি-ব্যৱস্থা গ্ৰহণ
একান্ত প্রয়োজন।
