Chapter-2 


Cultural Geography


প্রশ্ন ১। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ কি?

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক ভূ-প্রকৃতি হ'ল ভৌতিক পৰিৱেশ (পথাৰ, নগৰ, মন্দিৰ)ত মানৱ সংস্কৃতিৰ দৃশ্যমান ছাপ।

প্রশ্ন ২। সাংস্কৃতিক ভূগোল কি?

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক ভূগোল সংস্কৃতিয়ে-বিশ্বাস, মূল্যবোধ, পৰম্পৰা আৰু প্ৰথাই-ভৌগোলিক স্থানৰ সৈতে কেনেদৰে ক্ৰিয়া কৰে আৰু গঢ় দিয়ে, সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে।

প্রশ্ন ৩। সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ এটা সমসাময়িক ধাৰা কি?

উত্তৰঃ বৰ্তমানৰ ধাৰাসমূহৰ ভিতৰত বিশ্বায়নৰ অধ্যয়ন, পৰিচয়ৰ ৰাজনীতি, ঐতিহ্য অধ্যয়ন, আৰু ডিজিটেল/ভার্চুবেল সংস্কৃতি আদি অন্তর্ভুক্ত।

প্রশ্ন ৪। সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ এটা পৰিসৰ উল্লেখ কৰা।

উত্তৰঃ ইয়াত মানৱ সংস্কৃতি (ভাষা, ধর্ম, শিল্প ইত্যাদি)-এ বিভিন্ন অঞ্চলৰ সাংস্কৃতিক দৃশ্যপট কেনেকৈ উৎপন্ন কৰে তাৰ বিশে-ষণ কৰা হয়।

প্রশ্ন ৫। অবস্তুগত সংস্কৃতি কি?

উত্তৰঃ অবস্তু সংস্কৃতিত ভাষা, বিশ্বাস, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, গীত, ৰীতি-নীতি আদি অস্পষ্ট দিশসমূহ অন্তর্ভুক্ত কৰা হয়।

প্রশ্ন ৬। সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰ কি?

উত্তৰঃ প্ৰব্ৰজন, বাণিজ্য বা সংবাদ মাধ্যমৰ জৰিয়তে এটা অঞ্চলৰ পৰা আন এটা অঞ্চললৈ সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্যৰ বিস্তাৰক সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰ বোলে।

প্রশ্ন ৭। মানৱ ভূগোল আৰু সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?

উত্তৰঃ মানৱ ভূগোল বহল (জনসংখ্যা, অর্থনীতি, ৰাজনীতি), আনহাতে সাংস্কৃতিক ভূগোল বিশেষভাৱে সাংস্কৃতিক দিশ আৰু প্ৰাকৃতিক দৃশ্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।

প্রশ্ন ৮। বস্তুগত সংস্কৃতি কি?

উত্তৰঃ  বস্তুগত সংস্কৃতিৰ ভিতৰত সঁজুলি, কাপোৰ, ঘৰ, প্ৰযুক্তি আদি স্পষ্ট সাংস্কৃতিক সামগ্রী অন্তর্ভুক্ত।

প্রশ্ন ৯। সাংস্কৃতিক অঞ্চল কি?

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক অঞ্চল হ'ল এনে এটা অঞ্চল য'ত মানুহৰ ভাষা, ধৰ্ম বা পৰম্পৰাৰ দৰে সাধাৰণ সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্য থাকে।

প্রশ্ন ১০। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞান কি?

উত্তৰঃ  সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানে মানৱ সংস্কৃতিয়ে নিজৰ প্ৰাকৃতিক
পৰিৱেশৰ লগত কেনেদৰে খাপ খায় আৰু পৰিৱৰ্তন করে সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে।


2/3-Mark Questions and Answers

প্রশ্ন ১। সাংস্কৃতিক ভূগোল কিয় গুৰুত্বপূর্ণ?

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক ভূগোল গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰণ ই আমাক মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বুজিবলৈ সহায় কৰে। ই দেখুৱায় যে মানুহে নিজৰ পৰিৱেশ অনুসাৰে কেনেকৈ জীৱন যাপন কৰে আৰু সেই পৰিৱেশক কেনেকৈ সলনি কৰে। সাংস্কৃতিক ভূগোলে বুজাই দিয়ে যে অঞ্চলভেদে সংস্কৃতি কিয় বেলেগ বেলেগ হয়, কিছুমান স্থান কিয় মানুহৰ বাবে পবিত্ৰ বা গুৰুত্বপূৰ্ণ হয় আৰু মানুহৰ পৰিচয় কেনেকৈ কোনো এটা স্থানৰ লগত জড়িত থাকে। উদাহৰণস্বৰূপে, গংগা নদী কেৱল এখন নদী নহয়, ই হিন্দু ধৰ্মৰ এক পবিত্ৰ স্থান। ই ঐতিহ্য সংৰক্ষণ, পৰ্যটন বিকাশ, নগৰ পৰিকল্পনা আৰু সংস্কৃতি সংৰক্ষণৰ নীতি প্ৰস্তুত কৰাত সহায় কৰে। ভাৰতৰ দৰে বহুসংস্কৃতিৰ দেশত সাংস্কৃতিক ভূগোলে বিভিন্ন সংস্কৃতি কেনেকৈ একেলগে বাস কৰিব পাৰে আৰু কেতিয়াবা কেনেকৈ সংঘাত সৃষ্টি হয় সেইটো বুজিবলৈ সহায় কৰে।
ইয়াৰ উপৰিও বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱো সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ জৰিয়তে অধ্যয়ন কৰা হয়। যেনে— বিশ্বব্যাপী ফাষ্ট-ফুড চেইনে স্থানীয় খাদ্য ৰুচিৰ সৈতে কেনেকৈ খাপ খায়। এইদৰে সাংস্কৃতিক ভূগোল মানুহ, সংস্কৃতি আৰু স্থানৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বুজিবলৈ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়।

প্রশ্ন ২। সাংস্কৃতিক ভূগোল কি?

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক ভূগোল হৈছে মানৱ ভূগোলৰ এটা শাখা। ইয়াত মানুহৰ সংস্কৃতি আৰু ভৌগোলিক পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰা হয়। ই বুজাই দিয়ে যে মানুহৰ বিশ্বাস, ভাষা, ধৰ্ম, খাদ্যাভ্যাস, পোছাক, কলা আৰু জীৱনশৈলীয়ে পৰিৱেশক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰে আৰু পৰিৱেশে সংস্কৃতিক কেনেকৈ গঢ় দিয়ে। সাংস্কৃতিক ভূগোলে দেখুৱায় যে মানুহে কোনো এটা স্থানক কেনেকৈ অৰ্থ দিয়ে আৰু সেই স্থানৰ লগত নিজৰ পৰিচয় কেনেকৈ গঢ়ে। উদাহৰণস্বৰূপে, হিমালয় অঞ্চলত টেৰেচ খেতি কৰা প্ৰণালী ঠেক পাহাৰৰ সৈতে মানুহৰ খাপ খোৱা জীৱনযাপনৰ প্ৰতিফলন। ভৌতিক ভূগোলে প্ৰাকৃতিক বৈশিষ্ট্য অধ্যয়ন কৰে, কিন্তু সাংস্কৃতিক ভূগোলে মানুহৰ সমাজ, বসতি, আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু জীৱনশৈলীৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। এইদৰে সাংস্কৃতিক ভূগোলে পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠত মানুহৰ সংস্কৃতিৰ প্ৰভাৱ বা “ছাপ” বুজিবলৈ সহায় কৰে।

প্রশ্ন ৩। সাংস্কৃতিক ভূগোল মানৰ ভূগোলৰ পৰা কেনেকৈ পৃথক?

উত্তৰঃ মানৱ ভূগোল হৈছে ভূগোলৰ এটা বহল শাখা। ইয়াত মানুহ আৰু স্থানৰ মাজৰ সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰা হয়। ই জনসংখ্যা, অৰ্থনীতি, সমাজ, ৰাজনীতি, বসতি আদি বিষয়সমূহ সামৰি লয়। সাংস্কৃতিক ভূগোল হৈছে মানৱ ভূগোলৰ এটা উপশাখা। ইয়াত মানুহৰ সংস্কৃতিৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া হয়। ধৰ্ম, ভাষা, পৰম্পৰা, উৎসৱ, স্থাপত্য, কলা আৰু পৰিচয় কেনেকৈ কোনো এটা স্থানৰ লগত জড়িত থাকে সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, মানৱ ভূগোলে অসমৰ জনসংখ্যা বিতৰণ বা অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপ অধ্যয়ন কৰিব পাৰে। কিন্তু সাংস্কৃতিক ভূগোলে বিহু উৎসৱ বা সত্রীয়া নৃত্যই অসমীয়া সাংস্কৃতিক পৰিচয় কেনেকৈ প্ৰকাশ কৰে সেইটো অধ্যয়ন কৰে। আন এটা পাৰ্থক্য হ’ল গুৰুত্বৰ ক্ষেত্ৰ। মানৱ ভূগোলে প্ৰায়েই অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক বিষয়ত গুৰুত্ব দিয়ে, আনহাতে সাংস্কৃতিক ভূগোলে সাংস্কৃতিক অৰ্থ আৰু সাংস্কৃতিক পৰিৱেশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। তথাপিও দুয়োটা বিষয় পৰস্পৰৰ সৈতে জড়িত, কাৰণ সংস্কৃতিয়ে মানুহৰ জীৱন আৰু কাৰ্যকলাপ গঢ় দিয়ে। সাংস্কৃতিক দিশ অবিহনে মানৱ ভূগোল সম্পূৰ্ণভাৱে বুজিব নোৱাৰি।

প্রশ্ন ৪। বস্তুগত সংস্কৃতি কি?

উত্তৰঃ বস্তুগত সংস্কৃতি বুলিলে মানুহে সৃষ্টি কৰা দৃশ্যমান বস্তুসমূহক বুজোৱা হয়। ইয়াৰ ভিতৰত ঘৰ-বাৰী, সঁজুলি, কাপোৰ, খাদ্য, শিল্পকৰ্ম আৰু প্ৰযুক্তি আদি অন্তৰ্ভুক্ত। ই মানুহৰ সংস্কৃতিৰ শাৰীৰিক দিশ প্ৰকাশ কৰে আৰু মানুহে নিজৰ পৰিৱেশৰ সৈতে কেনেকৈ খাপ খাই জীৱন যাপন কৰে সেইটো দেখুৱায়। উদাহৰণস্বৰূপে, অসমৰ বানপ্ৰৱণ অঞ্চলত থকা বাঁহৰ চাং ঘৰ বানপানীৰ সৈতে খাপ খোৱা জীৱনশৈলীৰ প্ৰতিফলন। একেদৰে মেখেলা-চাদৰ অসমৰ পৰম্পৰাগত পোছাক হিচাপে সামাজিক পৰিচয় প্ৰকাশ কৰে। বস্তুগত সংস্কৃতি সংগ্রহালয়, কীৰ্তিচিহ্ন আৰু শিল্পকৰ্মৰ জৰিয়তে সহজে দেখা আৰু সংৰক্ষণ কৰিব পাৰি। ই কোনো সমাজৰ ইতিহাস আৰু ভৌগোলিক পৰিৱৰ্তনৰ বিষয়ে জানিবলৈ সহায় কৰে।  ইয়াত সমাজসমূহৰ ঐতিহাসিক আৰু ভৌগোলিক বিৱৰ্তনৰ প্রমাণ পোৱা যায়।

প্রশ্ন ৫। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ লগত লোকভূগোলৰ সম্পৰ্ক কেনেকুৱা?

উত্তৰঃ লোকভূগোল আৰু সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ মাজত গভীৰ সম্পৰ্ক আছে। লোকভূগোলে পৰম্পৰাগত সমাজসমূহে নিজৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ সৈতে কেনেকৈ খাপ খাই জীৱন যাপন কৰে সেইটো অধ্যয়ন কৰে। এই বিষয়টোৱেই সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ মূল ভাৱনা। পৰম্পৰাগত সমাজসমূহে পৰিৱেশৰ বিষয়ে বহু অভিজ্ঞতা আৰু জ্ঞান সঞ্চয় কৰি ৰাখে। উদাহৰণস্বৰূপে, উত্তৰ-পূব ভাৰতত জনজাতীয় সমাজে কৰা স্থানান্তৰিত খেতি পৰিৱেশৰ সৈতে খাপ খোৱা কৃষি পদ্ধতিৰ উদাহৰণ।
লোক সমাজৰ ঘৰ-বাৰী, কৃষি সঁজুলি আৰু মাছ ধৰাৰ পদ্ধতিও স্থানীয় ভূগোল অনুসৰি গঢ় লৈ উঠে। অসমত বানপানীৰ বাবে চাং ঘৰ আৰু বাঁহৰ শিল্পকৰ্ম এই সম্পৰ্কৰ স্পষ্ট উদাহৰণ। এইদৰে লোকভূগোল মূলত পৰম্পৰাগত সমাজত সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ স্থানীয় ৰূপ। লোকপ্ৰথাসমূহ পৰিৱেশগত বাধাৰ সৈতে যাদৃচ্ছিক নহয় বৰঞ্চ যুক্তিসংগত অভিযোজন।

প্রশ্ন ৬। সাংস্কৃতিক অঞ্চল কি? উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক অঞ্চল বুলিলে এনে এটা অঞ্চলক বুজোৱা হয় য’ত বাস কৰা মানুহে কিছুমান উমৈহতীয়া সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্য ভাগ কৰে। এই বৈশিষ্ট্যসমূহ ভাষা, ধৰ্ম, পৰম্পৰা, উৎসৱ আৰু জীৱনশৈলীৰ লগত জড়িত। উদাহৰণস্বৰূপে, পঞ্জাব অঞ্চল এটা শিখ সাংস্কৃতিক অঞ্চল। ইয়াত পাঞ্জাবী ভাষা, শিখ ধৰ্ম আৰু বৈশাখী উৎসৱ সাধাৰণভাৱে দেখা যায়। একেদৰে অসম এটা অসমীয়া সাংস্কৃতিক অঞ্চল, য’ত অসমীয়া ভাষা, বিহু উৎসৱ আৰু চাহ বাগিচাভিত্তিক অৰ্থনীতি দেখা যায়। সাংস্কৃতিক অঞ্চল সমজাতীয় হ’ব পাৰে, য’ত একেধৰণৰ সংস্কৃতি বেছি দেখা যায়, অথবা বৈচিত্র্যময় হ’ব পাৰে, যেনে মহানগৰ অঞ্চলসমূহ। এই অঞ্চলসমূহে ভূগোলবিদসকলক বুজিবলৈ সহায় কৰে যে সংস্কৃতি কেনেকৈ স্থানত গোট খায় আৰু আঞ্চলিক পৰিচয় গঢ় লৈ উঠে। সাংস্কৃতিক অঞ্চলসমূহে ভাৰতৰ দৰে বৃহৎ জাতিসমূহৰ ভিতৰত ঐক্য আৰু বৈচিত্র্যকো উজ্জ্বল কৰি তোলে।

প্রশ্ন ৭। লোকসংস্কৃতি কি?

উত্তৰঃ লোক সংস্কৃতি বুলিলে গাঁও বা জনজাতীয় সমাজত প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্ম ধৰি চলি অহা পৰম্পৰাগত ৰীতি-নীতি, উৎসৱ, সংগীত, নৃত্য, শিল্প আৰু জীৱনশৈলীক বুজোৱা হয়। ই সাধাৰণতে স্থানীয় আৰু সম্প্ৰদায়ভিত্তিক হয় আৰু বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱ কম থাকে। উদাহৰণস্বৰূপে, অসমৰ বিহুগীত, ঝাৰখণ্ডৰ সান্তলী নৃত্য আৰু মহাৰাষ্ট্ৰৰ ৱাৰলী চিত্ৰকলা লোক সংস্কৃতিৰ উদাহৰণ। লোক সংস্কৃতিয়ে স্থানীয় পৰিচয় প্ৰকাশ কৰে আৰু ঐতিহ্য সংৰক্ষণ কৰাত সহায় কৰে। জনমাধ্যমৰ জৰিয়তে বিয়পি পৰা জনপ্রিয় সংস্কৃতিৰ তুলনাত লোক সংস্কৃতি মৌখিক পৰম্পৰা আৰু স্থানীয় পৰিৱেশৰ সৈতে গভীৰভাৱে জড়িত। সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ বাবে লোক সংস্কৃতি অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ, কাৰণ ই আঞ্চলিক সংস্কৃতি, উৎসৱ আৰু সামাজিক সম্পৰ্ক গঢ় দিয়াত সহায় কৰে।

প্রশ্ন ৮। সাংস্কৃতিক ভূগোলত ধৰ্মৰ ভূমিকা কি?

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক ভূগোলত ধৰ্মই অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। ধৰ্মই মানুহৰ সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ, আচাৰ-অনুষ্ঠান আৰু সামাজিক স্থান গঢ় দিয়ে। ধৰ্মীয় স্থান যেনে মন্দিৰ, মছজিদ, গীর্জা আৰু গুৰদ্বাৰাই বহু ক্ষেত্ৰত গাঁও-নগৰৰ বসতিৰ আৰ্হি নিৰ্ধাৰণ কৰে আৰু তীৰ্থযাত্ৰীক আকৰ্ষণ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, বাৰাণসী গংগা নদীৰ কাষত থকা এটা পবিত্ৰ হিন্দু ধৰ্মীয় স্থান। অমৃতসৰৰ সোণালী মন্দিৰে শিখ ধৰ্মীয় পৰিচয় প্ৰকাশ কৰে। অসমত গুৱাহাটীৰ কামাখ্যা মন্দিৰ ধৰ্মীয় আৰু সাংস্কৃতিক দুয়ো দিশতে গুৰুত্বপূৰ্ণ। ধৰ্মৰ ভিত্তিত কিছুমান সাংস্কৃতিক অঞ্চলো গঢ় লৈ উঠে। যেনে— পঞ্জাব শিখ ধৰ্মৰ কেন্দ্ৰ আৰু কাশ্মীৰ মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ অঞ্চল। ডুৰ্গা পূজা, ঈদ, বিহু আদি উৎসৱে বিভিন্ন স্থানক সামূহিক উদযাপনৰ ক্ষেত্ৰত পৰিণত কৰে। এইদৰে ধৰ্মই সাংস্কৃতিক বৈচিত্র্য গঢ় দিয়াত সহায় কৰে আৰু সেয়েহে সাংস্কৃতিক ভূগোল অধ্যয়নত ধৰ্ম এক কেন্দ্ৰীয় বিষয়।

প্রশ্ন ৯। লোক ভূগোল বুলিলে কি বুজোৱা হয়?

উত্তৰঃ লোক ভূগোল বুলিলে পৰম্পৰাগত সমাজসমূহে নিজৰ অভিজ্ঞতা আৰু থলুৱা জ্ঞানৰ জৰিয়তে পৰিৱেশক কেনেকৈ বুজে আৰু ব্যৱহাৰ কৰে সেই বিষয়ে কৰা অধ্যয়নক বুজোৱা হয়। ইয়াত গাঁও আৰু জনজাতীয় সমাজে প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ সৈতে কেনেকৈ খাপ খাই জীৱন যাপন কৰে সেইটো গুৰুত্ব দিয়ে। উদাহৰণস্বৰূপে, উত্তৰ-পূব ভাৰতত জনজাতীয় সমাজে কৰা স্থানান্তৰিত খেতি লোক পৰিৱেশ জ্ঞানৰ উদাহৰণ। একেদৰে অসমত ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ বানপানীৰ বাবে চাং ঘৰ আৰু পৰম্পৰাগত মাছ ধৰাৰ পদ্ধতিত লোক ভূগোলৰ প্ৰতিফলন দেখা যায়। লোক ভূগোল আধুনিক বৈজ্ঞানিক ভূগোলৰ তুলনাত অভিজ্ঞতাভিত্তিক আৰু স্থানীয় সংস্কৃতিত শিপাই থাকে। ই প্ৰাকৃতিক সম্পদ অতিমাত্ৰা ব্যৱহাৰ নকৰি বুদ্ধিমানভাৱে ব্যৱহাৰ কৰাত সহায় কৰে। সেয়েহে সাংস্কৃতিক ভূগোলত লোক ভূগোল গুৰুত্বপূৰ্ণ, কাৰণ ই সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য সংৰক্ষণ আৰু পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰাত সহায় কৰে।

প্রশ্ন ১০। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ কি?

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বুলিলে প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ ওপৰত মানুহৰ সংস্কৃতিৰ দৃশ্যমান প্ৰভাৱক বুজোৱা হয়। মানুহে নিজৰ জীৱনশৈলী, পৰম্পৰা, ধৰ্ম আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ বাবে ভূমি কেনেকৈ ব্যৱহাৰ আৰু সলনি কৰে, সেইটো সাংস্কৃতিক পৰিৱেশত দেখা যায় । উদাহৰণস্বৰূপে, অসমৰ চাহ বাগিচাসমূহ মানুহৰ শ্ৰম, ইতিহাস আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ ফলত গঢ় লৈ উঠা এক সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ। একেদৰে খাজুৰাহোৰ মন্দিৰ, ৰাজস্থানৰ দুৰ্গ আৰু হিমালয় অঞ্চলৰ টেৰেচ খেতি মানুহৰ সংস্কৃতি আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক প্ৰকাশ কৰে। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশে কোনো সমাজৰ ইতিহাস, পৰিচয় আৰু অৰ্থনীতি বুজিবলৈ সহায় কৰে। ইয়াত বস্তুগত আৰু অবস্তুগত—দুয়ো ধৰণৰ সংস্কৃতিৰ প্ৰতিফলন থাকে। সেয়েহে সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়।

প্রশ্ন ১১। ভূগোলত  বস্তুগত সংস্কৃতি কিয় তাৎপর্যপূর্ণ?

উত্তৰঃ ভূগোলত বস্তুগত সংস্কৃতি তাৎপৰ্যপূর্ণ, কাৰণ ই মানুহে নিজৰ পৰিৱেশত এৰি যোৱা দৃশ্যমান চিহ্নবোৰ দেখুৱায়। ঘৰ, মন্দিৰ, সঁজুলি, কাপোৰ, ৰাস্তা আদি বস্তুবোৰে সমাজে পৰিৱেশৰ লগত কেনেদৰে খাপ খাই জীৱন যাপন কৰে, সেই কথা প্ৰকাশ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, ৰাজস্থানত বোকা বা মাটি ঘৰ শুষ্ক জলবায়ুৰ লগত খাপ খাই গঢ় লৈ উঠে। আনহাতে, অসমৰ বাঁহৰ আৰু উঁচা ঘৰবোৰ বানপানীৰ সমস্যাৰ লগত খাপ খোৱাৰ উদাহৰণ।বস্তুগত সংস্কৃতিয়ে এখন সমাজৰ প্রযুক্তিগত উন্নতি আৰু অৰ্থনৈতিক অৱস্থাও প্ৰকাশ কৰে। যেনে— ঔদ্যোগিক চহৰত আকাশচুম্বী ঘৰ আৰু গ্ৰাম্য অঞ্চলত সাধাৰণ জুপুৰি। ভূগোলবিদসকলৰ বাবে বস্তুগত সংস্কৃতি অধ্যয়ন কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ, কিয়নো ইয়াৰ জৰিয়তে বসতিৰ ধৰণ, স্থাপত্য শৈলী আৰু ভূমি ব্যৱহাৰৰ পদ্ধতি বুজি পোৱা যায়। ইয়াৰ উপৰিও, বস্তুগত সংস্কৃতিয়ে ঐতিহ্য সংৰক্ষণত সহায় কৰে, কিয়নো সংগ্ৰহালয়ত থকা শিল্পকলা আৰু বস্তুবোৰে অতীতৰ সমাজ আৰু সংস্কৃতিক প্ৰতিফলিত কৰে।

প্রশ্ন ১২। ঐতিহ্য সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ ভূমিকা কি?

 উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক ভূগোলই ঐতিহ্য সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। ই মানুহৰ সংস্কৃতি, পৰম্পৰা আৰু ঐতিহাসিক স্থানসমূহ পৰিৱেশৰ লগত কেনেদৰে জড়িত, সেই কথা অধ্যয়ন কৰে। সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ জৰিয়তে মন্দিৰ, দুর্গ, তীৰ্থস্থান, চাহ বাগিচা আদিৰ দৰে ঐতিহাসিক স্থান চিনাক্ত কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও উৎসৱ, নৃত্য, লোককথা, ৰীতি-নীতি আদিৰ দৰে অস্পষ্ট বা অদৃশ্য ঐতিহ্যো অধ্যয়ন কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান কেৱল এখন প্ৰাকৃতিক উদ্যান নহয়, ই অসমৰ সংস্কৃতি আৰু পৰিচয়ৰ লগত গভীৰভাৱে জড়িত। সেইদৰে বিহু উৎসৱ আৰু সত্ৰৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ অসমৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য। সাংস্কৃতিক ভূগোলে ঐতিহ্যসমূহৰ মানচিত্ৰ প্ৰস্তুত কৰি আৰু তথ্য সংগ্ৰহ কৰি নীতি-নির্ধাৰকসকলক নগৰায়ন আৰু বিশ্বায়নৰ কু-প্ৰভাৱৰ পৰা ঐতিহ্য ৰক্ষা কৰাত সহায় কৰে। লগতে ই পৰ্যটন আৰু স্থানীয় সমাজৰ অংশগ্ৰহণৰ জৰিয়তে ঐতিহ্য সংৰক্ষণক উৎসাহিত কৰে।

প্রশ্ন ১৩। সাংস্কৃতিক ভূগোলত আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ তাৎপর্য কি?

উত্তৰঃ আচাৰ-অনুষ্ঠান হৈছে নিয়মিতভাৱে কৰা প্ৰতীকী কাৰ্য, যাৰ জৰিয়তে সমাজৰ বিশ্বাস, পৰম্পৰা আৰু জীৱনধাৰা প্ৰকাশ পায়। এই আচাৰ-অনুষ্ঠানসমূহে মানুহক একেলগে বান্ধি ৰাখে আৰু সমাজিক ঐক্য সৃষ্টি কৰে।
সাংস্কৃতিক ভূগোলত আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ অধ্যয়ন গুৰুত্বপূৰ্ণ, কিয়নো ই সংস্কৃতিৰ স্থানীয় প্ৰকাশ দেখুৱায়। আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ লগত স্থান, পৰিৱেশ আৰু সময়ৰ গভীৰ সম্পৰ্ক থাকে। উদাহৰণস্বৰূপে, অসমত বিহু উৎসৱ আৰু ইয়াৰ আচাৰ-অনুষ্ঠান কৃষিকাৰ্য আৰু ঋতুচক্ৰৰ লগত জড়িত। হিন্দু ধৰ্মত বাৰাণসীৰ গংগা ঘাটত কৰা ধৰ্মীয় আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ জৰিয়তে ধৰ্মীয় স্থানৰ গুৰুত্ব বুজি পোৱা যায়। শিখ ধৰ্মত লেংগাৰ বা মুছলমান সমাজত জুম্মাৰ নামাজৰ দৰে আচাৰ-অনুষ্ঠানসমূহে সামূহিক পৰিচয় আৰু ভ্ৰাতৃত্ববোধ সৃষ্টি কৰে। এই অনুষ্ঠানসমূহে সাধাৰণ স্থানকো পবিত্ৰ স্থানলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে। এইদৰে, আচাৰ-অনুষ্ঠানসমূহে সমাজে স্থানৰ লগত কেনেদৰে অৰ্থ সংলগ্ন কৰে আৰু সাংস্কৃতিক ধাৰাবাহিকতা কেনেদৰে বজাই ৰাখে, সেই কথা বুজিবলৈ সাংস্কৃতিক ভূগোলত ই অতি তাৎপৰ্যপূৰ্ণ।

Long questions answers:

প্রশ্ন ১। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ আৰু সাংস্কৃতিক অঞ্চলৰ সংজ্ঞা দিয়া। ভাৰতৰ উদাহৰণেৰে সাংস্কৃতিক ভূগোলত তেওঁলোকৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ সংস্কৃতিয়ে পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠত কেনেকৈ ছাপ পেলায় সেই বিষয়ে সাংস্কৃতিক ভূগোল গভীৰভাৱে চিন্তিত। ইয়াৰ দুটা মূল ধাৰণা হ'ল সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ আৰু সাংস্কৃতিক অঞ্চল। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বুলিলে মানুহে প্রাকৃতিক পৰিৱেশৰ দৃশ্যমান পৰিৱৰ্তনক বুজায়, আনহাতে সাংস্কৃতিক অঞ্চল হ'ল মানুহৰ সাধাৰণ সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্য থকা অঞ্চল। সংস্কৃতিয়ে স্থানক কেনেকৈ সংগঠিত কৰে আৰু বৈচিত্র্য উৎপন্ন কৰে সেই বিষয়ে বিশে-ষণৰ বাবে দুয়োটা ধাৰণাই অতি গুৰুত্বপূর্ণ।

১) সাংস্কৃতিক প্ৰাকৃতিক দৃশ্য

সংজ্ঞাঃ
“সাংস্কৃতিক প্ৰাকৃতিক দৃশ্য” শব্দটো ১৯২৫ চনত কাৰ্ল ছাউৰে ব্যৱহাৰ কৰিছিল। তেওঁৰ মতে,এটা সাংস্কৃতিক গোটে প্ৰাকৃতিক প্ৰাকৃতিক দৃশ্যক পৰিৱৰ্তন কৰি যি দৃশ্য সৃষ্টি কৰে, তাকেই সাংস্কৃতিক প্ৰাকৃতিক দৃশ্য বোলা হয়।
ইয়াৰ জৰিয়তে মানুহে খেতি, ঘৰ-বাড়ী, মন্দিৰ, চহৰ আদি নিৰ্মাণ কৰি পৰিৱেশত নিজৰ সংস্কৃতিৰ স্থায়ী চিন এৰি দিয়ে।

উদাহৰণঃ
• হিমাচল প্ৰদেশৰ টেৰেচ খেতি
• কাশ্মীৰৰ মোগল বাগিচা
• অসমৰ চাহ বাগিচা
• জয়পুৰৰ পিংক চিটিৰ স্থাপত্য

সাংস্কৃতিক প্ৰাকৃতিক দৃশ্যৰ গুৰুত্ব
• সংস্কৃতিৰ দৃশ্যমান অভিলেখ প্ৰদান কৰে
• সমাজৰ পৰিচয় আৰু গৌৰৱ প্ৰতিফলিত কৰে
• পৰ্যটন আৰু অৰ্থনীতিৰ বিকাশত সহায় কৰে
• বিভিন্ন সমাজে পৰিৱেশৰ লগত কেনেদৰে খাপ খায়, সেই কথা দেখুৱায়

২) সাংস্কৃতিক অঞ্চল
সংজ্ঞাঃ
সাংস্কৃতিক অঞ্চল হৈছে এনে এক ভৌগোলিক এলাকা, য’ত ভাষা, ধৰ্ম, উৎসৱ, ৰীতি-নীতি আদি সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্যসমূহ তুলনামূলকভাৱে একে।

উদাহৰণঃ
• পঞ্জাব — শিখ সাংস্কৃতিক অঞ্চল
• তামিলনাডু — তামিল ভাষা আৰু ৰীতি-নীতিৰে গঠিত অঞ্চল
• অসম — অসমীয়া ভাষা, বিহু উৎসৱ আৰু চাহ সংস্কৃতিৰে চিহ্নিত অঞ্চল

সাংস্কৃতিক অঞ্চলৰ গুৰুত্ব
• অঞ্চলসমূহক শ্ৰেণীবিভাজন আৰু মানচিত্ৰ নিৰ্মাণত সহায় কৰে
• ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক পৰিচয় গঠনত ভূমিকা পালন কৰে
• ভাষিক আৰু জাতিগত আন্দোলনৰ বুজাবুজি প্ৰদান কৰে
• বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণত সহায় কৰে
• ভাৰতৰ পৰা কিছুমান উদাহৰণ

সাংস্কৃতিক প্ৰাকৃতিক দৃশ্যঃ
• অজন্তা–এলোৰা গুহা
• কনার্ক সূৰ্য্য মন্দিৰ

সাংস্কৃতিক অঞ্চলঃ
• উত্তৰ ভাৰতৰ হিন্দীভাষী অঞ্চল
• উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ জনজাতীয় সাংস্কৃতিক অঞ্চলসমূহ

   সাংস্কৃতিক প্ৰাকৃতিক দৃশ্য আৰু সাংস্কৃতিক অঞ্চল — এই দুয়োটা ধাৰণা সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ লেন্স। এইবোৰৰ জৰিয়তে মানুহে কেনেদৰে স্থানক অৰ্থপূৰ্ণ আৰু সাংস্কৃতিক স্থানলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে, সেই কথা বুজি পোৱা যায়।

প্রশ্ন ২। সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰ কি? ভাৰত আৰু বিদেশৰ পৰা উপযুক্ত উদাহৰণৰ সৈতে ইয়াৰ প্ৰকাৰ আৰু প্ৰক্ৰিয়াৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰণ হ'ল সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্য- ধাৰণা, প্রযুক্তি, ধর্ম,  খাদ্যাভ্যাস-এটা অঞ্চলৰ পৰা আন এটা অঞ্চললৈ বিয়পি পৰা প্ৰক্ৰিয়া। সাংস্কৃতিক ভূগোলত ই কেন্দ্ৰীয় কাৰণ ইয়াত সংস্কৃতিসমূহে কেনেকৈ পৰিৱৰ্তন হয়, পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া কৰে আৰু সংকৰ পৰিচয় সৃষ্টি কৰে সেই বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰা হয়।

সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰণৰ সংজ্ঞা
সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰণ মানে সমাজসমূহৰ মাজত সাংস্কৃতিক উপাদানসমূহৰ বিস্তাৰ। এই বিস্তাৰ সাধাৰণতে প্ৰব্ৰজন, বাণিজ্য, বিজয়, ঔপনিবেশিকতা আৰু যোগাযোগৰ জৰিয়তে হয়।

সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰণৰ প্ৰকাৰ
১) স্থানান্তৰ প্ৰসাৰণ
মানুহে যেতিয়া এক স্থানৰ পৰা আন স্থানলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে আৰু নিজৰ সংস্কৃতি লগত লৈ যায়, তেতিয়া এই প্ৰসাৰণ ঘটে।
উদাহৰণ: ভাৰতীয় প্ৰব্ৰজনকাৰীৰ জৰিয়তে যোগ আৰু ভাৰতীয় খাদ্য বিশ্বজুৰি বিয়পি পৰিছে।

২) সম্প্ৰসাৰণ প্ৰসাৰণ
সংস্কৃতি মূল স্থানত থাকিয়েই ধীৰে ধীৰে বাহিৰলৈ বিয়পি পৰে।
উদাহৰণ: দক্ষিণ এছিয়াত ইছলাম ধৰ্মৰ বিস্তাৰ।

৩) স্তৰভিত্তিক প্ৰসাৰণ
সংস্কৃতি প্ৰথমে ডাঙৰ চহৰ বা প্ৰভাৱশালী লোকৰ পৰা আৰম্ভ হৈ পিছলৈ সৰু স্থানলৈ বিয়পে।
উদাহৰণ: ডাঙৰ চহৰত আৰম্ভ হোৱা ফেশ্বন ধীৰে ধীৰে সৰু চহৰলৈ বিস্তাৰ।

৪) সংক্রামক প্ৰসাৰণ
সংস্কৃতি খুব দ্ৰুত আৰু ব্যাপকভাৱে বিয়পি পৰে।
উদাহৰণ: ভাৰতত হোৱাটছএপ বা ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ দ্রুত প্ৰসাৰ। ৫) উদ্দীপক প্ৰসাৰণ

মূল ধাৰণা গ্ৰহণ কৰা হয় যদিও স্থানীয় সংস্কৃতি অনুসাৰে সলনি কৰা হয়।
উদাহৰণ: ভাৰতত মেকড’নাল্ডছে নিৰামিষ খাদ্য প্ৰচলন।

সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰণৰ প্ৰক্ৰিয়া
• প্ৰব্ৰজন: বিদেশত ভাৰতীয় খাদ্যৰ প্ৰসাৰ
• বাণিজ্য: ৰেচম পথৰ জৰিয়তে বৌদ্ধ ধৰ্মৰ বিস্তাৰ
• ঔপনিবেশিকতা: অসমত চাহ খেতিৰ প্ৰৱৰ্তন
• প্ৰযুক্তি: ডিজিটেল মাধ্যমৰ জৰিয়তে সংগীত আৰু চলচ্চিত্ৰৰ বিশ্বব্যাপী বিস্তাৰ

উদাহৰণ
ভাৰতত: বৌদ্ধ ধৰ্মৰ দক্ষিণ-পূব এছিয়ালৈ প্ৰসাৰ, ক্ৰিকেট খেলৰ প্ৰচলন, পশ্চিমীয়া সাজ-পোছাকৰ প্ৰভাৱ।
বিশ্বত: খ্ৰীষ্টান ধৰ্মৰ ইউৰোপলৈ বিস্তাৰ, আমেৰিকাৰ পৰা হিপ-হপ সংস্কৃতিৰ বিশ্বব্যাপী প্ৰসাৰ।

    সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰে সমাজসমূহক সমৃদ্ধ কৰে যদিও কেতিয়াবা সংস্কৃতিক একে ৰূপত মিলি যোৱাৰ আশংকাও সৃষ্টি কৰে। ইয়াৰ পৰা বুজা যায় যে সংস্কৃতি স্থিৰ নহয়, ই সদায় গতিশীল। ভাৰত এই প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰত একে সময়তে সংস্কৃতি দাতা আৰু সংস্কৃতি গ্ৰাহক— দুয়োটাই কৰি তুলিছে।

প্রশ্ন ৩। সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ সংজ্ঞা দিয়া। ইয়াৰ অৰ্থ, প্ৰকৃতি আৰু পৰিসৰৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা, ইয়াৰ আন্তঃশাখা চৰিত্ৰক উজ্জ্বল কৰি তোলা।

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক ভূগোল মানৱ ভূগোলৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ শাখা। ইয়াত সংস্কৃতি আৰু স্থানৰ মাজৰ সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰা হয়। ভাষা, ধৰ্ম, পৰম্পৰা, মূল্যবোধ, আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু বস্তুগত সংস্কৃতিয়ে মানুহৰ পৰিৱেশক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে আৰু ভূ-প্রকৃতি কেনেদৰে গঢ় দিয়ে, সেই বিষয়সমূহ সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ মূল বিষয়। আজিৰ বিশ্বায়ন আৰু সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্যৰ যুগত সাংস্কৃতিক ভূগোলে মানুহৰ পৰিচয়, সম্প্ৰদায় আৰু সংস্কৃতি কেনেদৰে স্থানীয়ভাৱে প্ৰকাশ পায়, সেই কথা বুজিবলৈ সহায় কৰে।

সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ অৰ্থ
 সাংস্কৃতিক ভূগোল হৈছে সংস্কৃতিৰ স্থানভিত্তিক অধ্যয়ন।
ইয়াত
• সংস্কৃতি বুলিলে এটা সমাজে শিকি অহা আৰু ভাগ কৰা জীৱনশৈলী
• ভূগোল বুলিলে স্থান, বিতৰণ আৰু পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক

   এইদৰে সাংস্কৃতিক ভূগোলে ক’ত কোনটো সংস্কৃতি আছে, কিয় আছে আৰু সংস্কৃতিয়ে পৰিৱেশক কেনেদৰে সলনি কৰে, সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে।
উদাহৰণ: অসমৰ চাহ বাগিচাসমূহ কেৱল অৰ্থনৈতিক নহয়, ই অসমৰ ইতিহাস আৰু পৰিচয়ৰ সৈতে জড়িত সাংস্কৃতিক ভূ-প্ৰকৃতি। 

সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ প্ৰকৃতি
• স্থানীয় চৰিত্ৰৰ: ভাষা, ধৰ্ম, উৎসৱ আদিৰ স্থানীয় ভিন্নতা অধ্যয়ন কৰে
• গতিশীল: প্ৰব্ৰজন, প্ৰসাৰণ আৰু বিশ্বায়নৰ লগে লগে সংস্কৃতি সলনি হয়
• মানৱকেন্দ্ৰিক: মানুহৰ অৰ্থ, পৰিচয় আৰু প্ৰতীকৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে
• আন্তঃশাখা: ইতিহাস, সমাজবিজ্ঞান, নৃতত্ত্ব, পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ সৈতে জড়িত
• সামগ্ৰিক: বস্তুগত (ঘৰ, কাপোৰ) আৰু অবস্তুগত (বিশ্বাস, আচাৰ) দুয়ো অধ্যয়ন কৰে।  

সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ পৰিসৰ
সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰসমূহ হ’ল—
• ভাষা, ধৰ্ম, খাদ্য, সংগীত, উৎসৱ
• সাংস্কৃতিক অঞ্চল (যেনে: পঞ্জাব — শিখ অঞ্চল)
• সাংস্কৃতিক ভূ-প্ৰকৃতি (যেনে: হিমালয়ৰ টেৰেচ খেতি)
• সংস্কৃতি আৰু পৰিৱেশৰ সম্পৰ্ক (যেনে: বানপানীৰ বাবে অসমৰ উঁচা ঘৰ)
• সাংস্কৃতিক প্ৰসাৰণ আৰু পৰিৱৰ্তন
• পৰিচয়, জাতি, লিংগ আৰু বৈচিত্ৰ্যৰ অধ্যয়ন

প্ৰয়োগমূলক দিশ:
ঐতিহ্য সংৰক্ষণ, পৰ্যটন উন্নয়ন, সংঘাত সমাধান আৰু বহনক্ষম উন্নয়ন।

আন্তঃশাখা চৰিত্ৰ
সাংস্কৃতিক ভূগোল—
• নৃতত্ত্বৰ সৈতে আচাৰ-ব্যৱহাৰ অধ্যয়ন কৰে
• সমাজবিজ্ঞানৰ সৈতে সামাজিক নীতি বুজায়
• ইতিহাসৰ সৈতে অতীতৰ সাংস্কৃতিক প্ৰেক্ষাপট বুজায়
• পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ সৈতে সংস্কৃতি-পৰিৱেশ সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ কৰে

উদাহৰণ: বিহু অধ্যয়নত
• নৃতত্ত্ব → আচাৰ-ব্যৱহাৰ
• সমাজবিজ্ঞান → সামাজিক বন্ধন
• পৰিৱেশ বিজ্ঞান → কৃষি ঋতুচক্ৰ
• ভূগোল → উদযাপনৰ স্থানভিত্তিক বিতৰণ

    সাংস্কৃতিক ভূগোলে সংস্কৃতি, পৰিচয় আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ মাজৰ গভীৰ সম্পৰ্ক বুজিবলৈ সহায় কৰে। ই স্থানীয় আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ পৰা বিশ্বব্যাপী সাংস্কৃতিক প্ৰবাহলৈকে সকলো দিশ অধ্যয়ন কৰে। এই আন্তঃশাখা প্ৰকৃতিয়ে সাংস্কৃতিক ভূগোলক বৈচিত্ৰ্য, অন্তৰ্ভুক্তি আৰু বহনক্ষম উন্নয়ন বুজিবলৈ এক অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয় কৰি তুলিছে।

প্রশ্ন ৪। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞান কি? অসমক বিশেষ উল্লেখ কৰি পৰিৱেশে সংস্কৃতিক কেনেদৰে গঢ় দিয়ে পৰীক্ষা কৰা।

উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞান সাংস্কৃতিক ভূগোলৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ উপশাখা। ইয়াত মানুহৰ সংস্কৃতিয়ে নিজৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ লগত কেনেদৰে খাপ খাই গঢ় লৈ উঠে আৰু পৰিৱেশক কেনেদৰে ব্যৱহাৰ কৰে, সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা হয়। অসমৰ দৰে অঞ্চলত, য’ত বানপানী, নদী, বনাঞ্চল আৰু বাৰিষা জীৱনৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়, সেই অঞ্চলত সংস্কৃতি কেনেদৰে পৰিৱেশৰ দ্বাৰা গঢ় লৈ উঠে, সেই কথা বুজিবলৈ সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞান বিশেষ গুৰুত্বপূৰ্ণ। 

সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ সংজ্ঞা
১৯৫০ চনৰ দশকত জুলিয়ান ষ্টুৱেৰ্ডে সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ ধাৰণাটো আগবঢ়ায়। তেওঁৰ মতে,
পৰিৱেশৰ বাধা আৰু সুযোগৰ লগত খাপ খাই সংস্কৃতি কেনেদৰে বিকশিত হয়, তাকেই সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞান বোলা হয়।

অসমৰ সংস্কৃতি গঢ় দিয়া পৰিৱেশীয় দিশসমূহঃ
১) গৃহ নিৰ্মাণ
• মিছিং আদিৰ চাং ঘৰ (ষ্টিল্ট হাউচ) বানপানীৰ পৰা ৰক্ষা পোৱাৰ বাবে গঢ়া
• বাঁহ আৰু খেৰৰ ব্যৱহাৰ — বনজ সম্পদৰ সহজলভ্যতা

২) কৃষি আৰু খাদ্যাভ্যাস
• উৰ্বৰ সমভূমিৰ বাবে ধান চাষ প্ৰধান
• ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ বাবে মাছ খাদ্যৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ
• সৰিয়হ তেল, বাঁহৰ শিপা আদিৰ ব্যৱহাৰ

৩) উৎসৱ আৰু অনুষ্ঠান
• বিহু উৎসৱ কৃষি চক্ৰ আৰু ঋতু পৰিৱৰ্তনৰ লগত জড়িত
• মিছিং জনগোষ্ঠীৰ আলী আই লিগাঙ বীজ সিঁচাৰ সময় চিহ্নিত কৰে

৪) শিল্পকলা আৰু সঁজুলি
• বাঁহ আৰু বেতৰ সঁজুলি, ঝুৰি, মাছ ধৰা ফান্দ
• মেখেলা-চাদৰ বয়ন — সংস্কৃতি আৰু ৰেচম সম্পদৰ প্ৰতিফলন

৫) পৰিবহণ আৰু বসতি
• নদীভিত্তিক ফেৰী আৰু নাও চলাচল
• বানপানীৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ গাঁও প্ৰায়েই উঁচা ঠাইত

৬) সংগীত আৰু নৃত্য
• লোকগীতত নদী, বৰষুণ, পথাৰৰ উল্লেখ
• বিহু নৃত্যত কৃষিৰ ঋতুভিত্তিক ছন্দ দেখা যায়

বিশ্বৰ অন্য অঞ্চলতো পৰিৱেশ অনুসৰি সংস্কৃতি গঢ় লৈ উঠিছে—
• আর্কটিকত ইগলু
• এণ্ডিজত টেৰেচ খেতি
     এইদৰে অসম দক্ষিণ এছিয়াৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উদাহৰণ, য’ত বাৰিষা আৰু নদী পৰিৱেশে সংস্কৃতি গঢ় দিয়ে। সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ বিজ্ঞানে দেখুৱায় যে সংস্কৃতি পৰিৱেশৰ পৰা পৃথক নহয়। অসমত চাং ঘৰ, কৃষি, খাদ্যাভ্যাস আৰু বিহু উৎসৱ— সকলোয়ে পৰিৱেশৰ লগত খাপ খোৱাৰ ফল। সেয়েহে সংস্কৃতি সংৰক্ষণৰ অৰ্থ হ’ল পৰিৱেশ সংৰক্ষণ কৰা।

প্রশ্ন ৫। বস্তুগত সংস্কৃতিৰ ধাৰণাটো ব্যাখ্যা কৰা। ই সাংস্কৃতিক পৰিবেশ কেনেকৈ গঢ় দিয়ে? ভাৰতীয় উদাহৰণেৰে দৃষ্টান্ত দেখুৱাওক।

উত্তৰঃ  বস্তুগত সংস্কৃতি বুলিলে মানুহে তৈয়াৰ কৰা সকলো দৃশ্যমান বস্তু বুজায়। ইয়াত ঘৰ, সঁজুলি, কাপোৰ, খাদ্য, শিল্পকর্ম, স্থাপত্য আৰু প্ৰযুক্তি আদি অন্তর্ভুক্ত হয়। এইবোৰ বস্তুয়ে কেৱল ব্যৱহাৰৰ বাবেই নহয়, মানুহৰ পৰিচয়, পৰম্পৰা আৰু সংস্কৃতিকো প্ৰতিফলিত কৰে।

বস্তুগত সংস্কৃতিৰ অৰ্থ
মানুহে নিজৰ প্ৰয়োজন আৰু পৰিৱেশৰ লগত খাপ খুৱাই যিবোৰ বস্তু সৃষ্টি কৰে তাক বস্তুগত সংস্কৃতি কোৱা হয়। ই অবস্তুগত সংস্কৃতি (ভাষা, বিশ্বাস, ৰীতি-নীতি)তকৈ অধ্যয়ন কৰাটো সহজ, কাৰণ ইয়াৰ স্পষ্ট দৃশ্যমান ৰূপ থাকে।
 
বস্তুগত সংস্কৃতি আৰু পৰিৱেশ
• মানুহে পৰিৱেশ অনুসৰি বস্তুগত সংস্কৃতি গঢ় দিয়ে।
• ঘৰ-বাড়ী: অসমৰ চাং ঘৰ বানপানীৰ পৰা ৰক্ষা পোৱাৰ বাবে উপযোগী। ৰাজস্থানত বোকা ঘৰ গৰম জলবায়ুত সহায়ক।
• কৃষি: পাহাৰীয়া অঞ্চলত টেৰেচ কৃষি ভূমিৰ সৈতে খাপ খাই পৰে।
• কীৰ্তিচিহ্ন আৰু স্থাপত্য: তাজমহল, খাজুৰাহো মন্দিৰ, ঔপনিৱেশিক বাংলো আদি।
• সাজ-পোছাক আৰু শিল্প: অসমীয়া মেখেলা-চাদৰ, কাশ্মীৰী পশ্মিনা চাদৰ।
• প্ৰযুক্তি আৰু পৰিবহণ: ৰেলৱেই ভাৰতৰ সমাজ আৰু অৰ্থনীতিত ডাঙৰ পৰিৱর্তন আনিলে।

ভাৰতীয় উদাহৰণ
• অসমৰ চাহ বাগিচা
• গুজৰাটৰ ষ্টেপৱেল
• উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ বাঁহৰ শিল্প
• জয়পুৰৰ গোলাপী চহৰ

    বস্তুগত সংস্কৃতিয়ে প্রাকৃতিক পৰিৱেশক সাংস্কৃতিক পৰিৱেশলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে যিয়ে পৰিচয়, পৰম্পৰা আৰু অভিযোজনক প্রতিফলিত কৰে। অসমৰ চাহ বাগিচাৰ পৰা ৰাজস্থানৰ দুৰ্গলৈকে ভাৰতৰ বৈচিত্র্যময় বস্তুগত সংস্কৃতিয়ে ইয়াৰ ভূগোলত চিৰস্থায়ী চিন ৰাখিছে। এইদৰে সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ আৰু ঐতিহ্য বুজিবলৈ বস্তুগত সংস্কৃতিৰ অধ্যয়ন প্ৰয়োজনীয়।