chapter- 6

সম্পৰ্ক আৰু ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ:


1 Mark Questions & Answers:

প্রশ্ন ১। পৰিবহণ অধ্যয়নত ৰিগ্ৰেছন কেনেকৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

উত্তৰঃ জনসংখ্যাৰ আকাৰ বা আয়ৰ স্তৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি যাতায়তৰ প্ৰবাহ অনুমান কৰা।

প্রশ্ন ২। r = +1 ৰ অৰ্থ কি?

উত্তৰঃ এটা নিখুঁত ধনাত্মক ৰৈখিক সম্পর্ক।

প্রশ্ন ৩। সম্পৰ্কৰ প্ৰকাৰবোৰ কি কি?

উত্তৰঃ ধনাত্মক, ঋণাত্মক, শূন্য আৰু নিখুঁত সম্পর্ক।

প্রশ্ন ৪। পিয়ৰছনৰ সম্পৰ্ক কি?

উত্তৰঃ প্ৰকৃত মান ব্যৱহাৰ কৰি দুটা চলকৰ মাজত ৰৈখিক সম্পৰ্কৰ পৰিসংখ্যাগত পৰিমাপ।

প্রশ্ন ৫। ভূগোলত সম্পৰ্ক আৰু ৰিগ্ৰেছন কিয় গুৰুত্বপূর্ণ?

উত্তৰঃ তেওঁলোকে সম্পৰ্কৰ পৰিমাণ নিৰ্ণয় কৰে, আৰ্হিৰ ব্যাখ্যা কৰে, আৰু পৰিকল্পনা আৰু পৰিচালনাৰ বাবে ভবিষ্যদ্বাণীৰ অনুমতি দিয়ে। 

প্রশ্ন ৬। স্পিয়াৰমেনৰ সহগটোৰ পৰিসৰ কিমান?

উত্তৰঃ ইয়াৰ পৰিসৰ -১ আৰু + ১ৰ ভিতৰতো।

প্রশ্ন ৭। স্পিয়াৰমেনৰ পদ্ধতি কেতিয়া পছন্দ কৰা হয়?

উত্তৰঃ যেতিয়া তথ্য ক্রমিক বা সাধাৰণভাৱে বিতৰণ কৰা নহয়। 

প্রশ্ন ৮। ৰিগ্ৰেছনত নিৰ্ভৰশীল চলকটো কি?

উত্তৰঃ ভৱিষ্যদ্বাণী কৰা চলকটো (Y)।

প্রশ্ন ৯। সম্পর্ক কি?

উত্তৰঃ সম্পৰ্কই দুটা চলকৰ মাজৰ সংযোগৰ মাত্ৰা জুখিব পাৰে।

প্রশ্ন ১০। ধনাত্মক সম্পৰ্কৰ অৰ্থ কি?

উত্তৰঃ এটা চলক বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে আনটোও বৃদ্ধি পায় (যেনে আয় আৰু ব্যয়)।

প্রশ্ন ১১। শূন্য সম্পৰ্কৰ অৰ্থ কি?

উত্তৰঃ দুয়োটা চলকৰ মাজত কোনো সম্পর্ক নাই।

প্রশ্ন ১২। ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছন কি?

উত্তৰঃ এটা পদ্ধতি যিয়ে এটা সৰলৰেখা [Y = a+bx] ফিট কৰি এটা চলকৰ মান আন এটাৰ পৰা ভৱিষ্যদ্বাণী কৰে।

2/3 Marks-20 Questions & Answers:
 
প্রশ্ন ১। সম্পৰ্ক আৰু কাৰণৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?

উত্তৰঃ সম্পৰ্কই দুটা চলকৰ মাজত পৰিসংখ্যাগত সম্পর্ক দেখুৱায়, আনহাতে কাৰণতাই ইংগিত দিয়ে যে এটা চলকে আনটোক প্রত্যক্ষভাবে প্রভাবিত কৰে। 

সম্পৰ্ক মানে দুটা চলকে একেলগে সলনি হয়। উদাহৰণস্বৰূপে—উষ্ণতা বৃদ্ধি পালে আইচক্ৰীমৰ বিক্ৰীও বৃদ্ধি পায়। কিন্তু সেইটো মানে এই নহয় যে উষ্ণতাই আইচক্ৰীম খোৱা “কাৰণ”। ই কেৱল একেলগে দেখা যোৱা পৰিৱর্তন।

কাৰণতা মানে—এটা চলকে আনটোকে পোনপটীয়াকৈ প্ৰভাৱিত কৰে। যেনে অধিক বৰষুণ পোৱাত খেতিত পানীৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পায় আৰু সেইটোৱে সঁচাকৈ উৎপাদন বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।

এই দুয়োটাৰ পাৰ্থক্য বুজা জৰুৰি, কাৰণ বহু সময়ত বাহ্যিক কাৰণ বা আকস্মিক ঘটনাৰ বাবে সম্পৰ্ক দেখা যায়, কিন্তু বাস্তৱতে কাৰণতা নাথাকে। সম্পৰ্কক কাৰণ বুলি ভুল ধাৰণা ল'লে ভুল সিদ্ধান্ত আৰু ভুল নীতি প্ৰণয়ন হ'ব পাৰে।


সেয়ে—সম্পৰ্ক বুজিবলৈ সহায়ক, কিন্তু কাৰণতা নিশ্চিত কৰিবলৈ গভীৰ গৱেষণা আৰু পৰীক্ষণৰ দৰকাৰ।



প্রশ্ন ২। পিয়ৰচন আৰু স্পিয়াৰমেনৰ সম্পৰ্ক সহগ কেনেকৈ পৃথক?

উত্তৰঃ  পিয়ৰচনৰ সম্পৰ্ক সহগটোৱে দুটা অবিৰত চলকৰ মাজত থকা ৰৈখিক সম্পৰ্কৰ শক্তি তেওঁলোকৰ প্ৰকৃত মান ব্যৱহাৰ কৰি জুখিব পাৰে। যেতিয়া তথ্য সাধাৰণতে বিতৰণ কৰা হয় আৰু যেতিয়া মানৰ মাজত পার্থক্য অর্থপূর্ণ হয় তেতিয়া ই উপযোগী। আনহাতে স্পিয়াৰমেনৰ ৰেংক কোৰিলেচনে ৰেংক কৰা তথ্য ব্যৱহাৰ কৰি একস্বৰীয় সম্পৰ্কৰ মাত্রা জুখিব পাৰে।

পিয়ৰচন সম্পৰ্ক সহগ
অবিৰত (continuous) চলকৰ মাজত ৰৈখিক সম্পৰ্ক জুখে।
চলকৰ প্ৰকৃত মান (actual values) ব্যৱহাৰ কৰে।
তথ্য সাধাৰণ (normal) ধৰণে বিতৰণ হোৱা সময়ত উপযোগী।
সংখ্যাগত মানৰ পাৰ্থক্য গুৰুত্বপূৰ্ণ যেতিয়া—যেনে বৰষুণ (মি.মি.) আৰু শস্য উৎপাদন (কেজি/হেক্টৰ)।
আউটলাইয়াৰৰ প্ৰতি সংবেদনশীল।

স্পিয়াৰমেন ৰেংক সম্পৰ্ক সহগ
দুটা চলকৰ ৰেংক (ক্রম)ৰ মাজত থকা সম্পৰ্ক জুখে।
মূল মানৰ পরিবর্তে কেৱল “কোনটো আগতে, কোনটো পাছত” এই ৰেংক ব্যৱহাৰ কৰে।
অস্বাভাৱিক (non-normal), ক্রমিক (ordinal) বা গুণগত তথ্যৰ বাবে উপযোগী।

উদাহৰণ: জিলাৰ সাক্ষৰতা ৰেংক বনাম স্বাস্থ্য সূচক ৰেংক।
আউটলাইয়াৰৰ প্ৰতি কম সংবেদনশীল।

পিয়ৰচন সংখ্যাগত মানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি ৰৈখিক সম্পৰ্ক মাপে, স্পিয়াৰমেন ৰেংকৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি একস্বৰীয় সম্পৰ্ক মাপে। দুয়োটা সহগ ভূগোলৰ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ আহিলা, আৰু পছন্দ নিৰ্ভৰ কৰে অধ্যয়ন কৰা তথ্যৰ প্ৰকাৰ আৰু বিতৰণৰ ওপৰত।

প্রশ্ন ৩। জলবায়ু বিজ্ঞানত সম্পর্ক বিশ্লেষণ কেনেকৈ প্ৰয়োগ কৰা হয়?

উত্তৰঃ জলবায়ু বিজ্ঞানত সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ ব্যৱহাৰ কৰা হয় বতৰৰ দুটা চলকৰ মাজত কিমান সংযোগ আছে সেইটো জানিবলৈ। ইয়াৰ সহায়ত বিজ্ঞানীয়ে বতৰৰ আৰ্হি বুজিব পাৰে আৰু ভৱিষ্যত পৰিস্থিতি অনুমান কৰিব পাৰে।

জলবায়ুত সম্পৰ্ক কেনেকৈ ব্যৱহাৰ হয়ঃ

বৰষুণ আৰু শস্য উৎপাদন
– সাধাৰণতে বৰষুণ আৰু উৎপাদনৰ মাজত ইতিবাচক সম্পৰ্ক থাকে।
– অৰ্থাৎ, বৰষুণ কিছু পৰ্য্যন্ত বৃদ্ধি পালে শস্যো ভাল হয়।

উচ্চতা আৰু উষ্ণতা
– এই দুয়োৰ মাজত ঋণাত্মক সম্পৰ্ক।
– পাহাৰ বা উচ্চ এলাকা যিমান ওপৰলৈ যায়, তিমান তাপমান কমে।

এল নিনো–বাৰিষা সম্পৰ্ক
– সমুদ্ৰৰ উষ্ণতা সলনি হলে বাৰিষাতো সলনি হয়।
– এই সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ কৰি বছৰৰ বৰষুণ কেনেকাই থাকিব অনুমান কৰা হয়।

আর্দ্রতা–কুঁৱলী সৃষ্টি
– আর্দ্রতা বাঢ়িলে কুঁৱলী সৃষ্টি হ'ব পাৰেঙা—ইয়াৰো সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ কৰা হয়।

বতাহৰ গতি–বাষ্পীভৱন
– বতাহ জোৰে দিলে বাষ্পীভৱনো বাঢ়ে।
– এই সম্পৰ্ক সঠিকভাৱে জুখি পানী ব্যৱস্থাপনা কৰা হয়।

সেয়ে জলবায়ু বিজ্ঞানত সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ অত্যন্ত উপযোগী, কাৰণ ই চলকসমূহৰ মাজত থকা সংযোগক স্পষ্টভাৱে দেখুৱাই দিয়ে।



প্রশ্ন ৪। কৃষি ভূগোলত সম্পর্ক বিশ্লেষণ কেনেকৈ প্ৰয়োগ কৰা হয়?

উত্তৰঃ কৃষি ভূগোলত সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ ব্যৱহাৰ কৰা হয় কোন চলকে কৃষি উৎপাদনত কিমান প্ৰভাৱ পেলাইছে সেইটো বুজিবলৈ। কৃষি বহু কাৰকৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে — জলবায়ু, মাটি, সাৰ, জলসিঞ্চন, বতাহ আদি। সেইকাৰণে সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ অতি উপযোগী। 

কৃষি ভূগোলত সম্পৰ্ক কেনেকৈ ব্যৱহাৰ হয়ঃ

বৰষুণ–উৎপাদন সম্পৰ্ক
– সাধাৰণতে বৰষুণ আৰু শস্য উৎপাদনৰ মাজত ইতিবাচক সম্পৰ্ক থাকে।
– অৰ্থাৎ, সঠিক পৰিমাণৰ বৰষুণ হ'লে উৎপাদন বাঢ়ে।

বান–উৎপাদন সম্পৰ্ক
– বানপানী হলে উৎপাদন কমে, মানে দুয়োৰ মাজত ঋণাত্মক সম্পৰ্ক থাকে।

সাৰ–উৎপাদন সম্পৰ্ক
– সাৰ ভালদৰে ব্যৱহাৰ কৰিলে উৎপাদনো বৃদ্ধি পায়।
– এই সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰি অঞ্চলভেদে সাৰ ব্যৱহাৰৰ পৰামৰ্শ দিয়া হয়।

উষ্ণতা–শস্য সম্পৰ্ক
– ঘেঁহু বা চেনিধানৰ দৰে কিছুমান শস্যত উষ্ণতা বাঢ়িলে উৎপাদন কমে।
– সেইবাবে এই সম্পৰ্ক চিনি লোৱা জৰুৰি। 

জলসিঞ্চন–শস্য বৈচিত্র্য
– য'ত জলসিঞ্চন ভাল, তাত বহু প্ৰকাৰ শস্য চাষ হয়।
– দুয়োৰ মাজত ইতিবাচক সম্পৰ্ক দেখা যায়।

সেয়ে, কৃষি ভূগোলত সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ অতি গুৰুত্বপূর্ণ, কিয়নো ই কৃষি উৎপাদনৰ ওপৰত বিভিন্ন প্রাকৃতিক আৰু মানুহ-চলিত কাৰকৰ প্রভাৱ স্পষ্টভাৱে দেখুৱাই দিয়ে।


প্রশ্ন ৫। নগৰীয়া ভূগোলত সম্পর্ক বিশ্লেষণ কেনেকৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

উত্তৰঃ নগৰীয়া ভূগোলত সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ ব্যৱহাৰ কৰা হয় চহৰৰ ভিতৰত বিভিন্ন চলকে কেনেকৈ একে-আনে প্ৰভাৱিত কৰে সেইটো বুজিবলৈ। চহৰৰ বৃদ্ধি, জমিৰ মূল্য, প্ৰদূষণ, সুবিধা-বঞ্চনা—সকলোতে ই উপযোগী।

নগৰীয় ভূগোলত সম্পৰ্ক বিশ্লেষণৰ মুখ্য প্ৰয়োগসমূহ----

   জনসংখ্যা ঘনত্ব আৰু ঘৰ/জমিৰ মূল্য
– জনসংখ্যা বেছি থকা এলেকাত ঘৰ-মুল্য সাধাৰণতে বেছি হয়।
– এইদৰে দুয়োৰ মাজত ইতিবাচক সম্পৰ্ক দেখা যায়।

নগৰায়ন আৰু প্ৰদূষণ
– ডাঙৰ চহৰত গাড়ি-বাহন, কল-কাৰখানা আদি বেছি থাকিলেই বায়ু প্ৰদূষণো বাঢ়ে।
– সম্পৰ্ক বিশ্লেষণে দেখুৱায় যে নগৰায়ন আৰু প্ৰদূষণৰ মাজত শক্তিশালী ইতিবাচক সম্পৰ্ক থাকে।

চহৰৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা দূৰত্ব আৰু জমিৰ মূল্য
– চহৰৰ কেন্দ্ৰত দাম বেছি, দূৰলৈ যত যায় দাম কমে।
– ইয়াত ঋণাত্মক সম্পৰ্ক পোৱা যায়।

আয়, শিক্ষা, স্বাস্থ্য সেৱা আদিৰ তুলনা
 স্পিয়াৰমেনৰ ৰেংক সম্পৰ্কে বিভিন্ন ওয়ার্ড বা চুবুৰীৰ আয়, শিক্ষা বা সুবিধা অনুসৰি তুলনা কৰাত সহায় কৰে।
– কোন এলেকা উন্নত, কোনটো পিছপৰা সেইটো বুজা যায়।

সম্পৰ্ক বিশ্লেষণে নগৰৰ ভৌগোলিক পৰিস্থিতি, জনসংখ্যাৰ বৈশিষ্ট্য, পৰিবেশগত সমস্যা আৰু চলকসমূহৰ মাজৰ সংযোগ স্পষ্টকৈ দেখুৱায়। ই নগৰ পৰিকল্পনা, নীতি- নিৰ্ধাৰণ, সেৱা বিতৰণ আৰু চহৰৰ সমস্যাসমূহ সমাধান কৰাত অতি গুৰুত্বপূর্ণ।


প্রশ্ন ৬। পৰিবহণ ভূগোলত সম্পর্ক কেনেকৈ প্ৰয়োগ কৰা হয়?

উত্তৰঃ পৰিবহণ ভূগোলত সম্পর্ক (Correlation) ব্যৱহাৰ কৰা হয় এটা অঞ্চলৰ বিভিন্ন তথ্য পৰস্পৰ কেনেদৰে জড়িত সেইটো বুজিবলৈ। ই পৰিবহণ ব্যৱস্থা কেনেকৈ গঢ়ি উঠে আৰু বিকাশ লাভ কৰে সেই বিষয়ে গুৰুত্বপূর্ণ ধাৰণা দিয়ে। পৰিবহণ ভূগোলবিদসকলে পৰিবহণ ব্যৱস্থাৰ জনসংখ্যা, অর্থনীতি আৰু স্থানীয় পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াৰ সৈতে কেনে সম্পর্ক আছে সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰিবলৈ সম্পৰ্ক ব্যৱহাৰ কৰে।

 পৰিবহণ ভূগোলত, সম্পর্ক বিশ্লেষণৰ ব্যৱহাৰ —

জনসংখ্যা আৰু যাতায়ত:
জনসংখ্যা বেছি হ’লেই সেই ঠাইত যাতায়ত ব্যৱহাৰো বেছি হয়। এই দুয়োৰে মাজত ইতিবাচক সম্পর্ক থাকে।

উৎপাদন আৰু মাল-পৰিবহণ:
কোনো চহৰত উদ্যোগ বেছি হ’লে সিহঁতৰ কাঁচামাল আৰু সামগ্ৰী চলাচলৰ প্ৰয়োজন বাঢ়ে। যিহেতু উৎপাদন আৰু মাল-পৰিবহণ একেলগে বৃদ্ধি পায়।

দূৰত্ব আৰু ৰাজহুৱা পৰিবহণ:
চহৰৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা বহুদূৰ থকাৰ লগে লগে ৰাজহুৱা পৰিবহণ ব্যৱহাৰ কমে। অৰ্থাৎ ইয়াৰে মাজত ঋণাত্মক সম্পর্ক থাকে।

পথৰ ঘনত্ব আৰু নগৰ বিকাশ:
য’ত পথ, ৰেল বা পৰিবহণ সুবিধা ভাল, সেই ঠাইত চহৰ দ্রুত বিকাশ লাভ কৰে।

এই বিশ্লেষণসমূহে পৰিকল্পনাকাৰীসকলক চাহিদা আৰু যোগানৰ মাজৰ সম্পৰ্ক পৰিমাণীকৰণ কৰি দক্ষ পৰিবহণ ব্যৱস্থা ডিজাইন কৰাত সহায় কৰে। এইদৰে পৰিবহণ অধ্যয়নক প্রমাণভিত্তিক কৰি তোলাত সম্পর্ক বিশ্লেষণে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।



প্রশ্ন ৭। সম্পৰ্কৰ মূল প্ৰকাৰসমূহ কি কি?

উত্তৰঃ সম্পৰ্কক বহলভাৱে ধনাত্মক, ঋণাত্মক, শূন্য, আৰু নিখুঁত সম্পর্ক বুলি ভাগ কৰিব পাৰি। ধনাত্মক সম্পর্কত দুয়োটা চলক একে দিশতে গতি কৰে: যেতিয়া এটা বৃদ্ধি পায়, আনটোও বৃদ্ধি পায়। 
সম্পৰ্কৰ মূল প্ৰকাৰ চাৰিটা —

ধনাত্মক সম্পৰ্ক (Positive correlation):
দুয়োটা চলক একেলগে বৃদ্ধি পায় অথবা একেলগে কমে।
উদাহৰণ: বৰষুণ বাঢ়িলে ধানৰ উৎপাদনো বাঢ়ে।

ঋণাত্মক সম্পৰ্ক (Negative correlation):
এটা চলক বৃদ্ধি পালে আনটো কমে।
উদাহৰণ: উচ্চতা বাঢ়িলে তাপমাত্রা কমে।

শূন্য সম্পৰ্ক (Zero correlation):
দুটা চলকৰ মাজত কোনো ধৰণৰ সম্পর্ক নাই।
উদাহৰণ: বহু ঠাইত সাক্ষৰতাৰ হাৰ আৰু বৰ্ষাপাতৰ মাজত কোনো সম্পৰ্ক দেখা নাযায়।

নিখুঁত সম্পৰ্ক (Perfect correlation):
এটা চলক সঠিক অনুপাতত আনটোৰ লগত সলনি হয়।
+1 = নিখুঁত ধনাত্মক,
-1 = নিখুঁত ঋণাত্মক সম্পৰ্ক।


এইবোৰ সম্পৰ্কৰ প্ৰকাৰ জানিলে ভূগোলবিদে বাস্তৱ তথ্য বিশ্লেষণ সহজে কৰিব পাৰে—যেনে আয় আৰু ঘৰ-নির্মাণ, অথবা যান-জঁট আৰু চহৰৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা দূৰত্বৰ সৈতে সম্পর্ক বুজা যায়।

প্রশ্ন ৮। ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণৰ সীমাবদ্ধতা কি কি?

উত্তৰঃ ইয়াৰ উপযোগিতা সত্ত্বেও ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণৰ কেইবাটাও সীমাবদ্ধতা আছে। প্রথমতে, ই চলকসমূহৰ মাজত ৰৈখিক সম্পৰ্ক ধৰি লৈছে, যিটো জটিল ভৌগোলিক প্ৰক্ৰিয়াৰ বাবে সত্য নহ'বও পাৰে।

প্ৰথমতে, এই পদ্ধতিত চলকসমূহৰ মাজত ৰৈখিক সম্পৰ্ক আছে বুলি ধৰি লোৱা হয়। কিন্তু বহু ভৌগোলিক প্ৰক্ৰিয়া জটিল হোৱাৰ বাবে এই ধাৰণা সদায় সঠিক নহ’বও পাৰে।

দ্বিতীয়তে, ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ আউটলাইয়াৰৰ প্ৰতি অতি সংবেদনশীল। কেইটামান অস্বাভাৱিক মানে সম্পূৰ্ণ ফলাফল প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে।

তৃতীয়তে, এই পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ বৃহৎ আৰু বিশ্বাসযোগ্য ডাটাছেটৰ প্ৰয়োজন হয়, যিবোৰ সকলো অঞ্চলত সহজে উপলব্ধ নহয়।

চতুৰ্থতে, ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণে বহু সময়ত বাহ্যিক বা অন্যান্য গুৰুত্বপূর্ণ চলকসমূহক আওকাণ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, কেৱল বৰষুণৰ আধাৰত শস্য উৎপাদনৰ অনুমান কৰিলে মাটিৰ উৰ্বৰতা আৰু কৃষি প্ৰযুক্তিৰ প্ৰভাৱ উপেক্ষিত হয়।

পঞ্চমতে, এই পদ্ধতিয়ে ধৰি লয় যে অতীতৰ সম্পৰ্ক ভৱিষ্যতেও একে থাকিব, যিটো জলবায়ু পৰিৱৰ্তন বা দ্রুত নগৰায়নৰ সময়ত সঠিক নহবওঁ পাৰে।

তদুপৰি ৰিগ্ৰেছনে সম্পর্কক সূচায় যদিও সদায় কাৰণ নিশ্চিত কৰিব নোৱাৰে, কিয়নো ইয়াৰ লগত অন্যান্য লুকাই থকা কাৰকও জড়িত হ'ব পাৰে। এইদৰে ৰিগ্ৰেছন এক মূল্যৱান আহিলা হ'লেও ইয়াৰ ফলাফলৰ ব্যাখ্যা সযতনে কৰিব লাগিব আৰু প্ৰায়ে ভূগোলৰ অন্যান্য গুণগত আৰু প্ৰসংগভিত্তিক বিশ্লেষণৰ সৈতে পৰিপূৰক কৰিব লাগিব।

প্রশ্ন ৯। ভৌগোলিক অধ্যয়নত ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণৰ শক্তি কি কি?

উত্তৰঃ ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ ভৌগোলিক অধ্যয়নত এটা অতি উপযোগী পদ্ধতি। ইয়াৰ কেইবাটাও শক্তি আছে—

প্ৰথমতে, এই পদ্ধতিয়ে কাৰণ আৰু ফলৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বুজিবলৈ সহায় কৰে। ই দেখুৱায় যে স্বাধীন চলক (X) সলনি হ’লে নিৰ্ভৰশীল চলক (Y) কেনেকৈ সলনি হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, বৰষুণ বা সাৰ ব্যৱহাৰ বৃদ্ধি পালে শস্য উৎপাদন কিমান বৃদ্ধি পায় সেয়া অনুমান কৰিব পাৰি।

 দ্বিতীয়তে, ই এটা ভৱিষ্যদ্বাণীমূলক সমীকৰণ [Y = a + bx] প্রদান কৰে, যাৰ ফলত ই জনসংখ্যা বৃদ্ধি, নগৰীয়া যাতায়ত বা বৰষুণৰ পূৰ্বাভাসৰ বাবে উপযোগী। 

তৃতীয়তে, ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ নমনীয়। ই এটা চলকৰ ক্ষেত্ৰত (সৰল ৰিগ্ৰেছন) আৰু একাধিক চলকৰ ক্ষেত্ৰত (বহু ৰিগ্ৰেছন) দুয়োটাতে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। ভূগোলত বহু কাৰকে একেলগে প্ৰভাৱ পেলোৱা বাবে এইটো বিশেষভাৱে উপযোগী।

চতুৰ্থতে, এই পদ্ধতিয়ে পৰিকল্পনা আৰু নীতি নিৰ্ধাৰণত সহায় কৰে। সম্পদ ব্যৱহাৰ, আন্তঃগাঁথনি উন্নয়ন আৰু জলবায়ুৰ অভিযোজনৰ ক্ষেত্ৰত সিদ্ধান্ত ল’বলৈ ই সহায়ক। 

শেষত, ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণে বৰ্ণনাত্মক তথ্যক বৈজ্ঞানিক বিশ্লেষণত ৰূপান্তৰিত কৰে, যাৰ ফলত ভূগোল বিষয়টোৰ বৈজ্ঞানিক বিশ্বাসযোগ্যতা বৃদ্ধি পায়।

প্রশ্ন ১০। পৰিসংখ্যাত ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ কি?

উত্তৰঃ ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ হৈছে নিৰ্ভৰশীল চলক (Y) আৰু এটা বা ততোধিক স্বাধীন চলক (X)ৰ মাজৰ কাৰণ-প্ৰভাৱৰ সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা পৰিসংখ্যাগত পদ্ধতি।

এই পদ্ধতিত সাধাৰণতে
Y = a + bX

এই গাণিতিক সমীকৰণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াত—
a = আৰম্ভণিৰ মান (ইন্টাৰচেপ্ট)
b = ৰিগ্ৰেছন সহগ, যিয়ে X এক একক সলনি হ’লে Y কিমান সলনি হয় সেয়া দেখুৱায়।

উদাহৰণস্বৰূপে,
জলবায়ু বিজ্ঞানত বৰষুণৰ পৰিমাণৰ আধাৰত শস্য উৎপাদন কিমান হ’ব পাৰে সেইটো ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণৰ সহায়ত অনুমান কৰিব পাৰি।

সম্পৰ্ক বিশ্লেষণে কেৱল দুটা চলকৰ মাজৰ সম্পৰ্ক আছে নে নাই তাক দেখুৱায়, কিন্তু ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণে ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিবলৈও সহায় কৰে।
 
ৰিগ্ৰেছন দুটা প্ৰকাৰৰ হ’ব পাৰে—

সৰল ৰিগ্ৰেছন: যেতিয়া এটা স্বাধীন চলক থাকে।
বহুবিধ ৰিগ্ৰেছন: যেতিয়া দুটা বা তাতকৈ অধিক স্বাধীন চলক থাকে।

ভূগোলত জনসংখ্যা অধ্যয়ন, জলবায়ু বিজ্ঞান, নগৰ পৰিকল্পনা আৰু অৰ্থনৈতিক গৱেষণাত ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ বহুলভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ সম্পৰ্কৰ পৰিমাণ নিৰ্ণয় কৰা আৰু ভৱিষ্যদ্বাণীমূলক সমীকৰণ প্ৰদান কৰাৰ ক্ষমতাই ইয়াক ভূগোলবিদসকলৰ বাবে এক শক্তিশালী আহিলা কৰি তুলিছে।


প্রশ্ন ১১। ভৌগোলিক তথ্য বিশ্লেষণত সম্পৰ্ক আৰু ৰিগ্ৰেছন কিয় গুৰুত্বপূর্ণ?

উত্তৰঃ আধুনিক ভৌগোলিক গৱেষণাৰ বাবে সম্পৰ্ক আৰু ৰিগ্ৰেছন কেন্দ্ৰীয় কাৰণ ই বৰ্ণনাত্মক তথ্যক বিশ্লেষণাত্মক অন্তর্দৃষ্টিলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে। সম্পৰ্ক বিশ্লেষণে দুটা চলকৰ মাজত থকা সম্পৰ্কৰ শক্তি বুজিবলৈ সহায় কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, বৰষুণ আৰু শস্য উৎপাদন, সাক্ষৰতা আৰু উৰ্বৰতা, বা জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব আৰু পৰিবহণৰ চাহিদাৰ মাজত সম্পৰ্ক আছে নে নাই সেয়া ই দেখুৱায়।

ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণে এই সম্পৰ্কসমূহক আগলৈ লৈ গৈ এটা গাণিতিক সমীকৰণ প্ৰদান কৰে, যাৰ সহায়ত ভৱিষ্যতৰ ফলাফলৰ পূৰ্বাভাস কৰিব পাৰি। ই চলকসমূহৰ মাজত থকা কাৰণ–প্ৰভাৱৰ সম্পৰ্ক বুজাত সহায় কৰে।

এই দুয়োটা পদ্ধতি একেলগে ব্যৱহাৰ কৰিলে—

স্থানীয় আৰ্হি বুজিবলৈ সহায় কৰে,
ভৱিষ্যতৰ পৰিকল্পনা আৰু নীতি নিৰ্ধাৰণত সহায়ক হয়।

ভূগোলৰ বিভিন্ন শাখাত ইয়াৰ ব্যৱহাৰ দেখা যায়—

জলবায়ু বিজ্ঞানত: জলবায়ুগত চলকৰ প্ৰভাৱ বিশ্লেষণ কৰিবলৈ।
জনসংখ্যা অধ্যয়নত: জনসংখ্যাৰ পৰিৱৰ্তনৰ ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিবলৈ।
নগৰীয়া ভূগোলত: নগৰ বিস্তাৰ আৰু আন্তঃগাঁথনিৰ চাহিদা অনুমান কৰিবলৈ।
অৰ্থনৈতিক ভূগোলত: উন্নয়ন আৰু সম্পদৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বুজিবলৈ। 

এইদৰে, সম্পৰ্ক আৰু ৰিগ্ৰেছন ভৌগোলিক অধ্যয়নক অধিক বৈজ্ঞানিক, নিখুঁত আৰু ব্যৱহাৰিক কৰি তোলে। ইয়াৰ সহায়ত ভূগোল বিশ্লেষণাত্মক আৰু সমাধানমুখী বিষয় হিচাপে বিকশিত হয়।

প্রশ্ন ১২। নগৰীয়া অধ্যয়নত ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ কেনেকৈ প্ৰয়োগ কৰা হয়?

উত্তৰঃ নগৰীয়া ভূগোলত ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ ব্যৱহাৰ কৰি জনসংখ্যা, অৰ্থনীতি আৰু অন্যান্য কাৰকে নগৰৰ বৃদ্ধি আৰু আন্তঃগাঁথনিৰ চাহিদাক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰে সেইটো অধ্যয়ন কৰা হয়।

উদাহৰণস্বৰূপে,
জনসংখ্যাৰ আকাৰ বৃদ্ধি পালে যাতায়তৰ চাপ কিমান বৃদ্ধি পায়
সেইটো ৰিগ্ৰেছনৰ সহায়ত অনুমান কৰিব পাৰি।
মানুহৰ আয়ৰ স্তৰৰ সৈতে গৃহ নিৰ্মাণৰ চাহিদাৰ সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ কৰিব পাৰি।
চহৰৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা দূৰত্বৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি ভূমিৰ মূল্য কিমান হ’ব পাৰে সেয়া ভৱিষ্যদ্বাণী কৰা যায়।

    পৰিৱেশ অধ্যয়নত, ঔদ্যোগিক কাৰ্যকলাপ আৰু বাহনৰ সংখ্যাৰ ফলত বায়ু প্ৰদূষণ কিমান বৃদ্ধি পায় সেয়া ৰিগ্ৰেছনে দেখুৱায়। নগৰীয়া অধ্যয়নত সাধাৰণতে একাধিক ৰিগ্ৰেছন ব্যৱহাৰ কৰা হয়, কিয়নো আয়, জনসংখ্যা ঘনত্ব আৰু ভূমি ব্যৱহাৰৰ দৰে বহু চলকে একেলগে নগৰক প্ৰভাৱিত কৰে।

ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ পৰিবহণ পৰিকল্পনাতো ব্যৱহাৰ কৰা হয়। জনসংখ্যাৰ ঘনত্বৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বাছ বা মেট্ৰ’ৰ প্ৰয়োজনীয়তা কিমান হ’ব পাৰে সেয়া অনুমান কৰিব পাৰি। এই সম্পৰ্কসমূহৰ পৰিমাণ নিৰ্ণয় কৰি ৰিগ্ৰেছনে নগৰ ৰকল্পনাকাৰীসকলক প্রমাণভিত্তিক সিদ্ধান্ত ল'বলৈ সক্ষম কৰে, যাৰ ফলত চহৰৰ বহনক্ষম বৃদ্ধি আৰু সম্পদৰ দক্ষ আবণ্টন নিশ্চিত হয়।


প্রশ্ন ১৩। জনসংখ্যাৰ ভূগোলত ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ কেনেকৈ প্ৰয়োগ কৰা হয়? 

উত্তৰঃ জনসংখ্যাৰ ভূগোলত জনগাঁথনিগত ধাৰা অধ্যয়ন আৰু ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিবলৈ ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণৰ বহুল ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

উদাহৰণস্বৰূপে—
উৰ্বৰতাৰ হাৰ বৃদ্ধি পালে জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ কেনেকৈ সলনি হয় সেয়া ৰিগ্ৰেছনৰ সহায়ত অনুমান কৰিব পাৰি।

নিয়োগৰ সুযোগ বা আয়ৰ স্তৰৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰবাহ বিশ্লেষণ কৰিব পাৰি।

ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণৰ সহায়ত সাক্ষৰতা, স্বাস্থ্যসেৱা আৰু নগৰায়নৰ প্ৰভাৱ জনসংখ্যাৰ ওপৰত কেনেকৈ পৰে সেয়াও অধ্যয়ন কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, সাক্ষৰতাৰ হাৰ বা জনমূৰি আয় বৃদ্ধি পালে আয়ুস কিমান বৃদ্ধি পায় সেয়া অনুমান কৰিব পাৰি। 

এই বিশ্লেষণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নীতি নিৰ্ধাৰকসকলে ভৱিষ্যতৰ জনসংখ্যাৰ পৰিৱৰ্তন অনুমান কৰে আৰু সেই অনুসৰি গৃহ নিৰ্মাণ, স্বাস্থ্যসেৱা আৰু শিক্ষাৰ পৰিকল্পনা কৰে। ৰিগ্ৰেছনে আঞ্চলিক পার্থক্য চিনাক্ত কৰাত সহায় কৰে, যিয়ে দেখুৱাই যে কিছুমান অঞ্চল আনতকৈ কিয় দ্রুতগতিত বৃদ্ধি পায়। সম্পৰ্কসমূহৰ পৰিমাণ নিৰ্ণয় কৰি আৰু ভৱিষ্যদ্বাণীমূলক আর্হি প্রদান কৰি ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণে জনসংখ্যাৰ অধ্যয়নক বর্ণনাত্মক পৰা বিশ্লেষণাত্মকলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে, জনগাঁথনিগত পৰিকল্পনা আৰু উন্নয়ন নীতিৰ বাবে মূল্যবান অন্তর্দৃষ্টি প্রদান কৰে।

প্রশ্ন ১৪। ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছন কি আৰু ভূগোলত ইয়াক কেনেকৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

উত্তৰঃ ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছন হৈছে এটা পৰিসংখ্যাগত পদ্ধতি, যাৰ সহায়ত দুটা চলকৰ মাজত থকা সম্পৰ্ক এটা সৰল ৰেখাৰ সহায়ত দেখুওৱা হয়। ইয়াত সাধাৰণতে
Y = a + bx

এই সমীকৰণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াত—

Y = নিৰ্ভৰশীল চলক
X = স্বাধীন চলক
a = আৰম্ভণিৰ মান (ইন্টাৰচেপ্ট)
b = ঢাল বা ৰিগ্ৰেছন সহগ, যিয়ে X সলনি হ’লে Y কিমান সলনি হয় সেয়া দেখুৱায়।

ভূগোলত ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছন ব্যৱহাৰ কৰা হয় কিয়নো বহুতো প্ৰাকৃতিক আৰু মানৱীয় পৰিঘটনাই সৰল ৰৈখিক ধাৰা দেখুৱায়।


উদাহৰণস্বৰূপে—
উৰ্বৰতাৰ হাৰৰ আধাৰত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ অনুমান কৰা।
বৰষুণৰ পৰিমাণৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি শস্য উৎপাদন ভৱিষ্যদ্বাণী কৰা।
ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছনে দুটা চলকৰ মাজৰ গড় সম্পৰ্ক দেখুৱায় আৰু ভূগোলবিদসকলক ভৱিষ্যতৰ মান অনুমান কৰিবলৈ সহায় কৰে। ই কাৰণ–প্ৰভাৱৰ সম্পৰ্কৰ বিষয়ে ধাৰণা পৰীক্ষা কৰাতো সহায়ক।

     ইয়াৰ প্ৰয়োগ জলবায়ু বিজ্ঞান, নগৰীয়া অধ্যয়ন, জনগাঁথনি, কৃষি, আৰু অর্থনৈতিক ভূগোল আদিক সামৰি লোৱা হৈছে। জটিল পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াক সৰল গাণিতিক সম্পৰ্কলৈ ৰূপান্তৰিত কৰি ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছনে ভৌগোলিক তথ্য বিশ্লেষণক অধিক ভৱিষ্যদ্বাণীমূলক, নীতি-প্রাসংগিক আৰু বৈজ্ঞানিক কৰি তোলে।

প্রশ্ন ১৫। ভূগোলত সম্পৰ্ক আৰু ৰিগ্ৰেছনক একেলগে কেনেকৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়?

উত্তৰঃ ভৌগোলিক অধ্যয়নত সম্পৰ্ক আৰু ৰিগ্ৰেছন একেলগে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, কিয়নো দুয়োটাই ইটোৱে সিটোৰ পৰিপূৰক।

সম্পৰ্ক বিশ্লেষণে দুটা চলকৰ মাজত সম্পৰ্ক আছে নে নাই, আৰু সেই সম্পৰ্ক কিমান শক্তিশালী আৰু কোন দিশত আছে সেয়া দেখুৱায়। উদাহৰণস্বৰূপে, বৰষুণ আৰু ধানৰ উৎপাদন, বা সাক্ষৰতা আৰু উৰ্বৰতাৰ মাজত সম্পৰ্ক আছে নে নাই সেয়া সম্পৰ্ক সহজে বুজাই দিয়ে।
কিন্তু সম্পৰ্ক বিশ্লেষণে ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিব নোৱাৰে।

ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণে এই সম্পৰ্কৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি এটা গাণিতিক সমীকৰণ প্ৰদান কৰে, যাৰ সহায়ত এটা চলকৰ মান আন এটাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি অনুমান কৰিব পাৰি। সাধাৰণতে প্ৰথমে সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ কৰি চলকসমূহৰ মাজত সম্পৰ্ক আছে নে নাই সেয়া দেখা হয়। যদি শক্তিশালী সম্পৰ্ক পোৱা যায়, তেন্তে ৰিগ্ৰেছন ব্যৱহাৰ কৰি সেই সম্পৰ্কক ভৱিষ্যদ্বাণীমূলক আৰ্হিত ৰূপান্তৰ কৰা হয়।

উদাহৰণস্বৰূপে,
নগৰীয়া অধ্যয়নত সম্পৰ্ক বিশ্লেষণে জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব আৰু গৃহৰ মূল্যৰ মাজত সম্পৰ্ক দেখুৱায়, আৰু ৰিগ্ৰেছনে ঘনত্ব বৃদ্ধি পালে গৃহ নিৰ্মাণৰ খৰচ কিমান বৃদ্ধি পায় সেয়া পৰিমাণীকৰণ কৰে।

এইদৰে, সম্পৰ্ক আৰু ৰিগ্ৰেছন একেলগে ব্যৱহাৰ কৰিলে ভূগোলত অধিক স্পষ্ট বিশ্লেষণ, ভাল ভৱিষ্যদ্বাণী আৰু ব্যৱহাৰিক পৰিকল্পনা কৰা সহজ হয়।

প্রশ্ন ১৬। ৰিগ্ৰেছন সহগ এটাৰ অৰ্থ কি?

উত্তৰঃ ৰিগ্ৰেছন সহগ (b) ই দেখুৱায় যে স্বাধীন চলক (X) এক একক সলনি হ’লে নিৰ্ভৰশীল চলক (Y) কিমান সলনি হয়।

ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছন সমীকৰণ
Y = a + bx
ত b হৈছে ঢাল, যিয়ে সম্পৰ্কৰ দিশ আৰু পৰিমাণ সূচায়।
b ধনাত্মক হলে X বৃদ্ধি পালে Y বৃদ্ধি পায়।
b ঋণাত্মক হলে X বৃদ্ধি পালে Y হ্ৰাস পায়।

উদাহৰণ:
বৰষুণ ১ চে.মি. বৃদ্ধি পালে শস্য উৎপাদন ২ কুইণ্টল বৃদ্ধি হলে, ৰিগ্ৰেছন সহগ b = +2।

ভূগোলত ৰিগ্ৰেছন সহগে জনসংখ্যা বৃদ্ধি, যাতায়ত, উষ্ণতা আদি পৰিৱৰ্তনৰ সংখ্যাগত ব্যাখ্যা দিয়ে আৰু পৰিকল্পনা আৰু নীতি নিৰ্ধাৰণত সহায় কৰে।

এইদৰে ৰিগ্ৰেছন সহগসমূহে পৰিসংখ্যাগত সম্পৰ্কসমূহক অর্থপূর্ণ, জুখিব পৰা পৰিৱৰ্তনলৈ অনুবাদ কৰে, যাৰ ফলত ইয়াক ব্যৱহাৰিক পৰিকল্পনা আৰু নীতিগত সিদ্ধান্তৰ বাবে অত্যন্ত মূল্যৱান কৰি তোলা হয়।

Long Questions Answers:

প্রশ্ন ১। ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ কি? ভূগোলত ইয়াৰ প্ৰক্ৰিয়া, ব্যাখ্যা আৰু প্রয়োগ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণ হৈছে এটা পৰিসংখ্যাগত পদ্ধতি, যাৰ সহায়ত দুটা চলকৰ মাজৰ কাৰণ–প্ৰভাৱৰ সম্পৰ্ক বুজা আৰু ভৱিষ্যদ্বাণী কৰা হয়।
সম্পৰ্ক বিশ্লেষণে কেৱল সংযোগ দেখুৱায়, কিন্তু ৰিগ্ৰেছনে আগবাঢ়ি গৈ ভবিষ্যদ্বাণীমূলক সমীকৰণ প্ৰদান কৰে।

ধাৰণা

ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছনত তলৰ সৰল সমীকৰণ ব্যৱহাৰ কৰা হয়—
Y = a + bx

ইয়াত—
Y = নিৰ্ভৰশীল চলক
X = স্বাধীন চলক
a = ইন্টাৰচেপ্ট (আৰম্ভণিৰ মান)
b = ঢাল বা ৰিগ্ৰেছন সহগ (X সলনি হ’লে Y কিমান সলনি হয়)
প্ৰক্ৰিয়া
X আৰু Y চলকৰ তথ্য সংগ্ৰহ কৰা।
ন্যূনতম বৰ্গ পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰি a আৰু b নিৰ্ণয় কৰা।
তথ্যৰ ওপৰত ৰিগ্ৰেছন ৰেখা অংকন কৰা।
ফলাফলৰ ব্যাখ্যা কৰা—b এ দেখুৱায় যে X এক একক সলনি হ’লে Y কিমান সলনি হয়।

ভূগোলত ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছনৰ প্রয়োগঃ

জলবায়ু বিজ্ঞানত – উচ্চতাৰ সৈতে উষ্ণতা কেনেকৈ হ্ৰাস পায় সেয়া অনুমান কৰা।
কৃষিত – বৰষুণ বা সাৰ ব্যৱহাৰৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি শস্য উৎপাদন অনুমান কৰা।
জনসংখ্যা অধ্যয়নত – উৰ্বৰতা বা প্ৰব্ৰজনৰ পৰা জনসংখ্যা বৃদ্ধি অনুমান কৰা।
নগৰীয়া ভূগোলত – জনসংখ্যাৰ আকাৰৰ পৰা যাতায়তৰ চাপ অনুমান কৰা।
অৰ্থনৈতিক ভূগোলত – ঔদ্যোগিক বৃদ্ধিৰ পৰা জিডিপিৰ পূৰ্বাভাস কৰা।

সুবিধাঃ

ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিব পৰা যায়।
পৰিৱৰ্তনক স্পষ্ট আৰু সংখ্যাগতভাৱে দেখুৱায়।
একাধিক চলকৰ ক্ষেত্ৰতো ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।

সীমাবদ্ধতাঃ

ৰৈখিক সম্পৰ্ক আছে বুলি ধৰি লয়।
আউটলাইয়াৰৰ প্ৰতি সংবেদনশীল।
বৃহৎ আৰু নিৰ্ভৰযোগ্য তথ্যৰ প্ৰয়োজন।

ৰৈখিক ৰিগ্ৰেছন বিশ্লেষণে ভৌগোলিক তথ্যক ভৱিষ্যদ্বাণীমূলক সমীকৰণলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে, যাৰ ফলত ভূগোল অধিক বিশ্লেষণাত্মক আৰু নীতি-প্রাসংগিক হৈ পৰে। অনুমানৰ পিছতো ই পূর্বাভাস আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ অন্যতম শক্তিশালী আহিলা হৈয়েই আছে।


ষণ: