Chapter 2 - 

ভাৰতীয় অৰ্থব্য়ৱস্থা 1950-1990 ৰতীয় অৰ্থব্যৱস্থা

তৃতীয় খণ্ড: অতি চমু প্রশ্ন-উত্তৰ (Regenerated Version)

১. পৰিকল্পনাৰ চূড়ান্ত অনুমোদন জনোৱা সংগঠনটোৰ নাম কি?

উত্তৰ: ৰাষ্ট্ৰীয় উন্নয়ন পৰিষদ।

২. ভাৰতত পৰিকল্পনা কাৰ্য্যকৰী কৰা সংগঠনটোৰ নাম কি?
উত্তৰ: পৰিকল্পনা আয়োগ।

৩. অর্থনৈতিক পৰিকল্পনা কি?

উত্তৰ: এটা কেন্দ্ৰীয়ভাৱে গ্ৰহণ কৰা পদ্ধতি, যাৰ জৰিয়তে পূৰ্ব-নির্ধাৰিত লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ বাবে চেষ্টা কৰা হয়।

৪. পৰিকল্পনা আয়োগ কেতিয়া গঠন কৰা হৈছিল?

উত্তৰ: ২৫ মাৰ্চ, ১৯৫০ চনত।

৫. ভাৰতৰ একাদশ পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ উন্নয়ন হাৰ কিমান?

উত্তৰ: বছৰি ৯ শতাংশ (৯%)।

৬. পৰিকল্পনা আয়োগৰ অধ্যক্ষ কোন?
উত্তৰ: ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্রী।

৭. উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ (HYV Seeds)-ৰ আবিষ্কাৰক কোন আছিল?

উত্তৰ: ড° নৰম্যান ই. বোৰলগ (Dr. Norman E. Borlaug)।

৮. পৰিকল্পনা আয়োগৰ প্ৰথম অধ্যক্ষ কোন আছিল?
উত্তৰ: পণ্ডিত জৱাহৰলাল নেহৰু।

৯. স্বাধীনতাৰ আগতে ভাৰতত প্রচলিত কেইখনমান পৰিকল্পনাৰ নাম লিখা।

উত্তৰ:
(ক) বম্বে প্লেন,
(খ) জনতাৰ পৰিকল্পনা,
(গ) গান্ধীয়ান পৰিকল্পনা।

১০. ক্ষুদ্ৰ আৰু কুটিৰ উদ্যোগে কোন সমস্যাৰ সমাধান কৰে?
উত্তৰ: বেকাৰত্ব সমস্যাৰ সমাধান।

১১. ভাৰতত প্ৰথম উদ্যোগিক নীতি কেতিয়া গ্ৰহণ কৰা হৈছিল?
উত্তৰ: ১৯৪৮ চনত।

১২. ভাৰতৰ মুখ্য ৰপ্তানিজাত সামগ্ৰী কি কি?

উত্তৰ: চাহপাত, মৰাপাট, কপাহ আৰু কপাহী কাপোৰ, চামৰাজাত সামগ্ৰী, মছলা, কফি, অলংকাৰ, হস্তশিল্প, বাদাম আদি।

১৩.  ভাৰতৰ প্ৰধান উদ্যোগিক নীতি কেতিয়া কেতিয়া গ্ৰহণ কৰা হৈছিল?

উত্তৰ: ১৯৪৮, ১৯৫৬, ১৯৭৭, ১৯৮০ আৰু ১৯৯১।

১৪.ভাৰত কোন কোন দেশলৈ চাহপাত ৰপ্তানি কৰে?

উত্তৰ: ইংলণ্ড, আমেৰিকা, জাৰ্মানি, অষ্ট্ৰেলিয়া আদি।

১৫. নতুন বৈদেশিক বাণিজ্য নীতি কেতিয়া ঘোষণা কৰা হৈছিল?
উত্তৰ: ৩১ আগষ্ট, ২০০৪।

১৬. ভাৰতৰ মুখ্য আমদানি জাত সামগ্ৰী কি কি?

উত্তৰ: যন্ত্রপাতি, লোহা-আছৰ, সাৰ, পেট্ৰলিয়ামজাত সামগ্ৰী, ৰাসায়নিক, প্লাষ্টিক, কাগজ, পৰিবহণৰ সঁজুলি আদি।

১৭. ভাৰত কোন কোন দেশৰ পৰা পেট্ৰল আমদানি কৰে?
উত্তৰ: ইৰান, ইৰাক, চৌদি আৰৱ আদিৰ পৰা।

১৮. আমদানি বিকল্পীকৰণ বুলিলে কি বুজা যায়?
উত্তৰ: বিদেশৰ পৰা সামগ্ৰী আমদানি নকৰাকৈ, দেশৰ ভিতৰতে সেইবোৰ উৎপাদন কৰা।

১৯. পৰিকল্পনা বুলিলে কি বুজা যায়?
উত্তৰ: এটা দেশৰ সম্পদ কিদৰে ব্যৱহাৰ কৰিব তাক পৰিকল্পনাই নিৰ্ধাৰণ কৰে। ইয়াত নির্দিষ্ট লক্ষ্য আৰু সময় সীমা থাকে। ভাৰতত এই পৰিকল্পনা পঞ্চবার্ষিক হয়।

২০. ভাৰতে পৰিকল্পনা কিয় গ্ৰহণ কৰিছিল?
উত্তৰ: দেশৰ সামগ্ৰিক উন্নয়নৰ বাবে, জনসাধাৰণৰ জীৱন মান উন্নীত কৰা আৰু উন্নতিৰ নতুন সুযোগ সৃষ্টি কৰাৰ উদ্দেশ্যে।

চমু আৰু দীঘল প্রশ্ন-উত্তৰ 

১. ভাৰতৰ পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ মুখ্য লক্ষ্যসমূহ কি কি?
উত্তৰ: ভাৰতৰ পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ মুখ্য লক্ষ্যসমূহ হ’ল –
(ক) দ্ৰুত অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন।
(খ) অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰতিষ্ঠা।
(গ) আঞ্চলিক বৈষম্য হ্ৰাস।
(ঘ) অৰ্থনৈতিক স্থিৰতা বজাই ৰখা।
(ঙ) আত্মনিৰ্ভৰশীলতা অৰ্জন।

২. অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত কৃষিৰ ভূমিকা কি?
উত্তৰ: কৃষি ভাৰতৰ অৰ্থনীতিৰ এক মুখ্য স্তম্ভ। ইয়াৰ ভূমিকা হ’ল –
(ক) জাতীয় আয়ত অংশগ্ৰহণ।
(খ) জনসংখ্যাৰ বেছিভাগ লোকৰ জীৱন নিৰ্বাহৰ উৎস।
(গ) চৰকাৰৰ ৰাজহ আহৰণত সহায়।
(ঘ) মূলধন গঠনত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদান।
(ঙ) উদ্যোগসমূহৰ বাবে কাঁচামালৰ যোগানদাৰ।

৩. ভাৰতীয় কৃষিৰ অনগ্ৰসৰতাৰ প্ৰধান কাৰণসমূহ কি কি?
উত্তৰ: (ক) প্ৰাকৃতিক দুযোগ – বান, খৰাং, ভূমিস্খলন।
(খ) উপযুক্ত কৃষি ঋণৰ অভাৱ।
(গ) উন্নত বজাৰ ব্যৱস্থাৰ অভাৱ।
(ঘ) নিম্ন মানৰ বীজ আৰু কীটনাশকৰ ব্যৱহাৰ।
(ঙ) জলসিঞ্চন ব্যৱস্থাৰ সীমাবদ্ধতা।
(চ) পুৰণি কৃষি পদ্ধতি আৰু যন্ত্ৰপাতিৰ অভাৱ।
(ছ) কৃষি গৱেষণাৰ প্ৰতি অবহেলা।

৪. কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধি কৰাৰ পৰামৰ্শসমূহ লিখা।
উত্তৰ: (ক) জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ নিয়ন্ত্ৰণ।
(খ) উন্নত বীজ আৰু ৰাসায়নিক সাৰৰ ব্যৱহাৰ।
(গ) সুসংগঠিত জলসিঞ্চন ব্যৱস্থা প্ৰচলন।
(ঘ) ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থা শক্তিশালীকৰণ।
(ঙ) নিয়ন্ত্রিত বজাৰৰ স্থাপন।
(চ) কৃষকৰ প্ৰশিক্ষণৰ ব্যৱস্থা।
(ছ) আধুনিক কৃষি প্রযুক্তিৰ প্ৰচাৰ।
(জ) ক্ষুদ্ৰ আৰু কুটীৰ উদ্যোগৰ বিকাশ।

৫. ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ দুৰ্বলতা সমূহ কি কি?
উত্তৰ: (ক) ৰাজনৈতিক সদিচ্ছাৰ অভাৱ।
(খ) বিভিন্ন অসমঞ্জস ভূমি আইন।
(গ) ডাঙৰ ভূমিগৰাকীৰ প্ৰভাৱ।
(ঘ) বিত্তীয় সহায়ৰ অভাৱ।
(ঙ) নিৰক্ষৰতা আৰু সংগঠনৰ অভাৱ।
(চ) তথ্য সংৰক্ষণৰ পৰ্যাপ্ত ব্যৱস্থাৰ অভাৱ।

৬. ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ উন্নয়নৰ বাবে পৰামৰ্শ দিবা।
উত্তৰ: (ক) বিত্তীয় সহায় আগবঢ়োৱা।
(খ) দক্ষ প্ৰশাসনিক গঠন।
(গ) উপযুক্ত আঁচনি সফলভাৱে প্ৰয়োগ।
(ঘ) ভূমি সংস্কাৰ আদালতৰ স্থাপন।

৭. নতুন ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি নীতি কেতিয়া গ্ৰহণ কৰা হৈছিল আৰু ইয়াৰ মুখ্য উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰ: এই নীতি ২৫ জুলাই, ২০০০ চনত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহ হ’ল –
(ক) উন্নত কৃষি পদ্ধতি ব্যৱহাৰ।
(খ) কৃষি ঋণৰ সহজলভ্যতা।
(গ) কৃষি বীমা আঁচনিৰ প্ৰচলন।
(ঘ) আমদানি-ৰপ্তানি শুল্ক হ্ৰাস।
(ঙ) নিয়ন্ত্ৰণসমূহ আঁতৰ কৰা।

৮. সমবায় কৃষি ব্যৱস্থা বুলিলে কি বুজা যায়? ইয়াৰ সুবিধাসমূহ কি কি?
উত্তৰ: ক্ষুদ্ৰ কৃষকসকলে মিলি একেলগে কৃষি কৰে যাক সমবায় কৃষি বোলে।
ইয়াৰ সুবিধাসমূহ হ’ল –
(ক) উন্নত বীজ, সাৰ, জলসিঞ্চন ব্যৱস্থা সহজলভ্য।
(খ) মধ্যস্থতাসকলৰ শোষণ ৰোধ।
(গ) উৎপাদন আৰু আয় বৃদ্ধি।
(ঘ) জীৱন মান উন্নত হয়।

৯. সেউজ বিপ্লৱৰ মূল উপাদানসমূহ কি কি?
উত্তৰ: (ক) উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজৰ ব্যৱহাৰ।
(খ) জলসিঞ্চন ব্যৱস্থা।
(গ) ৰাসায়নিক সাৰ আৰু কীটনাশক ব্যৱহাৰ।
(ঘ) কৃষিৰ আধুনিকীকৰণ।
(ঙ) বহু শস্য উৎপাদনৰ প্ৰচলন।
(চ) বজাৰ ব্যৱস্থাৰ উন্নয়ন।

১০. উদ্যোগৰ ভূমিকা অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত কেনেকুৱা?
উত্তৰ: (ক) জাতীয় আয়ত বৰঙণি।
(খ) জনমূৰি আয় বৃদ্ধি।
(গ) জীৱন মানৰ উন্নতি।
(ঘ) সঞ্চয় আৰু বিনিয়োগ বৃদ্ধি।
(ঙ) ৰাষ্ট্ৰীয় সুৰক্ষাত সহায়।
(চ) কৃষিৰ বিকাশৰ সহায়ক।

১১. ১৯৯১ চনৰ নতুন উদ্যোগ নীতিৰ মুখ্য উদ্দেশ্য কি কি?
উত্তৰ: (ক) প্ৰতিযোগিতা সক্ষমতা বৃদ্ধি।
(খ) ৰাজহুৱা খণ্ড লাভজনক কৰি তোলা।
(গ) ব্যক্তিগত খণ্ডক অধিক স্বাধীনতা।
(ঘ) উৎপাদন আৰু নিযুক্তিৰ সুযোগ সৃষ্টি।

১২. ভাৰতৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ বৈশিষ্ট্য কি কি?
উত্তৰ: (ক) বাণিজ্যৰ পৰিমাণ আৰু মূল্য বৃদ্ধি।
(খ) জাতীয় আয়ত অৱদান।
(গ) বাণিজ্য দিশৰ পৰিৱর্তন।
(ঘ) আমদানি-ৰপ্তানিৰ ধৰণৰ পৰিৱর্তন।
(ঙ) চৰকাৰী নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সহযোগিতা।

১৩. আমদানি বিকল্প নীতিৰ উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰ: (ক) বৈদেশিক মুদ্ৰা সঞ্চয়।
(খ) ঘৰুৱা উৎপাদন বৃদ্ধি কৰি স্বাৱলম্বিতা অর্জন।

১৪. ৰপ্তানি বৃদ্ধি কৰিবলৈ কি ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছিল?
উত্তৰ: (ক) ৰপ্তানি-আমদানি চুক্তি।
(খ) বৈদেশিক বাণিজ্য প্রতিনিধিদল প্ৰেৰণ।
(গ) পৰিবহণ আৰু যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ উন্নয়ন।
(ঘ) দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্য চুক্তি।

১৫। পৰিকল্পনাৰ কিয় লক্ষ্য তথা উচিত?

উত্তৰঃ পৰিকল্পনাৰ প্ৰস্তুতকর্তাসকলে বিভিন্ন লক্ষ্যৰ মাজত সঠিক ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰি চলে। কেতিয়াবা বিভিন্ন লক্ষ্য পৰস্পৰ বিৰোধী হ’ব পাৰে, যেনে আধুনিক প্রযুক্তিয়ে শ্ৰমৰ প্ৰয়োজন কমায়, কিন্তু নিয়োগ বৃদ্ধিৰ লক্ষ্য থাকিবও লাগে। সেয়ে, দেশৰ সম্পদ উন্নয়ন আৰু স্থায়িত্বৰ বাবে পৰিকল্পনাৰ লক্ষ্যসমূহ সুনিয়ন্ত্রিত আৰু সময়োপযোগী হ’ব লাগিব।

১৬। ‘বিস্ময়কৰ বীজ’ (Miracle seeds) কি?

উত্তৰঃ ‘বিস্ময়কৰ বীজ’ হৈছে উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ, যিয়ে ভাৰতৰ ভূমি সংস্কাৰ আৰু কৃষিৰ বাণিজ্যিকীকৰণৰ পিছত শস্য উৎপাদন অনেক বৃদ্ধি কৰালে। এই বীজৰ ব্যৱহাৰে তুলনামূলকভাৱে অধিক খাদ্য উৎপাদন সম্ভৱ হয়।

১৭। বিক্ৰীযোগ্য উদ্ধৃত্ত কি?

উত্তৰঃ কৃষকে উৎপাদিত শস্যৰ যি অংশ বজাৰত বিক্ৰী কৰে তাক বিক্ৰীযোগ্য উদ্ধৃত্ত বুলি কয়।

১৮। ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু ধৰণ ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰ হৈছে কৃষকসকলক ভূমিৰ মালিকী স্বত্ব প্ৰদান কৰাৰ আনুষ্ঠানিক ব্যৱস্থা, যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে সামাজিক ন্যায় আৰু আৰ্থিক সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰা। এই ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা মধ্যভোগীসকলৰ উচ্ছেদ, খাজনা নিৰ্ধাৰণ, দখলী স্বত্বৰ সুৰক্ষা, কৃষি ভূমিৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ আদি কৰা হয়। কৃষিখণ্ডৰ উন্নয়নৰ বাবে ভূমি সংস্কাৰ অতি জৰুৰী, কাৰণ কৃষি ভূমি ক্ষুদ্র আৰু উৎপাদনশীলতা কমি আছে।

১৯। সেউজ বিপ্লৱ কি? ইয়াক কিয় প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল আৰু ই কেনেকৈ কৃষকক লাভান্বিত কৰিলে?

উত্তৰঃ সেউজ বিপ্লৱ হৈছে উচ্চ উৎপাদনক্ষম ধান, ঘেউৰ বীজ আৰু উন্নত কৃষি প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰে কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধি কৰাৰ কাৰ্য। ভাৰত চৰকাৰে দ্বিতীয় পৰিকল্পনাৰ পাছত খাদ্য সংকট দূৰ কৰাৰ বাবে এই আঁচনি চলোৱা হৈছিল। ইয়াৰ ফলত:

  • উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ, কীটনাশক, জলসিঞ্চন ব্যৱহাৰ বৃদ্ধি পালে।

  • খাদ্য সংকট হ্ৰাস পালে।

  • কৃষি উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি পালে।

  • আন শস্য উৎপাদনো উন্নত হ’ল।

  • সেউজ বিপ্লৱৰ আঁচনিৰ অধীনত কৃষি ক্ষেত্ৰৰ বিস্তাৰ ঘটিল।

২০। ভূ-আবহাৱ প্ৰভাৱ কেনেকৈ হয়?
উত্তৰঃ ভূ-আবহাৱ (Climate) হৈছে কোনো ঠাইৰ দীঘলীয়া সময়ৰ বতৰৰ গড় অৱস্থা। ই কৃষি, পানী সম্পদ, জীৱজন্তু, আৰু মানুহৰ জীৱনশৈলীত প্ৰভাৱ পেলায়। বৃষ্টিপাত, তাপমাত্ৰা, আৰু বাতাসৰ দিশ যেনে উপাদানসমূহ ভূ-আবহাৱক গঠন কৰে।

২১। জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱ কি কি?
উত্তৰঃ জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ফলত গ্লোবেল ৱৰ্মিং, বৃষ্টিপাতৰ পৰিমাণৰ পৰিৱৰ্তন, সাগৰ-পৃষ্ঠৰ উচ্চতা বৃদ্ধি, আৰু প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ বাঢ়নী হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা কৃষি উৎপাদন হ্ৰাস পায় আৰু জীৱবৈচিত্ৰতাও ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়।

২২। উত্তৰ-পূবৰ ভাৰতত বৃষ্টিপাত কিয় বেছি হয়?
উত্তৰঃ উত্তৰ-পূবৰ ভাৰতত মোনছুন বায়ুৰ প্ৰভাৱত বৃষ্টিপাত অধিক হয়। ইয়াত বৰ্ষাকালে গৰুণ বায়ু পূবদিশৰ পৰা আহি পাহাৰ আৰু জংগলৰ সৈতে সংঘৰ্ষ কৰি বেছি বৃষ্টি দিয়ে।

২৩। সেউজ বিপ্লৱৰ সময়ত কৃষকসকলৰ মুখামুখি হোৱা সমস্যাবোৰ কি কি?

উত্তৰঃ 

  • নতুন বীজ আৰু প্ৰযুক্তিৰ খৰচ বেছি।

  • কৃষি ৰাসায়নিক ব্যৱহাৰৰ দ্বাৰা মাটি আৰু পানী দূষণ।

  • পৰম্পৰাগত কৃষি পদ্ধতি হ্ৰাস।

  • একোসংক্ৰমণ (monoculture)ৰ ফলত মাটিৰ উৰ্বৰতা হ্ৰাস।

২৪।  ভাৰতত খাদ্য উৎপাদনৰ বৃদ্ধি কৰিবলৈ কি ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছে?

উত্তৰঃ উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ, সেচ ব্যৱস্থা উন্নয়ন, পৰিষ্কৃত কৃষি প্ৰযুক্তি, আৰু কৃষকসকলক আধুনিক জ্ঞান প্ৰদান কৰা হৈছে।