তুলনামূলক ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ পৰিচয়
দ্বিতীয় গোট
অতি চমু প্ৰশ্নৰ উত্তৰঃ
(১) প্ৰফুল্ল কটকীৰ তুলনামূলক সাহিত্য় সম্বন্ধীয় প্ৰস্থখনৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ তুলনামূলক সাহিত্য় আৰু অনুবাদ বিচাৰ (১৮৮৯)
(২) 'তুলনাত্মক সাহিত্য় কী ভূমিকা' গ্ৰন্থখনৰ লেখক কোন?
উত্তৰঃ ইন্দ্ৰনাথ চৌধুৰী।
(৩) অসমীয়া ভাষাত তুলনামূলক সাহিত্য় সম্পৰ্কীয় প্ৰথম গ্ৰন্থ কোনখন?
উত্তৰঃ প্ৰফুল্ল কটকীৰ তুলনামূলক সাহিত্য় আৰু অনুবাদ বিচাৰ।
(৪) ভাৰতেৰ ভাগ্য় বিপ্লৱ কবিতাৰ কবি কোন?
উত্তৰঃ ঈশ্বৰ গুপ্ত।
(৫) ভাৰতীয় প্ৰগতিশীল লেখক সংঘ কিমান চনত স্থাপিত?
উত্তৰঃ ১৯৪৬ চনত।
(৬) পটভূমিকাত তুলনামূলক সাহিত্য় গ্ৰন্থৰ গ্ৰন্থকাৰ -
(ক) প্ৰফুল্ল কটকী (খ) নীৰজনা মহন্ত বেজবৰুৱা
(গ) প্ৰফুল্ল কুমাৰ নাথ (ঘ) পল্লৱী ডেকা বেজবৰুৱা
উত্তৰঃ (খ) নীৰজনা মহন্ত বেজবৰুৱা।
(৭) যদিও বিভিন্ন সন্তানে বিভিন্ন ভাষাত কথা কয়, তথাপি ভাৰতবৰ্ষ একক আৰু অবিভাজ্য় - কথাষাৰ বক্তাগৰাকী হল
(ক) ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ (খ) ইন্দ্ৰনাথ চৌধুৰী
(গ) সৰোজনী নাইডু (ঘ) সূৰ্যকান্ত ত্ৰিপাঠী নিৰলা
উত্তৰঃ (গ) সৰোজনী নাইডু।
(৮) নেপালী ভাষাৰ ৰামায়ণৰ ৰচক-
(ক) ভানুভক্ত (খ) দৈৱকীনন্দন ক্ষত্ৰী
(গ) মাধৱকন্দলী (ঘ) ৰামাৱতাৰ
উত্তৰঃ (ক) ভানুভক্ত।
উত্তৰ দিয়াঃ
(১) "Ne Indian Literature" নামৰ কাকতখন কিমান চনত আৰু কৰ পৰা প্ৰকাশ হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৩৯ চনৰ লক্ষ্নোৰ পৰা।
(২) কাৰ প্ৰচেষ্টাত কিমান চনত কলিকতা বিশ্ববিদ্য়ালয়ত আধুনিক ভাৰতীয় ভাষা আৰু সাহিত্য় বিভাগ প্ৰতিষ্ঠা হয়?
উত্তৰঃ অধ্য়াপক আশুতোষ মুখাৰ্জীৰ প্ৰচেষ্টাত ১৯১৯ চনত।
(৩) "Indian Literatureঃ porsonal Encounters" গ্ৰন্থৰ ৰচক কোন? উক্ত গ্ৰন্থখন কিমান চনত প্ৰকাশ হৈছিল।
উত্তৰঃ উমাশংকৰ যোশী ১৯৮৮ চনত প্ৰকাশ হৈছিল।
(৪) তুলনাত্মক সাহিত্য় অৰ্থহীন বুলি কোৱা বক্তাগৰাকী কোন? তেওঁ কোন বিশ্ববিদ্য়ালয়ৰ অধ্য়াপক আছিল?
উত্তৰঃ অধ্য়াপক লেন কুপাৰে তুলনাত্মক সাহিত্য় একেবাৰে অৰ্থহীন বুলি কৈছিল। তেওঁ কাৰ্ণেল বিশ্ববিদ্য়ালয়ৰ অধ্য়াক আছিল।
(৫) তুলনামূলক ভাৰতীয় সাহিত্য় বুলিলে কি বুজা? ভাৰতীয় তুলনামূলক অধ্য়য়নৰ মূল সমস্য়া সমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন প্ৰাদেশিক ভাষাৰ সাহিত্য়ৰ তুলনাৰ মাধ্য়মেৰে কৰা অধ্য়য়নক তুলনামূলক ভাৰতীয় সাহিত্য় বুলি কোৱা হয়। ভাৰতীয় তুলনামূলক অধ্য়য়নৰ ক্ষেত্ৰত দেখা দিয়া কেতবোৰ সমস্য়া হল - (১) ভাষাৰ বোধগম্য়তা
(২) লিপিৰ বোধগম্য়তা
(৩) ভৌগলিক সমস্য়া
(৪) অনুবাদৰ তাকৰ সংখ্য়া
(৫) উপযুক্ত পৰিমাণৰ সমালোচনাৰ অভাৱ।
(৬) কোনজন ভাৰতীয় লেখকে তুলনামূলক সাহিত্য়ক বিশ্বসাহিত্য় বুলি অভিহিত কৰিছিল? তেওঁ কোনটো ভাষাত সাহিত্য় ৰচনা কৰিছিল?
উত্তৰঃ ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে (১৯০৭) তেওঁ বাংলা ভাষাত সাহিত্য় ৰচনা কৰিছিল।
চমুটোকাঃ
(১) জাতীয় সংহতি আৰুৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্য়ত তুলনামূলক সাহিত্য়ৰ ভূমিকাঃ
উত্তৰঃ পশ্চিমীয়া সাহিত্য় জগতৰ সমান্তৰালকৈ ভাৰতৰ সাহিত্য় জগতখনো তুলনামূলক সাহিত্য় শীৰ্ষক শব্দটো অতি জনপ্ৰিয়। তুলনামূলক সাহিত্য়ই ৰাষ্ট্ৰীয় গোড়ামি, ভাষিক, সাম্প্ৰদায়িক আৰু আঞ্চলিকতাবাদৰ ঠেক গণ্ডীৰ পৰাসাহিত্য় অধ্য়য়নৰ সংহত আৰু সমৃদ্ধ কৰিব বিচাৰে।ভাৰতবৰ্ষ বহু ভাষা ভাষীৰ দেশ যদিও ভাৰতীয় দৰ্শন, ভক্তি সাহিত্য়, পুৰাণ উপপুৰাণ, মহাকাব্য়, বেদ উপনিষদ, স্বাধীনতা আন্দোলন, মুছলমান শাসন, সামন্য়প্ৰথাৰ শাসন, জাতীয় চেতনা, সাহিত্য়িক আন্দোলন, পাশ্চাত্য় প্ৰভাৱ আদি কাৰকসমূহে ভাৰতীয়সাহিত্য় আৰু পৰম্পৰাক একক আৰু অখণ্ডিত ৰূপত প্ৰতিষ্ঠা কৰি ৰাষ্ট্ৰীয় চেতনা জগাই তোলাত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগাইছে। ৰাষ্ট্ৰীয় সাহিত্য় স্বৰূপে ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ মাজত ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতি আৰু ঐক্য় পৰিলক্ষিত হয়। ভাৰতৰ দৰে বহুভাষিক ৰাষ্ট্ৰ আৰু নাগৰিকসকলৰ মাজত প্ৰয়োজন-অপ্ৰয়োজনত প্ৰথম স্থান দি বহুভাষিকতাৰ মাজত ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ মহত্ব আৰু বিশেষত্বক জিলিকাই ৰাখি ঐক্য়সমূহৰ অনুসন্ধানত ব্ৰতী হোৱাটো বাঞ্ছনীয়। তাৰোপৰি জাতীয় সংহতিৰ সৈতে জীৱন নিৰ্মাণৰ সত্য়সমূহৰ অণ্বেষণৰ দিশটোত ওতঃপ্ৰোতভাৱে জড়িত।
(২) মটিফ
উত্তৰঃ মটিফ হল তুলনামূলক সাহিত্য়ত ব্য়ৱহাৰ হোৱা এক স্বতন্ত্ৰ পৰিভাষা। ঘাইকৈ বিষয়সাৰ অধ্য়য়নত মটিফ ব্য়ৱহাৰ কৰা হয়। পণ্ডিত হাজাৰী প্ৰসাদ দ্বিবেদীআছিল ভাৰতীয় সাহিত্য়ত মটিফৰ অনুসন্ধান চলোৱা প্ৰথম ব্য়ক্তি। সাহিত্য়কৰ্মত ব্য়ৱহৃত একধৰণৰ প্ৰভাৱশালী ধাৰণাক মটিফ বুলি কোৱা হয়, যিয়ে মূলথিম এটাৰ ভিতৰৰ অংশৰ চানেকি স্বৰূপে কাম কৰে।কোনো চৰিত্ৰ, আকস্মিকভাৱে উদিত যন্ত্ৰণা ভাব বা মৌখিক কথনৰ নমুনা স্বৰূপেও ইয়াক ব্য়ৱহাৰ কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে বাল্মিকী সৃষ্ট ৰামায়ণৰ মূল বুণিয়াদ ক্ৰৌঞ্চ পক্ষীৰ মৃত্য়ু আকষ্মিকভাৱে উদিত যন্ত্ৰণা ভাবৰ প্ৰকাশ থিমৰ মটিফ হিচাপে ধৰিব পাৰি।
তুলনামূলক অধ্য়য়নত মটিফ অধ্য়য়নৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্ব দিয়া নিৰ্দিষ্ট দিশকেইটা হল - বিষয়সাৰ স্থানান্তকৰণ, বিষয়সাৰ বিকাশকৰণ, বিষয়সাৰ শ্ৰেণীকৰণ আৰু বিষয়সাৰ ৰূপান্তকৰণ। প্ৰকৃতাৰ্থত কেন্দ্ৰীয় বা অৰ্ন্তনিহিত সুৰ উদঘাটনত মটিফ এক অপৰিহাৰ্য উপাদান। সাহিত্য়ৰ যিকোনো ভাগকে মূল বিষয়বস্তুক প্ৰতিফলন কৰিব পৰা এক অন্য়তম মাধ্য়ম হিচাপে মটিফৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান আছে।
(৩) বিশ্ববিদ্য়ালয়ৰ পাঠ্য়ক্ৰমত তুলনামূলক সাহিত্য়ৰ অধ্য়য়নঃ
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ বিশ্ববিদ্য়ালয় সমূহৰ ভিতৰতে পোন প্ৰথমে যাদৱপুৰ বিশ্ববিদ্য়ালয়ৰ ইংৰাজী বিভাগততুলনামূলক সাহিত্য় অধ্য়য়নত ব্য়ৱস্থা কৰা হয়। পিছলৈ ই এটা স্বতন্ত্ৰ বিভাগ হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে। বৰ্তমান ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন বিশ্ববিদ্য়ালয়ত তুলনামূলক সাহিত্য় অধ্য়য়নৰ বাবে যাৱতীয় ব্য়ৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছে। ফলস্বৰূপে ভাৰতবৰ্ষতো তুলনামূলক সাহিত্য়ই এক বিদ্য়ায়তনিক বিষয় হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা লাভ কৰিছে। বিংশ শতিকাৰ শেষৰ দশকত প্ৰফুল্ল কটকীয়ে ৰচনা কৰা তুলনামূলক সাহিত্য় আৰু অনুবাদৰ বিচাৰ (১৯৯৮) গ্ৰন্থৰ মাধ্য়মেদি অসমত তুলনামূলক সাহিত্য় সম্পৰ্কীয় এইখনেই প্ৰথম গ্ৰন্থ। ১৯৯২ চনত ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্য়ালয়ত অসমীয়া ভাষা সাহিত্য়ৰ পৰম্পৰাগত বিষয়টোৰ লগতেস্নাতকোত্তৰ শ্ৰেণীৰ পাঠ্য়ক্ৰমত কিছু বিষয় সন্নিবিষ্ট কৰিপৰৱৰ্তী পৰ্যায়ত ইয়াক পাঠ্য়ক্ৰমলৈয়ো সম্প্ৰসাৰিত কৰা হয়। ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্য়ালয়ত অধ্য়াপক নগেন শইকীয়াৰ উদ্য়োগত অসমীয়া বিভাগৰ পাঠ্য়ক্ৰমত তুলনামূলক সাহিত্য়ৰ অন্তৰ্ভুক্তি আছিল অসমত তুলনামূলক সাহিত্য়ৰ বিদ্য়ায়তনিক চৰ্চাৰ শুভ আৰম্ভণি।
(৪) তুলনামূলক ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ পটভূমি সম্পৰ্কে এটি প্ৰৱন্ধ যুণ্ডত কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ উদ্ভৱ আৰু বিকাশৰ পৰম্পৰা যিদৰে প্ৰাচীন, ঠিক সেইদৰে ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ বিকাশৰ পৰম্পৰাও প্ৰাচীন। ভাৰতীয় লিখিত সাহিত্য়ৰ আদিতম নিৰ্দশন ৰক্ষিত হৈছে সংস্কৃতত। সাহিত্য়ই তাৰ ইপ্সিত আকাংক্ষাক অধিক প্ৰকাশক্ষম কৰি তুলিবলৈ তুলনাৰ সহায় লয়। সংস্কৃত সাহিত্য়ৰ কাব্য়ৰ ঘাই উপজীব্য় অলংকাৰবোৰত নিদৰ্শন স্পষ্ট। পৰৱৰ্তী সময়ৰ দক্ষিণ ভাৰতৰ তামিল ভাষাটোও যথেষ্ট সমৃদ্ধ আছিল। বাল্মিকী ৰামায়ণকে ধৰি মহাকাব্য়িক পৰম্পৰাৰ ভালেমানগ্ৰন্থ তামিল ভাষাত ৰচিত হবলৈ ধৰিলে। সংস্কৃত আৰু তামিল পণ্ডিতসকলে পৰস্পৰে পৰস্পৰৰ সাহিত্য় অধ্য়য়ন কৰাৰ সুযোগ লাভ কৰিছিল। সংস্কৃত সাহিত্য়ৰ বিদ্বানসকলে সংস্কৃতৰ সমান্তৰাললৈ প্ৰাকৃত সাহিত্য়ও অধ্য়য়ন কৰিছিল।
বৈদিক যুগৰে পৰা সংস্কৃত সাহিত্য়ৰ ভাষা মূলতঃ সংস্কৃত হলেও এই সাহিত্য়ই ভাৰতবৰ্ষৰ সভ্য়তাৰ ঐতিহাসিক বিকাশৰ ৰূপৰেখাকেই দাঙি ধৰিছিল। বেদ,বেদান্ত উপনিষদ আদিৰ মাজেৰে বিকাশ লাভ কৰা সংস্কৃত ভাষাতেই ৰামায়ণ, মহাভাৰতৰ দৰে সাহিত্য়ৰ সৃষ্টি হৈছিল। পূৱৰ প্ৰাগজ্য়োতিষপুৰৰ পৰা আৰম্ভ কৰি পশ্চিমৰ গান্ধাৰলৈ আৰ্য-অনাৰ্য সকলো জাতি-উপজাতিৰ কথা উপকথা আখ্য়ান আদি বৰ্ণিত হৈ সঁচা অৰ্থত ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ পণ্ডিত সকলে বিজ্ঞানসন্মত অনুসন্ধানৰ যোগেদি ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন অঞ্চলৰ বিভিন্ন পাঠকৰ মাজত থকা সাদৃশ্য় বৈসাদৃশ্য়সমূহ তুলনা কৰাৰ প্ৰয়াস কৰিছিল। যাৰ ফলত বিভিন্ন পুৰাণ উপনিষদৰ ঢীকা বাখ্য়া সম্ভৱ হৈ উঠিছিল।
উত্তৰ লিখাঃ
(১) তুলনামূলক ভাৰতীয় সাহিত্য় অধ্য়য়নৰ প্ৰাসংগিকতা সম্বন্ধে বহলাই আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ তুলনামূলক সাহিত্য় প্ৰকৃততে সৃষ্টিশীল সাহিত্য়ৰ এটা বিশেষ ভাগ বা শাখা নহয়, সাহিত্য়ৰ তুলনামূলক বিচাৰহে। পাশ্চাত্য় দেশসমূহ আৰু ভাৰতৰ পৰিৱেশ পৰিস্থিতিৰ ভিন্নতাৰ কাৰণে ভাৰতীয় বিদ্বানসকলে ভাৰতত তুলনামূলক সাহিত্য়ক কিছু ভিন্ন ধৰণৰ গতি প্ৰকৃততে কথা চিন্তা কৰিলে। এনে চিন্তাৰ পৰিণতি স্বৰূপে তুলনামূলক সাহিত্য়ৰ উৎপত্তি আৰু বিকাশ ঘটিল। বৈদিক সাহিত্য়ই নিৰ্মাণ কৰি দিয়া সুদৃঢ় ভেটিৰ ওপৰত আধুনিক ভাৰতীয় ভাষাসমূহৰ সাহিত্য়ই নিৰ্মাণ কৰি উলিওৱা নানাৰঙী চুড়ালৈকে ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ সুউচ্চ সৌধত প্ৰাকৃত আৰু অপভ্ৰংশ ভাষা সাহিত্য়ও একো একোটা বিশেষ পৰ্যায়। পৰৱৰ্তীকালত ভাৰতীয় সাহিত্য়লৈ তাৎকলিক ভেটি নিৰ্মাণ কৰি সাৰ পানী যোগোৱাৰ লগতে স্বকীয় গুণ গৰিমাৰ দৃষ্টিৰেও এইসাহিত্য় সমূহৰ ভাৰতীয় সাহিত্য়ত বিশেষ গুৰুত্ব আছে।
তুলনামূলক সাহিত্য়ই অধ্য়য়নক অধিক বিস্তৃতি প্ৰদানপ্ৰদান কৰে। পৃথিৱীৰ সমস্ত সাহিত্য়কে ই সাহিত্য় হিচাপে গ্ৰহণ কৰাৰ পক্ষপাতী। তুলনামূলক সাহিত্য়ৰ এই পৃথিৱীৰ সমস্ত সাহিত্য়কে একক সাহিত্য় বুলি গ্ৰহণ কৰাৰ ধাৰণা আৱেগিক কল্পনা মাত্ৰ নহয়। নাইবা একাধিক সাহিত্য় একে ধৰা তললৈ আনি টানি আঁজুৰি এক ৰূপত দৰ্শোৱা বা উৎকৃষ্টতা নিকৃষ্টতা নিৰূপনো ইয়াৰ উদ্দেশ্য় নহয়। তাৰ উৎস, তাৰ চাৰিসীমাৰ ভিতৰৰ, ওচৰ-পাজৰৰো প্ৰত্য়েকটো বিষয়ৰলগত সম্পৰ্কজড়িতভাৱে সাহিত্য়ৰ অধ্য়য়নলৈ সম্পূৰ্ণতা, বিশিষ্টতা, ফলপ্ৰসূতা,যুগানুকূলতা চাওঁতে, সম্পৰ্ক জড়িত কৰি চাওঁতে, ব্য়ক্তিগত, জাতীয় অথবা বিশ্বাত্মক বৈশিষ্ট্য় ওলাই পৰে। সাহিত্য়ৰ সাধাৰণ অধ্য়য়নে তেওঁৰ ৰচনাৰ প্ৰাশ্চ্য়-পাশ্চাত্য় তত্ব উদঘাটন কৰিব। গ্ৰীক সাহিত্য়ৰ ধৰণ কৰণ গ্ৰহণ কৰিব লাগে বুলি তেওঁ কিয় ভাবিলে, ইয়াতকৈ বিস্তৃত পৰিসৰত, কেৱল মধুসূধন দত্তৰ ব্য়ক্তিগত চৰিত্ৰ, আগ্ৰহতে সীমাবদ্ধ নাথাকি তুলনামূলক সাহিত্য়ই মধুসূধন দত্ত এক প্ৰধান ব্য়ক্তিত্ব হিচাপে থকা উনবিংশ শতিকাৰ সমগ্ৰ বাংলা সাহিত্য়ৰ চৰিত্ৰ বিশ্লেষণৰ যত্ন কৰিব। মোগল যুগত নাটক ৰচনা তথা নাট্য় চৰ্চাৰ অভাৱ, বেজবৰুৱাৰ যুগৰ অসমীয়া সাহিত্য়ত দাৰ্শনিক চিন্তাৰ অভাৱ বুলিলে ক্ষান্ত নাথাকি তুলনামূলক সাহিত্য়ই সেই সময়ছোৱাৰ ভিতৰত তাৰ সামাজিক, ধাৰ্মিক, মনোবৈজ্ঞানিক আদি কাৰণ বিশ্লেষণৰ যত্ন কৰিব। ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ সংগীত প্ৰধান অংকীয়া ভাওনাৰ পৰা ক্ৰমে ছন্দগন্ধী পুৰণি অসমীয়া ভাওনাৰ মাজেৰে ৰাণী মোৰ বৰ পিয়াহ লাগিছেৰ নিচিনা সংলাপেৰে প্লাষ্টিকৰ জাৰৰ পৰা পানী উলিয়াই খোৱা ভাওনালৈ ভাওনাৰ পাঁচশ বছৰীয়া যাত্ৰাৰ প্ৰতিটো পৰ্যায়ৰ সংলাপ,অভিনেতা, গীত-নৃত্য়-বাদ্য়াংশ, আদিৰ পৰিস্থিতিসমূহৰ বিশ্লেষণ কৰি চাব তুলনামূলক সাহিত্য়ই।
(২) ভাৰতীয় তুলনামূলক সাহিত্য়ৰ উদ্ভৱ আৰু বিকাশ সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ উনবিংশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে আৰু বিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ইউৰোপত তুলনামূলক সাহিত্য়ই স্বতন্ত্ৰ বিষয়ে ৰূপে জন্ম লাভ কৰে। ইউৰোপীয় পণ্ডিত তথা সাহিত্য়িক সকলে ভাৰতত তুলনামূলক সাহিত্য় অধ্য়য়নৰ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰতযথেষ্ট অৰিহণা যোগায়। পশ্চিমীয়া পণ্ডিতসকলৰ সমান্তৰালকৈ ভাৰতীয় বিদ্বৎ সমাজৰ ভাষা সাহিত্য়ৰ প্ৰতিজাগি উঠা সজাগতা আৰু জিজ্ঞাসা গা কৰি উঠে।
জাৰ্মান কবি আগষ্ট ৱিলহেল্ম ভন শ্লেগলে ১৮২৩ চনত পোন প্ৰথমবাৰৰ বাবে মূলতঃ সংস্কৃত সাহিত্য় সমূহৰ বুজাবলৈ 'Indian Literature' শব্দটো প্ৰয়োগ কৰে। ১৮৫২ চনত 'Albert Webers ৰ 'The History of Indian Litera - ture' প্ৰকাশিত হয়। ইয়াতো মূলতঃ বৈদিক আৰু সংস্কৃত সাহিত্য় সমূহক সামৰিকৰ যত্ন কৰা হয়। পৰৱৰ্তী সময়ত ১৯০৭ চনত প্ৰকাশিত "Winternitis History of Indian Literature" ত সংস্কৃতৰ উপৰি পালি, প্ৰাকৃত আদি সাহিত্য়সমূহেও স্থান পায়। ইতিমধ্য়ে ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী ধাৰণা প্ৰবল হৈ উঠে। আনহাতে যোগাযোগ আৰু বিভিন্ন ৰাজনৈতিক তথা সামাজিক কাৰণত প্ৰান্তীয় সাহিত্য়বোৰৰ চৰ্চায়োগুৰুত্ব লাভকৰে আৰু এনেবোৰ কাৰণতেই Joseph shipley ৰ Encyclopaedia of Literature (১৯৪৬) ত আধুনিক ভাৰতীয় ভাষাৰ বিষয়টোৱে স্থান পায়, আৰু পৰৱৰ্তী Cassell's Encyclopaedia of World Literature ১৯৭৩ চনত প্ৰকাশিত দ্বিতীয় সংস্কৰণত সংস্কৃতৰ লগতে নটা আধুনিকভাৰতীয় ভাষাৰ বিষয়েও কিছু আলোচনা প্ৰকাশ পায়।
ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদৰ বিকাশে ভাৰতীয় সাহিত্য়সম্পৰ্কীয় পূৰ্বতে থকা ধাৰণাক পৰিব্য়াপ্ত কৰি তোলে। পূৰ্বতে ভাৰতীয় সাহিত্য়ই কেৱল সংস্কৃত সাহিত্য়ক বুজোৱাৰ পৰিৱৰ্তেঅসমীয়া, বাংলা, উৰিয়া, মৈথিলী, সিন্ধ্ৰী, গুজৰাট, মাৰাঠী, তামিল, তেলেণ্ড, মালায়লম, সংস্কৃত, অসমীয়া, মণিপুৰী, নেপালী প্ৰভৃতসমস্ত প্ৰাচীন আৰু আধুনিক ভাৰতীয় ভাষা সমূহকে সামৰি ললে। ১৯১৯ চনত কলিকতা বিশ্ববিদ্য়ালয়ৰ অধ্য়াপক আশুতোষ মুখাৰ্জীৰ প্ৰচেষ্টাত কলিকতা বিশ্ববিদ্য়ালয়ত আধুনিক ভাৰতীয় ভাষা আৰু সাহিত্য় বিভাগ প্ৰতিষ্ঠা হয়। ই আছিল ভাৰতীয় জাতীয় সাহিত্য়ৰ ধাৰণাক গঢ় দিয়া প্ৰথম আনুষ্ঠানিক পদক্ষেপ। ইয়াৰ পিছত ১৯২০ চনত শ্ৰী অৰবিন্দই আৰ্য আলোচনীত ভাৰতীয় সাহিত্য় শীৰ্ষক প্ৰৱন্ধ ৰচনা কৰি ভাৰতীয় সাহিত্য় সম্পৰ্কে এটি স্পষ্ট ধাৰইাই গঢ় লৈ উঠাত সহায় কৰে। ১৯৩৬ চনত স্থাপিত ভাৰতীয় প্ৰগতিশীল লেখক সংঘৰ কাৰ্যাৱলীয়েও ভাৰতীয় সাহিত্য়িৰ ধাৰণাক সাকাৰ ৰূপ দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত বিশেষভাৱে সহায় কৰে।
(৩) ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ কেইটামান উমৈহতীয়া লক্ষণৰ আধাৰত ভাৰতীয়তা বিচাৰ কৰি এটি টোকা যুগুত কৰা।
উত্তৰঃ বৈদিক সাহিত্য়ৰ পৰা বৰ্তমানলৈ ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন ভাষাত ৰচিত হোৱা সাহিত্য় সমূহৰ ৰচনা কাল, স্থান আৰু সময়ৰব্য়ৱধান থাকিলেও সমগ্ৰ ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ মাজত একে ধৰণৰ ভাৰতীয়তা বা মানসিকতাৰ সুৰ শুনিবলৈ পোৱা টান। কাৰণ সকলো প্ৰকাৰৰ সাহিত্য় সৃষ্টিৰ সময়ত স্ৰষ্টাৰ অৱচেতন মনত এই একে ভাৰতীয়তা বা ভাৰতীয় মানসিকতাই ক্ৰিয়া কৰিছে। ভাৰতৰ প্ৰত্য়েকটো ভাষাৰ সাহিত্য়ৰ বিকাশক্ৰম ভাৰতৰ বিভিন্ন ৰাজনৈতিক, সামাজিক, সাংস্কৃতিক পৰিস্থিতিৰ লগত জড়িত। ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিসমূহ কালানুক্ৰমে এনেধৰণে - (১) সামান্ত প্ৰথাৰ শাসন (২) মুছলমানী প্ৰভাৱ আৰু ইংৰাজ শাসন।
সমস্ত ভাৰতবাসী প্ৰভাৱ পৰা কেইবাটাও ধাৰ্মিক, সাংস্কৃতিক আন্দোলনেও ভাৰতীয় সাহিত্য়ক প্ৰচুৰ প্ৰভাৱিত কৰিছে। সেইবোৰ এনেধৰণৰ -
(১) বৌদ্ধ ধৰ্মৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস পোৱাৰ সময়ত ইয়াৰ বিভিন্ন শাখা-প্ৰশাখাৰ লগত শৈৱ আৰু শাক্ত ধৰ্মৰ সংযোগত নাথ সম্প্ৰদায়ৰ আৱিৰ্ভাৱ ঘটে। একাদশ শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ পৰা ই প্ৰায় সমগ্ৰ ভাৰততে বিস্তাৰ লাভ কৰিবলৈ ধৰে। ভাৰতীয় ভাষা সমূহৰ বিকাশৰ প্ৰথম পৰ্যায়ত প্ৰায় সকলোতে এই সম্প্ৰদায়ৰ প্ৰভাৱ দেখিবলৈ পোৱা যায়।
(২) ভাৰতলৈ মুছলমান সকলৰ আগমনৰ পাছত ভাৰতৰ প্ৰায় সকলো ধৰণৰ সন্ত সাহিত্য়ত চুফী দৰ্শনৰ প্ৰভাৱ পৰিলক্ষিত হয়।
(৩) বৈষ্ণৱ ভক্তি আন্দোলনে ভাৰতবৰ্ষকে স্পৰ্শকৰাৰ ফলত সগুণ ঈশ্বৰৰ লীলা বৰ্ণনাই সমগ্ৰভাৰতীয় সাহিত্য়ত ঠাই পায়।
ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰাদেশিক ভাষাৰ সাহিত্য় সমূহত সময়ে সময়ে একে ধৰণক সাহিত্য়িক আন্দোলনে প্ৰভাৱাণ্বিত কৰা দেখাযায়। সেইবোৰ এনেধৰণৰ -
(১) ভাৰতীয় সাহিত্য় সৰ্বপ্ৰথমে প্ৰভাৱিত কৰে ভক্তি আন্দোলনৰ ধাৰাই। ত্ৰয়োদশ শতিকাৰ পৰা ষষ্ঠদশ শতিকালৈকে দক্ষিণ ভাৰতৰ পৰা ক্ৰমাণ্বয়ে উত্তৰ ভাৰতলৈ এই ভক্তি আন্দোলনৰ ধাৰা বিয়পি পৰে।
(২) বৈদিকসাহিত্য়ৰ সময়ৰে পৰা প্ৰচলিত জাতীয়তাবাদী চেতনাই ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰৱল ৰূপ ধাৰণা কৰে।
(৩) পশ্চিমীয়া শিক্ষা তথা সাহিত্য়ৰ প্ৰভাৱৰ ফলস্বৰূপে সমগ্ৰ ভাৰতীয় সাহিত্য়তে ৰোমাণ্টিক নৱজাগৰণে ভূমিকা মাৰে।
যিকোনো বিষয়ৰ বা কথাৰ বাহ্য়িক মিলতকৈ আভ্য়ন্তৰীণ মিলে অধিক গুৰুত্ব লাভ কৰে। ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন প্ৰাদেশিক ভাষা সমূহৰ মাজত দেখা দিয়া আভ্য়ন্তৰীণ মিলে ভাৰতীয় আত্মাক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিছে। এই ক্ষেত্ৰত ডঃ ইন্দ্ৰনাথ চৌধুৰীয়ে তুলনাত্মক সাহিত্য় কী ভূমিকা গ্ৰন্থত নিৰ্দেশ কৰা মূল কাৰণ দুটা হল -
(ক) সংস্কৃত সাহিত্য়, মহাকাব্য়, পুৰাণ, জাতক, লোকসাহিত্য়, দাৰ্শনিক সাহিত্য়, কলা-সংগীত আদি এনে মূল স্ত্ৰেতৰ পৰা প্ৰেৰণা আহৰণ।
(খ) ভাৰতীয় সাহিত্য় সমূহ একে ধৰণৰ বৌদ্ধিক তথা আৱেগিক প্ৰেৰণাৰে সমৃদ্ধ।
ইন্দ্ৰনাথ চৌধুৰীয়ে আৰম্ভণি কালৰে পৰা বৰ্তমান সময়লৈকে সমগ্ৰ ভাৰতীয় সাহিত্য়ৰ প্ৰকৃতিগত বা আত্মিক লক্ষণসমূহ এনেদৰে দেখুৱাইছে-
(১) সৌন্দৰ্য, আনন্দ আৰু জ্ঞানমূলক প্ৰাচীন সাহিত্য়।
(২) মধ্য়যুগৰ আৰম্ভণিতে সাধনামূলক, ভক্তিমূলক তথা দাৰ্শনিক আৰু মধ্য়যুগৰ শেষৰ ফালে শৃংগাৰাত্মক ভক্তিৰ ধাৰা প্ৰবাহিত সাহিত্য়ৰ বিকাশ।
(৩) আধুনিক যুগৰ আৰম্ভণি কালত নৱজাগৰণ, সমাজ সংস্কাৰ, ঔপনিৱেশবাদৰ সংগ্ৰাম, দেশপ্ৰেমমূলক ভাৱধাৰা, জাতীয়তাবাদ, ব্য়ক্তি স্বাধীনতা আৰু ৰোমান্টিক ভাৱধাৰা তথা ক্ৰমশঃ মাৰ্ক্সবা, আৰ্থিক সামাজিক বৈষম্য়ৰ প্ৰতি সচেতনতা আৰু সাম্প্ৰতিক কালত বিশ্বাসহীনতা, মূল্য়হীনতা, অনাস্থাৰ মাজতো আশাৰ প্ৰকাশ।
(For Paid User)
(সকলো পাঠৰ Paid উত্তৰবোৰ চাব পাৰিব)
Answer Type - Boby Bor
