Chapter 4

પુરવઠો

-------------------


👉Text Books Question Answer
👉Text Book PDF
👉MCQ Online Exam
👉Click Here YouTube Video
👉MCQs Answer


Page 1


1. પુરવઠો (Supply) - મહત્વના મુદ્દા

પ્રસ્તાવના (Introduction):

બજાર આધારિત અર્થતંત્રમાં, માંગ અને પુરવઠાના પરિબળો સાથે જોડાયેલા ફેરફારોથી વસ્તુની કિંમતનું નિર્ધારણ કરવામાં આવે છે. પુરૂવઠો અને માંગ વચ્ચેનો સંતુલન બજારમાં વિવિધ વસ્તુઓની ઉપલબ્ધતા નિર્ધારિત કરે છે.


2. પુરવઠા અને જથ્થાનો અર્થ:

ઉત્પાદન (Production):

વસ્તુઓની ઉત્પત્તિ છે, જે ચોક્કસ સમયે ઉપલબ્ધ સાધનો દ્વારા કરવામાં આવે છે. આનું અર્થ એ છે કે એક ઉત્પાદન કસ્ટમર્સ માટે ઉપલબ્ધ થવા માટે કેટલું ઉત્પાદન થાય છે.


પુરવઠો (Supply):

એવું ઉત્પાદન જે ચોક્કસ સમયે અને કિંમતે વેચવાની ઇચ્છા, શક્તિ અને તૈયારી ધરાવતું હોય તેને પુરવઠો કહેવામાં આવે છે.


જથ્થો (Stock):

જથ્થો એ વસ્તુના કુલ વેચાણક્ષમ એકમોનું પ્રમાણ છે. આ એટલે કે, ઉત્પાદક કે વેપારી પાસે જે ચીજવસ્તુ ઉપલબ્ધ છે, પરંતુ વેચવા માટે તૈયાર નથી.


3. પુરવઠા અને જગ્યા વચ્ચેનો તફાવત:

પુરવઠો એ વેચવાની તૈયારી અને શક્તિ દર્શાવે છે, જ્યારે જથ્થો એ વસ્તુના કુલ ઉપલબ્ધ પ્રમાણને દર્શાવે છે.


4. પુરવઠાને અસર કરતાં પરિબળો:

વસ્તુની કિંમત (Price of the good):


5. જ્યારે વસ્તુની કિંમત વધે છે, ત્યારે ઉત્પાદકો વધુ પુરવઠો લાવવાની ઇચ્છા રાખે છે.

ઉત્પાદનનાં સાધનોની કિંમત (Cost of production):


જો સાધનો અથવા સામગ્રીનો ખર્ચ વધે છે, તો ઉત્પાદન ઘટાડાઈ શકે છે, અને આથી પુરવઠો ઘટી શકે છે.

ટેક્નોલોજી (Technology):

નવી ટેક્નોલોજીનો અમલ તે ઉત્પાદનને વધુ ઝડપી અને સસ્તું બનાવી શકે છે, જેને લીધે પુરવઠો વધે છે.

ભવિષ્યના ભાવોની અટકળો (Expectations about future prices):

જો ઉત્પાદકોને લાગતું હોય કે ભાવો ભવિષ્યમાં વધશે, તો તેઓ પોતાના માલનો પુરવઠો અટકાવી શકે છે.


અન્ય પરિબળો (Other factors):

સરકારની નીતિઓ, સબસિડી, કર, વગેરે. આ બધા પરિબળો પણ પુરવઠાને પ્રભાવિત કરી શકે છે.


4.4 વ્યક્તિગત પુરવઠો અને બજાર પુરવઠો:

વ્યક્તિગત પુરવઠો: એક વ્યક્તિ દ્વારા પ્રદાન કરેલ પુરવઠો.

બજાર પુરવઠો: દરેક ઉત્પાદક અને વેપારી દ્વારા પ્રદાન કરેલ કુલ પુરવઠો.


4.5 પુરવઠા વિધેય (Supply Function):

પુરવઠા વિધેય: આ એ સૂચકાંક છે, જે વસ્તુના કિંમત અને પુરવઠાની વચ્ચેના સંબંધને દર્શાવે છે.


4.6 પુરવઠાનો નિયમ (Law of Supply):

પુરવઠાનો નિયમ: "જ્યારે વસ્તુની કિંમત વધે છે, ત્યારે પુરવઠો વધે છે." અને જ્યારે કિંમત ઘટે છે, ત્યારે પુરવઠો ઘટે છે.


4.7 કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચેના સંબંધની સમજૂતી:

લાઈનિકલ સંબંધ: જેમ જેમ કિંમત વધે છે, ઉત્પાદકો વધુ વેચાણ માટે તૈયાર થઇ જાય છે, એટલે કે, પુરવઠો વધે છે.


4.8 પુરવઠામાં પરિવર્તન (Change in Supply):

  1. વિસ્તરણ-સંકોચન (Expansion-Contraction):

    • વિસ્તરણ: જ્યારે ભાવ વધે છે, ત્યારે પુરવઠો વધે છે.

    • સંકોચન: જ્યારે ભાવ ઘટે છે, ત્યારે પુરવઠો ઘટે છે.

  2. મોટા ફેરફારો (Increase-Decrease in Supply):

    • ટેક્નોલોજી, ઉત્પાદકતા, અથવા અન્ય પરિબળોના કારણે પુરવઠામાં સુધારો અથવા ઘટાડો થાય છે.


4.9 પુરવઠાના નિયમના અપવાદો (Exceptions to the Law of Supply):

  1. અલભ્ય વસ્તુઓ (Giffen Goods):

    • આ એવી વસ્તુઓ છે, જે કીમતે વધી જાય, ત્યારે તેની માંગ વધતી જાય છે.

  2. નાશવંત વસ્તુઓ (Perishable Goods):

    • જ્યારે વસ્તુ જલદી નાશી જાય, ત્યારે તેના પુરવઠામાં મર્યાદા આવી શકે છે.


4.10 બજારમાં વસ્તુની કિંમતનું નિર્ધારણ (Price Determination in the Market):

  • બજારમાં વસ્તુની કિંમત મોખરે માંગ અને પુરવઠા પર આધાર રાખે છે. જ્યારે માંગ અને પુરવઠો સમાન બિંદુ પર આવે છે, ત્યારે ભાવ નિર્ધારિત થાય છે.



Page 2

4.2 પુરવઠા અને જથ્થા વચ્ચેનો તફાવત (Difference between Supply and Stock):

(B) વેચવાની શક્તિ (Selling Power):

  • વ્યાપારી પાસે જે વસ્તુ ઉપલબ્ધ હોય છે, તે એની વેચવાની શક્તિ તરીકે ગણાય છે.

  • જો તે 500 ડબા તેલના માલિક છે અને તે 1000 ડબા વેચવાનો ઈરાદો ધરાવે છે, તો 1000 ડબા તેલનો પુરવઠો ગણાય નહિ. તે 500 ડબા વેચવા માટે તૈયાર છે, એટલે 500 ડબા તેલનો પુરવઠો ગણાશે.


(C) વેચવાની ઈચ્છા (Willingness to Sell):

  • એફેક્ટિવ પુરવઠો હોવા માટે, વિક્રેતા પાસે વેચવાની શક્તિ અને તૈયારી હોવી જોઈએ. એટલે, તે વસ્તુ વેચવા માટે તૈયાર હોવો જોઈએ.

અર્થ:

  • "જુદી જુદી કિંમતોએ ચોક્કસ સમયગાળા દરમિયાન, જે કાર્યકરો (ઉત્પાદકો) ઉત્પાદનનો જે ભાગ વેચવા માટે તૈયાર હોય તે પુરવઠો કહેવાય."


4.3 પુરવઠાને અસર કરતાં પરિબળો (Factors Affecting Supply / Determinants of Supply):

4.3.1 વસ્તુની કિંમત (Price of the Good):

  • કિંમત:

    • કીમતે અને પુરવઠા વચ્ચે સીધો સંબંધ છે. જ્યારે વસ્તુની કિંમત વધે છે, ત્યારે ઉત્પાદક વધુ પુરવઠો વેચવા માટે તૈયાર થાય છે.

    • જ્યારે કિંમત ઘટે છે, તો ઉત્પાદક ઓછો પુરવઠો વેચવા માટે તૈયાર થાય છે.


4.3.2 વસ્તુની કિંમત સિવાયનાં પરિબળો (Other Factors):

4.3.2.1 ઉત્પાદનનાં સાધનોની કિંમત (Cost of Production):

  • ઉત્પાદન-ખર્ચ:

    • ઉત્પાદનના ખર્ચમાં ફેરફાર પુરવઠાને અસર કરે છે.

    • જો જમીનનો ભાડું, શ્રમિકનો વેતન, વગેરે ઘટે છે, તો ઉત્પાદન-ખર્ચ ઘટે છે અને પુરવઠો વધે છે.

    • વિરુદ્ધ સ્થિતિમાં, જો ઉત્પાદન-ખર્ચ વધે છે, તો પુરવઠો ઘટે છે, કારણ કે નફો ઘટી શકે છે.


4.3.2.2 ટેકનોલોજી (Technology):

  • ટેક્નોલોજી:

    • ટેકનોલોજીનો વિકાસ સમય અને શ્રમની બચત કરે છે, અને આથી ઉત્પાદકતા વધે છે.

    • ટેકનોલોજી સુધરતાં ઉત્પાદક ઓછા ખર્ચે વધુ વસ્તુઓનું ઉત્પાદન કરે છે, જેથી પુરવઠો વધે છે.

    • તેથી, આધુનિક ટેકનોલોજીનું ઉપયોગ પુરવઠા વધારવાનો મુખ્ય પરિબળ બની શકે છે.


Page 3

4.3.2.3 ભવિષ્યના ભાવોની અટકળો (Speculations About Future Prices):

  • ભવિષ્યના ભાવોની અટકળો:

    • જ્યારે ભવિષ્યમાં વસ્તુના ભાવ વધવા વિશે અટકળ થાય છે, ત્યારે ઉત્પાદકો વર્તમાનમાં તે વસ્તુનો પુરવઠો ઓછો મૂકી શકે છે, કારણ કે તેઓ ભાવ વધવાની રાહ જોઈ રહ્યાં છે.

    • વિરુદ્ધ, જો ભવિષ્યમાં ભાવ ઘટવાની આશા હોય, તો ઉત્પાદક તે વસ્તુનો પુરવઠો વધારશે, જેથી તે આજની ઉચ્ચ કિંમત પરથી લાભ મેળવી શકે.


4.3.2.4 અન્ય પરિબળો (Other Factors):

  • ઉત્પાદન કરતી પેઢીઓની સંખ્યા:

    • જ્યારે ઉત્પાદક પેઢીઓની સંખ્યા વધે છે, ત્યારે પુરવઠો વધે છે.

    • જ્યારે પેઢીઓની સંખ્યા ઘટે છે, ત્યારે પુરવઠો ઘટે છે.


  • કુદરતી પરિબળો અને રાજકીય પરિસ્થિતિ:

    • જ્યારે કુદરતી પરિબળો અનુકૂળ હોય, રાજકીય સ્થિરતા હોય, અને કાયદો અને વ્યવસ્થા સુવ્યવસ્થિત હોય, ત્યારે પુરવઠો વધે છે.

    • રાજકીય દ્રષ્ટિએ જોખમ અને અનિશ્ચિતતા એ પુરવઠો ઘટાડે છે.


  • વાહનવ્યવહાર અને ઔદ્યોગિક શાંતિ:

    • વાહનવ્યવહારનો વિકાસ થાય ત્યારે પુરવઠો વધે છે, કારણ કે તેની દ્વારા વાહનો અને માલવાહન વધુ સરળ બને છે.

    • ઔદ્યોગિક શાંતિની સ્થિતિ (માલિકો અને કામદારો વચ્ચે સુમેળ) પુરવઠો વધારવા માટે મજબૂતી આપે છે.


4.4 વ્યક્તિગત પુરવઠો અને બજાર-પુરવઠો (Individual Supply and Market Supply):

  • વ્યક્તિગત પુરવઠો:

    • વ્યક્તિગત પુરવઠો એ એ ઉત્પાદન છે જે કોઈ ચોક્કસ ઉત્પાદક કે પેઢી દ્વારા બજારમાં જુદી-જુદી કિંમતો પર વેચવા માટે મુકવામાં આવે છે.


  • બજાર-પુરવઠો (કુલ પુરવઠો):

    • બજાર-પુરવઠો એ બજારમાં વિવિધ ઉત્પાદકો (કોઈ ચોક્કસ વસ્તુ માટે) દ્વારા મૂકવામાં આવતો કુલ પુરવઠો છે.

    • આ કુલ પુરવઠો એવા એકમોનો સરવાળો છે જે દરેક વ્યક્તિગત ઉત્પાદક દ્વારા વેચવા માટે તૈયાર છે.


અનુસૂચિ (Table) Analysis:

  • અનુસૂચિ:

    • જ્યારે વસ્તુની કિંમત ઊંચી હોય છે, ત્યારે પેઢી A અને પેઢી B બંનેના દ્વારા બજારમાં મુકાવેલા પુરવઠો વધે છે.

    • અને જ્યારે કિંમત ઘટે છે, ત્યારે બજાર પુરવઠો ઘટે છે.


  • પેઢી A અને B:

    • આ અનુસૂચિ અને આકૃતિ પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે કિંમત અને પુરવઠો વચ્ચે સીધો સંબંધ છે.


પુરવઠાના નિયમ (Law of Supply):

  • નિયમ:

    • પુરવઠાનો નિયમ કહે છે કે, "જ્યારે કિંમત વધે છે, ત્યારે ઉત્પાદક વધુ પુરવઠો બજારમાં મૂકે છે."

    • આના અર્થમાં, કિંમત અને પુરવઠો વચ્ચે સીધો સંબંધ છે.


Page 4

1. પુરવઠો એટલે શું?

જવાબ: પુરવઠો તે છે જ્યારે ઉત્પાદક વિશિષ્ટ કિંમત પર અને ચોક્કસ સમયગાળામાં વેચવાની તૈયારી અને ક્ષમતા ધરાવતો હોય.


2. ઉત્પાદન અને પુરવઠા વચ્ચેનો તફાવત શું છે?

જવાબ:

  • ઉત્પાદન: ચોક્કસ સમયે ઉપલબ્ધ સાધનો દ્વારા કરવામાં આવેલ વસ્તુઓનો ગુણાંક.

  • પુરવઠો: જે વસ્તુનો ઉત્પાદક વેચવા માટે તૈયાર હોય, તે એચક સમય અને કિંમત પર.


3. જથ્થો અને પુરવઠા વચ્ચેનો તફાવત શું છે?

જવાબ:

  • જથ્થો: વસ્તુના કુલ વેચાણક્ષમ એકમો.

  • પુરવઠો: વસ્તુના એ શેર જે ચોક્કસ કિંમત અને સમય પર વેચવામાં આવે છે.


4. વસ્તુની કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચેનો સંબંધ શું છે?

જવાબ: વસ્તુની કિંમત વધવાથી પુરવઠો વધે છે, અને કિંમત ઘટવાથી પુરવઠો ઘટે છે. આને પુરવઠાના નિયમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.


5. પુરવઠાને પ્રભાવિત કરનારા પરિબળો કયા છે?

જવાબ:

  1. વસ્તુની કિંમત

  2. ઉત્પાદનનાં સાધનોની કિંમત

  3. ટેકનોલોજી

  4. ભવિષ્યના ભાવોની અટકળો

  5. કુદરતી અને રાજકીય પરિબળો


6. વ્યક્તિગત પુરવઠો અને બજાર પુરવઠા વચ્ચેનો તફાવત શું છે?

જવાબ:

  • વ્યક્તિગત પુરવઠો: એક પેઢી અથવા ઉત્પાદક દ્વારા વેચવામાં આવતો પુરવઠો.

  • બજાર પુરવઠો: અનેક પેઢીઓના વેચાણનો કુલ પુરવઠો.



Page 5

Q1. પુરવઠા વિષય શું દર્શાવે છે?
(A) માગ અને પુરવઠા વચ્ચેનો સંબંધ
(B) કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચેનો સંબંધ
(C) માંગ પર અસર કરતા પરિબળોનું વિધેય
(D) ઉત્પાદન ખર્ચ

✅ উত্তર: (B) કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચેનો સંબંધ


Q2. પુરવઠા વિષયનું ગણિતીય સ્વરૂપ કયું છે?
(A) D = f(P)
(B) Sₓ = f(P, T, Pf, E, U)
(C) M = f(I)
(D) C = f(Y)

✅ উત્તર: (B) Sₓ = f(P, T, Pf, E, U)


Q3. પુરવઠાનો નિયમ મુજબ, વસ્તુની કિંમત વધે ત્યારે શુ થાય છે?
(A) પુરવઠો ઘટે છે
(B) માંગ ઘટે છે
(C) પુરવઠો વધે છે
(D) માંગ વધે છે

✅ ઉત્તર: (C) પુરવઠો વધે છે


Q4. પુરવઠાના નિયમને લાગુ પાડવા માટે કયો પરિબળ સ્થિર હોવો જરૂરી છે?
(A) અન્ય વસ્તુઓની કિંમતો
(B) ટેક્નોલોજી
(C) ઉત્પાદન સાધનોની કિંમત
(D) ઉપરોક્ત બધા

✅ ઉત્તર: (D) ઉપરોક્ત બધા


Q5. પુરવઠાની આકૃતિમાં ભાવ અને પુરવઠો વચ્ચે કેવો સંબંધ હોય છે?
(A) વિપરીત
(B) સીધો
(C) સંતુલિત
(D) કોઈ નહિ

✅ ઉત્તર: (B) સીધો



Q.1: પુરવઠા વિષય એટલે શું?

Ans: કોઈ એક વિશિષ્ટ વસ્તુના પુરવઠા ઉપર અસર કરતા વિવિધ પરિબળોની ગણિતીય સ્વરૂપમાં રજૂઆતને પુરવઠા વિષય કહે છે.


Q.2: પુરવઠાનું વિધેય (Supply Function) શું દર્શાવે છે?

Ans: પુરવઠાનું વિધેય બતાવે છે કે કોઈ વસ્તુનો પુરવઠો તેના કિંમતે તથા અન્ય પરિબળો (જેમ કે ટેકનોલોજી, ઉત્પાદન સાધન ખર્ચ, ભવિષ્યની અપેક્ષાઓ વગેરે) ઉપર કેવી રીતે નિર્ભર કરે છે.


Q.3: પુરવઠા વિષયનું ગણિતીય સ્વરૂપ શું છે?

Ans:

Sₓ = f(P, T, Pf, E, U)
અહીં,

  • Sₓ = વસ્તુ X નો પુરવઠો

  • P = કિંમત

  • T = ટેક્નોલોજીનું સ્તર

  • Pf = ઉત્પાદન સાધનોની કિંમતો

  • E = ભવિષ્યની કિંમત વિશે અપેક્ષા

  • U = અન્ય પરિબળો


Q.4: પુરવઠાનો નિયમ શું કહે છે?

Ans: પુરવઠાનો નિયમ કહે છે કે, અન્ય પરિબળો સ્થિર હોય ત્યારે કોઈ વસ્તુની કિંમત વધે તો તેનું પુરવઠા વધે છે અને કિંમત ઘટે તો તેનું પુરવઠા ઘટે છે. એટલે કિંમતે અને પુરવઠા વચ્ચે સીધો (ધનાત્મક) સંબંધ છે.


Q.5: પુરવઠાના નિયમ માટે કઈ ધારણાઓ જરૂરી છે?

Ans: પુરવઠાના નિયમ માટે નીચેની ધારણાઓ જરૂરી છે:

  1. ઉત્પાદન સાધનોની કિંમતો સ્થિર છે.

  2. ટેક્નોલોજી સ્થિર છે.

  3. અન્ય વસ્તુઓની કિંમતો સ્થિર છે.

  4. ભવિષ્યની કિંમત અંગેની અપેક્ષાઓ સ્થિર છે.

  5. સરકારની નીતિ, કુદરતી પરિબળો, વાહનવ્યવહાર વગેરે સ્થિર છે.


Q.6: પુરવઠાની અનુસૂચિ એટલે શું?

Ans: પુરવઠાની અનુસૂચિ એ યાદી છે, જે બતાવે છે કે એક નિશ્ચિત સમયે જુદી-જુદી કિંમતો પર કેટલો જથ્થો પુરવઠો કરવા તૈયાર છે.


Q.7: પુરવઠાની આકૃતિ શું છે?

Ans: પુરવઠાની આકૃતિ એ કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચેનો સીધો સંબંધ દૃશ્યરૂપે બતાવતી રેખા છે, જેને સપ્લાય કર્વ કહે છે.


Page 6


પુરવઠા અનુસૂચિ:


1. જુદી જુદી કિંમતે કેટલો પુરવઠો થાય તે દર્શાવતી યાદી।

પુરવઠારેખા: કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચેનો સીધો સંબંધ દર્શાવતી રેખા।

વિસ્તરણ: કિંમત વધે → પુરવઠો વધે

સંકોચન: કિંમત ઘટે → પુરવઠો ઘટે


Q1. सफરजन (સફરજન) માટે કાલ્પનિક પુરવઠાની અનુસૂચિથી શેનું દર્શન થાય છે?

Ans: કાલ્પનિક અનુસૂચિ દ્વારા વિવિધ કિંમતે ઉત્પાદક કે વેપારી કેટલો પુરવઠો કરવા તૈયાર છે તેનું દર્શન થાય છે।
જેમ કે,

  • ₹50ની કિંમતે 200 કિગ્રા,

  • ₹60ની કિંમતે 400 કિગ્રા,

  • ₹70ની કિંમતે 600 કિગ્રા,

  • ₹80ની કિંમતે 800 કિગ્રા,

  • ₹90ની કિંમતે 1000 કિગ્રા પુરવઠો થાય છે।
    આ અનુસૂચિ દર્શાવે છે કે કિંમત વધે છે એટલે પુરવઠો પણ વધે છે।


Q2. પુરવઠારેખાની (Supply Curve) વિશિષ્ટતાઓ શું છે?

Ans: પુરવઠારેખા (SS) ની વિશિષ્ટતાઓ છે:

  • તે ડાબી બાજુથી જમણી બાજુ ઉપર તરફ જાય છે।

  • પુરવઠારેખાનો ઢાળ પોઝિટિવ છે (Positive Slope)
    -PURVATHA થી સોધાય છે કે કિંમત વધતાં પુરવઠામાં પણ વધારો થાય છે।

  • દર બિંદુ (a, b, c, d) જુદી-જુદી કિંમતે પુરવઠો દર્શાવે છે।


Q3. કિંમતે અને પુરવઠા વચ્ચે ધન સંબંધ (Positive Relation) શા માટે હોય છે?

Ans: કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચે ધન સંબંધ હોય છે કારણ કે:

ઉત્પાદક નફો વધારવા માટે પ્રેરાય છે:

  1. કિંમત વધે છે એટલે ઉત્પાદક વધુ નફો માટે વધુ પુરવઠો કરવા તૈયાર થાય છે।

  2. નવા ઉત્પાદકોનો બજારમાં પ્રવેશ:
     કિંમત વધે એટલે નફાની શક્યતા વધી જાય છે, પરિણામે નવા ઉત્પાદકો પણ બજારમાં પ્રવેશે છે અને કુલ પુરવઠો વધે છે।


Q4. પુરવઠામાં વિસ્તરણ અને સંકોચન (Expansion and Contraction of Supply) શું છે?

Ans: વિસ્તરણ (Expansion of Supply):

અન્ય પરિબળો સ્થિર હોવા છતાં વસ્તુની કિંમત વધે ત્યારે પુરવઠામાં જે વૃદ્ધિ થાય છે તેને પુર્વથાનો વિસ્તરણ કહે છે।

સંકોચન (Contraction of Supply):

અન્ય પરિબળો સ્થિર હોવા છતાં વસ્તુની કિંમત ઘટે ત્યારે પુરવઠામાં જે ઘટાડો થાય છે તેને પુર્વથાનો સંકોચન કહે છે।



Page 7

Q1. પુરવઠા વિષય એટલે શું?
 Ans: પુરવઠા વિષય એટલે કોઈ વસ્તુના પુરવઠા ઉપર અસર કરતાં પરિબળોની ગાણિતિક રજૂઆત.


Q2. પુરવઠા વિધેયમાં કયા પરિબળો સમાવિષ્ટ છે?
 Ans: વસ્તુની કિંમત, ટેકનોલોજી, સાધનોના ભાવ, ભવિષ્યની અપેક્ષા અને અન્ય પરિબળો.


Q3. પુરવઠાનો નિયમ શું કહે છે?
 Ans: વસ્તુની કિંમત વધે તો પુરવઠો વધે છે અને કિંમત ઘટે તો પુરવઠો ઘટે છે.


Q4. પુરવઠાનો નિયમ કઈ ધારણાઓ પર આધારિત છે?
 Ans: ઉત્પાદન સાધનોની કિંમત સ્થિર હોવી, ટેકનોલોજી સ્થિર હોવી, અન્ય વસ્તુઓના ભાવ સ્થિર હોવું.


Q5. પુરવઠાની અનુસૂચિ એટલે શું?
 Ans: જુદી-જુદી કિંમતે આપવામાં આવેલા પુરવઠાની યાદી ને અનુસૂચિ કહે છે.


Q6. પુરવઠારેખા શું દર્શાવે છે?
 Ans: કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચેનો સીધો સંબંધ.


Q7. પૂરવઠારેખાનો ઢાળ કેવો છે?
 Ans: ધન ઢાળ (Positive slope) ધરાવે છે.


Q8. કઈ ઘટનાઓ પૂરવઠામાં વિસ્તરણ કરાવે છે?

Ans: વસ્તુની કિંમત વધવાથી પુરવઠામાં વિસ્તરણ થાય છે.


Q9. કઈ ઘટનાઓ પૂરવઠામાં સંકોચન લાવે છે?
 Ans: વસ્તુની કિંમત ઘટવાથી પુરવઠામાં સંકોચન થાય છે.


Q10. પુરવઠામાં વધારો એટલે શું?
 Ans: કિંમતે ફેરફાર વગર અન્ય પરિબળોના બદલાવથી પુરવઠો વધે.


Q11. પુરવઠામાં ઘટાડો એટલે શું?
 Ans: કિંમતે ફેરફાર વગર અન્ય પરિબળોના બદલાવથી પુરવઠો ઘટે.


Q12. ઉત્પાદન ખર્ચ વધવાથી પુરવઠા પર શું અસર પડે?
 Ans: પુરવઠો ઘટે છે.


Q13. ટેકનોલોજી સુધરતાં પુરવઠા પર શું અસર પડે છે?
 Ans: પુરવઠો વધે છે.


Q14. જ્યારે ભવિષ્યમાં કિંમતો વધવાની આશા હોય ત્યારે પુરવઠો કેવી રીતે બદલાય છે?
 Ans: હાલના પુરવઠામાં ઘટાડો થાય છે.


Q15. કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચેનો સંબંધ શું છે?
 Ans: સીધો (Positive) સંબંધ છે.


Q16. પુરવઠામાં વિસ્તરણ અને પુરવઠામાં વધારામાં શું ફરક છે?
 Ans:

  • વિસ્તરણ કિંમતના વધારાથી થાય છે.

  • વધારો અન્ય પરિબળોના બદલાવથી થાય છે.


Q17. પુરવઠારેખા જમણી તરફ ખસે તો શું થાય છે?
 Ans: પુરવઠામાં વધારો થાય છે.


Q18. પુરવઠારેખા ડાબી તરફ ખસે તો શું થાય છે?
 Ans: પુરવઠામાં ઘટાડો થાય છે.


Q19. ભાવ વધતાં બજારમાં નવા ઉત્પાદકો પ્રવેશે છે તેવું કેમ થાય છે?
 Ans: નફાની શક્યતા વધે છે.


Q20. કિંમત યથાવત રહેતી હોવા છતાં પુરવઠામાં ઘટાડો થવાનાં કારણો શું છે?
 Ans: ઉત્પાદન ખર્ચ વધવું, સરકારની નિયંત્રણ નીતિ, કુદરતી આફતો વગેરે.


Page 8


Q1. આકૃતિમાં X અને Y પર શું દર્શાવાયું છે?
 Ans: X પર વસ્તુનો પુરવઠો અને Y પર વસ્તુની કિંમત દર્શાવવામાં આવી છે.


Q2. મૂળ સમતુલા ક્યાં બિંદુએ જોવા મળે છે?
 Ans: મૂળ સમતુલા a બિંદુએ જોવા મળે છે.


Q3. કિંમતે ₹20 હોય ત્યારે પુરવઠો કેટલો છે?
 Ans: 300 કિગ્રા.


Q4. અન્ય પરિબળો તરફેણી બનતા પુરવઠો કેટલો થાય છે?
 Ans: 400 કિગ્રા.


Q5. a થી c બિંદુ તરફની ગતિ શું સૂચવે છે?
 Ans: પુરવઠામાં વધારો.


Q6. a થી b બિંદુ તરફની ગતિ શું સૂચવે છે?
 Ans: પુરવઠામાં ઘટાડો.


Q7. પુરવઠાના નિયમમાં કેટલા મહત્વના અપવાદો છે?
 Ans: મુખ્યત્વે બે અપવાદો છે – અલભ્ય વસ્તુઓ અને નાશવંત વસ્તુઓ.


Q8. અલભ્ય વસ્તુઓમાં કયા ઉદાહરણો આવે છે?
 Ans: પ્રાચીન સિક્કાઓ, કલાકૃતિઓ, હસ્તપ્રત, મૂર્તિઓ.


Q9. અલભ્ય વસ્તુઓમાં પુરવઠો વધારી શકાય છે કે નહીં?
 Ans: ના, વધારી શકાતો નથી.


Q10. નાશવંત વસ્તુઓનું ઉદાહરણ આપો.
 Ans: દૂધ, શાકભાજી, માંસ, ઇંડા, ફળો.


Q11. નાશવંત વસ્તુઓમાં કિંમતે ફેરફાર થવાથી શું થાય છે?
 Ans: પુરવઠામાં ખાસ ફેરફાર થતો નથી.


Q12. કિંમત નિર્ધારણમાં મુખ્ય પરિબળો કયા છે?
 Ans: માંગ અને પુરવઠો.


Q13. માંગ અને પુરવઠો વચ્ચે શું સંબંધ છે?
 Ans: આંતરક્રિયા દ્વારા કિંમતો નક્કી થાય છે.


Q14. પુરવઠાના નિયમ પ્રમાણે કિંમત અને પુરવઠાનો સંબંધ કેવો છે?
 Ans: સીધો સંબંધ (Positive Relation).


Q15. નાશવંત વસ્તુઓના ભાવ ઘટે ત્યારે શુ પુરવઠો ઘટે છે?
 Ans: ના, પુરવઠો ઘટતો નથી.


Q16. અલભ્ય વસ્તુઓનો પુરવઠો કિંમતે વધવાથી પણ કેમ નહિ વધે?
 Ans: કારણ કે તેનું ઉત્પાદન શક્ય નથી.


Q17. બજારમાં વસ્તુની કિંમત કેવી રીતે નક્કી થાય છે?
 Ans: માંગ અને પુરવઠાની આંતરક્રિયા દ્વારા.


Q18. સંપૂર્ણ સ્પર્ધા હેઠળ કિંમતો નક્કી થવાની પ્રક્રિયા શું કહેવાય છે?
 Ans: કિંમત નિર્ધારણ પ્રક્રિયા.


Q19. ઉત્પાદન સાધનોની અછતથી શું સમસ્યા થાય છે?
 Ans: સામાન અને સેવાનો પસંદગીપત્રક બનાવવો પડે છે.


Q20. બજાર વ્યવસ્થા શું સુનિશ્ચિત કરે છે?
 Ans: સંસાધનોની યોગ્ય ફાળવણી.


Page 9


Q1. બજારમાં ઉત્પાદનકર્તા પોતે કિંમત નક્કી કરી શકે છે કે નહીં?
 Ans: નહીં, તેઓ ઇચ્છિત કિંમતે વેચાણ કરી શકતા નથી.


Q2. બજારમાં કિંમત કોણ નક્કી કરે છે?
 Ans: માંગ અને પુરવઠો સંયુક્તપણે કિંમત નક્કી કરે છે.


Q3. માર્શલે કયા દૃષ્ટાંત દ્વારા કિંમત નિર્ધારણ સમજાવ્યું છે?
 Ans: કાતરનાં બે પાનાંના દૃષ્ટાંત દ્વારા.


Q4. કાતરનાં દૃષ્ટાંતથી શું સમજાવવામાં આવ્યું છે?
 Ans: જેમ કાપવાનું કાર્ય કાતરના બંને પાનાંથી થાય છે, તેમ કિંમત નિર્ધારણ માંગ અને પુરવઠો બંને દ્વારા થાય છે.


Q5. સમતુલા સ્થિતિ શું છે?
 Ans: જ્યાં વસ્તુની કુલ માંગ અને કુલ પુરવઠો સરખાં થાય છે.


Q6. શું સમતુલા સ્થિર રહે છે?
 Ans: હા, જ્યાં સુધી માંગ અને પુરવઠામાં ફેરફાર ન થાય ત્યાં સુધી.


Q7. DD રેખા શું દર્શાવે છે?
 Ans: વસ્તુની માંગ રેખા.


Q8. SS રેખા શું દર્શાવે છે?
 Ans: વસ્તુની પુરવઠા રેખા.


Q9. માંગ અને પુરવઠા રેખાઓ કયા બિંદુએ મળે છે?
 Ans: E બિંદુએ.


Q10. EQ કિંમત શું દર્શાવે છે?
 Ans: સમતુલાની કિંમત ₹30.


Q11. સમતુલા કિંમત કેટલી છે?
 Ans: ₹30.


Q12. સમતુલા જથ્થો કેટલો છે?
 Ans: 600 કિગ્રા.


Q13. જો કિંમત ₹40 થાય તો શું થાય છે?
 Ans: માંગ ઘટે છે અને પુરવઠો વધે છે.


Q14. કિંમત વધવાથી ક્યાં અંતર સર્જાય છે?
 Ans: માંગ કરતા પુરવઠો વધી જાય છે (ac અંતર).


Q15. જો કિંમત ₹20 થાય તો શું થાય છે?
 Ans: માંગ વધે છે અને પુરવઠો ઘટે છે.


Q16. કિંમત ઘટવાથી ક્યાં અંતર સર્જાય છે?
 Ans: માંગ પુરવઠા કરતા વધી જાય છે (bd અંતર).


Q17. માંગ વધી જાય તો કિંમત પર શું અસર થાય છે?
 Ans: કિંમત ઊંચી જવાનું વલણ ધરાવે છે.


Q18. પુરવઠો વધી જાય તો કિંમત પર શું અસર થાય છે?
 Ans: કિંમત ઘટવાનું વલણ ધરાવે છે.


Q19. બજારમાં સ્થિર કિંમત માટે શું જરૂરી છે?
 Ans: માંગ અને પુરવઠોનું સંતુલન.


Q20. શું માંગ કે પુરવઠામાં ફેરફાર થયા વિના કિંમતે ફેરફાર થાય છે?
 Ans: નહીં, માંગ અથવા પુરવઠામાં ફેરફાર થયા વિના કિંમત સ્થિર રહે છે.


Page 10


(1) કિંમતના વટાડાને કારણે પુરવઠામાં થતા ફેરફારને શું કહેવાય ?
 ➔ (B) વિસ્તરણ


(2) કિંમત સિવાયના પરિબળો દ્વારા થતો પુરવઠામાં ફેરફાર શું કહેવાય ?
 ➔ (A) વધારો


(3) વસ્તુની કિંમત અને પુરવઠા વચ્ચે કેવો સંબંધ છે ?
 ➔ (A) સીજો સંબંધ


(4) શું ઘટે તો নহાણું પ્રમાણ ઘટવાથી પુરવઠો ઘટાડવામાં આવે ?
 ➔ (D) મૂલ્ય-સાપેક્ષતા


(5) જથ્થો કુલ પુરવઠા કરતાં કેવો હોઈ શકે છે ?
 ➔ (B) ઓછો હોઈ શકે


(6) ભવિષ્યમાં ભાવો વધવાની અટકળો હોય તો પેઢીના વર્તમાન પુરવઠામાં કેવો ફેરફાર થશે ?
 ➔ (B) ઘટાડી દેશે


📘 2. એક વાક્યમાં જવાબ આપો:

(1) જથ્થો એટલે શું?
 ➔ નિશ્ચિત કિંમત પર નિશ્ચિત સમયગાળામાં વેચવા તૈયાર વસ્તુનું પ્રમાણ.


(2) પુરવઠાનો ખ્યાલ કઈ બે બાબતોના સંદર્ભમાં રજૂ થાય છે?
 ➔ કિંમત અને સમયગાળા.


(3) પુરવઠાની વ્યાખ્યા આપો.
 ➔ નિશ્ચિત કિંમત અને નિશ્ચિત સમયગાળામાં વેચવા તૈયાર કરાયેલા માલનું પ્રમાણ પુરવઠો કહેવાય છે.


(4) પુરવઠાની અનુસૂચિ એટલે શું?
 ➔ ભિન્ન ભિન્ન કિંમતે ઉપલબ્ધ પુરવઠાની યાદી.


(5) પુરવઠારેખાનો ઢાળ કેવો હોય છે?
 ➔ ઢાળ સકારાત્મક (ઉપરની બાજુ ઝુકેલો) હોય છે.


(6) અલભ્ય વસ્તુઓને પુરવઠાનો નિયમ શા માટે લાગુ પડતો નથી?
 ➔ કારણ કે તેમની સપ્લાય વધારો શક્ય નથી.


(7) પુરવઠાનો નિયમ કયા પ્રકારની વસ્તુઓ માટે અમાન્ય છે?
 ➔ અલભ્ય અને નાશવંત વસ્તુઓ માટે.


📘 3. ટૂંકમાં જવાબ આપો:

(1) તફાવત સમજાવો: જથ્થો અને પુરવઠો
 ➔ નિશ્ચિત કિંમતે વિશિષ્ટ માત્રામાં વેચાતા માલને જથ્થો કહેવાય છે જ્યારે વિવિધ કિંમતો પર વેચાતો માલ પુરવઠો છે.


(2) વ્યક્તિગત પુરવઠો અને બજાર પુરવઠાનો અર્થ સમજાવો.
 ➔ વ્યક્તિગત પુરવઠો એક ઉત્પાદકનો પુરવઠો છે અને બજાર પુરવઠો બધા ઉત્પાદકોના પુરવઠાનું કુલ પ્રમાણ છે.


(3) શા માટે પુરવઠો ઉત્પાદન કરતાં વધારે હોઈ શકે, પણ કુલ જગ્યા કરતાં વધારે નહિ?
 ➔ કારણ કે એકથી વધુ વખત ઉત્પાદિત માલનો પુરવઠો વધી શકે છે, પરંતુ ઉપલબ્ધ જમીન સીમિત હોય છે.


(4) પુરવઠારેખાનો ઢાળ ધન હોય છે, કારણો આપી સમજાવો.
 ➔ કારણ કે કિંમત વધતા પુરવઠો પણ વધે છે.


📘 4. મુદ્દાસર જવાબ આપો:


(1) ટૂંક નોંધ: પુરવઠા વિષય
 ➔ પુરવઠો એ છે કે નિશ્ચિત કિંમતે નિશ્ચિત સમયગાળામાં વેચવા માટે ઉપલબ્ધ માલની માત્રા.


(2) પુરવઠાના નિયમના અપવાદો જણાવો.
 ➔ અલભ્ય વસ્તુઓ અને નાશવંત વસ્તુઓ પુરવઠાના નિયમના અપવાદ છે.


(3) પુરવઠામાં વિસ્તરણ-સંકોચન આકૃતિ સહિત સમજાવો.
 ➔ કિંમતમાં ફેરફારના કારણે પુરવઠામાં વધારો (વિસ્તરણ) અથવા ઘટાડો (સંકોચન) થાય છે. (હું ઈચ્છો તો આ માટે આકૃતિ પણ આપી શકું.)


(4) પુરવઠામાં વધારો-પટાડો આકૃતિ દ્વારા સમજાવો.
 ➔ કિંમતી સિવાયના પરિબળોના કારણે પુરવઠારેખામાં ડાબી કે જમણી બાજુ ખસેડાવું.


📘 5. વિસ્તૃત જવાબ:

(1) પુરવઠાને અસર કરતા પરિબળોની વિગત ચર્ચા કરો:
 ➔ કિંમતો, ઉત્પાદન ખર્ચ, ટેકનોલોજી, કર અને સબસીડી, ભવિષ્યની કિંમતોની અપેક્ષા, નૈસર્ગિક પરિસ્થિતિઓ, બજારમાં સ્પર્ધા વગેરે પુરવઠાને અસર કરે છે.


(2) પુરવઠાના નિયમની વિગતવાર અનુસૂચિ અને આકૃતિ સહીત સમજૂતી આપો:
 ➔ "જેમ વસ્તુની કિંમત વધી છે, તેમ પુરવઠો વધે છે" - આ ધારો પુરવઠાના નિયમ પ્રમાણે છે. (આકૃતિ DD અને SS જેવી હશે.)


(3) બજારમાં કિંમત-નિર્ધારણની પ્રક્રિયા આકૃતિ સહિત સમજાવો:
 ➔ માંગ અને પુરવઠાની રેખાઓના ક્રોસ પોઈન્ટ (E) પર નક્કી થયેલી કિંમત એ સમતુલાની કિંમત હોય છે. માંગ વધે કે પુરવઠો ઘટે તો કિંમત બદલાય છે.


Page 11


1. ઉત્પાદન (Production):

  • વ્યાખ્યા: ચોક્કસ સમયે ઉપલબ્ધ સામગ્રી સાથે કેટલા પ્રમાણમાં વસ્તુઓ ઉત્પન્ન થાય તે ઉત્પાદન કહેવાય છે.


2. પુરવઠો (Supply):

  • વ્યાખ્યા: ચોક્કસ સમયે અને નિશ્ચિત કિંમતે, ઉત્પાદનનો જે ભાગ વેચવાની ઈચ્છા, શક્તિ અને તૈયાર રહે છે, તે પુરવઠો કહેવાય છે.


3. જથ્થો (Stock):

  • વ્યાખ્યા: જથ્થો એટલે એક બાજુના વેચાણ માટે ઉપલબ્ધ તમામ વસ્તુઓનું કુલ પ્રમાણ.


4. પુરવઠાની અનુસૂચિ (Supply Schedule):

  • વ્યાખ્યા: જ્યારે કોઈ ઉત્પાદક કે વેપારી ચોક્કસ સમયે, જુદી-જુદી કિંમતો પર કેટલો જથ્થો વેચવા માટે તૈયાર છે, ત્યારે તેને પુરવઠાની અનુસૂચિ કહેવાય છે.


5. પુરવઠારેખા (Supply Curve):

  • વ્યાખ્યા: કિંમતો અને પુરવઠા વચ્ચેના સંબંધને દર્શાવતી રેખાને પુરવઠારેખા કહેવાય છે.


6. પુરવઠામાં વિસ્તરણ (Expansion of Supply):

  • વ્યાખ્યા: જ્યારે વસ્તુની કિંમત વધે છે અને તે કારણે પુરવઠામાં વૃદ્ધિ થાય છે, તેને પુરવઠામાં વિસ્તરણ કહેવાય છે.


7. પુરવઠામાં સંકોચન (Contraction of Supply):

  • વ્યાખ્યા: જ્યારે વસ્તુની કિંમત ઘટે છે અને તે કારણે પુરવઠો ઓછો થાય છે, તેને પુરવઠામાં સંકોચન કહેવાય છે.


8. પુરવઠામાં વધારો (Increase in Supply):

  • વ્યાખ્યા: જ્યારે ઉત્પાદન ખર્ચ ઘટે, સરકારની હકારાત્મક નીતિ અથવા અન્ય પરિબળોથી પુરવઠો વધે, તેને પુરવઠામાં વધારો કહેવાય છે.


9. પુરવઠામાં ઘટાડો (Decrease in Supply):

  • વ્યાખ્યા: જ્યારે ઉત્પાદન ખર્ચ વધે, સરકારની નકારાત્મક નીતિ કે અન્ય પરિબળોથી પુરવઠો ઘટે, તેને પુરવઠામાં ઘટાડો કહેવાય છે.


10. વ્યક્તિગત પુરવઠો (Individual Supply):

  • વ્યાખ્યા: જ્યારે કોઈ એક ઉત્પાદક કે પેઢી બજારમાં ચીજવસ્તુના જુદી-જુદી કિંમતે જે જથ્થો વેચવા માટે તૈયાર કરે છે, તેને વ્યક્તિગત પુરવઠો કહેવાય છે.


11. બજાર-પુરવઠો (Market Supply):

  • વ્યાખ્યા: દરેક ઉત્પાદકના પુરવઠાનો સંગ્રહ અથવા કુલ પ્રમાણ, જે બજારમાં ઉપલબ્ધ છે, તેને બજાર-પુરવઠો કહેવામાં આવે છે.


12. પુરવઠા વિષય (Supply Function):

  • વ્યાખ્યા: તે એક ગાણિતિક સ્વરૂપમાં વ્યક્ત કરેલા સંસર્ગો છે, જે ઉલ્લેખ કરે છે કે કેવી રીતે કેટલાક પરિબળો (જેમ કે ઉત્પાદન ખર્ચ, સરકારની નીતિ વગેરે) પુરવઠાને અસર કરે છે.


13. સમતુલિત કિંમત (Equilibrium Price):

  • વ્યાખ્યા: તે કિંમત, જેમાં માંગ અને પુરવઠો એકબીજાને સમાન બને છે, તેને સમતુલિત કિંમત કહેવામાં આવે છે.


Editing By-- Liza Mahanta