Gujrat Board Class 11 Economics Chapter 5 Solution (Gujarati Medium) | ગુજરાત બોર્ડ ધોરણ ૧૧ અર્થશાસ્ત્ર ૫ સોલ્યુશન (ગુજરાતી માધ્યમ) | અર્થશાસ્ત્રનો પરિચય | આવક અને ખર્ચના ખ્યાલો

Chapter 5

 આવક અને ખર્ચના ખ્યાલો

----------------------------------

👉Text Books Question Answer
👉Text Book PDF
👉MCQ Online Exam
👉Click Here YouTube Video
👉MCQs Answer

1. જથ્થો એટલે શું?

જવાબ: જથ્થો એ એ વસ્તુના કુલ વેચાણક્ષમ એકમોનો પ્રમાણ છે જે પેઢી પાસે ઉપલબ્ધ છે.

2. પુરવઠાનો ખ્યાલ કઈ બે બાબતોના સંદર્ભમાં રજૂ કરવામાં આવે છે?

જવાબ: પુરવઠાનો ખ્યાલ પેઢીના ઉત્પાદન અને વેચાણ ક્ષમતાને અનુરૂપ થાય છે.

3. પુરવઠાની વ્યાખ્યા આપો.

જવાબ: એ વસ્તુના તે પ્રામાણિક જથ્થો છે જે પેઢી ચોક્કસ કિંમતે વેચવા માટે તૈયાર છે.

4. પુરવઠાની અનુસૂચિ એટલે શું?

જવાબ: પુરવઠાની અનુસૂચિ એ એક એવી યાદી છે જે વિવિધ કિંમતો પર પેઢી દ્વારા વેચવા માટે ઉપલબ્ધ ઉત્પાદનના જથ્થાને દર્શાવે છે.

5. પુરવઠારેખાનો ઢાળ કેવો હોય છે?

જવાબ: પુરવઠારેખાનો ઢાળ સકારાત્મક હોય છે, કારણ કે કિંમતમાં વૃદ્ધિ સાથે પુરવઠો વધે છે.

6. અલભ્ય વસ્તુઓને પુરવઠાનો નિયમ શા માટે લાગુ પડતો નથી?

જવાબ: આ વસ્તુઓ પેઢી માટે ઉપલબ્ધ નથી, તેથી પુર્વ માટે પુરવઠા ના હોવા છતા નિયમ લાગુ પડતો નથી.

7. પુરવઠાનો નિયમ ક્યા પ્રકારની વસ્તુઓ માટે અમલ છે?

જવાબ: આ નિયમ નાની, પરિભાષિત અને ઉત્પાદનક્ષમ વસ્તુઓ માટે અમલ છે, જેમ કે ખાદ્ય પદાર્થો અને માલ.

1. તફાવત સમજાવો: જથ્થો અને પુરવઠો.

• જવાબ:

  • જથ્થો: તે માત્ર પેઢી પાસે ઉપલબ્ધ ઉત્પાદનની માત્રા છે.

  • પુરવઠો: તે એ જથ્થો છે જે પેઢી વેચવા માટે તૈયાર છે, અને જે બજારમાં ઉપલબ્ધ છે.

2. વ્યક્તિગત પુરવઠો અને બજાર પુરવઠાનો અર્થ સમજાવો.

• જવાબ:

• વ્યક્તિગત પુરવઠો: એક માત્ર પેઢી દ્વારા માર્કેટમાં વેચાયેલ વસ્તુનો જથ્થો.

• બજાર પુરવઠો: બજારમાં તમામ પેઢીઓ દ્વારા વેચાયેલી વસ્તુઓના કુલ જથ્થો.

3. શા માટે પુરવઠો ઉત્પાદન કરતાં વધારે હોઈ શકે, પરંતુ કુલ જગ્યા કરતાં વધારે નહીં?

• જવાબ:

  • પેઢી માત્ર પોતાની ચોક્કસ ક્ષમતા સુધી જ વધુ ઉત્પાદન કરી શકે છે, પરંતુ તેમના પાસે ખાલી જગ્યા અને અન્ય સંસાધનો માટે મર્યાદા હોઈ શકે છે.

4. પુરવઠારેખાનો ઢાળ ધન હોય છે. કારણો આપી સમજાવો.

• જવાબ:

• જ્યારે કિંમત વધી જાય છે, તો ઉત્પાદક વધારેલા મકાન અને સંસાધનો સાથે વધુ વસ્તુઓ વેચવા માટે તૈયાર રહે છે, આ માટે ઢાળ ધન હોય છે.

Page 2

1. વાસ્તવિક ખર્ચ શું છે?

જવાબ: માર્શલના અનુસાર, વાસ્તવિક ખર્ચ એ તે માનસિક અને શારીરિક કષ્ટનો સમાવેશ કરે છે જે શ્રમિક, નિયોજક અને મૂડીપતિ ઉત્પાદનમાં ઉઠાવે છે. આમાં થાક, કંટાળો, અને સંલગ્ન ત્રાસનો સમાવેશ થાય છે. વાસ્તવિક ખર્ચ નાણાંના સ્વરૂપમાં ન માપી શકાય તે માટે તેને બિનનાણાકીય ખર્ચ પણ કહેવામાં આવે છે.

2. વાસ્તવિક ખર્ચને માપવાની મુશ્કેલીઓ શું છે?

જવાબ: વાસ્તવિક ખર્ચના માપનાની મુશ્કેલીઓ તેમાં મનોવૈજ્ઞાનિક અને આત્મલક્ષી બાબતોનો સમાવેશ થાય છે, જેમ કે થાક, કંટાળો, અને ચિંતાનો માપ કરવાનો અભાવ. એ સિવાય, પુમાડો અને અન્ય સામાજિક અસરોને માપી શકતું નથી.

3. વૈકલ્પિક ખર્ચનો ખ્યાલ શું છે?

જવાબ: વૈકલ્પિક ખર્ચ એ તે શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ છે જે ઉત્પાદનના સાધનોના અન્ય ઉપયોગને છોડી આપે છે. આ ખ્યાલ ઓસ્ટ્રિયન અર્થશાસ્ત્રીઓ દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. ઉદાહરણ તરીકે, જો જમીન પર ઘઉંનો ઉત્પાદન અને ડાંગરનો ઉત્પાદન શક્ય હોય, તો તેમાં જે શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ છોડી દેવામાં આવે છે તે વૈકલ્પિક ખર્ચ ગણાય છે.

4. વૈકલ્પિક ખર્ચ માપવાનું મુશ્કેલ કેમ છે?

જવાબ: એક ઉપયોગી સાધન: જ્યારે સાધનનો માત્ર એક જ ઉપયોગ હોય, ત્યારે વૈકલ્પિક ખર્ચ નક્કી કરવો મુશ્કેલ હોય છે.

વિશિષ્ટ ઉપયોગનાં સાધનો: જો સાધનને કોઈ વિશિષ્ટ કાર્ય માટે જ વપરાય, જેમ કે કમ્પ્યુટરમાં વિશિષ્ટ આવડત ધરાવતી વ્યક્તિ અથવા અણુશક્તિ વિશિષ્ટ વૈજ્ઞાનિક, તો તેનું વૈકલ્પિક ખર્ચ નક્કી કરવું મુશ્કેલ બને છે.

5. નાણાકીય ખર્ચ શું છે?

જવાબ: નાણાકીય ખર્ચ એ વાસ્તવિક અને વૈકલ્પિક ખર્ચના ખ્યાલો પર આધારિત, ઉત્પાદન-ખર્ચને નાણાંમાં વ્યક્ત કરનાર એક વ્યાવસાયિક ખ્યાલ છે. આ એ ખર્ચ છે જે આર્થિક વિશ્લેષણ અને ઉત્પાદનના નિર્ણય માટે ઉપયોગી થાય છે.

Page 3

1. નાણાકીય ખર્ચ શું છે?

જવાબ: નાણાકીય ખર્ચ એ તે ખર્ચ છે જે નાણાંના સ્વરૂપમાં કરવામાં આવે છે, જેમ કે પેન બનાવતી ફેક્ટરીના 1000 પેનના ઉત્પાદન માટે ₹50,000 નો ખર્ચ. આ એવા ખર્ચો છે જેનાથી પેઢી પોતાનું ઉત્પાદન વધારી શકે છે.

2. ટૂંકો ગાળો અને લાંબો ગાળો શું છે?

જવાબ: ટૂંકો ગાળો: આ ગાળો એ એવું સમયગાળો છે જેમાં પેઢી માત્ર તેની સ્થાપિત ઉત્પાદન ક્ષમતાનો ઉપયોગ કરી શકે છે, અને કેટલીક બાબતોમાં જેમ કે કાચો માલ અને શ્રમિકોની સંખ્યા વધારીને ઉત્પાદન વધારી શકે છે, પરંતુ પેઢીના કદમાં ફેરફાર કરી શકાતો નથી.

લાંબો ગાળો: આ એ ગાળો છે જેમાં પેઢી પોતાના તમામ સાધનોમાં ફેરફાર કરી શકે છે, અને નવી યંત્રસામગ્રી, મકાન વગેરે વધારી કે घटાડી શકે છે.

3. સ્થિર ખર્ચ શું છે?

જવાબ: સમયના ટૂંકો ગાળામાં, જ્યારે ઉત્પાદનનું પ્રમાણ વધતું કે ઘટતું હોય, પરંતુ ખર્ચમાં કોઈ ફેરફાર ન થાય, તેને સ્થિર ખર્ચ કહે છે. આમાં કાયમી સ્ટાફનું વેતન, કારખાનાનું ભાડું, અને અન્ય બિનફલાવટ ખર્ચો (જેમ કે વીમાનું પ્રીમિયમ)નો સમાવેશ થાય છે.

4. અસ્થિર ખર્ચ શું છે?

જવાબ: અસ્થિર ખર્ચ એ તે ખર્ચ છે જે પેઢીના ઉત્પાદનના પ્રમાણ સાથે વધે અથવા ઘટે છે, જેમ કે કાચો માલ, શ્રમિકો, બળતકા, વગેરે. આ એ વધતા-ઘટતા ખર્ચો છે જે ઉત્પાદનના સ્તર પર આધાર રાખે છે.

5. ટૂંકો ગાળાના સમયમાં ઉત્પાદનમાં કેટલાય સાધનોમાં ફેરફાર શક્ય છે કે નહીં?

જવાબ: ટૂંકો ગાળામાં, પેઢીના કેટલાક સાધનો જેમ કે કાચો માલ, શ્રમિકોની સંખ્યા, બળતકા, વગેરેમાં ફેરફાર કરી શકાય છે, પરંતુ મુખ્ય મકાન, યંત્રસામગ્રી અને પ્લાન્ટ જેવા સાધનોમાં ફેરફાર કરી શકતા નથી.

Page 4

1. સ્થિર ખર્ચ (Fixed Cost) શું છે?

જવાબ: તે ખર્ચ છે જે ઉત્પાદનના પ્રમાણ સાથે બેધલાતું રહે છે. ઉદાહરણ તરીકે, પેનના ઉત્પાદન માટે, ભલે ઉત્પાદન 10 એકમ હોય કે 50 એકમ, સ્થિર ખર્ચ દરેક વખતે ₹100 રહે છે. આ પ્રકારના ખર્ચને કુલ સ્થિર ખર્ચ (TFC) કહેવાય છે, જે OX ધરી પર દૃષ્ટિગોચર હોય છે, જ્યાં ઉત્પાદનનું પ્રમાણ (X-અક્ષ) વધી શકે છે, પરંતુ ખર્ચ (OY-અક્ષ) સરખું રહે છે.

2. અસ્થિર ખર્ચ (Variable Cost) શું છે?

જવાબ: અસ્થિર ખર્ચ તે છે જે उत्पादनના પ્રમાણ સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે. જ્યારે ઉત્પાદન વધે છે, ત્યારે આ ખર્ચ પણ વધે છે. ઉદાહરણ તરીકે, કાચા માલ, બળતણ, વીજળી, શ્રમિકોનું વેતન વગેરે. આ ખર્ચો પ્રત્યક્ષ અથવા મુખ્ય ખર્ચ તરીકે ઓળખાય છે.

3. સ્થિર અને અસ્થિર ખર્ચ વચ્ચેનો તફાવત શું છે?

જવાબ: સ્થિર ખર્ચ: આ તે ખર્ચ છે જે ઉત્પાદનમાં ફેરફાર થવા છતાં સ્થિર રહે છે. (જેમ કે મકાન ભાડું, કર્મચારીનું વેતન).

અસ્થિર ખર્ચ: આ તે ખર્ચ છે જે ઉત્પાદનના પ્રમાણ સાથે વધે અથવા ઘટે છે. (જેમ કે કાચા માલ, વીજળી, શ્રમિક વેતન).

4. અસ્થિર ખર્ચના આંકડાઓ શું સૂચવે છે?

જવાબ: આપેલા આંકડાઓ અનુસાર, જ્યારે ઉત્પાદન 0 હોય, ત્યારે અસ્થિર ખર્ચ 0 છે. પરંતુ, જેમ જેમ ઉત્પાદન વધે છે (10, 20, 30, 40, 50 એકમ), અસ્થિર ખર્ચ પણ વધે છે:

• 10 એકમ માટે ₹80

• 20 એકમ માટે ₹150

• 30 એકમ માટે ₹210

• 40 એકમ માટે ₹290

• 50 એકમ માટે ₹390

5. અસ્થિર ખર્ચ અને તેની વૃદ્ધિ?

જવાબ: શરૂમાં, उत्पादन વધતા અસ્થિર ખર્ચમાં વધારો થાય છે, પરંતુ એક определенный બિંદુ (300 એકમ) પછી, ગટતા પેદાશનો નિયમ લાગુ પડે છે, જે પરિણામે ખર્ચમાં ઘટાડો થવા લાગે છે.

Page 5

1. અસ્થિર ખર્ચની આકૃતિ શું દર્શાવે છે?

જવાબ: આકૃતિમાં, OX ધરી પર ઉત્પાદનનું પ્રમાણ (X) અને OY ધરી પર કુલ અસ્થિર ખર્ચ (₹) દર્શાવેલા છે. જેમ જેમ ઉત્પાદન વધે છે (10, 20, 30, 40, 50 એકમ), તેમ તેમ કુલ અસ્થિર ખર્ચ પણ વધે છે.

આકૃતિમાં, આરંભમાં અસ્થિર ખર્ચ ધીમે ધીમે વધતો છે, પરંતુ એક સમયે વધતી પેદાશની સ્થિતિમાં ઘટતી દરે અને પછી વધતી દરે ખર્ચ વધે છે.

2. કુલ ખર્ચનો સૂત્ર શું છે?

જવાબ: કુલ ખર્ચ (TC) = કુલ સ્થિર ખર્ચ (TFC) + કુલ અસ્થિર ખર્ચ (TVC)

જ્યારે ઉત્પાદન વધે છે, તો સ્થિર ખર્ચ નથી બદલાતો, પરંતુ અસ્થિર ખર્ચ વધે છે, જેના કારણે કુલ ખર્ચ પણ વધે છે.

કુલ ખર્ચ અને કુલ અસ્થિર ખર્ચ વચ્ચેનો તફાવત સ્થિર ખર્ચ તરીકે ઓળખાય છે.

3. કુલ ખર્ચની આકૃતિ કેવી રીતે દેખાય છે?

જવાબ: આકૃતિમાં, OX ધરી પર ઉત્પાદન (X) અને OY ધરી પર કુલ ખર્ચ (TC) દર્શાવેલા છે.

કુલ સ્થિર ખર્ચ (TFC) દર વખતે સરખો રહે છે અને આના માટે એક સમાન લંબચોરસ રેખા હોય છે.

કુલ અસ્થિર ખર્ચ (TVC) ધીમે ધીમે વધે છે, જેના કારણે કુલ ખર્ચની રેખા કુલ અસ્થિર ખર્ચની રેખાની ઉપર રહે છે, જે ઉપરની બાજુથી આગળ વધે છે.

4. કુલ ખર્ચ અને અસ્થિર ખર્ચ વચ્ચેનો તફાવત?

જવાબ: કુલ સ્થિર ખર્ચ અને કુલ અસ્થિર ખર્ચ વચ્ચેનો તફાવત કુલ ખર્ચ બનાવે છે.

જ્યારે સ્થિર ખર્ચ સ્થિર રહે છે (દર વખતે એકસરખું), અસ્થિર ખર્ચ ઉત્પાદિત વસ્તુઓ સાથે વધે છે.

કુલ ખર્ચ (TC) અને કુલ અસ્થિર ખર્ચ (TVC) વચ્ચેનું તફાવત સ્થિર ખર્ચ (TFC) તરીકે ગણાય છે, જે પરિમાણના અભાવે પણ સ્થિર રહે છે.

5. અસ્થિર ખર્ચના પ્રભાવની વ્યાખ્યા:

જવાબ: અસ્થિર ખર્ચ અને કુલ ખર્ચ વચ્ચેનો સંબંધ એ છે કે અસ્થિર ખર્ચ ઉત્પાદિત પેદાશ સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે. જેમ જેમ ઉત્પાદનો વધે છે, તેમ તેમ અસ્થિર ખર્ચ પણ વધે છે.

Page 6

1. કુલ અસ્થિર ખર્ચ અને સ્થિર ખર્ચનું સંપર્ક

• ઉત્પાદન શૂન્ય હોય ત્યારે કુલ અસ્થિર ખર્ચ શૂન્ય હોય છે:

  • આનો અર્થ એ છે કે જ્યારે પેઢી કોઈપણ પેદાશનું ઉત્પાદન નથી કરી રહી (અથવા તેનુ ઉત્પાદન 0 છે), ત્યારે અસ્થિર ખર્ચ પણ 0 છે, કારણ કે અસ્થિર ખર્ચ ઉત્પાદનના સ્તરે આધારિત હોય છે.

• ઉત્પાદન OQ હોય ત્યારે કુલ સ્થિર ખર્ચ Q,b હોય છે અને અસ્થિર ખર્ચ Q,c:

  • જ્યારે પેઢી OQ પ્રમાણના પ્રમાણે ઉત્પાદન કરે છે, ત્યારે કુલ સ્થિર ખર્ચ અને અસ્થિર ખર્ચનું પ્રમાણ Q,b અને Q,c મુજબ બદલાય છે.

• કુલ ખર્ચ (Q,a):

• કુલ ખર્ચ (Total Cost) એ કુલ સ્થિર ખર્ચ અને કુલ અસ્થિર ખર્ચનું સરવાળો હોય છે.

2. સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ (Average Fixed Cost)

• સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ:

• સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ એ પેઢી દ્વારા ખર્ચ કરવામાં આવેલ કુલ સ્થિર ખર્ચ (TFC) ને કુલ ઉત્પાદનના એકમો (TP) દ્વારા ભાગ આપીના મેળવવામાં આવે છે.

• સૂત્ર:

  $$\text{AFC} = \frac{\text{TFC}}{\text{TP}}$$

• ઉદાહરણ:

• જો પેઢીનો કુલ સ્થિર ખર્ચ ₹50,000 છે અને પેઢી 1000 એકમોનું ઉત્પાદન કરે છે, તો:

  $$\text{AFC} = \frac{50,000}{1000} = ₹50$$

• જેમ જેમ ઉત્પાદન વધે છે, તેમ કુલ સ્થિર ખર્ચ વઘે છે પરંતુ તે વધુ એકમો વચ્ચે વહેંચાય છે, જેથી સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ ઘટે છે.

3. સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ (Average Variable Cost)

• સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ:

• સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ એ કુલ અસ્થિર ખર્ચ (TVC) ને કુલ ઉત્પાદનના એકમો (TP) દ્વારા ભાગ આપીને મેળવે છે.

• સૂત્ર:

  $$\text{AVC} = \frac{\text{TVC}}{\text{TP}}$$

4. આકૃતિ - સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ

• આકૃતિમાં:

• OX ધરી પર ઉત્પાદન (X) અને OY ધરી પર સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ (AFC) દર્શાવેલ છે.

• જેમ જેમ ઉત્પાદન વધે છે, સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ ઘટી જાય છે.

• આ ઋણ ઢાળવાળી રેખા તરીકે જોવા મળે છે, જેના અર્થ એ છે કે ઉત્પાદન વધતા સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ ઘટાડે છે, પરંતુ તે ક્યારેય શૂન્ય પર પહોંચતું નથી.

Page 7

1. કુલ અસ્થિર ખર્ચ (Total Variable Cost)

• ઉત્પાદન શૂન્ય હોય ત્યારે કુલ અસ્થિર ખર્ચ પણ શૂન્ય હોય છે:

  • જ્યારે પેઢી કોઈ ઉત્પાદન કરતી નથી (ઉત્પાદન 0), ત્યારે કુલ અસ્થિર ખર્ચ પણ 0 રહેશે, કારણ કે અસ્થિર ખર્ચ એ ઉત્પાદન સાથે સીધો સંબંધ રાખે છે.

2. કુલ સ્થિર ખર્ચ (Total Fixed Cost)

• ઉત્પાદન OQ હોય ત્યારે કુલ સ્થિર ખર્ચ Q,b:

• આનો અર્થ એ છે કે જ્યારે ઉત્પાદન OQ હશે, ત્યારે કુલ સ્થિર ખર્ચ Q,b પર છે, જે એ ખર્ચ છે જે ઉત્પાદનથી લગાવેલી પ્રવૃત્તિ પર આધાર રાખે છે.

• ઉત્પાદન 00 હોય ત્યારે કુલ સ્થિર ખર્ચ Q.1:

• જ્યારે ઉત્પાદન 0 (અથવા 0 એકમો) છે, ત્યારે કુલ સ્થિર ખર્ચ Q.1 જેટલો રહે છે.

3. સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ (Average Fixed Cost)

• સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ = $\frac{\text{કુલ સ્થિર ખર્ચ (TFC)}}{\text{કુલ ઉત્પાદન (TP)}}$

• સૂત્ર:

  $$\text{AFC} = \frac{\text{TFC}}{\text{TP}}$$

• ઉદાહરણ:

• પેઢીનો કુલ સ્થિર ખર્ચ ₹50,000 છે અને તે 1000 એકમોનું ઉત્પાદન કરે છે.

• AFC = $\frac{50,000}{1000} = ₹50$

• જેમ જેમ ઉત્પાદન વધે છે, કુલ સ્થિર ખર્ચ વધે છે, પરંતુ તે અહીં વધુ એકમો વચ્ચે વહેંચાય છે, જેથી સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ ઘટે છે.

• આકૃતિમાં:

  • OX ધરી પર ઉત્પાદન અને OY ધરી પર સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ (AFC) દર્શાવાય છે.

  • જેમ જેમ ઉત્પાદન વધે છે, સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ ઘટે છે.

  • આ ઋણ ઢાળવાળી રેખામાં દેખાય છે, એટલે ઉત્પાદન વધતાં જ સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ ઘટે છે.

4. સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ (Average Variable Cost)

• સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ = $\frac{\text{કુલ અસ્થિર ખર્ચ (TVC)}}{\text{કુલ ઉત્પાદન (TP)}}$

• સૂત્ર:

  $$\text{AVC} = \frac{\text{TVC}}{\text{TP}}$$

• ઉત્પાદન વધતા:

• સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ પણ ઉત્પાદન સાથે બદલાવ કરે છે.

5. આકૃતિ - સરેરાશ અંદર સંબંધી રેખાઓ

• આ આકૃતિમાં, OX ધરી પર ઉત્પાદન અને OY ધરી પર સરેરાશ એફસી (AFC) અને સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ (AVC) દર્શાવાય છે.

• ઉત્પાદન વધતાં, સરેરાશ સ્કેલ ઘટે છે, પરંતુ તે ક્યારેય 0 નહી જાય.

Page 8

1. આવક અને ખર્ચમાં શું અંતર છે?

જવાબ: આવક એ પેઢી અથવા કંપની દ્વારા ઉત્પાદન કે સેવા વેચવાથી પ્રાપ્ત થતી રકમ છે, જ્યારે ખર્ચ એ પેઢી દ્વારા માલ અને સેવાઓ ઉત્પાદન કરવા માટે થયેલ ખર્ચ છે.

2. કુલ ખર્ચ (TC) શું છે?

જવાબ: કુલ ખર્ચ એ પેઢી દ્વારા કુલ ઉત્પાદન માટે થયેલો ખર્ચ છે, જેમાં કુલ સ્થિર ખર્ચ (TFC) અને કુલ અસ્થિર ખર્ચ (TVC)નો સમાવેશ થાય છે.

$$\text{TC} = \text{TFC} + \text{TVC}$$

3. અસ્થિર ખર્ચ (TVC) શું છે?

જવાબ: અસ્થિર ખર્ચ એ એવા ખર્ચો છે જે ઉત્પાદનના પ્રમાણમાં ફેરફાર કરે છે, જેમ કે કાચા માલ, શ્રમ, વગેરે.

4. સ્થિર ખર્ચ (TFC) શું છે?

જવાબ: સ્થિર ખર્ચ એ એવા ખર્ચો છે જે ઉત્પાદનના માત્રા પર આધારિત નહીં હોય, જેમ કે મકાન ભાડું, મશીનો, વગેરે.

5. સરેરાશ ખર્ચ (AC) શું છે?

જવાબ: સરેરાશ ખર્ચ એ કુલ ખર્ચ (TC) ને કુલ ઉત્પાદન (TP) થી વિભાજિત કરવાથી મળતો દર છે.

$$\text{AC} = \frac{\text{TC}}{\text{TP}}$$

​

6. U-આકારની રેખા શું દર્શાવે છે?

જવાબ: U-આકારની રેખા સરેરાશ ખર્ચ (AC) ના પરિવર્તનને દર્શાવે છે, જેમાં શરૂઆતમાં તે ઘટે છે, પછી સ્થિર થાય છે અને અંતે વધે છે.

7. સીમાત ખર્ચ (MC) શું છે?

જવાબ: સીમાત ખર્ચ એ તે ખર્ચ છે જે કુલ ખર્ચ (TC) માં એ એકમ વધારો કરીને થાય છે.

$$$$MC=ΔTCΔTP\text{MC} = \frac{\Delta TC}{\Delta TP}

​

8. સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ (AFC) શું છે?

જવાબ: સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ એ કુલ સ્થિર ખર્ચ (TFC) ને કુલ ઉત્પાદન (TP) થી વિભાજિત કરવાનો પરિણામ છે.

$$\text{AFC} = \frac{\text{TFC}}{\text{TP}}$$

​

9. કુલ અસ્થિર ખર્ચ (TVC) અને સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ (AVC) માં શું તફાવત છે?

જવાબ:

• TVC એ કુલ અસ્થિર ખર્ચ છે જે ઉત્પાદનના વધતા દરે વધે છે.

• AVC એ સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ છે, જે TVC ને TP થી વિભાજિત કરી મેળવવામાં આવે છે.

10. સરેરાશ фикс ખર્ચ (AFC) કેવી રીતે ગણતા છે?

જવાબ:

$$\text{AFC} = \frac{\text{TFC}}{\text{TP}}$$

Page 9

પ્રશ્ન 1: સીમાત ખર્ચ (MC) શું છે?
જવાબ: સીમાત ખર્ચ (MC) એ કુલ ખર્ચમાં થતો ફેરફાર છે જ્યારે એકમના ઉત્પાદનમાં એક વધુ એકમ ઉમેરવામાં આવે.
સૂત્ર:

$$MC = TC_a - TC_{a-1}$$

પ્રશ્ન 2: સરેરાશ ખર્ચ (AC) શું છે?
જવાબ: સરેરાશ ખર્ચ એ કુલ ખર્ચના સરેરાશ દરને દર્શાવે છે. તે કુલ ખર્ચને કુલ ઉત્પાદનના એકમો વડે વહેંચવાથી મળતો ખર્ચ છે.
સૂત્ર:

$$AC = \frac{TC}{TP}$$

પ્રશ્ન 3: સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ (AFC) શું છે?
જવાબ: સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ એ એ ખર્ચ છે, જે પેઢીના કુલ સ્થિર ખર્ચને કુલ ઉત્પાદનના એકમોથી વહેંચવાથી મળે છે.
સૂત્ર:

$$AFC = \frac{TFC}{TP}$$

પ્રશ્ન 4: ટૂંકી ગાળાની ખર્ચની લાઇનો કેવી હોય છે?
જવાબ: ટૂંકી ગાળાની ખર્ચની લાઇનો સામાન્ય રીતે "U" આકારની હોય છે, જ્યાં પ્રથમ ઘટતી હોય છે અને પછી વધતી હોય છે.

પ્રશ્ન 5: સીમાત ખર્ચનો ગ્રાફ કેવી રીતે દેખાય છે?
જવાબ: સીમાત ખર્ચનો ગ્રાફ સામાન્ય રીતે "U" આકારમાં હોય છે, જેમાં શરૂઆતમાં સીમાત ખર્ચ ઘટતો છે અને પછી વધતો જાય છે.

પ્રશ્ન 6: કુલ ખર્ચ (TC) અને સરેરાશ ખર્ચ (AC) વચ્ચે શું સંબંધ છે?
જવાબ: કુલ ખર્ચ (TC) એ બધા ખર્ચોનો સામૂહિક હિસાબ છે, જ્યારે સરેરાશ ખર્ચ (AC) એ એ દરેક એકમ પર ખર્ચનો સરેરાશ દર છે.
સૂત્ર:

$$AC = \frac{TC}{TP}$$

Page 10 

સરેરાશ ખર્ચ શું છે?

ઉત્તર: સરેરાશ ખર્ચ એ કુલ ખર્ચનો સરેરાશ છે, જે દરેક એકમ પર થાય છે.

$$AC = \frac{TC}{TP}$$

​

સીમાંત ખર્ચ શું છે?

ઉત્તર: સીમાત ખર્ચ એ એક વધુ ઉત્પાદન એકમ ઉમેરતા થતા કુલ ખર્ચમાં થાય છે.

$$MC = TC_a - TC_{a-1}$$

​

સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ (AFC) કેમ ઘટે છે?

ઉત્તર: જેમ જેમ ઉત્પાદન વધે છે, કુલ સ્થિર ખર્ચ વધતા ઘટે છે, અને AFC ઘટી જાય છે.

ટોટલ કોસ્ટ (TC) શું છે?

ઉત્તર: ટોટલ કોસ્ટ એ કુલ સ્થિર અને અસ્થિર ખર્ચનો સંકલન છે.

$$TC = TFC + TVC$$

કુલ અસ્થિર ખર્ચ (TVC) શું છે?

ઉત્તર: અસ્થિર ખર્ચ એ તે ખર્ચ છે, જે ઉત્પાદનના પ્રમાણ વધતા વધી જાય છે.

MC અને AC વચ્ચેનો સંબંધ શું છે?

ઉત્તર: જ્યારે MC < AC, એ સમયે AC ઘટે છે. જ્યારે MC > AC, એ સમયે AC વધે છે.

સીમાંત ખર્ચ (MC) અને સીમાત ઘટાડો શું દર્શાવે છે?

ઉત્તર: જ્યારે સીમાત ખર્ચ ઘટે છે, તે સંકેત આપે છે કે ઉત્પાદનમાં વધારો થવાથી ખાતરીશૂન્ય ખર્ચ ઘટાડાવાનો પ્રયત્ન થાય છે.

એફસી અને ટોટલ એફસી વચ્ચે શું અનુસંધાન છે?

ઉત્તર: AFC એ કુલ સ્થિર ખર્ચ (TFC)ને કુલ ઉત્પાદન દ્વારા ભાગ આપીને મેળવાય છે.

કુલ ખર્ચ (TC) ક્યારે વધુ રહે છે?

ઉત્તર: કુલ ખર્ચ ઉત્પાદનના એકમો વધતા સમયે વધે છે.

આકૃતિમાં U આકાર શું દર્શાવે છે?

ઉત્તર: U આકાર દર્શાવે છે કે શરૂઆતમાં સીમાત અને સરેરાશ ખર્ચ ઘટે છે અને પછી વધે છે.

MC = AC ક્યારે થાય છે?

ઉત્તર: MC = AC એ બિંદુ છે જ્યારે વધુ ઉત્પાદન કરવાથી સરેરાશ ખર્ચમાં ફેરફાર થતો નથી.

AFC ના અનુસૂચિ શું છે?

ઉત્તર: AFC સામાન્ય રીતે ઘટતો જાય છે જેમ જેમ ઉત્પાદન વધે છે.

સીમાત ખર્ચનો વલણ કઈ રીતે જોઈ શકાય છે?

ઉત્તર: સીમાત ખર્ચનો વલણ "હોકી સ્ટીક" આકારનો હોય છે, જ્યાં તે પહેલાં ઘટે છે અને પછી વધે છે.

આકૃતિમાં સરેરાશ અને સીમાત ખર્ચ વચ્ચે શું સોદો છે?

ઉત્તર: સરેરાશ ખર્ચ અને સીમાત ખર્ચ વચ્ચેનો સંબંધ એ છે કે MC, AC ની ટ્રેન્ડને ચલાવે છે.

MC નો ગણતરી માટે સૂત્ર શું છે?

ઉત્તર: $$MC = TC_a - TC_{a-1}$$

Page 11

🔹 ટૂંકા પ્રશ્નોત્તરી (Short Questions):

પ્ર.1: સીમાંત ખર્ચ (MC) શું છે?
ઉ: એક વધારાનું એકમ ઉત્પાદન કરવાથી આવનારો વધારાનો કુલ ખર્ચ એ સામાંત ખર્ચ (Marginal Cost - MC) છે.

પ્ર.2: સરેરાશ ખર્ચ (AC) શું છે?
ઉ: કુલ ખર્ચને કુલ ઉત્પાદનના એકમોથી ભાગીને મળતો દર એકમનો ખર્ચ એ સરેરશ ખર્ચ (Average Cost - AC) છે.
સૂત્ર: AC = TC ÷ Q

પ્ર.3: જ્યારે MC < AC હોય ત્યારે શું થાય છે?
ઉ: ત્યારે સરેરશ ખર્ચ ઘટે છે.

પ્ર.4: MC અને AC ક્યારે સરખા થાય છે?
ઉ: જ્યારે AC લઘુત્તમ સ્તરે હોય છે ત્યારે MC = AC થાય છે.

પ્ર.5: લાંબા ગાળામાં બધાં ખર્ચો કેવા હોય છે?
ઉ: લાંબા ગાળામાં તમામ ખર્ચો અસ્થિર (Variable) હોય છે.

🔹 લાંબા પ્રશ્નોત્તરી (Long Questions):

પ્ર.1: સીમાંત ખર્ચ અને સરેરશ ખર્ચ વચ્ચેનો સંબંધ સમજાવો.
ઉ:
સામાંત ખર્ચ (MC) અને સરેરશ ખર્ચ (AC) વચ્ચેનો સંબંધ ત્રણે તબક્કાઓમાં સમજાય છે:

1. MC < AC:
   જ્યારે MC એ AC કરતા ઓછું હોય છે, ત્યારે AC ઘટે છે. એ તબક્કામાં વધતા ઉત્પાદનમાં ખાતર વાપરવાથી ઊપજ વધે છે એટલે ખર્ચ ઘટે છે.

2. MC = AC:
   જ્યારે AC લઘુતમ હોય છે ત્યારે MC = AC થાય છે. આ બિંદુએ MC રેખા, AC રેખાને નીચે તરફથી કટ કરે છે.

3. MC > AC:
   જયારે MC એ AC કરતા વધુ હોય છે, ત્યારે AC વધવા લાગે છે. આ તબક્કામાં ઘટતી પેદાશના નિયમ પ્રમાણે વધતા ઉત્પાદનમાં ખર્ચ પણ ઝડપથી વધે છે.

પ્ર.2: લાંબા ગાળાની સરેરશ ખર્ચ રેખા વિશે વિગતમાં સમજાવો.
ઉ:
લાંબા ગાળાની સરેરશ ખર્ચ રેખા (LAC) એ દરેક ઉત્પાદન સ્તરે ખર્ચ દર્શાવે છે જ્યારે તમામ આઉટપુટ પર પેઢી પોતાના સાધનો અને સેવાઓને બદલવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

• ટૂંકા ગાળામાં કેટલીક વસ્તુઓ સ્થિર હોય છે (જેવી કે ઇમારતો, મશીનો), પરંતુ લાંબા ગાળામાં બધાં ખર્ચો અસ્થિર હોય છે.

• લાંબા ગાળાની સરેરશ ખર્ચ રેખા સામાન્ય રીતે 'U' આકારની હોય છે.

• પ્રો. બેનહામ મુજબ, લાંબા ગાળે સ્થિર અને અસ્થિર ખર્ચ વચ્ચે ભેદ રહતો નથી.

• મોટા પાયે ઉત્પાદનના કારણે યુનિટ ખર્ચ ઘટે છે (આર્થિકતા), પણ પછી ધીમે ધીમે એ વધારો થાય છે (અકારક્ષમતા).

Page 12

આ માંગ કાયમી અથવા લાંબા ગાળા માટે વધી છે. તો વધારાના શ્રમિકોને કામ ઉપર રાખે છે. જમીનનો વધારાનો ટુકડો ભાડે અથવા વેચાણથી લઈને પેઢીને મોટી બનાવવામાં આવે છે. આમ લાંભા ગાળે સ્થિર ખર્ચ જેવું કંઈ હીતું નથી. બધા ખર્ચાઓ અસ્થિર બને છે. 

5.6 आपना प्याली (Concepts of Revenue) 

મૂડીવાદી બજાર-વ્યવસ્થામાં ઉત્પાદનનો હેતુ મહત્તમ નફાનો છે. તેથી આવકના ખ્યાલોનું મહત્વ વધારે છે. પેઢીની ૧૯ આવક તેના કુલ ખર્ચથી વધારે થાય તો પેઢીને નફો મળે છે અને જો પેઢીના નિર્ણપથી પેઢીની કુલ આવક તેના કુલ ખર્ચથી ઓછી થાય તો પેઢીને ખોટનો સામનો કરવો પડે છે. પરંતુ નફાના વિશ્લેષણમાં કુલ આવક કરતા સરેરાશ આવ અને સીમાંત આવકના ખ્યાલો વધારે મહત્ત્વના બને છે. તેથી આપણે સર્વપ્રથમ કુલ આવક, સરેરાશ આવક અને સીમાંત આવકના ખ્યાલોને સમજીએ. 

5.6.1 કુલ આવક : પેઢી ઉત્પાદન કરેલા એકમોને વેચીને જે નાણાં મેળવે તેને આવક (Revenue) કહેવાય છે. પેઢીની 

કુલ આવક પેઢીએ તેના વેચાણમાંથી જે આવક મેળવેલી હોય છે તે છે. આ ૨કમને કુલ આવક અથવા વેચાણ આવક તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પેડીની કુલ આવકનો આધાર બે બાબતો ઉપર રહેલો છે : (1) એકમદીઠ કિંમત અને (2) કુલ વેચાણ. જો આ બંને પરિબળ અથવા તેમાંથી કોઈ એક પરિબળ પણ બદલાય તો પેડીની આવક બદલાય છે. એક ઉદાહરણથી કુલ આવકને સમજીએ. એક પેઢી પેનનું ઉત્પાદન કરે છે અને પેનની બજારકિંમત એકમદીઠ ₹ 50 રાખી હોય અને પેઢીનું કુલ વેચાણ આ કિંમતે 1000 એકમનું થતું હોય તો પેઢીની કુલ આવક 100 x 50 = 2 5000 થશે. કુલ આવક જાણવા નીચેના સૂત્રનો ઉપયોગ થાય છે : કુલ માવક = વેચાણના એકમો x વસ્તુની કિંમત TRQP 

500010050 

=₹5000 

જો વેચાણના એકમો વધે-ઘટે અથવા કિંમત વધે-ઘટે અથવા બંનેમાં ફેરફાર થાય તો પેઢીની કુલ આયકની રકમ બદલાrs જાય છે. 

5.6.2 સરેરાશ આવક : કોઈ એક પેઢીની સરેરાશ આવક તે પેઢીની કુલ આવકને પેઢીના કુતા ઉત્પાદન (વેચાણ) એકમોથી ભાગવાથી મળે છે. એટલે કે, સરેરાશ આવા = TR AR = જેમાં AR = સરેરાશ આવક TR = કુલ આવ Q = વેચાણ થતી વસ્તુના એકમો ઉદાહરણ દ્વારા સમજીએ. પેઢીએ પેનનું વેચાણ 1000 એકમોનું કર્યું છે અને પેઢીની કુલ વેચાણ-આવક ₹50,000 છે. સૂત્ર પ્રમાણે મૂકીએ તો, 50000 =₹50 એ સરેરાશ આવક છે. એટલે કે પેનના એક એકમદીઠ થતી આવક બે સરેરાશ આવક છે. 1000 સામાન્ય રીતે પેઢી બધા એકમોનું વેચાણ એક્સરખી કિંમતે કરે છે તો સરેરાશ આવક કિંમત જેટલી હોય છે. એવું માની લેવામાં 0 

57  આવક અને ખર્ચના ખ્યાલો

Page 14

1. પ્રશ્ન: સરેરાશ આવક (AR) અને સીનીમાત આવક (MR) વચ્ચેનો સંબંધ શું છે?

ઉત્તર: સરેરાશ આવક અને સીમાત આવક પુરણી રીતે સમાન છે જ્યારે બજાર પૂર્ણ હરીફાઈ ધરાવે છે. તેનું અર્થ એ છે કે, જો પેઢી વસ્તું ₹50 વેચે છે, તો એની સરેરાશ આવક અને સીમાત આવક પણ ₹50 છે.

1. પ્રશ્ન: સીમાત આવક શું છે?

ઉત્તર: સીમાત આવક એ વધારાના એકમના વેચાણથી પેઢી દ્વારા મળતી આવક છે.

2. પ્રશ્ન: ઉદાહરણ સાથે સીમાત આવક માટેની ગણતરી સમજો.

ઉત્તર: ઉદાહરણ: પેઢી 1000 પેન વેચી ₹50,000 મેળવે છે. હવે 1001મા પેન વેચવાથી આવક ₹50,045 થાય છે. તો,

$$MR = 50,045 - 50,000 = ₹45$$

3. પ્રશ્ન: પૂર્ણ હરીફાઈવાળા બજારમાં કુલ આવક, સીમાત આવક અને સરેરાશ આવકનો સંબંધ શું છે?

ઉત્તર: પૂર્ણ હરીફાઈવાળા બજારમાં, પેઢી માટે દર એકમનો વેચાણ કિંમત નિશ્ચિત હોય છે અને તે સરેરાશ આવક (AR) અને સીમાત આવક (MR) સાથે સરખી રહે છે.

2. પ્રશ્ન: ઉત્પાદનની કિંમત અને સરેરાશ આવક વચ્ચે શું સંબંધ છે?

ઉત્તર: પૂર્ણ હરીફાઈમાં પેઢી જે કિંમત પર વેચાણ કરે છે, તે એનો સરેરાશ આવક પણ હશે.

3. પ્રશ્ન: પૂર્ણ હરીફાઈમાં અરજિ અને સીમાત આવકના પેડી માટેની આકૃતિ કઈ રીતે જોવા મળે છે?

ઉત્તર: પુર્ણ હરીફાઈમાં, AR અને MR ની આકૃતિ યથાવત રહે છે, અને આ બંને એક જ સ્તરે સુમેળ ધરાવતી હોય છે.

4. પ્રશ્ન: પૂર્ણ હરીફાઈના બજારમાં પેઢી માટેના નફાના દરને શું કહેવું?

ઉત્તર: પૂર્ણ હરીફાઈમાં, પેઢી બજાર ભાવે વેચાણ કરે છે અને તે કોઈ ભાવે તેની નફાની ધારણા અથવા અસર કરી શકતી નથી.

પ્રશ્ન: સીમાત આવક અને સરેરાશ આવક વચ્ચે કેવી રીતે ફેરફાર થાય છે?

ઉત્તર: લગભગ દરેક દ્રષ્ટિએ, સીમાત આવક અને સરેરાશ આવક વચ્ચેનો ફેરફાર તે સમયે થાય છે જ્યારે પૂર્ણ હરીફાઈના બજારમાં નફાની ગ્રોથ કે ઘટાડાની વાત આવે છે.

Page 15

1. સરેરાશ ખર્ચ શું છે?
સરેરાશ ખર્ચ એ એકમદીઠ કુલ ખર્ચ છે, જેનો હિસાબ દરેક ઉત્પાદન એકમ પર થાય છે.

2. સામાંતર ખર્ચ શું છે?
સમાંતર ખર્ચ એ એ વ્યય છે જે એક નવો ઉત્પાદન એકમ બનાવવામાં થતો છે.

3. કોલ્ડ ખર્ચને ઉદાહરણ સાથે સમજાવો.
કોલ્ડ ખર્ચ એ તે ખર્ચ છે જે તાત્કાલિક ભાવે બદલાતા નથી, જેમ કે ભાડું.

4. નાણાંકીય ખર્ચ શું છે?
નાણાંકીય ખર્ચ એ તે ખર્ચ છે જે પેઢીની નાણાંકીય વ્યવહારો માટે થાય છે, જેમ કે વ્યાજ અને પેઢી દ્વારા કરવામાં આવેલી પેમેન્ટ.

5. કુલ ખર્ચ અને કુલ આવકનો અર્થ આપો.
કુલ ખર્ચ એ પેઢીની કુલ ખર્ચો છે, જ્યારે કુલ આવક એ પેઢી દ્વારા વેચાણથી મેળવેલી કુલ આવક છે.

6. તાત્કાલિક નફો અને લાંબા ગાળાના નફા વચ્ચેનો તફાવત શું છે?
તા કાલિક નફો એ છે જે ટૂંકા ગાળામાં થાય છે, જ્યારે લાંબા ગાળાના નફામાં મૌલિક પરિબળો પણ આળસ સાથે આવે છે.

7. પંચાવન ખર્ચ શું છે?
પંચાવન ખર્ચ એ એક વ્યય છે જે જેનાથી કોઈ વ્યાપાર ખર્ચના ભાવોથી પરેશાન ન થાય.

8. વાસ્તવિક ખર્ચ અને વૈકલ્પિક ખર્ચ વચ્ચેનો તફાવત શું છે?
વાસ્તવિક ખર્ચ એ પેઢી દ્વારા કરવામાં આવેલો ખર્ચ છે, જ્યારે વૈકલ્પિક ખર્ચ એ એવા ખર્ચો છે જે અન્ય વિકલ્પ પસંદ કરવામાં આવે છે.

9. સમાંતર આવક (Marginal Revenue) શું છે?
સમાંતર આવક એ છે જે નવી ખૂણાની વેચાણથી મેળવનાર હોય છે.

10. ટૂંકો ગાળો શું છે?
ટૂંકો ગાળો એ સંકટ અથવા સ્થિતિનું એક મર્યાદિત સમાધાન છે.

11. મુખ્ય બજાર સિસ્ટમ શું છે?
મુખ્ય બજાર સિસ્ટમ એ એક સારા અને સેવાના વિતરણ અને વિનિમય માટેની સંસ્થા છે.

12. વ્યાજખર્ચ શું છે?
વ્યાજખર્ચ એ તે ચૂકવણી છે જે મૂડી પર વ્યાજ તરીકે કરવું પડે છે.

13. ક્લાસિક લાભ (Classic profit) શું છે?
ક્લાસિક લાભ એ છે જે પેઢી દ્વારા ટોચના મકાન અને સંસ્થાના આરંભિક નફાથી થાય છે.

14. બિન-લાભ વચન ક્યાં થાય છે?
બિન-લાભ વચન એ એવા ખર્ચ છે જે પ્રતિક્રિયાના મૌલિક દૃષ્ટિકોણથી પરિબળો સાથે હોઈ શકે છે.

15. પેઢી માટે નફા અને નુકસાનના આકૃતિ કેવી હોય છે?
પેઢી માટે નફા અને નુકસાનના આકૃતિ U આકારમાં હોય છે.

Page 16 

1. ઉત્પાદન-ખર્ચ શું છે?

ઉત્પાદન-ખર્ચ એ એ નાણાંકીય ખર્ચ છે જે વસ્તુ અથવા સેવા બનાવતી વખતે થાય છે.

2. સ્થિર ખર્ચ શું છે?

સ્થિર ખર્ચ એ એ ખર્ચ છે જે ઉત્પાદનની માત્રા વધે અથવા ઘટે ત્યારે પણ સ્થિર રહે છે, જેમ કે ભાડું, મશીન ખર્ચ.

3. અસ્થિર ખર્ચ શું છે?

અસ્થિર ખર્ચ એ એ ખર્ચ છે જે ઉત્પાદનની માત્રા વધતા ઘટે છે, જેમ કે કાચા માલ અને મજૂરી ખર્ચ.

4. કુલ ખર્ચ શું છે?

કુલ ખર્ચ એ સંકલિત ખર્ચ છે, જેમાં સ્થિર અને અસ્થિર બંને ખર્ચો સમાવિષ્ટ હોય છે.

5. સરેરાશ ખર્ચ શું છે?

સરેરાશ ખર્ચ એ કુલ ખર્ચનો ઉત્પાદનના એકમ દ્વારા વિભાજિત પરિણામ છે.

6. સમાંતર ખર્ચ શું છે?

સમાંતર ખર્ચ એ એ ખર્ચ છે જે એક નવા ઉત્પાદનના એકમને ઉમેરવાથી થાય છે.

7. વૈકલ્પિક ખર્ચ શું છે?

વૈકલ્પિક ખર્ચ એ એ કિંમત છે જે તમે એક વિકલ્પ પસંદ કરતા બીજા વિકલ્પનો ગુમાવેલો લાભ છે.

8. સરેરાશ આવક શું છે?

સરેરાશ આવક એ એ આવક છે જે દરેક વેચાણના એકમ પર પ્રાપ્ત થાય છે.

9. સમાંતર આવક શું છે?

સમાંતર આવક એ એ આવક છે જે દરેક નવા વેચાણના એકમ માટે ઉમેરાય છે.

10. પૂર્ણ હરીફાઈ શું છે?

પૂણઃ હરીફાઈ એ એવો બજાર છે જ્યાં ઘણાં વેચનારા અને ખરીદનારાઓ હોય છે, અને દરેક પેઢી ભાવને સ્વીકારતી હોય છે.

11. અસ્થિર ખર્ચનો આકાર કેમ હોય છે?

અસ્થિર ખર્ચનો આકાર એ યૂ આકારમાં હોય છે, જે પહેલાં ઘટે છે અને પછી વધે છે.

12. સામાન્ય પેઢી (Firm) શું છે?

સામાન્ય પેઢી એ એ આર્થિક એકમ છે જે ઉત્પાદિત વસ્તુઓ અથવા સેવાઓ વેચીને નફો મેળવવાની કોશિશ કરે છે.

13. કુલ આવક અને સરેરાશ આવકમાં શું તફાવત છે?

કુલ આવક એ તે સંપૂર્ણ આવક છે જે પેઢી પોતાના ઉત્પાદનોના વેચાણથી મેળવતી છે, જ્યારે સરેરાશ આવક એ તે આવક છે જે દરેક વેચાણના એકમ પર પ્રાપ્ત થાય છે.

14. નાણાકીય ખર્ચ શું છે?

નાણાકીય ખર્ચ એ એ ખર્ચ છે જે નાણાંના સ્વરૂપમાં થાય છે, જેમ કે મજૂરી, કાચા માલ, મશીનના ખર્ચ.

15. સ્થિર ખર્ચ અને અસ્થિર ખર્ચમાં શું તફાવત છે?

સ્થિર ખર્ચ એ એવા ખર્ચો છે જે ઉત્પાદનના પ્રમાણથી સ્વતંત્ર છે, જ્યારે અસ્થિર ખર્ચ એ એવા ખર્ચો છે જે ઉત્પાદનના પ્રમાણ સાથે બદલાય છે.

Page 17

પ્ર.1: સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ શું છે?
ઉ: કુલ સ્થિર ખર્ચને કુલ ઉત્પાદનના એકમોથી ભાગીને મળતો દર એકમનો ખર્ચ એટલે સરેરાશ સ્થિર ખર્ચ (Average Fixed Cost - AFC) છે.

પ્ર.2: સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ શું છે?
ઉ: કુલ અસ્થિર ખર્ચને કુલ ઉત્પાદિત એકમોથી ભાગવાથી મળતો દર એકમનો ખર્ચ એટલે સરેરાશ અસ્થિર ખર્ચ (Average Variable Cost - AVC) છે.

પ્ર.3: સરેરાશ કુલ ખર્ચ શું છે?
ઉ: કુલ ખર્ચ (TC) ને કુલ ઉત્પાદનના એકમોથી ભાગીને મળતો દર એકમનો ખર્ચ એટલે સરેરાશ કુલ ખર્ચ (Average Cost - AC) છે.
AC = AFC + AVC

પ્ર.4: સીમાંત ખર્ચ શું છે?
ઉ: કુલ ખર્ચમાં એક વધારાના ઉત્પાદિત એકમને કારણે થતા વધારા અથવા ઘટાડાને સીમાંત ખર્ચ (Marginal Cost - MC) કહે છે.

પ્ર.5: કુલ આવક શું છે?
ઉ: પેઢીએ તેના તમામ એકમો વેચીને મેળવેલી કુલ રકમ એટલે કુલ આવક (Total Revenue - TR) છે.
TR = Units Sold × Price

પ્ર.6: સરેરાશ આવક શું છે?
ઉ: કુલ આવકને કુલ વેચાણ એકમોથી ભાગીને મળતી દર એકમની આવક એટલે સરેરાશ આવક (Average Revenue - AR) છે.

પ્ર.7: સીમાંત આવક શું છે?
ઉ: વધારાના એક એકમ વેચવાથી કુલ આવકમાં જે વધારો થાય છે તેને સમાંત આવક (Marginal Revenue - MR) કહે છે.

પ્ર.8: ટૂંકી ગાળો શું છે?
ઉ: એવો ગાળો કે જેમાં પેઢી સાધનો (જેમ કે મશીનો, પ્લાન્ટ)માં ફેરફાર કરી શકતી નથી, તે ટૂંકી ગાળો (Short Run) કહેવાય છે.

પ્ર.9: લાંબી ગાળો શું છે?
ઉ: એવો ગાળો કે જેમાં પેઢી સાધનોમાં પરિવર્તન કરી શકે છે, તે લાંબી ગાળો (Long Run) કહેવાય છે.

🔹 લાંબા પ્રશ્નોત્તરી (Long Questions with Answers):

પ્ર.1: સીમાંત આવક અને સરેરાશ આવક વચ્ચેનો સંબંધ સમજાવો.
ઉ: જ્યારે વેચાણ કિંમત સ્થિર હોય છે (દર્દરભાવ), ત્યારે દરેક એકમની આવક એકસમાન હોય છે. એટલે MR = AR.

જ્યારે વેચાણ કિંમત ઘટતી હોય છે (જેમ કે એકમ વધતા ભાવ ઘટે), ત્યારે MR < AR થાય છે.

MR એ TRના વધારા અથવા ઘટાડાને દર્શાવે છે જ્યારે AR એ TR નું સરેરશ દર્શાવે છે

Editing By--Liza Mahanta