Chapter  2

ਧਰਾਤਲ



1. ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ-

1. ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਵੰਡ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਵੰਡ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਇਕਾਈਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:

  1. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ (Himalayan Mountain Range)
  2. ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ (Peninsular Plateau)
  3. ਮੈਦਾਨ (Plains)
  4. ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨ (Coastal Plains)
  5. ਦੁਪਦਾਟੂ (Islands)

ਇਹ ਸਭ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਰਚਨਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।


2. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

  1. ਲੰਬਾਈ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਤਕਰੀਬਨ 2,400 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ, ਨੇਪਾਲ, ਭੂਤਾਨ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
  2. ਚੌੜਾਈ: ਇਹ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ 200 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ 400 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਚੌੜੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
  3. ਉਚਾਈ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤਾਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਕੁਝ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ 8,848 ਮੀਟਰ (ਸਾਗਰ ਪੱਧਰ ਤੋਂ) ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪਰਬਤ, ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੇਸਟ, ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇਹ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁੰਨੀ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢਕੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।


3. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ ?

ਉੱਤਰ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਭੂਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਪਟਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜਥਿਆਂ ਅਤੇ ਟੇਕਟਾਨਿਕ ਪਲੈਟਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਈ ਗਈ ਹੈ:

  1. ਪਟਲੀਆਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ (Plate Tectonics): ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਜਨਮ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਇੰਡੋ-ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਨ ਟੇਕਟਾਨਿਕ ਪਲੈਟ ਉੱਤਰੀ ਧੁਰੀ (Eurasian Plate) ਨਾਲ ਟਕਰਾਏ। ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਦੁਆਰਾ ਇੰਡੋ-ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਨ ਪਲੈਟ ਉੱਪਰ ਉਠ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਸੰਕੁਚਨ ਅਤੇ ਉਤੱਪਤੀ ਹੋਈ।
  2. ਜਨਮ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ: ਇਸ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭੂਮੀ ਦੇ ਹਿਸੇ ਉੱਪਰ ਉਠੇ, ਜਦਕਿ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਮੰਝੇ ਅਤੇ ਘੁੰਮੇ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਥਰਾਂ ਅਤੇ ਜਥੇ ਸਮੁੱਚੇ ਹੋਏ, ਜੋ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਠੋਰ ਹੋਏ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲੀਆ ਬਣੇ। ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਧੁਰੀਆਂ ਦੇ ਚਾਲੂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੀਂਹ, ਬਰਫ ਅਤੇ ਭੂਚਾਲ ਆਏ, ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਏ।
  3. ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਗਲੈਸ਼ੀਅਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਜੰਤਰਾਈ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰੂਪਾਂਤਰ ਆਏ। ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਗਲੈਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੀ ਚਾਲੀ ਵੱਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਬਤਾਂ ਦੀ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਉਚਾਈ ਬਦਲਦੀ ਗਈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਟਲੀਆਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਭੂਤਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।


4. ਟਰਾਂਸ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸ।

ਉੱਤਰ: ਟਰਾਂਸ ਹਿਮਾਲਿਆ (Trans-Himalayas) ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤਾਂ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਉੱਚੇ ਅਤੇ ਅਜੀਬ ਰੂਪ ਵਾਲੇ ਪਰਬਤਾਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਨੁਬ्रा ਬੁਲਜਾ (Nubra Bulja)
  2. ਗੰਗਛੀ (Gangche)
  3. ਬਾਰੇਲਾਂਗ (Bareilang)
  4. ਸ਼ਾਯਕ ਰਿੱਜ (Shyak Ridge)
  5. ਚਾਂਡੇਨੋ (Chandeno)
  6. ਪਹਲਾਜੀ (Pahlaaji)
  7. ਤਾਂਡ (Tand)

ਇਹ ਟਰਾਂਸ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਕਈ ਉੱਚੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਕੌਮੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤਿਹਾਸਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।


5. ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ 8000 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚਾਈ ਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

ਉੱਤਰ: ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ (Great Himalayas) ਵਿੱਚ 8000 ਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚੋਟੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:

  1. ਐਵਰੇਸਟ (Mount Everest) - 8848 ਮੀਟਰ (ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ)
  2. ਕਾਂਚਨਜੰਗਾ (Kangchenjunga) - 8586 ਮੀਟਰ
  3. ਲੋਤਸੇ (Lhotse) - 8516 ਮੀਟਰ
  4. ਮਕਾਲੂ (Makalu) - 8485 ਮੀਟਰ
  5. ਚੋ-ਓਯੂ (Cho Oyu) - 8201 ਮੀਟਰ
  6. ਧੌਲਾਗਿਰੀ (Dhaulagiri) - 8167 ਮੀਟਰ
  7. ਮਾਨਾਸਲੂ (Manaslu) - 8163 ਮੀਟਰ
  8. ਨੰਗਾ ਪਰਬਤ (Nanga Parbat) - 8125 ਮੀਟਰ
  9. ਅੰਨਾਪੂਣਾ (Annapurna) - 8091 ਮੀਟਰ

ਇਹ ਸਭ ਚੋਟੀਆਂ ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀਆਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਗਿਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।


6. ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੁਆਨ ਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੁਆਨ ਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਹਾੜਾਂ (Young and Ancient Mountains) ਦੇ ਮੁੱਖ ਨਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:

ਜੁਆਨ ਪਹਾੜ (Young Mountains):

  1. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ (Himalayas)
  2. ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ (Eastern Ghats)
  3. ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ (Western Ghats)
  4. ਸਾਟਪੁੜਾ ਪਰਬਤ (Satpura Range)
  5. ਵੀਨਧਾ ਪਰਬਤ (Vindhya Range)

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਹਾੜ (Ancient Mountains):

  1. ਆਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ (Aravalli Range)
  2. ਸੁਤਲੇਜ-ਯਮੁਨਾ ਦਿਓਰਾਂ (Sutlej-Yamuna Doab)
  3. ਦੱਕਣੀ ਪਠਾਰ (Deccan Plateau)

ਇਹਨਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਉਚਾਈ ਕਾਫੀ ਵੱਖਰਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਜੁਆਨ ਅਤੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਆਰਾਵਲੀ ਅਤੇ ਦੱਕਣੀ ਪਠਾਰ ਜੇਹੇ ਪਹਾੜ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਘਟੇ ਹੋਏ ਹਨ।


7. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਰਾੜ ਘਾਟੀਆਂ ਕਿੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਰਾੜ ਘਾਟੀਆਂ (Faults and Valleys) ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਘਾਟੀਆਂ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਦਰਤੀ ਦੋਹਰਾਈ ਜਾਂ ਫਾਲਟ ਲਾਈਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਰਾੜ ਘਾਟੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:

  1. ਵਿਆਪਾਰ ਦਰਾੜ (Great Boundary Fault):

    • ਇਹ ਦਰਾੜ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਾਤਲ ਭਿੰਨ ਹੋਈ ਹੈ।

  2. ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਘਾਟ (Peninsular Fault):

    • ਇਹ ਘਾਟ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਠਾਰ ਅਤੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਦੱਕਣੀ ਪਠਾਰ ਅਤੇ ਅਰਾਵਲੀ ਸਿੱਕਲ ਨਾਲ ਹੈ।

  3. ਰਾਜਸਥਾਨ ਘਾਟ (Rajasthan Fault):

    • ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਇਹ ਦਰਾੜ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਆਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲੰਬੀ ਹੈ।

  4. ਗੰਗਾ ਕ੍ਰੈਟ (Ganga Rift):

    • ਗੰਗਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕ੍ਰੈਟ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

  5. ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ ਦੀ ਦਰਾੜ (Eastern Ghat Fault):

    • ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ ਦੀ ਦਰਾੜ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਛੋਟੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਘਾਟਾਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਨੂੰ ਬਿਬੇਕ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਘਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਾੜੀਆਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਰਾਤਲ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਟੇਕਟੋਨਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।


8. ਡੈਲਟਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ: ਡੈਲਟਾ (Delta) ਇੱਕ ਪ੍ਰाकृतिक ਭੂਗੋਲਿਕ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦਰਿਆ ਦੇ ਮੱਧ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਰਵਾਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮਿੱਟੀ (ਸੈਡਿਮੈਂਟ) ਦੇ ਜਮਾਅ ਨਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਰਵਾਨੀ ਘਟਣ ਜਾਂ ਹੌਲੀ ਹੋਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਕਈ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਧਾਰਾਂ ਜਾਂ ਚੈਨਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਕਾਰ ਵਾਲਾ ਢਾਂਚਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਡੈਲਟਾ ਅਕਸਰ ਸਮੁੰਦਰ ਜਾਂ ਝੀਲ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਡੈਲਟਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲਛਣ:

  1. ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਚੈਨਲ: ਡੈਲਟਾ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆ ਦਾ ਪਾਣੀ ਅਕਸਰ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਚੈਨਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰੁਖ ਨੂੰ ਬਦਲਦੇ ਹਨ।

  2. ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਟਨ-ਵਾਧਾ: ਡੈਲਟਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਰਵਾਨੀ ਹੌਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੈਡਿਮੈਂਟ ਸਥਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

  3. ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ: ਡੈਲਟਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਖੇਤਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਫਾਇਦਮੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਡੈਲਟੇ:

  1. ਗੰਗਾ ਦਾ ਡੈਲਟਾ (Sundarbans Delta): ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਡੈਲਟਾ ਹੈ ਜੋ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰ ਦਰਿਆ ਦੇ ਮਿਲਣ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ।

  2. ਮੁੱਖ ਡੈਲਟਾ: ਕਾਂਨੇ, ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰ, ਮਹਾਨਦੀ, ਅਤੇ ਕਾਵਰੀ ਡੈਲਟੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।

ਡੈਲਟਾ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਹਾਇਕ ਕਿਰਿਆ:

  • ਪ੍ਰाकृतिक ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਧਾਰਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਡੈਲਟਾ ਖੇਤਰ ਮੱਛੀਪਾਲਨ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਖੇਤਰ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।


9. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਡੈਲਟਾਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ:

  1. ਗੰਗਾ-ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰ ਡੈਲਟਾ (Sundarbans Delta)

    • ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੰਗਰੋਵ ਜੰਗਲ ਵਾਲਾ ਡੈਲਟਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪଶਚਿਮ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

  2. ਮੇਹਾਨਦੀ ਡੈਲਟਾ (Mahanadi Delta)

    • ਇਹ ਓਡੀਸ਼ਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਹਾਨਦੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ।

  3. ਕਾਵਰੀ ਡੈਲਟਾ (Kaveri Delta)

    • ਇਹ ਤਮਿਲਨਾਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਵਰੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਮੱਛੀਪਾਲਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।

  4. ਨর্মਦਾ ਡੈਲਟਾ (Narmada Delta)

    • ਇਹ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਨਰਮਦਾ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ।

  5. ਤਾਪੀ ਡੈਲਟਾ (Tapi Delta)

    • ਇਹ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਤਾਪੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ।

  6. రేణగం (Godavari Delta)

    • ਇਹ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਗੋਦਾਵਰੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਨਾਲ ਬਣਦਾ ਹੈ।

  7. લક્ષદ્વીપ ટાપૂ (Lakshadweep)

    • ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡੈਲਟਾ ਅਤੇ ਕ Coral Reefs ਤੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਇਹ ਡੈਲਟਾ ਖੇਤਰ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ, ਜਲਵਾਯੂ, ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।


10. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਦਰੇ ਜਾਂ ਰਸਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਰੇ ਅਤੇ ਰਸਤੇ ਹਨ ਜੋ ਵਪਾਰ, ਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ στραਤਗਿਕ ਮਕਸਦਾਂ ਲਈ ਅਹਮ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦਰੇ ਹਨ:

  1. ਕੁਮਾਓਂ ਦਾ दरा (Kumaon Pass)

    • ਇਹ ਰਸਤਾ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਮਾਓਂ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਸਤਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਤिबਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ।

  2. ਨਿਊਲਾਸ਼ੀ ਦਰਾ (Nathu La Pass)

    • ਇਹ ਦਰਾ ਸਿਕਕੀਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੋਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਿਕ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਥੇ ਤਸਕਾਰ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰੁਚੀ ਦਾ ਮਦਦਾ ਰਹੇ ਹਨ।

  3. ਕਾਬੂਲ ਦਰਾ (Kabuli Pass)

    • ਇਹ ਦਰਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਸੰਪਰਕ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਸੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

  4. ਬੌਗੜੀ ਦਰਾ (Bogra Pass)

    • ਇਹ ਦਰਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਤਾਰਫ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਰਸਤੇਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈ।

  5. ਮੁੰਬਈ ਪਾਸ (Mumbai Pass)

    • ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਰਸਤਾ


11. ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪਰਬਤੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸ।

ਉੱਤਰ: ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪਰਬਤੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:

  1. ਵਿਸ਼ਾਲਪਾ (Vishalpa)

  2. ਪੰਜਾਬੀ ਹਿਮਾਲਿਆ (Punjabi Himalaya)

  3. ਪਾਰਾ ਹਿਮਾਲਿਆ (Para Himalaya)

  4. ਹਿੰਦੀ ਪਹਾੜ (Hindi Peaks)


12. ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀਆਂ-ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਘਾਟੀਆਂ ਤੇ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ: ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਘਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:

  1. ਕੁਨਾਰ ਘਾਟੀ (Kunar Valley) - ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸੁਹਾਵਣੀ ਘਾਟੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

  2. ਪੱਸ਼ਮੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਖੇਤਰਾਂ (Western Himalayan Regions) - ਇਹ ਖੇਤਰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਪੰਜੇਬ ਨਾਲ ਸਥਿਤ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸਿਹਤ ਬਿਹਤਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਸਿਹਤ ਸਥਾਨ ਹਨ।

  3. ਨੈਨੀਤਾਲ (Nainital) - ਨੈਨੀਤਾਲ ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿਹਤ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਕੁਦਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਠੰਡੇ ਮੌਸਮ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

  4. ਮਾਨਲੀ (Manali) - ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਹਾਵਣਾ ਸਿਹਤ ਸਥਾਨ, ਜੋ ਘਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਤਾਜ਼ਗੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

  5. ਕੁਲੂ (Kullu) - ਇਹ ਖੇਤਰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਦੇ ਸੁਹਾਵਣੇ ਪਹਾੜੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਠੰਡਾ ਮੌਸਮ ਸਿਹਤ ਲਈ ਫਾਇਦਮੰਦ ਹਨ।

ਇਹ ਸਥਾਨ ਛੋਟੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ।


13. ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਦੂਨ ਘਾਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਦੂਨ (Doon) ਘਾਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:

  1. ਹਾਊਲੀ ਦੂਨ (Hawala Doon) – ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੂਨ ਘਾਟੀ ਹੈ ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

  2. ਸੋਹਨਾ ਦੂਨ (Sohana Doon) – ਇਹ ਦੂਨ ਦੱਖਣੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

  3. ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੂਨ (Shivalik Doon) – ਇਹ ਘਾਟੀ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਦਲਦਲ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨੈਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

  4. ਟिहਰੀ ਦੂਨ (Tehri Doon) – ਇਹ ਟਿਹਰੀ ਨਗਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜਕਲ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਲ-ਭੰਡਾਰ (water reservoir) ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

  5. ਕੁਲੂ ਦੂਨ (Kullu Doon) – ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਹ ਦੂਨ ਘਾਟੀ ਆਪਣੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਹਰਿਆਲੀ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਦੂਨ ਘਾਟੀਆਂ ਆਪਣੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ, ਕੌਮੀ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।


14. ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪੂਰਬੀ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ ।

ਉੱਤਰ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪੂਰਬੀ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:

  1. ਉੱਤਰੀ ਹਿਮਾਲਿਆ (Northern Himalayas) – ਇਹ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।

  2. ਅਸ਼ੋਕ ਹਿਮਾਲਿਆ (Assam Himalayas) – ਇਹ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰਬੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸਮ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।

  3. ਉੱਤਰੀ ਪੂਰਬੀ ਹਿਮਾਲਿਆ (Northeastern Himalayas) – ਇਹ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਗਾਂਲੈਂਡ, ਅਰुणਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।

  4. ਪੀਲਿਂਗ ਹਿਮਾਲਿਆ (Peling Himalayas) – ਪੀਲਿਂਗ ਹਿਮਾਲਿਆ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਉਚਾਈ ਕਾਫੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।

  5. ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰਾ ਹਿਮਾਲਿਆ (Brahmaputra Himalayas) – ਇਹ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰਾ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਛੇੜਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਚੇਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਤਿਖੇ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਘਾਟੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।


15. ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਭੂ-ਆਕਾਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਭੂ-ਆਕਾਰ ਹਨ:

  1. ਡੈਲਟਾ (Delta): ਇਹਨਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਲਈ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਜਮਾਵਟ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਡੈਲਟਾ, ਜੋ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।

  2. ਫ਼ਲੂਵੀ ਮੈਦਾਨ (Fluvial Plains): ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਰੇਤ ਦੇ ਨਗਰੇ ਪਸਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਪਜਾਊ ਖੇਤਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

  3. ਗ਼ੜਾਂ ਜਾਂ ਘਾਟੀਆਂ (Gorges or Valleys): ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭੁਸਾਵੇ ਜਾਂ ਖਿੱਚ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਘਾਟੀ।

  4. ਲਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਾਲੇ ਮੈਦਾਨ (Alluvial Plains): ਜਿੱਥੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵੱਧ ਦਰਜੀ ਤੇ ਵਿਛਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਪਜਾਊ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ।

  5. ਬੀਹੜਾ (Barrage): ਜਿੱਥੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਜਾਂ ਨਦੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜਥੇਬੰਦ ਜਾਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਾਲਾਬ ਜਾਂ ਜਹਾੜੀ।

ਇਹ ਭੂ-ਆਕਾਰ ਉੱਤਰੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਅਸਰ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਥੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।


16. ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-ਦੋਆਬ (Inter-Nuves) ਖੇਤਰ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-ਦੋਆਬ (Inter-Nuves) ਖੇਤਰ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਉਪਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ-ਦੋਆਬ ਖੇਤਰ ਹਨ:

  1. ਗੰਗਾ-ਯਮੁਨਾ ਦੋਆਬ (Ganga-Yamuna Doab): ਇਹ ਖੇਤਰ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਹੈ।

  2. ਰਵੀ-ਬੇਤਵਾਂ ਦੋਆਬ (Ravi-Bias Doab): ਇਹ ਖੇਤਰ ਰਵੀ ਅਤੇ ਬੇਤਵਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਉਪਜਾਊ ਹੈ।

  3. ਸਤਲੁਜ-ਬੇਤਵਾਂ ਦੋਆਬ (Satluj-Bias Doab): ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬੇਤਵਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

  4. ਗੰਗਾ-ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰ ਦੋਆਬ (Ganga-Brahmaputra Doab): ਇਹ ਖੇਤਰ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਤ੍ਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇਹ ਅੰਤਰ-ਦੋਆਬ ਖੇਤਰ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਤਾਕਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।


17. ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਮੈਦਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ-ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਦਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕਾਫੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ 1,600 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (ਕ੍ਰਮਾਂਕਿਤ) ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਸਾਮ ਰਾਜ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਚੀਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ।

ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਹੇਠਲੀਆਂ ਖਾਸ ਖੂਬੀਆਂ ਹਨ:

  • ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੈ।

  • ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਮੈਦਾਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਉਪਜਾਊ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਾਨ ਅਤੇ ਚਿਣੀ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

  • ਇਹ ਖੇਤਰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਦਰਿਆ ਵੱਡੀ ਤੱਤ-ਫੈਲੀ ਐਲਾਕਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।


18. ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।

ਉੱਤਰ:  ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਜੰਮਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਹਰਿਆਣਾ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।

ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ:

  • ਇਹ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੱਖਣੀ ਹਰਿਆਣਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।

  • ਇਸਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕਰੀਬ 800 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।

  • ਇਹ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਰੇगਿਸਟਾਨ ਦੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੋਟੀ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਚੋਟੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਚੀਆਂ ਵੀ ਹਨ।

ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ:

  • ਅਰਾਵਲੀ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਗੰਗਨਗੜ੍ਹ (Guru Shikhar) ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ Mount Abu ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

  • ਗੰਗਨਗੜ੍ਹ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਲਗਪਗ 1,722 ਮੀਟਰ (5,650 ਫੁਟ) ਹੈ।



19. ਮੈਸੂਰ ਦੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਉਪ-ਭਾਗ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਮੈਸੂਰ ਦੀ ਪਠਾਰ (Mysore Plateau) ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਠਾਰ ਨੂੰ "ਕਰਨਾਟਕ ਪਠਾਰ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਿਰਦਵਾਰੀ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਬੰਗਲੂਰ ਪਠਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਮੈਸੂਰ ਦੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਉਪ-ਭਾਗ:

  1. ਪੱਛਮੀ ਮੈਸੂਰ ਪਠਾਰ (Western Mysore Plateau):

    • ਇਹ ਹਿੱਸਾ ਪੱਛਮੀ ਗਘਾੜੀ ਪਹਾੜਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੈਸੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

    • ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚਾਹ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

  2. ਪੂਰਬੀ ਮੈਸੂਰ ਪਠਾਰ (Eastern Mysore Plateau):

    • ਇਹ ਖੇਤਰ ਦੱਖਣੀ ਕਿਸ਼ਮਤ ਦੇ ਬੰਗਲੂਰ ਪਠਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।

    • ਇਸਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਰਚਨਾ ਉੱਚੀਆਂ ਹਿੱਲਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਜਲਗ੍ਰੰਥ ਤੰਤੂਆਂ ਦਾ ਹੈ।

  3. ਮੈਸੂਰ ਦੀ ਝਾਂਡੀਲੀ ਪਠਾਰ (Mysore Valley):

    • ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੈਸੂਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

    • ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਚਾਹ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।

ਮੈਸੂਰ ਪਠਾਰ ਦੇ ਇਹ ਉਪ-ਭਾਗ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਵਣਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਲੋਕੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ لحاظ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।


20. ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ:ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਉੱਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਦਿੱਖਮਲਾਈ (Dilkhamalai)

  2. ਹੇਮਦਰੀ (Hemadri)

  3. ਅਗਾਸੀ ਮਾਊਂਟ (Agasthyakoodam)

  4. ਮੁੱਲੇ ਪਰਬਤ (Mullayanagiri)

  5. ਅਲੱਥੁਰ (Alathur)

  6. ਸਿੰਘਾਦਿੱਲੀ (Singhadilli)

ਇਹ ਚੋਟੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਹੰਕਾਰ ਹੈ।


21. ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਦੱਖਣੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ: ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਦੱਖਣੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਨਿਲਗੀਰੀ ਪਰਬਤ (Nilgiri Hills)

  2. కార్తికేస్వర్ (Kartik Swara)

  3. வூலாமலை (Woolamalai)

  4. ஆரிகோட்டை (Ari Kotai)

  5. முகல்டி (Mukhalti)

ਇਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਣਸਪਤੀ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੋਲ ਹੈ।


22. ਅਨਾਇਮੁਦੀ ਦੀ ਗੰਢ ਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਅਨਾਇਮੁਦੀ ਦੀ ਗੰਢ (Annamalai Knot) ਤੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਜੋ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ:

  1. ਪੂਰਬੀ ਘਾਟ (Eastern Ghats) - ਇਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਨਾਇਮੁਦੀ ਗੰਢ ਦੇ ਨਾਲ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

  2. ਨਿਲਗੀਰੀ ਪਰਬਤ (Nilgiri Hills) - ਇਹ ਵੀ ਇਸ ਗੰਢ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

  3. ਅਨਾਮਾਲਾਈ ਪਰਬਤ (Anamalai Hills) - ਇਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਨਾਇਮੁਦੀ ਗੰਢ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨੂੰ "ਬਲੂ ਮاؤنਟਨਜ਼" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਾੜੀ ਰੇਖਾ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।


23. ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਪਰਬਤੀ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ (Hill Stations) ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ: ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਰਬਤੀ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ (Hill Stations) ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਉதகமੰਡਲਮ (Ooty) - ਨਿਲਗੀਰੀ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇਸਨੂੰ "ਬਲੂ ਮਾਉਂਟੇਨ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।

  2. ਕੂਰਨੂ (Kodaikanal) - ਅਨਾਮਾਲਾਈ ਪਰਬਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇਹ ਸਥਾਨ ਆਪਣੇ ਸੁੰਦਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਹਵਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

  3. முன்னாரி (Munnar) - ਕੈਰਲ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇਹ ਚਾਹ ਬਾਗਾਂ ਅਤੇ ਠੰਡੀ ਮੌਸਮ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।

  4. ਵਾਈਸਾਖਾਪਟਨਮ (Wayanad) - ਇਹ ਖੇਤਰ ਵੀ ਅਨਾਮਾਲਾਈ ਅਤੇ ਨਿਲਗੀਰੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਹਾੜੀਆਂ, ਝਰਣੇ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਵਾਦੀਆਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

  5. ਤਿਰੁਚੇਂਡੂਰ (Tiruchendur) - ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਮੱਠ ਅਤੇ ਤਟ ਆਧਾਰਤ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।

ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਿਹਤਮੰਦ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਸੈਨਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਦੇ ਹਨ।


24. ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਉਪ-ਭਾਗ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ: ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਉਪ-ਭਾਗ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਹੋਢਾ ਮੈਦਾਨ (Hodda Plain): ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਉੱਪਰੀ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਬrahmaputra ਦਰਿਆਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

  2. ਹੋਣਗ ਸਿੰਘ ਮੈਦਾਨ (Hong Sing Plain): ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰਾਜਮਾਰਗਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ।

  3. ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਖੇਤਰ (Brahmaputra Plain): ਇਹ ਖੇਤਰ ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੱਲੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਿਬਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹਨ।


25. ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੇ ਦੀਪਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।

ਉੱਤਰ:ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੇ ਦੀਪਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਲਕਸ਼ਦੀਪ (Lakshadweep):

  • ਇਹ 25 ਦੀਪਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

  • ਇਹ ਦੀਪ ਅਮੀਨਦੀਵੀ (Amindivi), ਲਕਾਦੀਪ (Laccadive), ਅਤੇ ਮਿਨੀਕੋਆਇ (Minicoy) ਵਿੱਚ ਵੰਟੇ ਹੋਏ ਹਨ।

  2. ਮਾਨਗਲੂਰਨ ਦੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਦੀਪ (Islands near Mangalore):

  • ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕਈ ਛੋਟੇ ਆइलੈਂਡਾਂ ਹਨ ਜੋ ਮੰਗਲੌਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੈਲਡੀਵੀ (Keldive) ਅਤੇ ਦੀਆ (Diu) ਆਦਿ।

  • ਇਹ ਸਾਰੇ ਦੀਪ ਖੂਬਸੂਰਤ, ਪ੍ਰाकृतिक ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਦਵਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹਨ।


26. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤੱਟਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਦੀਪ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ: ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤੱਟਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੀਪ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ:

  1. ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ (Western Coast):

    • ਐਲੀਫੈਂਟਾ ਟਾਪੂ (Elephanta Island): ਮੰਬਈ ਦੇ ਪਾਸ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗੁਫਾਵਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

    • ਦਿਉ (Diu): ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਤੱਟ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੈਲਾਨੀ ਸਥਾਨ ਹੈ।

    • ਕੋਚੀ ਦੇ ਪਾਸ ਅਦਵਿਤੀਯ ਟਾਪੂ: ਕੋਚੀ ਦੇ ਪਾਸ ਕਈ ਛੋਟੇ ਟਾਪੂ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।

  2. ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ (Eastern Coast):

    • ਭਾਸਰਾ ਟਾਪੂ (Bhasra Island): ਇਹ ਛੋਟਾ ਟਾਪੂ ਚਿਲਕਾ ਹਲਚਲ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

    • ਪਾਮਬਨ ਟਾਪੂ (Pamban Island): ਤਾਮਿਲਨਾਡ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਤੱਟ ਤੇ ਸਥਿਤ, ਜੋ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

    • ਮੇਡਾਪਮ ਅਤੇ ਕਕੋਡਾਇਲ ਟਾਪੂ: ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲਨਾਡ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਦੀਪ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤੱਟਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ, ਪ੍ਰाकृतिक ਸੋਭਾ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।


27. ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਸੀਮਾ-ਬਿੰਦੂ ਕਿੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਸੀਮਾ-ਬਿੰਦੂ ਇੰਦਰਾ ਪੁਆਇੰਟ (Indira Point) ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਟਾਪੂ ਗ੍ਰੇਟ ਨਿਕੋਬਾਰ (Great Nicobar) ਦੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪਾਂ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇੰਦਰਾ ਪੁਆਇੰਟ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਸੀਮਾ-ਬਿੰਦੂ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ 10 ਡਿਗਰੀ ਚੈਨਲ (Ten Degree Channel) ਤੇ ਸਥਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਟਾਪੂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਅਤੇ ਅਹਮ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।


28. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦੇ ਕੋਈ ਪੰਜ ਫਾਇਦੇ ਦੱਸ।

ਉੱਤਰ:ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਫਾਇਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਕੁਦਰਤੀ ਜਲ ਭੰਡਾਰ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦੇ ਉੱਚੇ ਭਾਗ ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਹਿਮ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਜਲ ਸਪਲਾਈ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪੀਣੇ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

  2. ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਢਲਾਨਾਂ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਝਰਣੇ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਹਾਈਡ੍ਰੋਪਾਵਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

  3. ਜਲਵਾਇੂ ਕਨਟਰੋਲ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੋਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਠੰਡੀਆਂ ਹਵਾ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਤੇਜ਼ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

  4. ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਅਤੇ ਪੌਧਿਆਂ ਦਾ ਸੰਭਾਲ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਲੱਖਣ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ, ਪੌਧੇ ਅਤੇ ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਜੜੀਬੂਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਖੇਤੀ ਬਦਲੀਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।

  5. ਸੈਲਾਨੀ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਸਥਾਨ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਹਾਈਕਿੰਗ, ਸਕੀਇੰਗ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਡਾਂ ਕਰਨਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਹਤਵਰਧਕ ਫਾਇਦੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਹਨਾਂ ਫਾਇਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨੇੜਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।


29. ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਰ ਦੱਸੋ।

ਉੱਤਰ:ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ: ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੰਡਾਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੋਹਾ, ਕੋਲਾ, ਅਬਰਕ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼, ਬਾਕਸਾਈਟ, ਅਤੇ ਤਾਂਬਾ। ਇਹ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਉਦਯੋਗਾਂ ਲਈ ਮੂਲ ਭੰਡਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

  2. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊਤਾ: ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਬਹੁਤ ਉਪਜਾਊ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਠਾਰ ਖੇਤੀ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਬਢ਼ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲਾਕੜੇ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

  3. ਪ੍ਰाकृतिक ਆਪਦਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭੂ-ਤਾਤਵਿਕ ਗਤਿਵਿਧੀਆਂ: ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪਭਰੰਸ਼ (faulting), ਭੂਚਾਲ ਅਤੇ ਦਰਾੜ ਘਾਟੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਭੂ-ਤਾਤਵਿਕ ਗਤਿਵਿਧੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਗਤਿਵਿਧੀਆਂ ਨੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਰੂਪਾਂਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਆਪਦਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਖਾਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਥਾਨਕ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਪਿਆ ਹੈ।

ਇਹ ਤਿੰਨ ਅਸਰ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਗੋਲਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।


30. ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕਈ ਤਿੰਨ ਲਾਭ ਦੱਸ।

ਉੱਤਰ:ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਲਾਭ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ: ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਧਰਾਤਲੀ ਮਿੱਟੀ ਬਹੁਤ ਉਪਜਾਊ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਉਤਮ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਉਤਪਾਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਵਾਲੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਰ ਖੇਤੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਵਧਦੀ ਹੈ।

  2. ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ: ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਜਹਾਜ਼ ਰਵਾਨਗੀ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਲਈ ਇਹ ਖੇਤਰ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  3. ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਵਾਧੂ ਉਰਜਾ ਸਰੋਤ: ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਾਈਡ्रो ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ। ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਅਤੇ ਜਲਵੀਧੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਅਸਾਨ ਸਥਿਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਤਿੰਨ ਲਾਭ ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਸੁਖਾਦਾਈ ਸਥਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।


II. ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਦਿਓ-

1. ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਉਠਾਨਾਂ (Uplifts) ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੱਸ।

ਉੱਤਰ:ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਉਠਾਨਾਂ (Uplifts) ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  1. ਜਮੀਨੀ ਢਲਾਨ ਅਤੇ ਫਾਲਟ ਰੇਖਾਵਾਂ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਢਲਾਨ ਅਤੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਦਰਾੜਾਂ (faults) ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦਰਾੜਾਂ ਦਾ ਉਥਾਨ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜੇ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸੈਂਕੜੇ ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਉਥੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉਹ ਉਠਾਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ ਹਨ।

  2. ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ (Volcanic Activity): ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਅਰਿਆਏ ਵਿਚ ਕੁਝ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਥਾਨ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਉਥਾਨ ਕਾਫੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਰਜਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਖਤਰਨਾਕ ਖੇਤਰ ਵੀ ਹਨ।

  3. ਜਿਓਲੋਜੀਕਲ ਅਧਿਐਨ: ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਿਓਲੋਜੀਕਲ ਅਧਿਐਨ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਲੈਟ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਥਿਊਰੀ ਅਤੇ ਫਾਲਟ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ, ਸਿੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਉਥਾਨ ਦੋ ਭੂਮੰਡਲ ਤੱਕਨੀਕੀ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਉਣ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਭੂਮੰਡਲ ਦੀਆਂ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਅਤੇ ਠੇਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭੂਤਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਨੂੰ ਉਚਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।

  4. ਪਲੈਟ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਉਥਾਨ ਭੂਮੰਡਲ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਲੈਟਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਡੋ-ਆਰਬੀਅਨ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਪਲੈਟਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਲੈਟਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਉਣ ਨਾਲ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਥੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਉਥਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ।

ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਉਥਾਨ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਜਨਮ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਬੂਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹਨ।


2. ਕੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਤੇ ਦੱਖਣ ਦੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਹਾਂ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ:

  1. ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਰਚਨਾ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਾੜਾਂ, ਮੈਦਾਨਾਂ, ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਝੀਲਾਂ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਉਚੇ ਪਹਾੜ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀ ਅਤੇ ਥੋੜੇ ਥੋੜੇ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ ਹਨ, ਪਰ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੁੰਦਰ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।

  2. ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊਤਾ: ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਢਲਾਨਾਂ ਤੋਂ ਜਮਣ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਜਾਊ ਧਰਾਤਲ ਬੜੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ।

  3. ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਤਤ ਬਰਫ਼ ਪਗਲਣ ਅਤੇ ਵਾਸ਼ਪਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ।

  4. ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਤੰਗੀ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਵਣਸਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਤੰਗੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਪੱਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

  5. ਜਲਵਾਯੂ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੋਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਬੂ ਰੁੱਦਰਾ ਕਲਾਈਮਿਟਿਕ ਸਥਿਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਿਲਦੀਆਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਇਹ ਖੇਤਰ ਜਿਓਲੋਜੀਕਲ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਵੱਖਰੇ ਹਨ।


3. ਕੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਅਜੇ ਸਚਮੁੱਚ ਹੀ ਜੁਆਨ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਹਾਂ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਅਜੇ ਵੀ ਜੁਆਨ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਵਧਦੇ ਹੋਏ ਪਹਾੜੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਬਣ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲਾਂ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ:

  1. ਭੂਤਕਾਲੀ ਉਠਾਨ (Tectonic Uplift): ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਤਖਤਾਂ ਦੇ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ ਦੀ ਟਕਰਾਅ ਨਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਉਠਾਨ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਅਜੇ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਜੇ ਵੀ ਜੁਆਨ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ।

  2. ਭੂਚਾਲ ਅਤੇ ਭੂ-ਆਕਾਰਿਕ ਚਲਾਂ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਸਚਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਅਜੇ ਵੀ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਭੂਚਾਲਾਂ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਵਾਜ਼ੂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਬਦਲਾਅ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੁਬੂਤ ਹਨ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਜੇ ਵੀ ਜੁਆਨ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਜਿਓਲੋਜੀਕਲੀ ਸਰਗਰਮ ਹਨ।

  3. ਬਰਫ਼ੀਲੀ ਮੂਹਾਂ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੀ ਹਲਚਲ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ੀਲੀ ਮੂਹਾਂ ਦਾ ਘਟਣਾ ਅਤੇ ਵਧਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੁਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਅਜੇ ਵੀ ਜੁਆਨ ਹਨ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਵੀਆਂ ਬਰਫ਼ਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਰਜ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।

  4. ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ: ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਖੇਤਰ ਅਜੇ ਵੀ ਬਦਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਰਫ਼ੀਲੀ ਪਹਾੜੀਆਂ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਜੇ ਵੀ ਇਕ ਜੁਆਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਪਰਬਤੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਜਾਰੀ ਹਨ।


4. ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਧਰਾਤਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ।

ਉੱਤਰ:ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਧਰਾਤਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:

ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ "Great Himalayas" ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਚੇ, ਬੁਲੰਦ ਅਤੇ ਤਿੱਖੀਆਂ ਢਲਾਨਾਂ ਵਾਲੇ ਪਹਾੜਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾ ਹੈ। ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਧਰਾਤਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਕੁਝ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

1. ਉੱਚਾਈ ਅਤੇ ਚੋਟੀਆਂ:

  • ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀਆਂ ਅਤੇ ਬੁਲੰਦ ਚੋਟੀਆਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਏਵਰੇਸਟ (8,848 ਮੀਟਰ) ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਸ਼ਤ (8,586 ਮੀਟਰ), ਊਤ੍ਰਾਲਾ ਅਤੇ ਊਤ੍ਰਾਗੋਊ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਕਈ ਉੱਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਹਨ।

2. ਚੋਟੀਆਂ ਦਾ ਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ:

  • ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਲੜੀ ਲਗਭਗ 2,500 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਖੇਤਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੜੀ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ, ਨੇਪਾਲ, ਭੂਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

3. ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਰਚਨਾ:

  • ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਬੁਲੰਦ ਪਹਾੜ, ਵਾਟਰਫਾਲ, ਘਾਟੀਆਂ, ਝੀਲਾਂ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਭੂਤਕਾਲੀ ਉਠਾਨ ਅਤੇ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲ ਅਤੇ ਭੂ-ਆਕਾਰਿਕ ਚਲਾਂ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਧਰਾਤਲੀ ਖੇਤਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਜੁਆਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

4. ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਮੌਸਮ:

  • ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਖਰਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਨੀਵਾਂ ਖੇਤਰ ਗਰਮ ਅਤੇ ਉੱਚੇ ਖੇਤਰ ਬਰਫ਼ੀਲੇ ਅਤੇ ਸ਼ੀਤਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉੱਚੀ ਉਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਢਲਾਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇੱਥੇ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬਰਫ਼ੀਲੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਦਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਧਰਾਤਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

5. ਭੂ-ਸਾਂਸਥਾਨਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:

  • ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਢੁਕਵੀਂ ਧਰਾਤਲ ਅਤੇ ਖੰਬੀ ਸ਼ੁੱਧ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਣਜ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਉਪਯੁਕਤ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦੇ ਹਨ।

6. ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਝੀਲਾਂ:

  • ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਉੱਚੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਦੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੰਗਾ, ਯਮੁਨਾ, ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਆਦਿ ਦੇ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਘਾਟੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਆਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

7. ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ:

  • ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਅਦਭੁਤ ਜੈਵਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬੇਹੱਦ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪੌਦੇ, ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ, ਫਲ ਅਤੇ ਜੜੀਆਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਉੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਧਰਾਤਲੀ ਖਾਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰाकृतिक ਅਤੇ ਭੂਤਕਾਲੀ ਪੱਖੋਂ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਜਿਓਲੋਜੀਕਲ ਅਸਰਾਂ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।


5. ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਜਲੋਢੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਜਲੋਢੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਹੈ?

ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਚੀਵੀਂ ਖੇਤਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਲੋਢੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਜਲੋਢੀ ਮੈਦਾਨ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਮਿੱਟੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਕੇ ਬਣੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਲੋਢੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਹਨ:

  1. ਹੋਲੀ ਮੈਦਾਨ (Doab):

    • ਇਹ ਦੋਆਬ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਨਦੀਆਂ ਜਾਂ ਮੰਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਲੋਢੀ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ-ਗੰਗਾ ਦੋਆਬ (Yamuna-Ganga Doab) ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ-ਬਿਆਸ ਦੋਆਬ (Satluj-Bias Doab) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

  2. ਗੰਗਾ ਦਾ ਮੈਦਾਨ (Ganga Plain):

    • ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਲ ਨਦੀ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਮਿੱਟੀਆਂ ਅਤੇ ਗੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਮੈਦਾਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਨਾਲ ਸਮਰਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਦੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

  3. ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਮੈਦਾਨ (Brahmaputra Plain):

    • ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਨਦੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਮੈਦਾਨ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖਿਆਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਧਰਾਤਲੀ ਵਧਾਈਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

  4. ਕਾਂਗੜਾ ਮੈਦਾਨ (Kangra Plain):

    • ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪੈਰੀਫੇਰੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਤਿੱਖੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਚੀਆਂ ਬਰਫੀਲੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਲੋਢੀ ਮੈਦਾਨ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਪਜਾਊ ਹੋਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।


6. ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਤੇ ਇਕ ਭੂਗੋਲਿਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ:ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ (Thar Desert) ਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਨੋਟ:

ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ, ਜਿਸਨੂੰ "ਰੈਗਿਸਟਾਨ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਰੂਥਲ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ:

1. ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਸਥਿਤੀ:

  • ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਿੰਧ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਬਲੂਚਿਸਤਾਨ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

  • ਇਸਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਲਗਭਗ 3.2 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ 2.5 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਹੈ।

2. ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:

  • ਰੇਤਲੇ ਟਹਿਲੇ (Sand Dunes): ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਚੇ ਅਤੇ ਸੁਲਝੇ ਹੋਏ ਰੇਤਲੇ ਟਹਿਲੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗਤਿ (wind direction) ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਟਹਿਲੇ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਮੁੱਖ ਖਾਸੀਅਤ ਹਨ।

  • ਗਿੱਟੀ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ (Gravel Plains): ਰੇਤਲੇ ਟਹਿਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਖੇਤਰ ਗਿੱਟੀ ਅਤੇ ਪਥਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜੋ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਭੂ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਥੋੜੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਪਜਾਊ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

  • ਪਥਰੀਲੇ ਖੇਤਰ (Rocky Terrain): ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਖੇਤਰ ਪਥਰੀਲੇ ਅਤੇ ਟੇਕਟੋਨਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਸਥਿਤ ਹਨ।

  • ਚਲਦੀਆਂ ਹਵਾ (Winds): ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਦੋਹਾਂ ਵਕਤਾਂ ਵਿੱਚ—ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਠੰਡੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ—ਬਹੁਤ ਤੀਵਰ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਰੇਤ ਨੂੰ ਉੱਡਾ ਕੇ ਟਹਿਲੇ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

3. ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਮੌਸਮ:

  • ਗਰਮੀ (Summer): ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਗਰਮੀ ਦੌਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਤਾਪਮਾਨ 50 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਠੰਢੀ ਛਾਂ ਜਾਂ ਵਾਯੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।

  • ਸਰਦੀ (Winter): ਥਾਰ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਤਾਂ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਠੰਢਾ ਅਤੇ ਸੁਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  • ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੀਂਹ (Rainfall): ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਮੀਂਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਸਾਲੀਂ ਸਿਰਫ਼ 100 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੋਂ 300 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੀ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

4. ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ:

  • ਜੀਵਜੰਤੂ ਅਤੇ ਪੌਦੇ: ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲੀ ਭੈਸ, ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ, ਹਿਰਨ ਅਤੇ ਚੀਤੇ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਜੀਵ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਰੀਤ ਨੂੰ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਡਾਪਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।

  • ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਖੇਤੀ: ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੀਂਹ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਪਾਖਰੀ ਹੈ। ਪਰ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਜਵਾਰ, ਮੱਕੀ, ਤਾਰੇ, ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਆਦਿ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਥੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟੇਂਕ, ਨਦੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਸਰਹਦਾਂ।

5. ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ:

  • ਇਹ ਖੇਤਰ ਘੱਟ ਮੌਸਮੀ ਪਲਾਓਆਂ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਜੀਵਨ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

  • ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਲਈ ਰੈਗਿਸਟਾਨੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਰੈਗਿਸਟਾਨੀ ਤੂਰਿਜ਼ਮ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।

  • ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੈਗਿਸਟਾਨੀ ਬਿੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰਥਕਤਾ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰाकृतिक ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ।

6. ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚ:

  • ਇੱਥੇ ਰੈਗਿਸਟਾਨੀ ਤੂਰਿਜ਼ਮ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜਨਰੇਟ ਹੋ ਰਹੇ ਆਰਥਿਕ ਮੌਕੇ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚ ਰਹੇ ਹਨ।

ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀ ਭਰਿਆ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਸਰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਨ।


7. ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੀਪਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਤੇ ਚਿੱਤਰ ਸਮੇਤ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ।

ਉੱਤਰ:ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੀਪਾਂ ਦੀ ਵੰਡ:

ਭਾਰਤ ਦੇ ਤੱਟਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੰਡ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਾਂ, ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਕਨੈਕਟੀਵਿਟੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੰਡ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਦਿਸ਼ਾ, ਪੂਰਬੀ ਦਿਸ਼ਾ, ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

1. ਪੱਛਮੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਦੀਪ:

  • ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਗੁਲਾਬੀ ਰੇਤ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਵਪਾਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।

  • ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਉਦਾਹਰਨ:

    • ਅੰਧਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਦੂਪ (Archipelago) ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਾਗੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

  • ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਜਮਨਾਧਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਵਿਚਲੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਮਜੂਦ ਕਿਛਣਤੀ...


8. ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇਣ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਲਾਭ:

ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਨਾ ਕੇਵਲ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਪ੍ਰाकृतिक ਵੱਖਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸੰਪਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਅਰਥਕ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।

ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਲਾਭ:

  1. ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ: ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਉਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੈ ਜੋ ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

  2. ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਜਲ ਸਰੋਤ: ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਚੂਰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਾਰਥਕ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤੀ, ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  3. ਪ੍ਰाकृतिक ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਨਸਪਤੀ: ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਣ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਖ਼ੁਦਾਈ, ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਦਵਾਈ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰाकृतिक ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਆਹਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

  4. ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ: ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕਈ ਮੌਕੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਸੜਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਸੁਵਿਧਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਤੱਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਪਾਰ ਲਈ ਮੁੱਖ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

  5. ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ: ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਉੱਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੈਲਾਨੀ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੀਸੋਰਟ, ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ, ਸੈਲਾਨੀ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਹੋਟਲ ਬਣੇ ਹਨ, ਜੋ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹਨ।

ਨਤੀਜਾ:

ਤੱਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਉਪਕਾਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਲਈ ਉਤਮ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਪ੍ਰाकृतिक ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਆਪਕਤਾ ਅਤੇ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਗੇ ਲਾਭਕਾਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।


9. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤੰਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਡੇਲਟਾਈ ਨਿਖੇਪ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ:

ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਪੱਛਮ ਦੀਆਂ ਖਾੜੀਆਂ, ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਸਾਗਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਥੇ ਸਥਿਤ ਮੈਦਾਨ ਅਸਮਾਨ ਅਤੇ ਤੰਗ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅਲੱਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਡੇਲਟਾਈ ਨਿਖੇਪ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਹਨ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ:

  1. ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਨੂੰ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਤੰਗ ਸਥਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖਾੜੀਆਂ ਦਾ ਸੰਕੁਚਿਤ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਥੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਕਾਫੀ ਤੰਗ ਹਨ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਕੁਝ ਜਗ੍ਹਾਂ ਉਪਰੰਤ ਹੀ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਇਥੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਭੂ-ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਬਦਲਾਅਤਾਂ ਵੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਧਾਰਣ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

  2. ਡੇਲਟਾਈ ਨਿਖੇਪ ਦੀ ਘਾਟੀ: ਡੇਲਟਾਈ ਖੇਤਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮੁਹਾਨੇ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤਾਲਮੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਦਰਿਆ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਮਿਲ ਕੇ ਜਮੀਨ ਨੂੰ ਜਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਮਿੱਟੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ ਜਾਂ ਗੰਗਾ-ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਡੇਲਟਾ, ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਵਿੱਚ ਐਸੇ ਡੇਲਟਾ ਖੇਤਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਬਿਲਕੁਲ ਆਨੂੰ ਕਰ ਸਕਣ।

  3. ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਹ: ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਛੇਤੀ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦਰਿਆਵਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਪੁਚਾਉਂਦੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਥੇ ਡੇਲਟਾ ਜਾਂ ਜਲੋਢੀ ਮੈਦਾਨ ਬਣਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਡੇਲਟਾਈ ਨਿਖੇਪ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।

  4. ਪਹਾੜੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਹਿੱਸਾ: ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਾ ਇੱਕ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਾਰਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਡੇਲਟਾ ਖੇਤਰ ਬਣਨ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਥੇ ਸਥਿਤ ਸਾਗਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਡੇਲਟਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ, ਜੋ ਕਿ ਊਤਰ ਤੋਂ ਅੰਤਰਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਾਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਤੀਜਾ:

ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਇਥੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਡੇਲਟਾਈ ਨਿਖੇਪ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੌਸਮੀ ਬਦਲਾਅ ਹਨ ਜੋ ਡੇਲਟਾ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।


10. ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ:

ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਯੋਗਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਸਿਰਫ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਹਿਤ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਈ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉੱਦਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਬਿੰਦੂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

1. ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਜਲ ਸਪਲਾਈ:

  • ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਤਪੱਤੀ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਇਥੋਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਲ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹਨ।

  • ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਝੀਲਾਂ ਦਾ ਮੌਜੂਦਗੀ ਮੱਧਵਰਤੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਉਪਯੋਗ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

2. ਬਿਜਲੀ ਉਤਪੱਤੀ (ਹਾਈਡਰੋ-ਪਾਵਰ):

  • ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿੱਖੀਆਂ ਢਲਾਨਾਂ ਅਤੇ ਊਚਾਈਆਂ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਗਮ ਹਨ। ਇਥੇ ਹਾਈਡਰੋ-ਪਾਵਰ (ਹਵਾਈ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਉਣਾ) ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਭਰਮਣਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੈ।

  • ਇਹ ਖੇਤਰ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉਤਮ ਸਥਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਥੇ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਾਈਡਰੋ-ਪਾਵਰ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਸਥਿਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।

3. ਪਹਾੜੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਵਣਜੀਵਨ:

  • ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਵਣਜੀਵਨ (ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਜੜੀਆਂ, ਲੱਕੜ ਆਦਿ) ਵਧੀਆ ਹਨ। ਇਥੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚੀਆਂ ਬਿਉਂਦਾਂ ਵਾਲੀ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤ ਉਪਲਬਧ ਹਨ, ਜੋ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸਹਾਇਕ ਹਨ।

  • ਇਹ ਖੇਤਰ ਕੁਝ ਖਾਸ ਫਸਲਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਾਹ, ਅਖਰੋਟ, ਸੇਬ ਆਦਿ) ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਲਈ ਜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

4. ਸੈਲਾਨੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸਥਾਨ:

  • ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਕੁਝ ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਿਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਿਮਲਾ, ਦਰਜੀਲਿੰਗ, ਮਨੀਮਾਹेश ਆਦਿ, ਜੋ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਮੁੱਖ ਗੰਤਵੱਯਾਂ ਹਨ।

  • ਇਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੈਲਾਨੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਲਈ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ।

5. ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ:

  • ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਥਾਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੇਦਾਰਨਾਥ, ਬਦਰੀਨਾਥ, ਹੇਮਕੁੰਟ, ਸਿਧਪੁਰ ਆਦਿ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਂਸਕਾਰ ਅਤੇ ਧਰਮਿਕ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹਨ।

  • ਇਥੇ ਹਿੰਦੂ, ਬੋਧ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕਈ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹਨ ਜੋ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

6. ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਹੱਤਤਾ:

  • ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰाकृतिक ਬਾਧਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਕਟਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

  • ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਨਤੀਜਾ:

ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੰਢਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ, ਆਰਥਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚਾ ਦੇਸ਼ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।