Chapter 5
ਇਹ ਮਾਤਰਾ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਸਮੀ ਵਰਖਾ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ) ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਪਰ, ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ 690 BCM ਹੀ ਵਰਤਣਯੋਗ (utilizable) ਪਾਣੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਕੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸਟੋਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਸੀਧਾ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਰ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਅੰਕੜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?
1. ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਚਤ
ਰਹਤ-ਪ੍ਰਦ ਸਿੰਚਾਈ ਤਕਨਾਲੋਜੀ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡ੍ਰਿਪ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਸਪਿੰकलਰ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਘਟ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਬਹੁ-ਉਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੰਧਾਰਿਆਂ ਤੇ ਝੀਲਾਂ ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਚੈ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਪੀਣ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।2. ਪਾਣੀ ਦਾ ਰੀਚਾਰਜ ਅਤੇ ਸੰਚੈ
ਜਲ ਗ੍ਰਹਿਣ ਖੇਤਰ ਬਣਾਉਣਾ: ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਲ ਸੰਚੈ ਲਈ ਟੈਂਕ, ਝੀਲ ਅਤੇ ਬੰਧਾਰਿਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ।
ਅਧਿਕ ਪਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਣ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਵਰਖਾ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਚਿਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਖੇਤਾਂ ਜਾਂ ਝੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾ।3. ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ
ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਚਤ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ: ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋੋਗਰਾਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਮਝ ਦੀ ਵਧਾਈ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ: ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਹੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਯਾਸਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਵਾ ਦੇਣਾ।
4. ਉੱਚਤਮ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
ਸੁਧਾਰਿਤ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਲ ਸੰਚਾਲਨ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਸਿਸਟਮ (Water Management Systems) ਜਿਵੇਂ IoT (Internet of Things) ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਵਰਤਣਾ।
ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ: ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਨੂੰ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਮਾਪਣਾ।5. ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਮਲਟੀਪਲ ਵਰਤੋਂ
ਬਹੁ-ਉਦੇਸ਼ੀ ਯੋਜਨਾਵਾਂ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਲਟੀਪਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬੈਰਾਜ, ਬੰਧਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਚੈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ, ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਅਤੇ ਪੀਣ ਲਈ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
6. ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤੋਂ ਬਚਾਅ
ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰੋਕਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ: ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਪਾਣੀ ਨਿਕਾਸ ਤੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ।
ਜਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਨਿਯਮ: ਜਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੁਸ਼ਲ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਕੇ ਮਿਆਰ ਬਣਾਉਣਾ।7. ਪਾਣੀ ਸੰਚਾਲਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ
ਪਾਣੀ ਸੰਬੰਧੀ ਨੀਤੀਆਂ: ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਣ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀਨ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਰਫ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਚੈ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੇ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਧਾਰਦੀ ਹੈ।
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਤਰੀਕੇ ਜਾਂ ਯੋਜਨਾ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?
1. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ
- ਦਰਿਆ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਹਨ। ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਖੇਤ ਮਾਲਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਦਰਿਆ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਵਧਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2. ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਸਰੋਤ
- ਦਰਿਆਆਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣਦੇ ਹਨ। ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਹਰੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3. ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਕ੍ਰਿਆਵਲੀਆਂ
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੇ ਨਾਵਲ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਵੀ ਹੋਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਵੇਂ ਮਾਰਕੀਟਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਪਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ।
4. ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਸਧਾਰਣ ਰਸਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਦੂਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਰਾਂ ਤੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਲ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਫਰ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
5. ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਮਹੱਤਵ
- ਦਰਿਆਆਂ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਮਹੱਤਵ ਵੀ ਹੈ। ਕਈ ਦਰਿਆਆਂ ਦੇ ਕੰਢੇ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਿਆ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਗੰਗਾ, ਯਮੁਨਾ, ਸਰস্বਤੀ ਦਰਿਆ ਸਿੱਖ, ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।
6. ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਅਤੇ ਸੈਰਗਾਹੀ
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਸੈਰਗਾਹੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਟੂਰਿਸਟ ਖੇਤਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਅਨੰਦ ਮਾਣਨ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
7. ਪ੍ਰाकृतिक ਸੰਪੱਤੀ
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰाकृतिक ਸੰਪੱਤੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੱਛੀ, ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੌਧੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਇਹ ਪ੍ਰाकृतिक ਸੰਪੱਤੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਦਾ ਹੈ।
8. ਪਾਣੀ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹਾਈਡ੍ਰੋ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਨੌਕਰੀਆਂ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਦਾ ਮੂਲ ਸਰੋਤ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦਰਿਆ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਸਿਰਫ ਆਰਥਿਕ ਮਕਸਦਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।
ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਿਆ ਜਾਂ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ?
1. ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ (Water Supply)
- ਦਰਿਆ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪੀਣ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਪ੍ਰਦਾਨਗੀ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਦਾ ਹੈ।
2. ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ਰਾਨੀ
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਰਾਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸਪਲਾਈ ਚੈਨਲ, ਮਾਲ ਅਤੇ ਸਮਾਨ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰਿਕ ਸਹੂਲਤਾਂ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਨਾਵਲ ਜਹਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3. ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ (Hydroelectric Power Generation)
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਾਈਡ੍ਰੋਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੇ ਬਣੇ ਡੈਮ ਅਤੇ ਹਾਈਡਲ ਪਲਾਂਟ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸਹੀ ਸਰੋਤ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਕੁਝ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
4. ਸਿੰਚਾਈ (Irrigation)
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਸਰੋਤ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਪਜਾਵਾਂ ਵਧਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
5. ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ (Fish Farming)
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਹੱਈਆ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਦੇ ਉਦਯੋਗ ਨਾਲ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਮਦਨੀ ਵੀ ਵੱਧਦੀ ਹੈ।
6. ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਪਰਯਟਨ (Tourism)
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਕਸਰ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦਰਿਆ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੈਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸੈਰਗਾਹੀ ਕਾਰਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਵਲ ਯਾਤਰਾ, ਦਰਿਆ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਪਿਕਨੀਕ, ਫ਼ੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਨਜ਼ਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
7. ਪ੍ਰाकृतिक ਰਿਸੋਰਸ (Natural Resources)
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਰਿਸੋਰਸਾਂ ਦਾ ਸਰੋਤ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਿੱਟੀ, ਰੇਤ ਅਤੇ ਖਣਿਜ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਦਯੋਗਾਂ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੇਤ ਅਤੇ ਖਣਿਜ ਦੀ ਖ਼ੁਦਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
8. ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ (Religious Significance)
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ 'ਤੇ ਅਨੇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਰੋਹ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦਰਿਆਵਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
9. ਪ੍ਰाकृतिक ਆਪਦਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ (Natural Disaster Mitigation)
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਸਮਾਨੀ ਬਾਦਲਾਂ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸੰਕਟਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਲ ਬੰਧਨ ਤੇ ਬੈਰੇਜ ਸਿਸਟਮ ਬਣਾਉਣਾ। ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਹੜ੍ਹ ਅਤੇ ਆਫਤਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
10. ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੰਭਾਲ (Environmental Conservation)
- ਦਰਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਤੱਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਿਓਡਿਵਰਸਿਟੀ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਜੀਵਾਵਲੀ ਦੇ ਇਖੱਥੇ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਸਥਾਨਕ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੱਖੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦਰਿਆ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਲਈ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਪ੍ਰाकृतिक ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਪੱਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਵੀ ਹਨ।
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਪੰਨਿਆਂ ਜਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?
1. ਗੰਗਾ (Ganga)
- ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਮਾਂ ਗੰਗਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਮੁਕਤੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਿਆ ਕਈ ਪਵਿੱਤਰ ਤੀਰਥਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਰਿਦਵਾਰ, ਬਦਰੀਨਾਥ, ਅਤੇ ਕਾਸੀ (ਵਾਰਾਣਸੀ)।
2. ਯਮੁਨਾ (Yamuna)
- ਯਮੁਨਾ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਮਾਂ ਯਮੁਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਕਾਫੀ ਵੱਧ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ ਅਤੇ ਮਥੁਰਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਦਰਿਆ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਜੀ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਥੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹਨ।
3. ਸਿੰਧੂ (Indus)
- ਸਿੰਧੂ ਦਰਿਆ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੋਨੋਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ "ਸਿੰਧ" ਜਾਂ "ਇੰਦੁ" ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧੂ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਰੀਝ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. ਗੰਗਾ-ਯਮੁਨਾ ਸੰਗਮ (Triveni Sangam)
- ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਕ ਤੀਜੀ ਦਰਿਆ ਕਲੀਦ (ਸਰस्वਤੀ) ਦੇ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਦਵਾਰ, ਪ੍ਰਯਾਗ (ਆਲਹਬਾਦ) ਅਤੇ ਕਾਸੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੀਰਥ ਦੇ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਰੋਹ ਹੋਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕુંਭ ਮੇਲਾ।
5. ਨर्मਦਾ (Narmada)
- ਨਰਮਦਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਰਿਆ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਯਾਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਨਿਆਸੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। ਨਰਮਦਾ ਨੂੰ "ਮਾਤਾ" ਕਹਿ ਕੇ ਵੀ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
6. ਗੌਂਗਾ (Godavari)
- ਗੌਂਗਾ ਦਰਿਆ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਗੌਂਗਾ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹਨ।
7. ਤਾਪੀ (Tapi)
- ਤਾਪੀ ਦਰਿਆ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਦਰਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
8. ਕਾਵਰੀ (Kaveri)
- ਕਾਵਰੀ ਦਰਿਆ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਵਰੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇਰਥ ਸਥਾਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ತಾಜವ ರಿವಿನ, ਕਰੋம்பੰ, ਅਤੇ ਤௌர்ய ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
9. ਸਰস্বਤੀ (Sarasvati)
- ਸਰਸਵਤੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਰਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਦਰਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਦਰਿਆਵਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਯਾਤਰੀ ਮਾਰਗ ਵੀ ਹਨ।
ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਲ-ਨਿਕਾਸ ਪ੍ਰਮਾਲੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਵਗਦਾ:
1. ਲੋਕਪ੍ਰੀਯ ਜਲ-ਪਾਰਿਸ਼ੀ (Saline Lakes):
- ਜਦੋਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਜਾਂ ਨਦੀਆਂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਧਾ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵਗਦਾ, ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਥਾਂ ਬੱਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਜਿਹੇ ਥਾਂਆਂ 'ਚ ਲੂਣੀ ਜਲ-ਪਾਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਣਥੰਬੋਰ ਅਤੇ ਰਾਣੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੂਣੀ ਝੀਲਾਂ ਹਨ।
2. ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਦੇ ਜਲ:
- ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕੋਈ ਨਦੀ ਜਾਂ ਜਲ-ਪਾਰਿਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋਂਦੀ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਚਟਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਥਾਂ ਬੱਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਣਥੰਬੋਰ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
3. ਮੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰਬੰਧ (Internal Basin):
- ਇਹ ਉਹ ਖੇਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰाकृतिक ਮੀਂਹ ਜਾਂ ਸਤਹ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਵਗਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨਾਂ:
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਣਥੰਬੋਰ, ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਬੰਧ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਲ-ਨਿਕਾਸ ਪ੍ਰਮਾਲੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰ:
ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਲ-ਨਿਕਾਸ ਪ੍ਰਮਾਲੀ ਵਿੱਚ ਜਲ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦਾ। ਇਹ ਪ੍ਰाकृतिक ਜਲ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭਾਗ ਹੈ।
ਘੱਗਰ ਦਰਿਆ ਆਪਣੇ ਰੂਟ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਵੱਖਰੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਵਿਕ ਸੰਕਟਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੀਆਂ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ।
ਵਧੀਆ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰਿਆ ਘੱਟ ਵਹਿਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਸੂਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਰਾਹਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
- ਘੱਗਰ (Hakkra)
- ਕੁਬਲੀ (Kabul)
- ਬੇਦਲ (Beas)
- ਤੁੰਗਬਦਰਾ (Tungabhadra)
- ਕੋਈਣਾ (Koina)
ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਲ-ਨਿਕਾਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜਲ-ਨਿਕਾਸ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਇੰਦਾ (Indus)
- ਜਹਲਮ (Jhelum)
- ਚਿਨਾਬ (Chenab)
- ਰਵੀ (Ravi)
- ਸਤਲੁਜ (Sutlej)
ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
- ਡل ਝੀਲ (Dal Lake) - ਇਹ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜਧਾਨੀ, श्रीनगर, ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਅਤੇ ਹੌਜ਼ਬੋਟਾਂ ਲਈ ਜਾਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਨਾਗਿਨ ਝੀਲ (Nagin Lake) - ਇਹ ਡਲ ਝੀਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਕੁਚਿਤ ਝੀਲ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
- ਮਾਨਸਬਲ ਝੀਲ (Mansbal Lake) - ਇਹ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਗੰਦਰਬਲ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਆਕਰਸ਼ਕ ਸੈਰਗਾਹ ਹੈ।
- ਵੂਲਰ ਝੀਲ (Wular Lake) - ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਾਜ਼ੀ ਜਲ ਦੀ ਝੀਲ ਹੈ, ਜੋ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਬਾਰਮੁਲਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਇਹ ਝੀਲਾਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਐਤਿਹਾਸਿਕ ਮਹੱਤਵ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।
ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਝੀਲਾਂ ਹਨ:
- ਹੋਬਲੀ ਝੀਲ - ਇਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪੀ ਪਠਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਝੀਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਯਾਗ ਝੀਲ - ਇਹ ਝੀਲ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਵੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
- ਚਿਲਕਾ ਝੀਲ - ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਲਗੂ ਝੀਲ ਹੈ ਜੋ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਪਠਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਝੀਲਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਚੇਨਾਬ ਨਦੀ
- ਜਿਹਲਮ ਨਦੀ
- ਰਵੀਆਂ ਨਦੀ
- ਤੁਨ੍ਦ ਨਦੀ
- ਕਬੂਲ ਨਦੀ
ਇਹ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮੂਲ ਪਾਣੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ
- ਗੰਗਾ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ
- ਗੰਧਕ ਨਦੀ
- ਸੋਨ ਨਦੀ
- ਗੋਮਤੀ ਨਦੀ
ਇਹਨਾਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਗੰਗਾ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗੰਗਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
1. ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ (Eastern Region)
-
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜ: ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬੰਗਾਲ, ਓਡਿਸ਼ਾ, ਬਿਹਾਰ, ਜਾਰਖੰਡ
-
ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਖੇਤਰ ਘਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮਧਿਆਵਧੀਪ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਕਿਸਾਨੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਉਪਯੁਕਤ ਹੈ।
-
ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਵ: ਇਹ ਖੇਤਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਓਡਿਸ਼ਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਖਾਣੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ, ਜਵਾਰੀ, ਗੰਧਕ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।
2. ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ (Western Region)
- ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜ: ਗੁਜਰਾਤ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ
- ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਖੇਤਰ ਰੇਗਿਸਟਾਨੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਹਰ ਹੈ।
- ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਵ: ਮਾਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਮਿੱਠੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਮੁੰਬਈ, ਪੂਣਾ ਅਤੇ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ।
3. ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ (North-Eastern Region)
- ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜ: ਅਸਮ, ਮਿਗਾਲਿਆ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ, ਮਿਜ਼ੋਰੀਮ, ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ, ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
- ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਖੇਤਰ ਪਹਾੜੀ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਠੰਢਾ ਅਤੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਵ: ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਮੂਲ ਤੱਤ, ਕਾਫੀ ਖੇਤੀ, ਅਤੇ ਜੰਗਲ-ਸੰਬੰਧੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।
4. ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ (Southern Region)
- ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜ: ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਕਰਨਾਟਕ, ਆਂਧ੍ਰਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤੇਲੰਗਾਨਾ, ਕੇਰਲ
- ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਖੇਤਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਟ ਨਾਲ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਗਰਮ ਅਤੇ ਉੱਤਮ ਮੋਨਸੂਨ ਹੈ।
- ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਵ: ਬੇਹਤਰੀਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਤੀ, ਤੇਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਉਦਯੋਗਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਉਦਯੋਗ ਬੜੀ ਅਹੰਕਾਰ ਹਨ।
5. ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ (Northern Region)
- ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜ: ਪੰਜ਼ਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਉਤਤਰਾਖੰਡ
- ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ: ਇਹ ਖੇਤਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਹਰਿਆਲੀ ਅਤੇ ਮੌਸਮੀ ਬਦਲਾਅ ਹਨ।
- ਆਰਥਿਕ ਮਹੱਤਵ: ਉਤਤਰ ਭਾਰਤ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
- ਗੰਗਾ-ਯਮੁਨਾ ਦੁਆਬ: ਇੱਥੇ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦਰਿਆ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਮੌਸਮੀ ਮਾਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਲੁਹੀ ਖੇਤਰ: ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤ ਕਮੀ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
- ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰ: ਇੱਥੇ ਮੌਸਮੀ ਦੱਖਣੀ ਹਵਾ (ਜੋ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ) ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਮੌਸਮੀ ਕੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਮਧਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼: ਕੁਝ ਖੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਕਾਫੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੁੱਕਾ ਪੜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਮੌਕੇ ਦੀ ਮਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਅਕਸਰ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-
ਨਹਿਰਾਂ (Canals): ਇਹ ਜਲ ਨੂੰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਜਾਂ ਜਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਨਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-
ਬੂੰਦ-ਬੂੰਦ ਸਿੰਚਾਈ (Drip Irrigation): ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਸਿੱਧਾ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਜੜੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਧੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਚਤ ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
-
ਚਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਯੂਨੀਟਾਂ (Tube Wells and Bore Wells): ਇਹ ਹੇਠਲੀ ਜਲ ਸਤਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਉੱਠਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੋਰੇ ਵਿਲਜ਼ ਅਤੇ ਟਿਊਬ ਵੇਲਜ਼ ਦੇ ਜਰੀਏ ਪਾਣੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-
ਤਰੀਕੇ ਬਰਬਤਲਾਈ (Flood Irrigation): ਇਸ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨਮੀ ਤੋਂ ਭਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
-
ਰਿਜ਼ਰਵਾਇਰ ਸਿੰਚਾਈ (Reservoir Irrigation): ਜਦੋਂ ਉਚਿਤ ਪਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਰਿਜ਼ਰਵਾਇਰਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਧਨ ਦਾ ਵਰਤੋਂ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
-
ਗੰਗਾ ਨਾੜੀ (Ghaggar River): ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
-
ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਨਹਿਰ (Bhakra-Nangal Canal): ਇਹ ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
-
ਆਸਿਓਨ ਨਾੜੀ (Sutlej Canal): ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
-
ਚੰਦ੍ਰਾਬਾਗਾ ਨਹਿਰ (Chandrabaga Canal): ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।
-
ਹੰਸਲੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਨਹਿਰ (Hansi-Butana Canal): ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ।
ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਵੀਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੀਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਮੀਨ ਪੈਦਾਵਾਰਯੋਗ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਸੱਭਿਆਵਾਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?
