Chapter 3

नलदाजु


1. ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਇਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਿਓ-

1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ:

1. ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਦੂਰੀ (Distance from the Sea):

    ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੋਣ ਨਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਮੌਸਮ ਮਿਤੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਅਤੇ ਮਾਰੂਥਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।


2. ਪਹਾੜੀਆਂ (Mountains):


    ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਾਨਸੂਨੀ ਪੈਣਾ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।


3. ਮਾਨਸੂਨ ਪਵਣ (Monsoon Winds):


    ਮਾਨਸੂਨ ਪਵਣ ਜੋ ਜੂਨ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

4. ਸੂਰਜੀ ਤਾਪਮਾਨ (Solar Radiation):


    ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤਾਪਮਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

5. ਪੱਛਮੀ ਚੱਕਰਵਾਤ (Western Disturbances):


    ਪੱਛਮੀ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

6. ਮੁਹੋਰੀ ਭਾਰਤੀ ਰੇਖਾ (Tropic of Cancer):

    ਇਸ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

7. ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ (Large Plains):


    ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਮਾਨਸੂਨ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।

8. ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ (Climate Change):

    ਗਲੋਬਲ ਵਾਰਮਿੰਗ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਦਲਾਅ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।
ਇਹ ਸਭ ਤੱਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਤ ਹਨ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਜਲ ਸੰਸाधਨ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।


2. ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ:

1. ਸ੍ਰੀਨਗਰ (Srinagar) - ਕਸ਼ਮੀਰ

    ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਢੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

2. ਜਾਮਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ

    ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਦੂਰ ਦਰਾਜ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਥੇ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਨੈਲੀ (Leh) - ਲਹਦਾ ਖੇਤਰ, ਲਾਡਾਖ

ਨੈਲੀ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਢੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ -10°C ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ:

1. ਜੈਸਲਮੇਰ (Jaisalmer) - ਰਾਜਥਾਨ

    ਜੈਸਲਮੇਰ ਇੱਕ ਮਾਰੂਥਲੀ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਫੀ ਉੱਚਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਾਪਮਾਨ 45°C ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਪਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਫਰੋਸ਼ਸ਼ਾਹ (Phalodi) - ਰਾਜਥਾਨ


    ਫਰੋਸ਼ਸ਼ਾਹ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 50°C ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਡੀ (Wadi) - ਗੁਜਰਾਤ

ਵਡੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਥੇ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 45°C ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਦੌਰਾਨ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਕਾਫੀ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।


3. ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡੇ ਤੇ ਗਰਮ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿਓ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡੇ ਅਤੇ ਗਰਮ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਡੇ ਸਥਾਨ:

1. ਸ੍ਰੀਨਗਰ (Srinagar) - ਕਸ਼ਮੀਰ:

    ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜੋ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਠੰਡਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਹਨ ਜੋ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਠੰਢਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਮਿੱਡ-40°C ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਮਾਹੌਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫਬਾਰੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਰਮੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

2. ਊਟੀ (Ooty) - ਤਮਿਲਨਾਡੂ:

    ਊਟੀ, ਜੋ ਕਿ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਬਤ ਦੇ ਬਾਗਾਂ ਅਤੇ ਹਰੀ-ਭਰੀ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੈ, ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਠੰਢਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 20°C ਤੋਂ 25°C ਦੇ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਠੰਢਾ ਸਥਾਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

3. ਨੈਲੀ (Leh) - ਲਾਡਾਖ:

    ਨੈਲੀ ਖੇਤਰ ਲਾਡਾਖ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਉੱਚੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਕਾਫੀ ਠੰਢਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 25°C ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਦਾ ਹਵਾ ਅਤੇ ਉੱਚਾਈ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

4. ਮਸੋਰੀ (Mussoorie) - ਉਤਤਰਾਖੰਡ:

    ਮਸੋਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਉੱਚਾਈ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਠੰਢਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਦੀ ਹਵਾ ਤੇ ਠੰਡਾ ਮੌਸਮ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਤਾਪਮਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ ਸਥਾਨ:

1. ਜੈਸਲਮੇਰ (Jaisalmer) - ਰਾਜਥਾਨ:

    ਜੈਸਲਮੇਰ ਰਾਜਥਾਨ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 45°C ਤੋਂ 50°C ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਸਹੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਰੂਥਲ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਰਮੀ ਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

2. ਫਰੋਸ਼ਸ਼ਾਹ (Phalodi) - ਰਾਜਥਾਨ:

    ਫਰੋਸ਼ਸ਼ਾਹ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਗਰਮੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 50°C ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਚਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਮਾਰੂਥਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗਰਮੀ ਦਾ ਇਫੈਕਟ ਬਹੁਤ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

3. ਚੂਰੂ (Churu) - ਰਾਜਥਾਨ:

    ਚੂਰੂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਤਾਪਮਾਨ 47°C ਤੋਂ 50°C ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਰਾਜਥਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਗਰਮੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਦਾ ਮੌਸਮ ਕਾਫੀ ਕਠਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

4. ਬਿੱਜਨੌਰ (Bijnaur) - ਉਤਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼:

    ਬਿੱਜਨੌਰ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਤਾਪਮਾਨ 45°C ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਮਾਰੂਥਲੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਸੁੱਖੀ ਹਵਾ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਗਰਮ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।


4. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ਕ ਖੇਤਰ:

1. ਲੱਧਾਖ:

    ਲਾਡਾਖ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸੁੱਖਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵਰਖਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਮਾਰੂਥਲੀ ਅਤੇ ਅਰਧ-ਮਾਰੂਥਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਸਾਲ ਭਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

2. ਜੈਸਲਮੇਰ - ਰਾਜਥਾਨ:


    ਜੈਸਲਮੇਰ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਥਾਨ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ਕ ਖੇਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮੌਸਮ ਬਹੁਤ ਸੁੱਖਾ ਅਤੇ ਗਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਵਰਖਾ ਸਾਲਾਨਾ 20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

3.ਬਾਰਮੇਰ - ਰਾਜਥਾਨ:


    ਬਾਰਮੇਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਕ ਹੈ। ਇਥੇ ਦੀ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਇਹ ਖੇਤਰ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸੁੱਖਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

4. ਪਠਾਨਕੋਟ - ਪੰਜਾਬ:


ਪਠਾਨਕੋਟ, ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਵੀ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ:

1. ਚਿਰਾਪੂੰਜੀ - ਮੇਘਾਲਿਆ:

    ਚਿਰਾਪੂੰਜੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਥੇ ਸਾਲਾਨਾ 10,000 ਮੀਟਰ (1000 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨਸੂਨੀ ਪੌਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

2. মাজুলি - ਅਸਾਮ:


    মাজੁਲੀ, ਜੋ ਕਿ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਟਾਪੂ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮਾਨਸੂਨ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਜਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

3. టెంగారీ - ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ:


    ਟੇਂਗਾਰੀ, ਜੋ ਕਿ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਹੈ ਪਰ ਇੱਥੇ ਵੀ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

4. కోల్‌కతా - ਬੰਗਾਲ:


    ਕੋਲਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ 1500-2000 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਵਰਖਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।


5. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੇ ਸਮ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਅਤਿ ਕਠੋਰ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਸਮ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਅਤਿ ਕਠੋਰ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

ਸਮ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ:

1.ਕੋਚੀ - ਕੇਰਲ:

    ਕੋਚੀ, ਜੋ ਕਿ ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮੌਸਮ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਗਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਦਰਜਾ ਤਾਪਮਾਨ 25°C ਤੋਂ 30°C ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਵਰਖਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਵਾਵਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਮੀ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

2.ਮುಂಬਈ - ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ:


    ਮੰਬਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਾ ਮੌਸਮ ਦਰਜਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਮੀ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਮੂਹ ਮੌਸਮ ਗਰਮ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

3.ਚੇਨਈ - ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ:


    ਚੇਨਈ ਵਿੱਚ ਸਮ ਜਲਵਾਯੂ ਮੌਸਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਗਰਮ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਾਲਾ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਰਜਾ ਤਾਪਮਾਨ 25°C ਤੋਂ 30°C ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਹਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

4. ਵੀ.ਪੀ.ਨ. (வழிகேட்படி) - ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ:


    ਇਹ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸਮ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਲ ਭਰ ਦਾ ਮੌਸਮ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬਦਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਮੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਦਾ ਹੈ।
ਅਤਿ ਕਠੋਰ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ:

1. ਲੜਾਖ:


    ਲਾਡਾਖ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਤਿ ਕਠੋਰ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਠੰਡੀ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਮਾਰੂਥਲ ਅਤੇ ਉੱਚ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਫੀ ਠੰਢਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਠੰਢੀ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਰਫ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠੋਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
2. ਸਪਿਤੀ - ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼:


    ਸਪਿਤੀ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਦੂਜਾ ਅਤਿ ਕਠੋਰ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਜਲਵਾਯੂ ਬਹੁਤ ਠੰਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਠੰਡੀ ਹੈ।


3. ਚੰਨੂ:


    ਚੰਨੂ ਇਲਾਕਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਤਿ ਕਠੋਰ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਨੂਹੀ ਸਾਰਥੀ ਅਤੇ ਠੰਡੀ ਦੇ ਮੌਸਮਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਚੋਟੀਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਭਾਰੀ ਠੰਡੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਦਰਜਾ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।


4. ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ - ਉੱਤਰਨਖੰਡ:


ਹੇਮਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਦਾ ਮੌਸਮ ਬਹੁਤ ਠੰਡੀ ਅਤੇ ਕਠੋਰ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਅਤੇ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਥੇ ਦਾ ਮੌਸਮ ਇੱਕ ਚਰਮ ਕਠੋਰ ਜਲਵਾਯੂ ਨਾਲ ਤਾਜਾ ਅਤੇ ਕੱਟਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।


ਇਹ ਸਥਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮ ਅਤੇ ਅਤਿ ਕਠੋਰ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।            


6. भेजन मिट मुभेल वेडर (Inter-Tropical Convergence Zone) [1.T.C.Z.] विप्त है बचिरे 어?

ਉੱਤਰ:इंटर-ट्रॉपिकल कन्वर्जेंस जोन (ITCZ), जिसे हिंदी में उप-उष्णकटिबंधीय संधि क्षेत्र भी कहा जाता है, पृथ्वी पर एक अत्यंत महत्वपूर्ण मौसमीय क्षेत्र है। यह वह क्षेत्र है जहाँ उत्तरी और दक्षिणी गोलार्ध की व्यापारिक हवाएँ आपस में मिलती हैं।

ITCZ के बारे में मुख्य बातें:

  1. स्थान: यह क्षेत्र भूमध्य रेखा के आस-पास स्थित होता है, और यह एक स्थिर क्षेत्र है जिसमें दोनों गोलार्धों की हवाएँ मिलती हैं। यह क्षेत्र गर्म और आद्र हवा का स्रोत होता है, जो उच्च दबाव से कम दबाव की ओर बढ़ता है।

  2. मौसम पर प्रभाव: ITCZ में अत्यधिक वर्षा होती है क्योंकि यह क्षेत्र उच्च तापमान और आर्द्रता से भरपूर होता है। यहाँ गर्म और नमी वाली हवाएँ मिलती हैं, जो भारी वर्षा का कारण बनती हैं। इसलिए, इसे "वर्षा की बेल्ट" भी कहा जाता है।

  3. मौसमी परिवर्तन: यह क्षेत्र साल भर भूमध्य रेखा के आसपास घूमता रहता है, क्योंकि पृथ्वी के झुकाव और सूरज की स्थिति के अनुसार यह उत्तर और दक्षिण की ओर थोड़ा-थोड़ा स्थानांतरित होता है। इस कारण, ITCZ के प्रभाव में भी विभिन्न मौसमीय बदलाव होते हैं, जैसे कि मानसून की शुरुआत और समाप्ति।

  4. महत्व: ITCZ मुख्य रूप से उष्णकटिबंधीय और उपोष्णकटिबंधीय क्षेत्रों में अत्यधिक वर्षा और तूफान के लिए जिम्मेदार होता है। यह समुद्रों में उठने वाले चक्रवातों (जैसे, उष्णकटिबंधीय तूफान) और अन्य गंभीर मौसमीय घटनाओं का मुख्य कारण है।

सारांश:

ITCZ एक ऐसा क्षेत्र है जहाँ उत्तरी और दक्षिणी गोलार्ध की व्यापारिक हवाएँ आपस में मिलती हैं और यहाँ भारी वर्षा होती है, जिससे यह उष्णकटिबंधीय क्षेत्रों में प्रमुख मौसमीय गतिविधियों का कारण बनता है।


7. ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ (Jet Stream) ਇੱਕ ਤਕਨੀਕੀ term ਹੈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹਵਾ ਦੇ ਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਚਾਈ 'ਤੇ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤਹ ਤੋਂ ਕਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਚੇ, ਪੱਛਮੀ ਤੋਂ ਪੂਰਬੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਇੱਕ ਸੰਕੁਚਿਤ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਵਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦਾ ਮੌਸਮੀ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਉੱਤੇ ਵੀ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:

  1. ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ: ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਹਵਾ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਧਾਰਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਵਾਈ ਦਵਾਰਾਂ (jet streams) ਵਿੱਚ 8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

  2. ਤੇਜ਼ ਗਤੀ: ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ (ਕਦੇ ਕਦੇ 400 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ)।

  3. ਵਧੀਆ ਸਮਰੂਪ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ: ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ, ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਵੱਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੋੜ ਵੀ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

  4. ਮੌਸਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਨੂੰ ਮੌਸਮ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਰਧਾਰਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੌਸਮੀ ਮੋੜਾਂ ਅਤੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਨਸੂਨ, ਮੋਸਮ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਫਰਕ, ਤੂਫਾਨਾਂ ਅਤੇ ਬਰਫਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ।

  5. ਪੂਰਬੀ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਦਿਸ਼ਾ: ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤੋਂ ਪੂਰਬੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੱਧਦੀਆਂ ਹਨ।

  6. ਹਵਾਈ ਦਵਾਰਾਂ: ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦੁਆਰਾ ਜੁੜੇ ਹਵਾਈ ਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮੌਸਮੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦਾ ਮਹੱਤਵ:

  • ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਮੌਸਮ ਦੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਅਤੇ ਘੱਟ ਹੋਣਾ।

  • ਇਹ ਬਰਫਬਾਰੀ ਅਤੇ ਤੂਫਾਨਾਂ (ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਤੂਫਾਨ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਹੱਲਚਲ) ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

  • ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰाकृतिक ਸੰਕਟਾਂ ਦਾ ਜੁੜਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਾਰ ਵਿੱਚ, ਜੈਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਉਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹਵਾ ਦੀ ਧਾਰ ਹੈ ਜੋ ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਚੇ ਹਵਾਈ ਦਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।


8. 'ਮਾਨਸੂਨ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:'ਮਾਨਸੂਨ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮੂਲ ਅਰਥ ਹੈ "ਬਦਲ" ਜਾਂ "ਹਵਾ"। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ "mausim" ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ "ਮੌਸਮ" ਜਾਂ "ਰੁੱਤ" ਹੈ।

ਮਾਨਸੂਨ ਇੱਕ ਪ੍ਰाकृतिक ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੱਠੇ, ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਵਰਖਾ (rainfall) ਨਾਲ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਾਨਸੂਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਬੜੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਹਵਾ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਭਾਵ:

  1. ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ: ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਜਮੀਨ ਤੱਕ ਜਾਂ ਜਮੀਨ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਕ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਨਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

  2. ਮਾਨਸੂਨੀ ਰੁੱਤ: ਸਪਸ਼ਟ ਰੁੱਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਟਣਾ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸੂਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਜਾਂ ਵਾਧਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  3. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਜਨਵਾਯੂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਟਰਾਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਵਪਾਰ, ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

  4. ਜਲਵਾਯੂ ਬਦਲਾਅ: ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਗਤ ਫਲਨ (like crops and water storage) ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸਾਰ ਵਿੱਚ, ਮਾਨਸੂਨ ਇੱਕ ਐਸਾ ਹਵਾਈ ਰੁਝਾਨ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਜਾਂ ਦੱਖਣੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਖੇਤੀ, ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਉੱਤੇ ਖਾਸ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।


9. ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੱਸ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ:

  1. ਪ੍ਰਤਿਸਾਲੀ ਹਵਾਵਾਂ: ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸੂਨ ਵਿੱਚ ਹਵਾਵਾਂ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਜਾਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਮੁੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਨਮੀ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

  2. ਵਰਖਾ ਦੀ ਵਧੀਕ ਮਾਤਰਾ: ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਚਿਰਾਪੂੰਜੀ ਜਿਵੇਂ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ 700 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

  3. ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਦੇਰੀ: ਮਾਨਸੂਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੂਨ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਤੰਬਰ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਆਉਣ ਅਤੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕਮੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਧਣ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਲਈ ਰੁਕ ਸਕਦਾ ਹੈ।

  4. ਇੰਤਰੀ ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀ: ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸੂਨ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੁੱਤ ਜਾਂ ਮੌਸਮ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ ਸਿੱਧਾ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

  5. ਸਾਰਥਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ: ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸੂਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਰਖਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵੱਧਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਮਾਨਸੂਨ ਸੰਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਂ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਫਸਲਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।


10. 'ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਛੱਟਣਾ' ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:'ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਛੱਟਣਾ' (Monsoon Break) ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਉਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੁਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਛੱਟਣਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਜਾਂ ਹਫਤਿਆਂ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਜਾਂ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਵਰਖਾ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘੱਟ ਜਾਂ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

'ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਛੱਟਣਾ' ਤਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ:

  1. ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਦੀ ਘਟਨਾ: ਜਦੋਂ ਪੱਛਮੀ ਚੱਕਰਵਾਤਾਂ ਜਾਂ ਉੱਤਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਾਨਸੂਨੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਘੱਟ ਜਾਂ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਛੱਟਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

  2. ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ: ਗਰਮੀ ਜਾਂ ਦੂਸਰੀ ਮੌਸਮੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਾਨਸੂਨੀ ਹਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਛੱਟਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  3. ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ: ਜਦੋਂ ਮਾਨਸੂਨੀ ਹਵਾਵਾਂ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੁਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਛੱਟਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਛੱਟਣ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਆਦੀ ਵਰਖਾ ਰੁਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮਾਨਸੂਨ ਮੁੜ ਕੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।


11. 'ਲੂ' (Loo) ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:'ਲੂ' (Loo) ਇੱਕ ਗਰਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਸ਼ਕ ਹਵਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੱਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਵਾ ਅਕਸਰ ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦੋਪਹਿਰ ਵਿੱਚ, 40 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

'ਲੂ' ਹਵਾ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:

  1. ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ: 'ਲੂ' ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਵਾ ਇੰਨੀ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

  2. ਬੇਹੱਦ ਠੰਡੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੀੜ੍ਹਾਈ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ: ਇਸ ਹਵਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਗਰਮੀ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਮਾਨਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੀਟ ਸਟ੍ਰੋਕ (Heat Stroke), ਡੀਹਾਈਡ੍ਰੇਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਮੂਡ ਵਿਚ ਗ਼ਲਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।

  3. ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਲਮੀਟਾ: 'ਲੂ' ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਜਥਾਨ, ਹਰਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਹਵਾ ਇੱਕ ਸੰਕਟ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਜਾਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬਾਹਰ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਆ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।


12. 'ਮਾਨਸੂਨੀ ਤੋੜ' ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:'ਮਾਨਸੂਨੀ ਤੋੜ' (Monsoon Break) ਮਾਨਸੂਨ ਮੌਸਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਾਨਸੂਨੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਬਾਰਿਸ਼ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੋੜ ਇੱਕ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਮਾਨਸੂਨ ਪੌਣਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਘੱਟ ਜਾਂ ਫਿਲਮ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਵਾਰ ਕੁਝ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਾਨਸੂਨੀ ਤੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨ ਸਾਫ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਰਿਸ਼ ਦਾ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।

'ਮਾਨਸੂਨੀ ਤੋੜ' ਦਾ ਕਾਰਨ ਅਕਸਰ ਜਲਵਾਯੂ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਜਾਂ ਵਾਯੂ ਦਬਾਅ ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਤੋੜ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਮੰਗਵੀਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਪਸੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।


13. ਐਲ ਨੀਨ ਸਮੁੰਦਰੀ ਧਾਰਾ ਕਿੱਥੇ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਐਲ ਨੀਨੋ (El Niño) ਸਮੁੰਦਰੀ ਧਾਰਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਸਿਫਿਕ ਮਹਾਸਾਗਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੁੰਦਰੀ ਧਾਰਾ ਪਸਿਫਿਕ ਮਹਾਸਾਗਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇਕਵੈਟਰੀਅਲ ਜ਼ੋਨ ਵਿੱਚ, ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਐਲ ਨੀਨੋ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਪਸਿਫਿਕ ਮਹਾਸਾਗਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਰ 2 ਤੋਂ 7 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੁਰਗੰਭੀ ਮੌਸਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਉੱਤੇ ਅਸਰ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਐਲ ਨੀਨੋ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਬਾਰਿਸ਼, ਗਰਮੀ, ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

                               

14. ਕਾਲ ਵੈਸਾਖੀ ਕਿਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਕਾਲ ਵੈਸਾਖੀ (Kal Vaishakhi) ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਹੈ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰੀਆਣਾ ਵਿੱਚ ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਮਈ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੌਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤਿ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਦਹਿਕ ਖੁਸ਼ਕ ਹਵਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕ੍ਰੋਸ-ਵਿੰਡਸ (cross winds) ਅਤੇ ਲੂ (Loo) ਦਾ ਆਗਮਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ, ਤਾਪਮਾਨ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੇ ਵੱਡਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਕਾਲ ਵੈਸਾਖੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਕਈ, ਚੋਲੀ, ਅਤੇ ਚਾਵਲ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਬੜੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਮੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਾਲ ਵੈਸਾਖੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਦਾਨਿਆਂ ਦਾ ਸੁੱਕਣਾ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਦੇ ਕਾਰਣ ਸੰਕਟ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਸਮਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਚੇਤਨਾ ਜਾਂ ਹੰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।


15. 'श्रेष' ही दाइड' (Mango Shower) हैं वो बाद ये ?

ਉੱਤਰ:'श्रेष ही दाइड' (Mango Shower), ਜਿਸਨੂੰ ਮੰਗੋ ਸ਼ਾਵਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਦੇ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਤਬਦੀਲੀਕਾਰੀ ਮੌਸਮ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਈ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਪੜੋਸੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ।

ਮੰਗੋ ਸ਼ਾਵਰ ਉਹ ਬਾਰਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਗਰਮੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੰਗੋ ਦੇ ਪੱਕਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਰਸ਼ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਲਕੀਆਂ ਮੀਂਹਾਂ ਅਤੇ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮੰਗੋ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੀਂਹ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਬੂਟਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰाकृतिक ਤਰਜ਼ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਮੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਮੰਗੋ ਪੱਕਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰाकृतिक ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਮੋਟੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।


16. ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਨਸੂਨ ਪੈਣਾ ਕਿਹੜੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਨਸੂਨ ਪੈਣਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਾਨਸੂਨੀ ਪੈਣੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਤਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੈਣਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ:

  1. ਪੂਰਬੀ ਕੋਸਟ: ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਨਸੂਨ ਪੈਣਾਂ ਅਸਮ, ਮਿਜੋਰਮ, ਮਣਿਪੁਰ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੀਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

  2. ਕੇਰਲ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦਾ ਤਟ: ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੈਣਾਂ ਕੇਰਲ, തമിഴਨਾਡੂ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੇਰਲ ਦਾ ਤਟ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਨਸੂਨ ਵਰਖਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਹੈ।

  3. ਮહારਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ: ਜਦੋਂ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੀਆਂ ਪੈਣਾਂ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਖੇਤਰ ਵੀ ਮਾਨਸੂਨ ਪੈਣਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇੱਥੇ ਵਰਖਾ ਦਾ ਮਾਤਰਾ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਬਰਾਬਰ ਕੇਰਲ ਜਾਂ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲੋਂ।

ਇਹਨਾਂ ਮਾਨਸੂਨ ਪੈਣਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਸਾਤੀ ਮੌਸਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਲਟੀਮੀਡੀਆ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।


17. 'ਹੁਮਸ' ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:'ਹੁਮਸ' (Humidity) ਇੱਕ ਵਾਤਾਵਰਨੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਥੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਨਮੀ (moisture) ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਵਾਟਰ ਵੈਪਰ (water vapor) ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਾਪਮਾਨ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਹੁਮਸ ਦੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ:

  1. ਗਰਮੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜ: ਜਦੋਂ ਤਾਪਮਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ 'ਹੁਮਸ' ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਬਹੁਤ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਸੀਨਾ ਕੱਟਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

  2. ਜਿੱਥੇ ਹੁਮਸ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ: ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਪ੍ਰਾਯ: ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਤਟਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਾਨਸੂਨੀ ਪੈਣਾਂ ਅਤੇ ਵਾਟਰ ਬਾਡੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਗਰ, ਦਰਿਆ, ਝੀਲਾਂ ਆਦਿ)।

  3. ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਜਦੋਂ ਹੁਮਸ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਵਾ ਤੋਂ ਪਸੀਨਾ ਉਤਾਰਣ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮੀ ਦਾ ਐਸਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਤਾਪਮਾਨ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੋ।

ਹੁਮਸ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ, ਤਾਪਮਾਨ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਾਜ਼ੀ ਹਵਾ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਥਕਾਵਟ ਅਤੇ ਘੱਟ ਸ਼ਕਤੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।


18. ਪਰੰਪਰਾਵਾਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰੁੱਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱਸੋ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਦੀ ਰੁੱਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਰੁੱਤਾਂ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤੀ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰੁੱਤਾਂ ਹਨ:

  1. ਗਰਮੀ ਦੀ ਰੁੱਤ (Summer Season) - ਇਹ ਰੁੱਤ ਮਾਰਚ ਤੋਂ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਕਾਫੀ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਲੂ (loo) ਦੀ ਘਟਨਾ ਵੀ ਆਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

  2. ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਰੁੱਤ (Monsoon Season) - ਇਹ ਰੁੱਤ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਪਵਣਾਂ (monsoon winds) ਦੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੌਸਮ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਵਰਖਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮਾਨਸੂਨ ਪੈਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

  3. ਸ਼ਰਦ ਦੀ ਰੁੱਤ (Autumn Season) - ਇਹ ਰੁੱਤ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਤਾਪਮਾਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਲਵਾਯੂ ਠੰਡਾ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਸੁਹਾਵਣਾ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  4. ਸ਼ੀਤ ਦੀ ਰੁੱਤ (Winter Season) - ਇਹ ਰੁੱਤ ਦਿਸੰਬਰ ਤੋਂ ਫਰਵਰੀ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਤਾਪਮਾਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਠੰਡ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਰੁੱਤਾਂ ਹਨ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਉੱਤੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

II. ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਉੱਤਰ ਦਿਓ-

1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਬਦਲਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭੂਗੋਲ, ਹਵਾ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ, ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ ਆਦਿ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨ:

  1. ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ:

    • ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਰਬਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ, ਸ਼ੀਤਕਾਲ ਵੱਧ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

    • ਸਾਰਥਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਇੱਕ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  2. ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ:

    • ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਜਿਆਦਾ ਗਰਮ ਅਤੇ ਗੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

    • ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਕੇਰਲ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਲਵਾਯੂ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  3. ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ:

    • ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਥਾਰ ਰੇਗਿਸਟ੍ਰੀ ਅਤੇ ਰੇਗਿਸਟਰੀ ਇਲਾਕੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਜਲਵਾਯੂ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਗਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਾ ਮੌਸਮ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    • ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਖੇਤਰ ਕਾਫੀ ਖੁਸ਼ਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

  4. ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ:

    • ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਓੜੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ, ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਉੱਚੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    • ਇੱਥੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਜਲਵਾਯੂ ਮਿਸ਼ਰਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

  5. ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ:

    • ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ੀਤਕਾਲ ਵਿੱਚ ਟੈਮਪਰੇਚਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    • ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੜਕਾਂ ਜਾਂ ਸਪਲਾਈ ਲਾਈਨਜ਼ ਦਿੱਗੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼: ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਭੂਗੋਲ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ 'ਤੇ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।


2. ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਜਲਵਾਯੂ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਹੋਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰੋ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਹੋਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੁਣਤਵਾਂ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਇਸਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੂਗੋਲ, ਭੂਤਤਵ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਪ੍ਰਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਹਨ:

1. ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ

  • ਭਾਰਤ ਦਾ ਭੂਗੋਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੈ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰੇਗਿਸਟਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ (ਰਾਜਸਥਾਨ, ਗੁਜਰਾਤ), ਸਮੁੰਦਰ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਖੇਤਰ (ਕੇਰਲ, ਗੋਆ, ਮਾਹਾਰਾਸ਼ਟਰ), ਅਤੇ ਉੱਚੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਘੱਟ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰਾਂ (ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ) ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

  • ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ (ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ) ਵਿੱਚ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

2. ਹਵਾਈ ਪ੍ਰਵਾਹਾਂ

  • ਹਵਾਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਹਵਾਵਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਸੈਂਟਰਲ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰভাবਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

  • ਮਾਨਸੂਨੀ ਹਵਾਵਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਜਾ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਲਈ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚਲੇ ਸਮੁੰਦਰ ਤੱਕ ਖਿੱਚ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

  • ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

3. ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਅਸਰ

  • ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੁਪਹਿਰ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਲਵਾਯੂ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘੱਟ ਤੇਜ਼ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਵੱਧ ਮੀਂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  • ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਮੀਂਹ ਹੋਣਾ ਇਸਦੇ ਸਿੱਧੇ ਅਸਰ ਹਨ।

4. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜੀਆਂ

  • ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਲਈ ਕਾਫੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਮੀਂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਘੱਟ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੁੰਦੀ ਹਨ।

  • ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂਕਿ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਨਮੀ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

5. ਸਮੁੰਦਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ

  • ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਅਧਿਕ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਨਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਘੱਟ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।

  • ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਜਾ ਮੀਂਹ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੇਰਲ, ਮਾਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

6. ਪਹਾੜੀ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰ

  • ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਉਚੇਹੇ ਅਤੇ ਘੱਟ ਉਚਾਈਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

7. ਰੈਗਿਸਟਾਨੀ ਖੇਤਰ

  • ਰਾਜਸਥਾਨ ਜਿਵੇਂ ਰੈਗਿਸਟਾਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਗਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਮੀਂਹ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਹਵਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹਨ ਜੋ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼:

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਣ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਭੂਗੋਲ, ਹਵਾਈ ਪ੍ਰਵਾਹਾਂ, ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਵਰਖਾ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਤੱਤ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।


3. ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ (Pre-Monsoonal Rainfall) ਹੋਣ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ (Pre-Monsoonal Rainfall) ਉਹ ਮੀਂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਨਸੂਨੀ ਪੈਣਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਖਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਰਚ ਤੋਂ ਮਈ ਤੱਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਹਨ:

1. ਹਵਾਈ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਵ

  • ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਹਵਾਈ ਦਬਾਅ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਮਾਊਂਟ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਘੱਟ ਦਬਾਅ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ।

2. ਹੋਟਲ-ਹੁਮਿਡ (Hot-Humid) ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ

  • ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਗਰਮੀ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਵੱਧਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਹਵਾਵਾਂ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਨਮੀ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਾਧੂ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਨਮੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਰਸਾਤ ਪੈਣ ਦੇ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

3. ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ

  • ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਨਮੀ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਦੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੱਖਣੀ ਖੇਤਰਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕੇਰਲ ਅਤੇ ਗੋਆ, ਜਿੱਥੇ ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਸਾਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

4. ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ

  • ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵਧਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਹਵਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤਤਾ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਮੀਂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨ ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

5. ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ

  • ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਨਮੀ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵੱਲ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੀਂਹ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਦਾ ਅਸਰ ਇਸ ਮੀਂਹ ਵਿੱਚ ਵੱਧਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

6. ਉੱਤਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ

  • ਮਾਨਸੂਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉੱਤਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਜੋ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨੀ ਮੀਂਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

7. ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਅਤੇ ਉੱਠਦੇ ਸਟਾਰਮ (Thunderstorms)

  • ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਨਮੀ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਥੰਡਸਟਾਰਮ ਜਾਂ ਗਜ਼ਬ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਜਲਦ-ਜਲਦ ਮੀਂਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੀਂਹ ਨੂੰ ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼:

ਪੂਰਵ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੌਸਮੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਅਦਲ-ਬਦਲਾਂ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਪ੍ਰਵਾਹਾਂ ਦੇ ਬਦਲਾਵ ਹਨ। ਮੀਂਹ ਦੇ ਇਹ ਚਲਾਂਗਾਂ ਅਕਸਰ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਆਗਮਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀਆਂ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।


4. ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ (Monsoon Season) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੱਧ ਜੂਨ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰੁੱਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਸਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਖੇਤੀ, ਜਲ ਸੰਚਾਰ, ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ:

1. ਪੌਣਾਂ ਦਾ ਆਗਮਨ

  • ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੱਧ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮਾਨਸੂਨੀ ਪੈਣਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।

2. ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ

  • ਮਾਨਸੂਨ ਪੌਣ ਦੱਖਣੀ ਤਟ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਤਟ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਜਿਵੇਂ ਕੇ ਕੋਚੀ ਅਤੇ ਗੋਆ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੋਂ ਮਾਨਸੂਨ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

3. ਮੀਂਹ ਦੀ ਮਾਤਰਾ

  • ਇਸ ਰੁੱਤ ਦੌਰਾਨ, ਮੀਂਹ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੇਰਲ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬਰਸਾਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

4. ਮਨੋਨ ਦੀ ਸੰਘਣਾ

  • ਮਾਨਸੂਨ ਰੁੱਤ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤੀ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਜ਼ਾ, ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਜਰ ਰਹੀ ਥੰਡੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

5. ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਘਟਾਅ

  • ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਘਟਾਅ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਗਰਮੀ ਦਾ ਦਬਾਅ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਠੰਡੀ ਹਵਾ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੌਸਮ ਠੰਢਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

6. ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਮਾਂ

  • ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਇਹ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਬੀਜਾਈ ਲਈ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਨਾਜ, ਚਣੀ, ਮੱਖਣੀ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ। ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰ ਲਈ ਪਾਣੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਮੱਕੀ ਜਾਂ ਘਾਸ ਵਗੈਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।

7. ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੀ ਅਵਧੀ

  • ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਮੱਧ ਜੂਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਜਲ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਖ਼ਰੀ ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਬਰਸਾਤ ਦੀ ਰੋਕਾਟ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

8. ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

  • ਇਸ ਰੁੱਤ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਦਾ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮੰਚ ਤੇ ਵਰਖਾ ਦੇ ਨਾਲ ਰੁਕਾਵਟ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਉਤਪਾਦਨ ਤੇ ਥੋੜਾ ਅਸਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜਿਊਣ ਦੇ ਢੰਗ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

9. ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ

  • ਮਾਨਸੂਨੀ ਪੈਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵੱਧ ਅਧਿਕਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਹੋਰ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਬਜਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਦੂਸਰੇ ਬੀਮਾਰੀ ਰੋਕਾਂ ਦਾ ਵੀ ਦ੍ਰਸ਼ ਹੈ।


5. ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਕਿਹੜੇ ਸਥਾਨ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਸਾਲਾਨਾ ਬਹੁਤ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਲਈ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਹਨ। ਕੁਝ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਹਨ:

  1. ਮੌਸਿਨਰਾਮ (Mawsynram)

    • ਸਥਿਤੀ: ਮੈਗਾਲਿਆ

    • ਮੌਸਿਨਰਾਮ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੀਂਹ ਵਾਲਾ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਲਾਨਾ 11,873 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਉੱਚੇ ਦਬਾਅ ਦੀ ਕਾਰਨ ਇਸ ਰੇਖਾ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਮੀਂਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  2. ਚੇਰਾਪੁੰਜੀ (Cherrapunji)

    • ਸਥਿਤੀ: ਮੈਗਾਲਿਆ

    • ਚੇਰਾਪੁੰਜੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲਾ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ 11,777 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਮੈਗਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਸਿਨਰਾਮ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

  3. நெல்லூர் (Nellore)

    • ਸਥਿਤੀ: ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ

    • ਸਾਲਾਨਾ ਮੀਂਹ: 1,000 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ

    • ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

  4. ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ (Visakhapatnam)

    • ਸਥਿਤੀ: ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼

    • ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਹੋਦੀ ਹੈ।

  5. ਕੋਚੀ (Kochi)

    • ਸਥਿਤੀ: ਕੇਰਲ

    • ਕੋਚੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਊਥ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਇਹ ਸਥਾਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮੀ ਹਵਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਧਾਰਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਖੇਤਰ ਵੱਧ ਮੀਂਹ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।


6. ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਈਆਂ ਦੱਸ।

ਉੱਤਰ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:

  1. ਚਕਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਅਸਰ
    ਮਾਨਸੂਨ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਚਕਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ, ਮੈਗਾਲਿਆ ਅਤੇ ਕੋਚੀ ਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਮਾਨਸੂਨ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

  2. ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਧਾਰਾ (Onshore and Offshore Winds)
    ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:

    • ਪੂਰਬੀ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਜੋ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

    • ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਜੋ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੈਗਾਲਿਆ ਅਤੇ ਚੇਰਾਪੁੰਜੀ ਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ।

  3. ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤਿਕ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ
    ਮਾਨਸੂਨ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਘਟਾਓ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ "ਮਾਨਸੂਨੀ ਤੋੜ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹਵਾ ਦੇ ਰੁੱਖੇ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨੀ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮੇਂ-ਸਿਰ ਪੈਣ ਵਾਲੀ ਵਰਖਾ ਰੁਕੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਧੀਕ ਮੀਂਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਚੱਕਰਵਾਤੀਆਂ ਮੌਸਮੀ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।


7. ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦਾ ਚੱਕਰਵਾਤੀ ਵਰਖਾ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ (Western Jet Stream) ਦਾ ਚੱਕਰਵਾਤੀ ਵਰਖਾ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਮੌਸਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ। ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ 'ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਅਤੇ ਚੱਕਰਵਾਤੀ ਵਰਖਾ:

  1. ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ:
    ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਮੌਸਮ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਤ ਹੈ। ਇਹ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਉੱਚੀ ਅਥਵਾ ਦੱਖਣੀ ਉੱਤਰੀ ਹਵਾ ਦੀ ਰੇਖਾ ਹੈ ਜੋ ਮੰਚੁਲ ਲਾਗੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਭਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

  2. ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦਾ ਅੰਤਰ:
    ਜੇ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ-ਪੱਛਮੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਹਵਾ ਵੱਧ ਜਾਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।

  3. ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦਾ ਸਤਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵ:
    ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਚੱਕਰਵਾਤੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਹਦਬੰਦੀ ਅਤੇ ਰੁਹਾਨੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ, ਉਹ ਹਵਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗਿੱਲੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘੁੰਮਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਵਰਖਾ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਾਵਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹੈ।

  4. ਉੱਤਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਚੱਕਰਵਾਤੀ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰ:
    ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਜਦੋਂ ਬਲੂ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡ੍ਰੋਮੀਟ੍ਰਿਕ ਅਤੇ ਮੌਸਮੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਲ ਨਾਲ ਘੁੰਮਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਕਿਓਲਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤਿ ਵਰਖਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।

ਪੱਛਮੀ ਜੇਟ ਸਟ੍ਰੀਮ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਮਾਨਸੂਨੀ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਪੂਰੀ ਜਲਵਾਯੂ ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਮਾਪਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਿੱਧੇ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।


8. ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵੀ ਖੁਸ਼ਕ ਕਿਉਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਖੁਸ਼ਕ ਰਹਿਣਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਹਨ:

1. ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਥਿਤੀ:

ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਜਦੋਂ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਵਰਖਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ, ਜੋ ਕਿ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਹਵਾਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਵਰਖਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

2. ਪਹਾੜੀ ਰੁਕਾਵਟ - ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜ ਸ਼੍ਰੇਣੀ:

ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਾੜੀ ਰੁਕਾਵਟ ਮਾਨਸੂਨ ਬੱਦਲਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

3. ਬਹਾਲੀ ਹਵਾ (Hot Dry Winds):

ਰਾਜਸਥਾਨ ਇੱਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਥੇ ਰੇਤਲੇ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ-ਪੱਛਮੀ ਹਵਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਬਹੁਤ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੂ (Loo) ਦੇ ਕਾਫੀ ਹਵਾ ਚਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਗਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਖੁਸ਼ਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

4. ਹਵਾ ਦਾ ਦਿਸ਼ਾ:

ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹਵਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸੁੱਕੀ ਅਤੇ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਭਾਗਾਂ ਜਾਂ ਰੇਤਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਸ਼ਕੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਖੁਸ਼ਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਭਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।


9. ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਸਰਦੀਆਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੁਣੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ ਉੱਥੇ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣਿਕ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੱਤ। ਇਹ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਹਨ:

1. ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ:

ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਠੰਡੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਟੰਮਪਰੇਚਰ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਠੰਡੀ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵਰਖਾ ਪੈਦੀ ਹੈ।

2. ਉੱਤਰੀ ਮੋਹਰੀਆਂ (Western Disturbances):

ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉੱਤਰੀ ਮੋਹਰੀਆਂ ਜਾਂ ਵੈਸਟਰਨ ਡਿਸਟਰਬੈਂਸ (Western Disturbances) ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮੋਹਰੀਆਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਜਾਂ ਹਲਕੀ ਬਰਫਬਾਰੀ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਮੱਧ-ਪੂਰਬ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਰਦੀ ਵਾਲੇ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਵਰਖਾ ਪੈਦੀ ਹੈ।

3. ਪਹਾੜੀ ਰੁਕਾਵਟ:

ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਸਰਦੀ ਅਤੇ ਨਮ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜ ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵਰਖਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

4. ਉੱਤਰੀ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਰਕਟਿਕ ਸਰਦੀਆਂ:

ਜਦੋਂ ਉੱਤਰੀ ਠੰਡੀ ਹਵਾਵਾਂ ਆਰਕਟਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਠੰਡੀ ਅਤੇ ਸੂਕਣੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਨਿੱਕਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

5. ਬਰਫਬਾਰੀ ਅਤੇ ਗਲਿਸ਼ੀਅਰ:

ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਬਰਫਬਾਰੀ ਅਤੇ ਗਲਿਸ਼ੀਅਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਪਲਾਈ ਸਰੋਤ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਸਰਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਾਧਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਰਫਬਾਰੀ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਨਮੀ ਹਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਰਖਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਣਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਠੰਡੀ ਅਤੇ ਹਲਕੀ ਵਰਖਾ ਪੈਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਥਾਨਕ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।


10. ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਵਪਾਰਕ ਪੈਣਾਂ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਉੱਤਰ:ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਵਪਾਰਕ ਪੈਣਾਂ (South-East Trade Winds) ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪੈਣਾਂ ਮਾਨਸੂਨੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਦੇ ਤਤਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਜਾਂ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:

1. ਵਰਖਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ:

ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਵਪਾਰਕ ਪੈਣਾਂ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਤਟ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਓਡੀਸ਼ਾ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਵਹਿਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਨਮੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਸਮੇਟ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਦੀ ਪਿਛੋਕੜ ਬਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੈਣਾਂ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

2. ਪਾਰਸਲ ਚੱਕਰਵਾਤੀ ਹਵਾਵਾਂ:

ਇਹ ਪੈਣਾਂ ਆਪਣੀ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਜਾਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਮਾਨਸੂਨ ਪੈਣਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਪੈਣਾ ਜਾਂ ਛਾਟਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

3. ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ:

ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਪੈਣਾਂ ਮਾਨਸੂਨੀ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਤੀ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨਾਲ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੈਣਾਂ ਘੱਟ ਦਰਜੇ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਹਿਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਓਡੀਸ਼ਾ, ਬੰਗਾਲ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ, ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

4. ਦੱਖਣੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ:

ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਵਪਾਰਕ ਪੈਣਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਮੌਸਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਅਹੰਕਾਰਪੂਰਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾ ਦੇ ਬੜੇ ਭਾਗ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਵਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਇੰਦਰਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

5. ਪਹਿਲਾਂ ਹਵਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਦੇ ਮੂਲ ਹਿੱਸੇ:

ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਵਪਾਰਕ ਪੈਣਾਂ ਮਾਨਸੂਨੀ ਝੋਖੇ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਹਵਾਵਾਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਜਾਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਉਤਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਮਾਨਸੂਨੀ ਵਰਖਾ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਬ ਸੁਧਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁੱਖਤੌਰ 'ਤੇ ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਟਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਵਰਖਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਵਪਾਰਕ ਪੈਣਾਂ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਾਨਸੂਨ ਵਰਖਾ ਦੇ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੇ ਕੁੱਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।