Chapter 7


 ભારતીય અર્થતંત્ર 


👉Text Books Question Answer
👉Text Book PDF
👉MCQ Online Exam
👉Click Here YouTube Video
👉MCQs Answer


Page 1

✅ Short Question-Answer (ટૂંકા પ્રશ્નો અને જવાબો)

પ્ર.1: પ્રાચીન ભારતને કયા નામથી ઓળખવામાં આવતું હતું?
 જ: ‘સોને કી ચિડીયા’ તરીકે ઓળખાતું હતું.

પ્ર.2: અંગ્રેજોએ ભારતીય હસ્તકલા અને કારીગરોને કેવી રીતે અસર પહોંચાડી?
 જ: તેમનાં ઉત્પાદનોના ઉત્પાદન અને વેપારમાં ઘટાડો થયો અને તેઓ આર્થિક રીતે નબળા બન્યા.

પ્ર.3: સ્વાતંત્ર્ય પહેલાં ભારતમાં મુખ્ય વ્યવસાય કયો હતો?
 જ: ખેતી.

પ્ર.4: રાષ્ટ્રીય આવકનો અર્થ શું થાય છે?
 જ: એક વર્ષમાં દેશના નાગરિકો દ્વારા સર્જાતી કુલ આવક.

પ્ર.5: ભારતમાં રેલવે વ્યવસ્થા ક્યારે શરૂ થઈ?
 જ: 1853માં મુંબઈથી થાણે વચ્ચે.

પ્ર.6: સ્વાતંત્ર્ય પછી ભારતીય અર્થતંત્રના મુખ્ય ત્રણ ક્ષેત્રો કયા છે?
 જ: ખેતી ક્ષેત્ર, ઔદ્યોગિક ક્ષેત્ર અને સેવાક્ષેત્ર.

પ્ર.7: માથાદીઠ આવક શું દર્શાવે છે?
 જ: દેશમાં રહેતા દરેક વ્યક્તિની સરેરાશ આવક.

પ્ર.8: મુઘલ શાસન ભારત પર કેટલા સમય સુધી રહ્યું?
 જ: આશરે 1526થી 1858 સુધી.

✅ Long Question-Answer (લાંબા પ્રશ્નો અને જવાબો)

પ્ર.1: સ્વાતંત્ર્ય પહેલાંના ભારતના અર્થતંત્રની વિશેષતાઓ સમજાવો.


 જ: સ્વાતંત્ર્ય પહેલાં ભારતનું અર્થતંત્ર અંગ્રેજો દ્વારા શોષણ પર આધારિત હતું. તેમાં નીચે મુજબની વિશેષતાઓ જોવા મળે છે:

  1. આર્થિક શોષણ: અંગ્રેજોએ સ્થાનિક ખેતી, ઉદ્યોગો અને વેપાર શોષણ કર્યો.

  2. હસ્તકલા નાશ પામી: સ્થાનિક કારીગરો અને હસ્તકળાનું મહત્ત્વ ઘટી ગયું.

  3. મહેસૂલ અને કરવેરા: ઊંચા દરના કરવેરા લેવામાં આવતા.

  4. ટ્રાન્સપોર્ટ: રેલવે અને રસ્તા અંગ્રેજોની ફાયદા માટે વિકસાવવામાં આવ્યા.

  5. મૂડીરોકાણ: વિદેશી મૂડી ભારતમાંથી બહાર ગઈ.

  6. સામાજિક અસમાનતા: વર્ગો વચ્ચે તફાવત વધ્યો.


પ્ર.2: સ્વાતંત્ર્ય પછીના ભારતીય અર્થતંત્રમાં થયેલા મુખ્ય ફેરફારો સમજાવો.
 જ: સ્વાતંત્ર્ય પછી ભારતે પોતાનું અર્થતંત્ર વિકસાવવાનું શરૂ કર્યું. તેના મુખ્ય ફેરફારો નીચે મુજબ છે:

  1. યોજનાબદ્ધ વિકાસ: ભારતે યોજના આયોગ દ્વારા યોજનાબદ્ધ વિકાસનો માર્ગ અપનાવ્યો.

  2. ખેતી અને ઉદ્યોગોમાં સુધારો: હરીત ક્રાંતિ, નિકાસ પ્રોત્સાહન વગેરે દ્વારા ખેતી અને ઉદ્યોગોમાં સુધારો થયો.

  3. સેવા ક્ષેત્રમાં વધારો: આઈટી, બેંકિંગ અને ટેલિકમ્યુનિકેશન ક્ષેત્રે મોટો વિકાસ થયો.

  4. માનવ વિકાસ: શિક્ષણ, આરોગ્ય અને જીવીકોપાર્જનની સ્થિતિમાં સુધારો થયો.

  5. બેઝિક સુવિધાઓનો વિકાસ: રસ્તા, વીજળી, પાણી અને રેલવે જેવી પાયાની સુવિધાઓમાં વૃદ્ધિ.


પ્ર.3: ભારતના વિકાસમાન અર્થતંત્રના લક્ષણો જણાવો.
 જ:

  1. આર્થિક વૃદ્ધિ: વર્ષો દરમિયાન જીડીપીમાં સતત વૃદ્ધિ.

  2. માયાદીઠ આવકમાં વધારો.

  3. ખેતી, ઉદ્યોગ અને સેવાઓનો સમાન ફાળો.

  4. માનવ વિકાસ સૂચકાંકમાં સુધારો.

  5. અંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર અને નિકાસમાં વધારો.

  6. ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ અને નવી પેઢી ઉદ્યોગોની સ્થાપના.


Page 2

પ્રશ્ન 1: હડપ્પા અને મોહેં-જો-દડો કઈ સંસ્કૃતિ સાથે જોડાયેલા છે?
 જવાબ: હડપ્પા અને મોહેં-જો-દડો સિંધુ ખીણ સંસ્કૃતિ સાથે જોડાયેલા છે.

પ્રશ્ન 2: ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ ભારતમાં કયા સમયગાળા દરમિયાન શાસન કર્યું?
 જવાબ: ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ 1757 થી 1858 દરમિયાન ભારતમાં શાસન કર્યું.

પ્રશ્ન 3: પ્રાચીન ભારતમાં મુખ્ય રોજગાર શું હતું?
 જવાબ: ખેતી મુખ્ય રોજગાર હતું.

પ્રશ્ન 4: લોથલ સ્થળ શું માટે પ્રસિદ્ધ છે?
 જવાબ: લોથલ સ્થળ નગર વ્યવસ્થાના પુરાવા માટે પ્રસિદ્ધ છે.

પ્રશ્ન 5: ઔરંગઝેબના શાસન દરમિયાન ભારતની રાષ્ટ્રીય આવક કેટલી હતી?
 જવાબ: 10 કરોડ પાઉન્ડ.

પ્રશ્ન 6: અંગ્રેજ શાસન ક્યારે સમાપ્ત થયું?
 જવાબ: અંગ્રેજ શાસન 15 ઓગસ્ટ 1947ના રોજ સમાપ્ત થયું.


📗 લાંબા પ્રશ્નો અને તેમના જવાબો (Long Questions & Answers):

પ્રશ્ન 1: પ્રાચીન ભારતની ખેતી વ્યવસ્થાનું વર્ણન કરો.
 જવાબ: પ્રાચીન ભારત ખેતીપ્રધાન દેશ હતો. ગ્રામ્ય વિસ્તારો સ્વાવલંબી હતા. લોકો અનાજ, શાકભાજી, ફળો, પશુપાલન, દૂધ, ઘી, કપડા વગેરે પોતાની જરૂરિયાત મુજબ પેદા કરતા હતા. ખેતીમાં વૈવિધ્ય અને સમૃદ્ધિ જોવા મળતી હતી. ખેડૂતોને ખેતી માટે યોગ્ય ભૂમિ, જળસંચય તથા પશુપાલનના સાધનો ઉપલબ્ધ હતા, જેના કારણે તેમનું જીવન સુખાકારીયુક્ત હતું.


પ્રશ્ન 2: પ્રાચીન ભારતમાં ઉદ્યોગોની દશા શું હતી તે સમજાવો.
 જવાબ: પ્રાચીન ભારત ઉદ્યોગક્ષેત્રે પણ સમૃદ્ધ હતું. ભારત કાપડ ઉદ્યોગ, મલમલ, શણ, રેશમ, તાડપત્ર, શાલ, મૂર્તિઓ, ગળી જેવા ઔદ્યોગિક પેદાશોનું નિર્માણ અને નિકાસ કરતો હતો. ઇતિહાસકાર ટી. રાવચૌધરીના જણાવ્યા પ્રમાણે 19મી સદી પહેલાં ભારત ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનમાં અગ્રસ્થાને હતું. વિદેશી વેપારીઓ ભારતના માલ માટે દોડ કરતા હતા.


પ્રશ્ન 3: પ્રાચીન ભારતના વેપાર વ્યવસ્થાનું વર્ણન કરો.
 જવાબ: ભારતનો વેપાર વિશ્વપ્રસિદ્ધ હતો. મસાલા, કાપડ, મલમલ, રેશમ જેવા ઉત્પાદનો જળમાર્ગે વિદેશોમાં નિકાસ થતા હતા. ભારતીય વેપારીઓ અફ્રિકા, અરબ દેશો અને દક્ષિણપૂર્વ એશિયા સુધી પહોંચતા હતા. પ્રાચીન સમયમાં પણ ચિહ્નિત સિક્કા દ્વારા વેપાર થતો હતો, જે વ્યાપારની વિકાસશીલ વ્યવસ્થા દર્શાવે છે.


પ્રશ્ન 4: પ્રાચીન ભારતનું અર્થતંત્ર કેવી રીતે સમૃદ્ધ હતું તે વર્ણવો.
 જવાબ: અંગ્રેજ ઇતિહાસકાર એંગસ મેડિશન અનુસાર, મૌર્યકાળ અને મુઘલકાળ દરમિયાન ભારત વિશ્વનું સૌથી મોટું અર્થતંત્ર ધરાવતો દેશ હતો. ખેતી, ઉદ્યોગ અને વેપાર ક્ષેત્રે ભારત સુપેરે વિકસિત હતું. મુઘલકાળમાં દેશની આવક વૈશ્વિક GDPનો 25% હતી. વિદેશી વેપારીઓ ભારત તરફ આકર્ષાય તેવુ આર્થિકબળ હતું. Thus, India had a golden era of economic prosperity.


Page 3


1. આંગ્રેજો ભારતમાં ક્યારે આવ્યા અને કેટલા સમય સુધી શાસન કર્યું?

અંગ્રેજો 1757 માં ભારતમાં આવ્યા અને 1947 સુધી શાસન કર્યું.


2. ભારતનું આર્થિક પરિપ્રેક્ષ્ય કઈ રીતે હતું જ્યારે અંગ્રેજો ભારતમાં આવ્યા?

ભારત પ્રાચીન સમયમાં વૈશ્વિક દ્રષ્ટિએ અર્થતંત્રના ક્ષેત્રમાં મહાન હતો, ખાસ કરીને કાપડ, મરી, અને લોખંડના આઇટમ્સ માટે.


3. બ્રિટિશ શાસન માટે રેલવે કેવી રીતે મહત્વપૂર્ણ બની?

રેલવે ભારતના વાહનવ્યવહાર માટે ઝડપી અને સુદડ માર્ગ પ્રદાન કરે છે, અને 1853 માં બોરીબંદરથી શરૂ થઈને 53,000 કિમી લંબાઈ પર વિસીત થઈ.


4. માર્ગ-પરિવહન વિષે શું જાણવું જોઈએ?

1855માં જાહેર બાંધકામ ખાતાનું ઊદ્ઘાટન થયું હતું અને 1943 સુધીમાં ભારતના રસ્તા 4,47,105 કિમી સુધી પહોચી ગયા.


5. ભારતમાં સૌથી પહેલી બેંક ક્યારે શરૂ થઈ?

પ્રથમ ખાનગી બેંક 1770માં શરૂ થઈ હતી, અને 1935માં ભારતીય રીઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયાની સ્થાપના થઈ.


6. સામાજિક માળખામાં કયા પ્રથા અને પરંપરાઓને બ્રિટિશ શાસન દ્વારા નાબૂદ કરવામાં આવી?

બ્રિટિશોએ ભાળકીને દૂધપીતી કરવાનો રિવાજ, પીંઢારા અને સતીપ્રથાને નાબૂદ કર્યો.


7. ભારતીય ખેતી પર શું અસર પડી?

ભારતીય ખેતી પર મહેસૂલના ઊંચા દર અને ખેડૂતોને ધિરાણની અભાવના કારણે ભારે શોષણ થયો.


8. ગળીના ઉત્પાદન માટે બ્રિટિશ સરકારનો અભિગમ શું હતો?

બ્રિટિશોએ ગળીના ઉત્પાદન અને નિકાસ વધારવા માટે પ્રયાસો કર્યા, પરંતુ ખેડૂતોને વાવેતર માટે ધિરાણ ન મળતું હતું.


9. ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ મહેસૂલ ઉઘરાવવાની કોણી નીતિ અપનાવવી હતી?

ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ મહેસૂલ ઉપરાવવાનું અધિકાર મેળવ્યું અને તે ઊંચા દરે નકલી કરોના પરવાનગી આપી.


10. ભારતમાં વિદેશી પ્રજાઓનો મુખ્ય ઉદ્દેશ શું હતો?

વિદેશી પ્રજાઓ (જેમ કે ફ્રેંચ, ડચ, પોર્ટુગીઝ)નો પ્રાથમિક ઉદ્દેશ ભારતમાં વેપાર કરવાનો હતો.


11. ભારતના વ્યાપાર માટે કયા ઉદ્યોગો મહત્વના હતા?

ભારતીય સુતરાઉ કાપડ, મલમલ કાપડ, મરી, તેજાના અને લોખંડના ઓજારો વ્યાપક માંગ ધરાવતા હતા.


13. ભારતના વેપાર પર કેવા પરિણામો પડ્યા?

બ્રિટિશ શાસન હેઠળ ભારતના વેપાર પર વિપરીત અસર પડી, કારણકે ઈંગ્લેન્ડના સ્વાર્થ માટે ઉત્પાદન વધારવામાં આવ્યું.


14. બ્રિટિશ શાસનથી રાહત આપવાના કયા સકારાત્મક પરિણામો હતા?

 ભારતમાં રેલવે, માર્ગ-પરિવહન અને બેંકિંગ સેવાઓનો વિકાસ થયો.


15. ગુજરાતમાં દૂધપીતી માટેનો રિવાજ કઈ રીતે નાબૂદ થયો?

બ્રિટિશ શાસન દ્વારા ભાળકીને દૂધપીતી કરવાનો રિવાજ કાનૂની રીતે નાબૂદ કરવામાં આવ્યો.


16. અંગ્રેજો દ્વારા ખેતીના શોષણના શું પરિણામો હતાં?

અંગ્રેજોની નીતિ માટે ખેડૂતો પર ઊંચા મહેસૂલ અને કઠણ પરિસ્થિતિઓના કારણે કેટલાક ખેતમજૂર બની ગયા.


Long Questions (10)

1. સ્વાતંત્ર્ય પહેલાં ભારતનું અર્થતંત્ર કેવી રીતે હતું?

સ્વાતંત્ર્ય પહેલાં, ભારત એક સુવર્ણકાળમાં હતું. એ સમયે, કાપડ, મરી, અને મલમલ કાપડ જેવા ઉત્પાદનોની વિશ્વમાં ઘણી માંગ હતી. ભારતીય ગ્રામ્ય વિસ્તારો સુખી અને સ્વાવલંબી હતા. ભારતના ગૃહ ઉદ્યોગો અને નાના ઉદ્યોગો પણ florishing હતા.

અંગ્રેજો ભારતના કાયમના શોષણ માટે જવાબદાર છે. તેઓએ ખેતરને નમાવણું બનાવ્યું, કૃષિ ઉદ્યોગને નુકસાન પહોંચાડ્યો, અને બ્રિટિશ ઈન્ડસ્ટ્રીયલ રેવોલ્યુશન માટે કાચો માલ પુરો પાડવા માટે પાકોમાં ફેરફાર કર્યો. આર્થિક અસમાનતા વધી ગઈ.


2. બ્રિટિશ શાસનથી ભારતના પરિવહનવ્યવસ્થા પર શું અસર પડી?

બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન, રેલવે, માર્ગ-પરિવહન, અને બંધબેસતા થાકી ગયા. રેલવેનો વિકાસ 1853 માં શરૂ થયો અને 1947 સુધીમાં 53,000 કિમી લંબાઈનો માર્ગ પ્રદાન થયો.


3. સામાજિક વિકાસના દ્રષ્ટિએ કયા મહત્વપૂર્ણ ફેરફારો આવ્યા?

સતીપ્રથા, ભાલકી દૂધપીતીનો રિવાજ, અને પીંઢારા જેવી પ્રથાઓને નાબૂદ કરવામાં આવી. આથી ભારતીય સમાજમાં મહત્વપૂર્ણ પરિવર્તનો લાવ્યા.


4. બ્રિટિશોએ ભારતીય ખેતીને કેવી રીતે અસર કરી?

ખેડૂતોને વધુ મહેસૂલ ભરવાની નીતિ અને ઉત્પાદન માટેની ધિરાણની સમસ્યાઓને કારણે, ખેડૂતો ગરીબ બન્યા અને ખેતમજૂર બન્યા. આ અને ઘણા બીજા અસલમાં, ભારતીય ખેતી પાયમાલ થઈ ગઈ.


5. ભારતના બૅન્કિંગ સિસ્ટમનું વિકાસ કેવી રીતે થયો?

1770માં બૅંકિંગનો આરંભ થયો, અને 1935માં ભારતીય રીઝર્વ બેંકની સ્થાપના થઈ. આનો અર્થ એ હતો કે ભારતને પોતાનું મજબૂત બેંકિંગ માળખું મળ્યું.


6. મહેસૂલ ઉઘરાવવાના પુરાવા પર આધારિત ઉલ્લેખ કરો.

ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ ઉચ્ચ દરે મહેસૂલ પર મેળવવા માટે સ્વતંત્ર કાયદો બનાવ્યો. એના દ્વારા કૃષિ અને જમીનદારોને નુકસાન થયો.


7. ભારતના વ્યાપાર માટે વિદેશી પ્રજાઓનું યોગદાન શું હતું?

ફ્રેંચ, ડચ અને પોર્ટુગીઝ જેવા વિદેશીઓનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ભારતના વૈપાર પર દબદબો રાખવાનો હતો. પરંતુ, આ ભેદભાવ વધતા જાય તે સાથે શાસક પ્રભાવ વધતો ગયો.


8. વિશ્વ વાણિજ્યમાં ભારતના સ્થાનને કેવી રીતે અસર થઈ?

બ્રિટિશ શાસન હેઠળ, ભારતને ખોટી રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો, જેનો પરિપ્રેક્ષ્ય આર્થિક અને સામાજિક દૃષ્ટિએ ખૂબ નકારાત્મક હતો.


સામાજિક અને આર્થિક સંગ્રામના પરિણામે, ભારતનું અર્થતંત્ર કેવી રીતે બદલાયું?

આર્થિક તથા સામાજિક પરિવર્તનોએ ભારતને વધુ નોકરી, વધારે યોજનાઓ, અને સૌથી મહત્વપૂર્ણ, સામાજિક ન્યાય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું.



Page 4

ટૂંકા પ્રશ્નો અને જવાબો (Short Question-Answer)

પ્રશ્ન 1: દાદાભાઈ નવરોજી મુજબ 1876માં ભારતમાં કેટલા ટકા રાષ્ટ્રીય આવક કરરૂપે ઉઘરાવવામાં આવતી હતી?
 જવાબ: લગભગ 15% રાષ્ટ્રીય આવક.


પ્રશ્ન 2: મીઠા પરનો ઊંચો કરવેરો ભારત માટે શા માટે અયોગ્ય ગણાયો?
 જવાબ: કેમ કે મીઠું ભારતમાં સરળતાથી મળતું હોવા છતાં તેને ઇંગ્લેન્ડથી લાવી મોંઘું વેચાતું અને સ્થાનિક મીઠા પર ઊંચો કરવેરો વસૂલાતો.


પ્રશ્ન 3: જકાત એટલે શું?
 જવાબ: આયાત અને નિકાસ થતી વસ્તુઓ પર વસૂલાતો કર.


પ્રશ્ન 4: ભારતના સુતરાઉ કાપડ પર કેટલી જકાત વસૂલાતી હતી?
 જવાબ: 15% જેટલી જકાત.


પ્રશ્ન 5: બ્રિટિશ ઉદ્યોગોની નિકાસને અનુકૂળ બનાવવા માટે ભારતના કયા ક્ષેત્રનો વિકાસ કરવામાં આવ્યો?
 જવાબ: રેલવે અને માર્ગ વ્યવસ્થાનો વિકાસ.


પ્રશ્ન 6: હસ્તકલા કારીગરોને કેમ નુકસાન પહોંચાડવામાં આવ્યું?
 જવાબ: તેમના ઉત્પાદનો બજારકિંમત કરતાં 15-40% ઓછી કિંમતે ખરીદવામાં આવતા અને વાંધો ઉઠાવતાં દંડ આપવામાં આવતો.


પ્રશ્ન 7: બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન શિક્ષણ પાછળ કરાયેલ મૂડીરોકાણનો હેતુ શું હતો?
 જવાબ: બ્રિટિશ સરકારને અનુકૂળ કારકુનો તૈયાર કરવા માટે.


પ્રશ્ન 8: 브리ટિશ સરકાર શું માટે ભારતીય ખેતીનું વેપારીકરણ કરવા માંગતી હતી?
 જવાબ: બ્રિટિશ ઉદ્યોગોને કાચો માલ પૂરું પાડવા માટે.


Page 5

પ્રશ્ન 1: 'હોમ ચાર્જિસ' એટલે શું?
 જવાબ: અંગ્રેજ શાસન દરમિયાન ભારતે બ્રિટિશ સરકારના અધિકારીઓના પેન્શન, ભથ્થાં, લશ્કરી ખર્ચ અને વ્યાજ ચુકવણી માટે જે રકમ ચૂકવવી પડતી હતી, તેને ‘હોમ ચાર્જિસ’ કહેવામાં આવતી હતી.

પ્રશ્ન 2: ઇ.સ. 1924-25માં 'હોમ ચાર્જિસ' તરીકે ભારતે કેટલી રકમ ચૂકવવી પડી હતી?
 જવાબ: લગભગ 300 લાખ પાઉન્ડ.

પ્રશ્ન 3: અંગ્રેજો ભારતમાં શું છોડી ગયા ત્યારે ભારતનું આર્થિક સ્થિતિ કેવી હતી?
 જવાબ: ભારત ખેતી, ઉદ્યોગ અને વેપારની દ્રષ્ટિએ ખૂબ જ કંગાળ બની ગયું હતું.


7.3 સ્વાતંત્ર્ય પછીનું ભારતીય અર્થતંત્ર

પ્રશ્ન 4: 2013માં ભારતની માથાદીઠ આવક કેટલી હતી?
 જવાબ: 5150 અમેરિકન ડોલર (પર્ચેઝ પાવર પેરિટી મુજબ).

પ્રશ્ન 6: આઝાદી વખતે કેટલા ટકા લોકો ખેતી પર આધાર રાખતા હતા?

જવાબ: આશરે 72 ટકા.

પ્રશ્ન 7: 2013-14માં ખેતીમાંથી રોજગારી મેળવતા લોકોનો પ્રમાણ કેટલો હતું?
 જવાબ: આશરે 49%.

પ્રશ્ન 8: 1950-51માં રાષ્ટ્રીય આવકમાં ખેતીનો ઠાળો કેટલો હતો?
 જવાબ: 55%.

પ્રશ્ન 9: 2013-14માં રાષ્ટ્રીય આવકમાં ખેતીનો ટાળો કેટલો રહ્યો?
 જવાબ: માત્ર 14%.


Page 6

પ્રશ્ન 1: 1951માં ઉદ્યોગક્ષેત્રે કેટલા ટકા લોકોને રોજગારી મળતી હતી?
 જવાબ: 10.6% લોકોને.

પ્રશ્ન 2: 2011-12માં ઉદ્યોગક્ષેત્રે રોજગારી કેટલા ટકા લોકો માટે ઉપલબ્ધ હતી?
 જવાબ: 24.3%.

પ્રશ્ન 3: 2013-14માં ઉદ્યોગક્ષેત્રે રાષ્ટ્રીય આવકમાં કેટલો હિસ્સો હતો?
 જવાબ: 26%.


7.3.4 સેવાક્ષેત્ર

પ્રશ્ન 4: 1951માં સેવાક્ષેત્રે કેટલો ટકા લોકો રોજગારીમાં સામેલ હતા?
 જવાબ: 17.3%.

પ્રશ્ન 5: 2014-15માં રાષ્ટ્રીય આવકમાં સેવાક્ષેત્રનો હિસ્સો કેટલો હતો?
 જવાબ: 52.7%.

7.3.5 વસતિ

પ્રશ્ન 6: 1951માં ભારતની વસતિ કેટલી હતી?
 જવાબ: 36.1 કરોડ.

પ્રશ્ન 7: 2011ની વસતિ ગણતરી અનુસાર ભારતની વસતિ કેટલી હતી?
 જવાબ: 121.02 કરોડ.

7.3.6 ગરીબી

પ્રશ્ન 8: 2011-12માં ભારતમાં ગરીબીનું પ્રમાણ કેટલું હતું?
 જવાબ: 21.9%.

પ્રશ્ન 9: 1973-74માં ગરીબીનું પ્રમાણ કેટલું હતું?
 જવાબ: 54.9%.

પ્રશ્ન 10: 1951માં બેકાર લોકોની સંખ્યા કેટલી હતી?

જવાબ: 33 લાખ.

પ્રશ્ન 11: 2011-12માં બેકારીનું પ્રમાણ કેટલું હતું?
 જવાબ: 5.6%.

પ્રશ્ન 12: 2013માં ભારતનો માનવ વિકાસ સૂચકાંક (HDI) કેટલો હતો?

જવાબ: 0.586.

પ્રશ્ન 13: 2013માં માનવ વિકાસ ક્રમમાં ભારતનો ક્રમ કેટલો હતો?
 જવાબ: 187 દેશોમાંથી 136મો ક્રમ.

પ્રશ્ન 14: 1990-91 પછી ભારતનો આર્થિક વૃદ્ધિ દર કેટલો થયો હતો?

જવાબ: 6.8% વાર્ષિક.

પ્રશ્ન 15: 1950-51થી 1990-91 વચ્ચે ભારતનો આર્થિક વૃદ્ધિ દર કેટલો હતો?
 જવાબ: 3.5% વાર્ષિક.


Page 7

🔹 મહત્વપૂર્ણ ટૂંકા પ્રશ્નો અને જવાબો (Short Q&A):

1. પ્રશ્ન: આર્થિક સુધારાઓ ક્યારે શરૂ થયા?

જવાબ: વર્ષ 1991માં.

2. પ્રશ્ન: ઉદારીકરણનો અર્થ શું છે?

જવાબ: બજાર અને ઉદ્યોગો પરના નિયંત્રણો દૂર કરીને વધુ સ્વતંત્રતા આપવી.

3. પ્રશ્ન: ખાનગીકરણનો અર્થ શું છે?

જવાબ: જાહેર ક્ષેત્રની માલિકી ખાનગી ક્ષેત્રને આપવાની પ્રક્રિયા.

4. પ્રશ્ન: જૈનીકરણનો અર્થ આપો.

જવાબ:  દેશના અર્થતંત્રને વૈશ્વિક અર્થતંત્ર સાથે જોડવાની પ્રક્રિયા.

5. પ્રશ્ન: ડિસઈન્વેસ્ટમેન્ટ એટલે શું?

જવાબ: જાહેર ઉદ્યોગોમાંથી સરકાર પોતાનો હિસ્સો વેચે તે પ્રક્રિયા.

6. પ્રશ્ન: MRTP કાયદાનું પૂરું નામ આપો.

જવાબ: Monopolies and Restrictive Trade Practices Act – 1969

7. પ્રશ્ન: સ્પર્ધા કાયદો ક્યારે અમલમાં આવ્યો?

જવાબ: વર્ષ 2002માં.

8. પ્રશ્ન: PERA નો અર્થ શું થાય છે?

જવાબ: Foreign Exchange Regulation Act – 1973

9. પ્રશ્ન: FEMA નો અર્થ શું થાય છે?

જવાબ: Foreign Exchange Management Act – 1999

10. પ્રશ્ન: SEBI નું સંપૂર્ણ નામ આપો.

જવાબ: Securities and Exchange Board of India

11. પ્રશ્ન: જૈનીકરણનો એક ઉદાહરણ આપો.

જવાબ: વિદેશી કંપનીઓ ભારતમાં રોકાણ કરે તે જૈનીકરણનું ઉદાહરણ છે.

12. પ્રશ્ન: આર્થિક સુધારાની ત્રણ મુખ્ય નીતિઓ જણાવો.

જવાબ: ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ, જૈનીકરણ

13. પ્રશ્ન: SEBI નો ઉદ્દેશ શું છે?

જવાબ: શેરબજારનું નિયમન અને રોકાણકારોની રક્ષા કરવી.


7.4.2 રાષ્ટ્રીય આવકમાં વિવિધ ક્ષેત્રોનો ફાળો

પ્રશ્ન 1: 1950-51માં રાષ્ટ્રીય આવકમાં ખેતી ક્ષેત્રનો કેટલો ટકા ફાળો હતો?
 જવાબ: 53.1%.

પ્રશ્ન 2: 2014-15માં રાષ્ટ્રીય આવકમાં સેવાક્ષેત્રનો ફાળો કેટલો હતો?
 જવાબ: 52.7%.

પ્રશ્ન 3: ઉદ્યોગક્ષેત્રનો ફાળો 1950-51માં કેટલો હતો અને 2014-15માં કેટલો થયો?
 જવાબ:

  • 1950-51માં: 16.6%

  • 2014-15માં: 29.7%


7.4.3 માથાદીઠ આવક

પ્રશ્ન 4: 1950-51માં માથાદીઠ આવક કેટલી હતી?
 જવાબ: ₹7,114 (સ્થિર ભાવોએ).

પ્રશ્ન 5: 2013-14માં માથાદીઠ આવક કેટલી થઈ?
 જવાબ: ₹39,904.

પ્રશ્ન 6: 1990-91 પછી માથાદીઠ આવક વાર્ષિક કેટલા ટકા દરે વધતી ગઈ?
 જવાબ: લગભગ 5.5% વાર્ષિક દરે.


7.4.4 રોજગારીનું સ્તર

પ્રશ્ન 7: રોજગારીના ત્રણ મુખ્ય ક્ષેત્રો કયા છે?
 જવાબ:

  1. પ્રાથમિક ક્ષેત્ર

  2. ઔદ્યોગિક ક્ષેત્ર

  3. સેવાક્ષેત્ર

પ્રશ્ન 8: 2011-12માં પ્રાથમિક ક્ષેત્રમાં કેટલા ટકા લોકો રોજગાર પામતા હતા?
 જવાબ: 48.9%.

પ્રશ્ન 9: 2011-12માં ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રમાં રોજગારીનો ફાળો કેટલો હતો?
 જવાબ: 24.2%.

પ્રશ્ન 10: 1951માં સેવાક્ષેત્રમાં કેટલા ટકા લોકો રોજગાર પામતા હતા?
 જવાબ: 17.3%.


Editing By -- Liza Mahanta