Chapter 2
দলীয় পদ্ধতি (Party System)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। ভাৰতীয় দলীয় ব্যবস্থা কেনেধৰণৰ?
উত্তৰঃ বহুদলীয় ব্যৱস্থা।
২। 'ৰাজনৈতিক আদর্শ লৈ এক ৰাজনৈতিক সংগঠন হিচাপে চৰকাৰৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ বিচৰা
সংগঠিত নাগৰিকৰ সমষ্টিকে ৰাজনৈতিক দল বোলে।'- কথাষাৰ কোনে কৈছিল?
উত্তৰঃ গিলক্রাইষ্ট।
৩। ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাজনৈতিক দলৰ প্ৰকাৰসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক দল: এনে দলবোৰে সমগ্ৰ
ভাৰতত নিজৰ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে। এইসকল দল ৰাষ্ট্ৰীয় সমস্যা লৈ কাম কৰে। উদাহৰণ: BJP,
INC, AAP।
আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দল: এনে দলৰ প্ৰভাৱ এখন বা কিছুমান নিৰ্দিষ্ট ৰাজ্যত
সীমাবদ্ধ থাকে। এইসকল দল আঞ্চলিক সমস্যা আৰু অধিকাৰৰ বিষয়ে কাম কৰে। উদাহৰণ: AGP
(অসম), TMC (পশ্চিমবঙ্গ),
DMK (তামিলনাডু)।
৪। ভাৰতবৰ্ষৰ যিকোনো দুটা ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক দলৰ নাম উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ দুটা ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক দল হ'ল—
(১) ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (BJP) আৰু
(২) ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্রেছ (INC)।
৫। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্রেছ কিমান চনত স্থাপিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৮৮৫ চনত।
৬। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্রেছ দল কোনে প্রতিষ্ঠা কৰিছিল?
উত্তৰঃ এলেন অক্টোভিয়ান হিউম।
৭। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ এটা উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ গণতান্ত্রিক সমাজবাদৰ অৰ্থ হ'ল— একেটা সমাজত ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা আৰু
অৰ্থনৈতিক ন্যায় দুয়ো একেলগে নিশ্চিত কৰা।
এই ধৰণৰ সমাজত সমতা, ন্যায় আৰু সামাজিক সুৰক্ষাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়।
সমাজবাদী আৰ্হিৰ সমাজত—
● ধন-সম্পদৰ সমবণ্টন,
● গৰিব-ধনীৰ পাৰ্থক্য হ্ৰাস, আৰু
● সকলোলৈ উন্নয়নৰ সুযোগ নিশ্চিত কৰাৰ লক্ষ্য থাকে।
৮। ভাৰতৰ কংগ্ৰেছ দলটো কেতিয়া ইন্দিৰা গান্ধীৰ নৃেত্বতত বিভাজিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৬৯ চনত।
৯। ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাক কোনে এটা দলৰ আধিপত্যযুক্ত বহুদলীয় ব্যবস্থা বুলি
বৰ্ণনা কৰিছিল?
উত্তৰ: মৰিচ জোনচ্।
১০। ভাৰতবৰ্ষৰ যিকোনো দুটা আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলৰ নাম উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ দুটা আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দল হ'ল—
(ক) অসম গণ পৰিষদ (AGP) আৰু
(খ) তেলেগু দেশম পাৰ্টি (TDP)।
১১। ভাৰতীয় কমিউনিষ্ট দল কেতিয়া গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯২৪ চনত।
১২। মার্ক্সবাদী কমিউনিষ্ট দল কিমান চনত গঠন কৰা হয়?
উত্তৰঃ ১৯৬৪ চনত।
১৩। ইউ পি এৰ সম্পূর্ণ নামটো কি?
উত্তৰঃ ইউনাইটেড পিপলছ এলায়েন্স।
১৪। এন ডি এৰ সম্পূর্ণ নামটো কি?
উত্তৰঃ নেচনেল ডেম'ক্রেটিক এলায়েন্স (National Democratic Alliance -
NDA) অৰ্থাৎ ৰাষ্ট্ৰীয় গণতান্ত্রিক মর্চা হৈছে ভাৰতবৰ্ষৰ এক ৰাজনৈতিক জোট। এই জোটটো ১৯৯৮
চনত গঠন কৰা হৈছিল আৰু ইয়াৰ মুখ্য নেতৃত্বত আছে ভাৰতীয় জনতা দল (BJP)। NDAৰ উদ্দেশ্য হ'ল কেন্দ্ৰত এক যুগ্ম
চৰকাৰ গঠন কৰা আৰু দেশৰ উন্নয়নমূলক কাৰ্যসূচী ৰূপায়ণ কৰাটো।
১৫। ভাৰতীয় ৰাজনৈতিক দলৰ দুটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ৰাজনৈতিক দলৰ দুটা মুখ্য বৈশিষ্ট্য হ'ল—
(ক) বহুদলীয় ব্যৱস্থা: ভাৰতত একাধিক ৰাজনৈতিক দলে একে সময়তে নির্বাচনত
অংশ লয় আৰু শক্তিশালী ভূমিকা পালন কৰে।
(খ) দুৰ্বল দলীয় সংগঠন: বহু দলৰ সংগঠন দৃঢ় নোহোৱা বাবে দলসমূহত একতাৰ
অভাৱ দেখা যায় আৰু অভ্যন্তৰীণ বিভাজনও সাধাৰণ।
১৬। ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাৰ এটা ত্রুটি লিখা।
উত্তৰঃ নিকা ভাৱমূৰ্তিৰ নেতাৰ অভাৱ: ভাৰতীয় ৰাজনীতিত বৰ্তমান সময়ত নৈতিকতা, আদৰ্শ আৰু জনহিত
চিন্তা কৰা নিকা (স্বচ্ছ) ভাৱমূৰ্তিৰ নেতাৰ সংখ্যা কমি গৈছে। বহু নেতাই ব্যষ্টিগত
স্বাৰ্থত গুৰুত্ব দিয়ে, যাৰ ফলত জনসাধাৰণে নেতৃত্বৰ ওপৰত বিশ্বাস হেৰুৱাইছে।
১৭। ভাৰতীয় কমিউনিষ্ট দলৰ এটা ভাবাদর্শ লিখা।
উত্তৰ: সমাজবাদ প্রতিষ্ঠা কৰা।
১৮। জনতা দল কেতিয়া গঠন কৰা হয়?
উত্তৰঃ ১৯৭৭ চনত।
১৯। ভাৰতত কেতিয়া অনা-কংগ্ৰেছ চৰকাৰ গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৭৭ চনত।
২০। জনতা দলে ১৯৭৭ চনত চৰকাৰ গঠন কৰোতে প্রধানমন্ত্রী কোন আছিল?
উত্তৰঃ মোৰাৰজী দেশাই।
২১। ভাৰতীয় জনতা পার্টি কাৰ নেতৃত্বত গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ড° শ্যামাপ্রসাদ মুখাৰ্জীৰ নেতৃত্বত ভাৰতীয় জন সংঘ গঠন কৰা হৈছিল, যি পৰৱৰ্তী সময়ত
ভাৰতীয় জনতা দল (BJP) হিচাপে পৰিচিত হয়। তেখেতে দেশপ্ৰেম, একতা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদৰ আদৰ্শ আগবঢ়াইছিল।
২২। বিজেপিৰ পূৰ্বৰ নাম কি আছিল?
উত্তৰঃ জনসংঘ।
২৩। বহুজন সমাজ দল কেতিয়া গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৮৪ চনৰ ১৪ এপ্রিল।
২৪। ডি এম কে দল কেতিয়া গঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৯ চনত চি. এন. আন্নাডুৰাইৰ নেতৃত্বত দ্রাবিড় মুন্নেট্ৰ কড়গম (DMK)
দল গঠন কৰা হৈছিল।
এই দলটোৱে দক্ষিণ ভাৰত, বিশেষকৈ তামিলনাডুত আঞ্চলিক স্বাৰ্থ, ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ অধিকাৰৰ বাবে আন্দোলন
চলাইছিল।
২৫। তেলেগু দেশম কোন ৰাজ্যৰ ৰাজনৈতিক দল?
উত্তৰ: অন্ধ্রপ্রদেশৰ।
২৬। তেলেগু দেশম কেতিয়া গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৮৩ চনত।
২৭। অসম গণ পৰিষদ দলটো কেতিয়া গঠন কৰা হয়?
উত্তৰঃ ১৯৮৫ চনত।
২৮। অসম গণ পৰিষদ দলৰ প্ৰথম মুখ্যমন্ত্রী কোন আছিল?
উত্তৰঃ প্রফুল্ল কুমাৰ মহন্ত।
২৯। শিৰোমণি আকালি দল কেতিয়া গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯২০ চনত।
৩০। ভাৰতীয় জনতা পার্টিৰ্টৰ সম্মিলিত চৰকাৰখনৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী কোন আছিল?
উত্তৰ: অটল বিহাৰী বাজপেয়ী।
৩১। অটল বিহাৰী বাজপেয়ীৰ নেতৃত্বত ১৯৯৮ চনত গঠন কৰা মৰ্চা দলত কিমানটা দল
সংযুক্ত হৈ আছিল?
উত্তৰঃ ১৩ টা।
৩২। জম্মু-কাশ্মীৰৰ এটা আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ নেচনেল কনফাৰেন্স দল।
৩৩। আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দল উদ্ভৱ হোৱা দুটা কাৰণ লিখা।
উত্তৰঃ আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দল উদ্ভৱ হোৱা দুটা মুখ্য কাৰণ হ'ল—
(১) নিৰ্দিষ্ট অঞ্চলৰ স্বতন্ত্র ভাষা, সংস্কৃতি আৰু পৰিচয় সংৰক্ষণৰ প্ৰয়াস,
(২) আঞ্চলিক সমস্যাবোৰ (যেনে, উন্নয়ন, বেকাৰ সমস্যা, বিদেশী প্ৰৱ্রজন ইত্যাদি)
সমাধানৰ দাবী।
৩৪। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ দলত কেইশ্রেণীৰ সদস্য আছে?
উত্তৰঃ বৰ্তমান ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছত সদস্যতাৰ দুটা শ্ৰেণী আছে—
(ক) প্ৰাথমিক সদস্য আৰু
(খ) সক্ৰিয় সদস্য।
৩৫। দুটা সাম্যবাদী দলৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ দুটা সাম্যবাদী দল হ'ল—
(ক) কমিউনিষ্ট পাৰ্টি অফ ইণ্ডিয়া (মার্ক্সবাদী) আৰু
(খ) কমিউনিষ্ট পাৰ্টি অফ ইণ্ডিয়া।
৩৬। ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দল ব্যৱস্থাৰ দুটা আসোঁৱাহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দল ব্যৱস্থাৰ দুটা মূল আসোঁৱাহ হ'ল—
(ক) দলীয় আদৰ্শৰ অভাৱ – বহু দলৰ নিজস্ব সুস্পষ্ট আদৰ্শ নথকাৰ ফলত
ৰাজনৈতিক স্থিৰতা বিঘ্নিত হয়।
(খ) শক্তিশালী বিৰোধী দলৰ অভাৱ – গণতান্ত্ৰিক শাসনত বিৰোধী দল অত্যন্ত
গুৰুত্বপূর্ণ, কিন্তু ভাৰতত যথেষ্ট সু-সংগঠিত আৰু প্ৰভাৱশালী বিৰোধী দলৰ অভাৱ দেখা যায়।
৩৭। প্রাক্ নির্বাচনী মিত্রতা কি?
উত্তৰঃ নিৰ্বাচনৰ আগতে ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ মাজত হোৱা মিত্ৰতা বা বোন্দনক প্ৰাক্-মিত্ৰতা (pre-poll alliance) বুলি কোৱা হয়।
৩৮। নির্বাচনোত্তৰ মিত্রতা কি?
উত্তৰঃ নিৰ্বাচনৰ ফলাফল ঘোষণা হোৱাৰ পিছত ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ মাজত যি মিত্ৰতা গঠন কৰা হয়, তাক নিৰ্বাচনোত্তৰ মিত্ৰতা (post-poll alliance) বুলি কোৱা হয়।
৩৯। নির্বাচনত নিৰংকুশ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ নিবংকুশ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা বুলিতে সংসদ বা বিধানমণ্ডলত সর্বমুঠ আসনৰ আধাতকৈ এখন বেছি আসন লাভ কৰাৰ অৱস্থাটোক বুজোৱা হয়।
৪০। কোন দলৰ নেতৃত্বত ভাৰতত সৰ্বপ্ৰথম সম্মিলিত চৰকাৰ গঠিত হয়?
উত্তৰঃ ১৯৭৭ চনত জনতা পাৰ্টীৰ নেতৃত্বত এক যৌথ চৰকাৰ গঠন কৰা হৈছিল।
চমু প্রশ্নোত্তৰ :
১। গেটেলে আগবঢ়োৱা ৰাজনৈতিক দলৰ সংজ্ঞাটো লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক দল হৈছে “কম বা বেছি পৰিমাণে সংগঠিত নাগৰিকসকলৰ এক গোট, যি এটা ৰাজনৈতিক গোট হিচাপে কাম কৰে আৰু ভোটাধিকারৰ জৰিয়তে চৰকাৰত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰি নিজৰ নীতি-আদৰ্শ বাস্তৱায়নৰ চেষ্টা কৰে।”
২। এটা ৰাজনৈতিক দলে ৰাষ্ট্ৰীয় দল হিচাপে স্বীকৃতি পাবলৈ হ'লে ভাৰতৰ নিৰ্বাচন আয়োগে নির্ধাৰণ কৰা চৰ্তটো উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ যিসকল ৰাজনৈতিক দলে ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত জনভিত্তি ৰাখে আৰু লোকসভাৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনত সংগৃহিত মুঠ ভোটৰ কমেও ৬% লাভ কৰাৰ লগতে কোনো এটা বা ততোধিক ৰাজ্যত কমেও ৪ খন লোকসভাৰ আসনত জয়লাভ কৰে, সেই দলসমূহে "ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক দল"ৰ স্বীকৃতি লাভ কৰে।
৩। চৰকাৰ ব্যৱস্থাত থকা দলীয় ব্যবস্থা কেনেধৰণৰ?
উত্তৰঃ দলীয় ব্যৱস্থাৰ বিভিন্ন ধৰণ দেখি পোৱা যায়, তাৰে প্ৰধান প্ৰকাৰসমূহ হ'ল—
(i) একদলীয় ব্যৱস্থা,
(ii) দ্বি-দলীয় ব্যৱস্থা,
(iii) বহুদলীয় ব্যৱস্থা।
৪। এটা দলক ৰাষ্ট্ৰীয় দল বুলিবলৈ কিসমূহ উপাদান আৱশ্যক?
উত্তৰঃ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক দলৰ স্বীকৃতি লাভ কৰিবলৈ কিছু নিৰ্দিষ্ট চর্ত পূৰণ হ’ব
লাগে। সেইবোৰ হ’ল—
(ক) কোনো দলই লোকসভাত ২% আসন লাভ কৰিব লাগিব আৰু এই আসনসমূহ কমেও ৩ খন সুকীয়া
ৰাজ্যৰ পৰা লাভ হোৱা হ’ব লাগিব।
(খ) দলটোৱে কমেও ৪ খন ৰাজ্যত ৰাজ্যিক দল হিচাপে স্বীকৃতি লাভ কৰা হ’ব লাগিব।
(গ) দলটোৱে লোকসভা বা বিধানসভাৰ নিৰ্বাচনত কমেও ৪ খন ৰাজ্যত ৬% ভোট লাভ কৰিব
লাগিব, লগতে লোকসভাত কমেও ৪ খন আসন লাভ কৰিব লাগিব।
এই চর্তসমূহ পূৰণ কৰিলে কোনো ৰাজনৈতিক দলক ৰাষ্ট্ৰীয় দল হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া
হয়।
৫। ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাৰ যিকোনো চাৰিটা বৈশিষ্ট্য আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাৰ চাৰিটা মুখ্য বৈশিষ্ট্য হ’ল—
(১) বহুদলীয় ব্যৱস্থা: ভাৰতত ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক বহু ৰাজনৈতিক দলৰ
অস্তিত্ব দেখা যায়, যাৰ ফলত ই বহুদলীয় প্ৰজাতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা।
(২) শক্তিশালী বিৰোধী দলৰ অভাৱ: ভাৰতত বহুসময়ত শক্তিশালী
আৰু সংগঠিত বিৰোধী দলৰ অভাৱ পৰিলক্ষিত হয়, যাৰ ফলত সংসদীয় গণতন্ত্ৰৰ সঠিক কার্যক্ষমতা
ব্যাহত হয়।
(৩) সু-সংগঠনৰ অভাৱ: বহু ভাৰতীয় ৰাজনৈতিক দলত সুসংগঠিত গঠন আৰু দলীয়
শৃংখলাৰ অভাৱ দেখা যায়, যাৰ বাবে দলবোৰ দুৰ্বল হৈ পৰে।
(৪) সাম্প্রদায়িক আৰু প্ৰাদেশিক দলৰ গঠন: কিছু ৰাজনৈতিক দল বিশেষ
ধৰ্ম, ভাষা বা অঞ্চলৰ আধাৰত গঠিত হয়, যি জাতীয় একতাৰ ক্ষেত্ৰত বাধা সৃষ্টি কৰিব পাৰে।
৬। ভাৰতৰ চাৰিটা সৰ্বভাৰতীয় ৰাজনৈতিক দলৰ সম্পূৰ্ণ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ চাৰিটা সৰ্বভাৰতীয় ৰাজনৈতিক দলৰ সম্পূৰ্ণ নাম হ’ল—
(ক) ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (Bharatiya Janata Party - BJP)
(খ) ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্রেছ (Indian National Congress - INC)
(গ) জনতা দল (Janata Dal - JD)
(ঘ) ভাৰতীয় সাম্যবাদী পাৰ্টি (Communist Party of India - CPI)
৭। ভাৰতত বহুদলীয় পদ্ধতি উৎপত্তিৰ চাৰিটা কাৰণ লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতত বহুদলীয় পদ্ধতিৰ উৎপত্তিৰ চাৰিটা মুখ্য কাৰণ হ’ল—
(ক) ভাৰত এখন বিস্তৃত আৰু জনবহুল দেশ।
(খ) ইয়াত বিভিন্ন জাতি, ধৰ্ম আৰু সম্প্ৰদায়ৰ লোক বাস কৰে।
(গ) বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ স্বাৰ্থৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰাৰ বাবে বহু ৰাজনৈতিক দল গঠিত
হৈছে।
(ঘ) ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ বৈচিত্ৰ্যইও দল বিভাজনৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা
গ্ৰহণ কৰিছে।
৮। আঞ্চলিকতাবাদ বুলিলে কি বুজা যায়?
উত্তৰঃ সাধাৰণতে, আঞ্চলিকতাবাদ বুজায় কোনো ব্যক্তি বা গোটৰ নিজৰ বাসস্থানৰ অঞ্চলৰ প্ৰতি থকা
গভীৰ অনুৰাগ আৰু সংযোজন। এই ধাৰণাটোৰ দুটা দিশ আছে—সকাৰাত্মক আৰু নকাৰাত্মক।
সকাৰাত্মক অৰ্থত, আঞ্চলিকতাবাদ অঞ্চলবিশেষৰ জনসাধাৰণৰ স্বাভিমান,
সাংস্কৃতিক গৌৰৱ আৰু
ভাষাগত বিশেষত্ব সংৰক্ষণ কৰাৰ এক স্বাভাৱিক প্ৰৱৃত্তি। ই এক সামূহিক ভাতৃত্ববোধৰ
সৃষ্টি কৰে, যাৰ জৰিয়তে অঞ্চলটোৰ উন্নয়ন, ন্যায়, মর্যাদা আৰু স্বাতন্ত্র্য অটুট ৰাখিবলৈ জনসাধাৰণ
আগবাঢ়ে।
নকাৰাত্মক অৰ্থত, আঞ্চলিকতাবাদ বুজায় ৰাষ্ট্ৰৰ সামগ্ৰিক স্বাৰ্থৰ
ওপৰত নিজা অঞ্চলৰ স্বাৰ্থক অধিক গুৰুত্ব দিয়াৰ মনোভাৱ। এনে মনোভাৱে ৰাষ্ট্ৰীয় একতা,
সংহতি আৰু স্থিৰতাৰ
ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে আৰু বিচ্ছিন্নতাবাদী ধাৰণাক উৎসাহিত কৰিব পাৰে।
ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, আঞ্চলিকতাবাদ বুজায় বিভিন্ন অঞ্চলভুক্ত ভাষা,
সংস্কৃতি, জাতি, আৰু অৰ্থনৈতিক
গোটসমূহৰ দ্বাৰা নিজৰ দাবী আৰু স্বাৰ্থ পূৰণৰ প্ৰচেষ্টা। এই দাবীসমূহে প্ৰায়সময়ত
সামাজিক, ৰাজনৈতিক অথবা সাংস্কৃতিকভাবে অৱহেলিত গোটসমূহৰ ক্ষোভ আৰু প্ৰতিবাদক
প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
আঞ্চলিকতাবাদ একেধাৰে বিকাশ আৰু ন্যায়ৰ বাবে
হিতকৰ হ’ব পাৰে, আৰু সঠিক দিশ নিদিয়ালে ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতিৰ বাবে ভাবুকিও সৃষ্টি কৰিব পাৰে।
৯। ভাৰতৰ আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল —
১. অঞ্চলভিত্তিক সমস্যা সমাধানৰ প্ৰচেষ্টা: এই দলসমূহে কোনো এটা
নিৰ্দিষ্ট অঞ্চল বা ৰাজ্যৰ জনসাধাৰণৰ আৰ্থিক, সামাজিক, সাংস্কৃতিক
সমস্যাবোৰৰ সমাধান কৰিবলৈ সচেষ্ট হয়।
২. সৰ্বভাৰতীয় দলৰ নীতিৰ বিৰোধিতা: আঞ্চলিক দলসমূহে কেন্দ্ৰীয়
দলসমূহৰ নীতি আৰু আদৰ্শৰ প্ৰতি বিৰোধিতা প্ৰকাশ কৰে আৰু কেন্দ্ৰ-ৰাজ্য সম্পৰ্কৰ
পুনৰ বিন্যাসৰ দাবী আগবঢ়ায়।
৩. সীমিত সংগঠন: এই দলসমূহৰ সংগঠন সাধাৰণতে এখন বা দুটা ৰাজ্যলৈ
সীমাবদ্ধ হয়, কিন্তু নিজ অঞ্চলত সংগঠন শক্তিশালী হয়।
৪. সম্প্ৰদায়ভিত্তিক স্বাৰ্থ সুৰক্ষা: আঞ্চলিক দলবোৰে নির্দিষ্ট
অঞ্চল বা সমাজৰ বিশেষ জাতি, গোষ্ঠী বা সম্প্ৰদায়ৰ স্বাৰ্থ আৰু অধিকাৰৰ ৰক্ষা
কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
৫. অসন্তুষ্টিৰ ওপৰত আধাৰিত: এই দলবোৰে জনসাধাৰণৰ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ প্ৰতি থকা
অসন্তুষ্টি বা বিৰক্তিবোৰক নিজৰ শক্তি হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰে।
৬. ৰাজনৈতিক অংশগ্ৰহণৰ সুযোগ: ই জনসাধাৰণক আঞ্চলিক
ৰাজনীতিত সক্ৰিয়ভাৱে অংশ লোৱাৰ সুযোগ দিয়ে।
৭. কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰত প্ৰভাৱ: বৰ্তমান সময়ত আঞ্চলিক দলসমূহে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ
গঠন আৰু নীতিনির্ধাৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
৮. অর্থসামাজিক উন্নয়নত অৱদান: এই দলসমূহে অঞ্চলবিশেষৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক
উন্নয়নৰ বাবে নানা পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰে।
৯. স্বকীয়তাৰ ৰক্ষা: আঞ্চলিক দলসমূহে বিশেষ জাতি, ভাষা, সংস্কৃতি অথবা
গোষ্ঠীৰ স্বকীয়তা সংৰক্ষণৰ বাবে কাম কৰে।
এই বৈশিষ্ট্যবোৰে আঞ্চলিক দলসমূহক ভাৰতীয়
গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকাত স্থাপন কৰিছে।
১০। আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দল উৎপত্তিৰ যিকোনো পাঁচটা কাৰণ লিখা।
উত্তৰঃ আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলৰ উৎপত্তিৰ পাঁচটা মুখ্য
কাৰণ হ'ল —
১. অর্থনৈতিক বৈষম্যতা: ভাৰতৰ বিভিন্ন অঞ্চলত উন্নয়ন আৰু বিত্তীয়
লগতিয়ালতাত হোৱা বৈষম্যই আঞ্চলিক দলৰ জন্ম দিবলৈ অৱস্থান তৈয়াৰ কৰিছিল। চৰকাৰে
কিছুমান অঞ্চল অবহেলা কৰাৰ ফলত স্থানীয় জনসাধাৰণে নিজৰ দাবী আৰু স্বাৰ্থ প্ৰতিপন্ন
কৰিবলৈ আঞ্চলিক দল গঠন কৰে।
২. জনসাধাৰণৰ হতাশা: স্বাধীনতাৰ পাছত চৰকাৰে জনসাধাৰণৰ আশা-আকাংক্ষা
পূৰণ কৰিব নোৱাৰাৰ ফলত হতাশা সৃষ্টি হয়। দৰিদ্ৰতা, বেকাৰত্ব আদি সমস্যাৰ বাবে
লোকসকলে বিকল্প শক্তি হিচাপে আঞ্চলিক দলৰ দিশে আগবাঢ়ে।
৩. সাম্প্ৰদায়িক আৰু গোটভিত্তিক স্বাৰ্থৰক্ষা: ভাষা, জাতি, ধৰ্ম, অঞ্চল বা গোষ্ঠী
ভিত্তিত বিশেষ স্বাৰ্থৰ ৰক্ষা কৰাৰ উদ্দেশ্যে আঞ্চলিক দলৰ সৃষ্টি হয়। যেনে,
বড়ো জাতিৰ স্বাৰ্থৰ
বাবে বি.টি.চি. (Bodoland Territorial Council) আৰু মুছলমানৰ স্বাৰ্থৰ বাবে
মুছলিম লীগৰ জন্ম হৈছিল।
৪. ব্যক্তিগত ক্ষমতাৰ লোভ: বহুসময়ত কিছু ৰাজনৈতিক ব্যক্তি নিজৰ ব্যক্তিগত
ক্ষমতা আৰু প্ৰভাৱ বিস্তাৰৰ উদ্দেশ্যে আঞ্চলিক দল গঠন কৰে।
৫. ৰাজ্যিক নেতাসকলৰ দুৰ্বলতা: ৰাষ্ট্ৰীয় দলৰ ৰাজ্যিক শাখাসমূহৰ নেতৃত্বৰ অভাব
অথবা দুৰ্বলতাই আঞ্চলিক দলৰ বাবে এক শূন্যস্থান সৃষ্টি কৰে, যিয়ে নতুন আঞ্চলিক দল গঠনত
সহায় কৰে।
এই সকলোবোৰ কাৰণ মিলি ভাৰতত আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক
দলবোৰৰ উৎপত্তি আৰু বিকাশ ঘটিছে।
১১। ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক দলৰ মাজৰ থকা পার্থক্যটো কি?
উত্তৰঃ ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক দলৰ মাজত থকা মূল পাৰ্থক্য হ'ল —
ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক দলসমূহ মূলতঃ সমগ্ৰ ৰাষ্ট্ৰৰ সমস্যা, নীতি আৰু উন্নয়নৰ ওপৰত
কেন্দ্ৰীভূত থাকে। এইসকল দলৰ উদ্দেশ্য হৈছে ৰাষ্ট্ৰৰ একতা, অৰ্থনীতি, ৰাজনৈতিক স্থিৰতা
আদি বিষয়ত জাতীয় পৰ্যায়ত কাৰ্য কৰা।
আনহাতে, আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলসমূহ
কোনো নিৰ্দিষ্ট অঞ্চল বা ৰাজ্যৰ জনসাধাৰণৰ সমস্যাবোৰ, সাংস্কৃতিক স্বাৰ্থ,
ভাষাগত বা
সাম্প্ৰদায়িক দাবী আদিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। এই দলসমূহৰ কাৰ্যকৰিতা
সীমিত অঞ্চলত সীমাবদ্ধ থাকে, আৰু তেওঁলোকৰ মূল লক্ষ্য থাকে সেই অঞ্চলৰ উন্নয়ন
আৰু স্থানীয় স্বাৰ্থৰ ৰক্ষা।
অৰ্থাৎ, ৰাষ্ট্ৰীয় দলে জাতীয়
স্বাৰ্থত কাম কৰে, আৰু আঞ্চলিক দলে আঞ্চলিক বা স্থানীয় স্বাৰ্থৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
১২। ৰাজনৈতিক দল আৰু প্ৰভাৱগোষ্ঠীৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য বিচাৰ কৰা।
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক দল আৰু প্ৰভাৱগোষ্ঠীৰ মাজত থকা প্ৰধান পাৰ্থক্যসমূহ হ'ল —
১. কাৰ্যসূচীৰ ক্ষেত্ৰঃ
- ৰাজনৈতিক দলৰ কাৰ্যসূচী ব্যাপক আৰু বহুমুখী হয়।
- প্ৰভাৱগোষ্ঠীৰ কাৰ্যসূচী সংকীর্ণ আৰু নিৰ্দিষ্ট স্বাৰ্থকেন্দ্ৰিক হয়।
- নিৰ্বাচনত অংশগ্ৰহণঃ
- ৰাজনৈতিক দলে নিৰ্বাচনত অংশগ্ৰহণ কৰে আৰু চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
- প্ৰভাৱগোষ্ঠীয়ে নিৰ্বাচনত অংশ নলয় আৰু চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ আগ্ৰহী নহয়।
- চৰকাৰ গঠন বা প্রভাৱিত কৰাঃ
- ৰাজনৈতিক দলৰ উদ্দেশ্য চৰকাৰ গঠন কৰা।
- প্ৰভাৱগোষ্ঠীৰ লক্ষ্য চৰকাৰৰ ওপৰত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰা, নিজৰ স্বাৰ্থ পূৰণৰ বাবে।
- সংগঠনৰ ধৰণঃ
- ৰাজনৈতিক দল হৈছে সম্পূৰ্ণ ৰাজনৈতিক সংগঠন।
- প্ৰভাৱগোষ্ঠী ৰাজনৈতিক সংগঠন নহয়, ই সাধাৰণতে সংগঠন, সংঘ, গোট, সন্থা আদি ৰূপে থাকে।
- প্ৰতিনিধিত্ব আৰু দায়বদ্ধতাঃ
- ৰাজনৈতিক দল জনসাধাৰণক প্রতিনিধিত্ব কৰে আৰু তেওঁলোকৰ ওচৰত দায়বদ্ধ থাকে।
- প্ৰভাৱগোষ্ঠী সাধাৰণতে নিজ স্বাৰ্থক লৈ কাম কৰে আৰু জনসাধাৰণৰ ওচৰত দায়বদ্ধ নহয়।
- সংবিধান আৰু আদৰ্শঃ
- ৰাজনৈতিক দলৰ সংবিধান, আদৰ্শ,
নীতি আৰু উদ্দেশ্য থাকে।
- প্ৰভাৱগোষ্ঠীৰ সাধাৰণতে লিখিত সংবিধান নাথাকে।
- কল্যাণৰ দৃষ্টিভংগীঃ
- ৰাজনৈতিক দল সামগ্ৰীক সমাজকল্যাণৰ বাবে কাম কৰে।
- প্ৰভাৱগোষ্ঠী সাধাৰণতে নির্দিষ্ট গোষ্ঠী বা স্বাৰ্থক লৈ জড়িত থাকে।
- প্ৰভাৱ বিস্তাৰৰ পদ্ধতিঃ
- ৰাজনৈতিক দল ৰাইজৰ সমৰ্থন লাভ কৰি ক্ষমতালাভ কৰে।
- প্ৰভাৱগোষ্ঠী চৰকাৰ, বিধায়ক বা
নীতিনিৰ্ধাৰকসকলৰ ওপৰত হেঁচা প্ৰয়োগ কৰি স্বাৰ্থ
পূৰণৰ চেষ্টা কৰে।
সঁচাকৈয়ে, ৰাজনৈতিক দল আৰু
প্ৰভাৱগোষ্ঠী দুয়োটা ৰাজনৈতিক প্ৰক্ৰিয়াৰ অংশ হলেও, তেওঁলোকৰ লক্ষ্য, কাৰ্যপদ্ধতি আৰু
দায়িত্ববোধ সম্পূৰ্ণ পৃথক।
১৩। ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ ওপৰত এটা চমুটোকা লিখা।
উত্তৰঃ যিকোনো দল লোকসভাত সংগৃহীত মুঠ ভোটৰ ৬% লাভ কৰে আৰু অন্তত ৪ খন আসন জয়ে, সেই দলক ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক
দল হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হয়।
সম্প্ৰতি ৬ টা ৰাষ্ট্ৰীয় দল হৈছে:
১. ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (BJP)
২. ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (INC)
৩. ভাৰতীয় কমিউনিষ্ট পাৰ্টি (CPI)
৪. ভাৰতৰ কমিউনিষ্ট পাৰ্টি (মাক্সবাদী) CPI(M)
৫. বহুজন সমাজ পাৰ্টি (BSP)
৬. ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদী কংগ্ৰেছ দল (NCP)
এইসকল দল সমগ্ৰ দেশতে সক্ৰিয় থাকে আৰু ৰাষ্ট্ৰীয়
সমস্যাৰ ওপৰত কাম কৰে।
১৪। মৰ্চা ৰাজনীতি কি?
উত্তৰঃ বহুদলীয় ব্যৱস্থা হৈছে ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ অন্যতম বৈশিষ্ট্য। যিটো
দলে সংসদৰ আধাতকৈ অধিক আসন লাভ কৰে, সেই দলে চৰকাৰ গঠন কৰে। কিন্তু বৰ্তমান সময়ত
কোনো এটা দলেই একক সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰিব নোৱাৰাত বহুদলীয় মৰ্চা চৰকাৰ গঠন হৈছে। এই মৰ্চা নির্বাচনৰ আগত বা পাছত গঠন হ'ব পাৰে আৰু সকলো দল
চৰকাৰত অংশ নোৱাৰিলেও সমৰ্থন আগবঢ়ায়।
মৰ্চা চৰকাৰ বিফল হোৱাৰ কাৰণসমূহ:
(ক) বাহিৰৰ পৰা সমৰ্থিত চৰকাৰ স্থায়ী নহয়।
(খ) সুবিধাবাদী ৰাজনীতি প্ৰধান।
(গ) নিৰ্বাচনৰ পাছত গঠন হোৱা মৰ্চা অপৰিকল্পিত হয়।
(ঘ) দলবোৰৰ মাজত উচ্চাকাঙ্খা থাকে।
(ঙ) জনসাধাৰণৰ আস্থা কম।
(চ) সকলো দলক সন্তুষ্ট কৰিব নোৱাৰি।
(ছ) সমৰ্থন সহজে উঠাই ল’ব পৰা যায়।
সংযুক্ত ৰাজনীতি (Coalition Politics): স্বাধীনতাৰ পিছৰ দুই দশকলৈ ভাৰতত এটা দলই (বিশেষকৈ কংগ্রেছে) কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যত একাধিপত্য কৰিছিল। কিন্তু সময়ৰ সৈতে একক সংখ্যাগৰিষ্ঠতা হ্ৰাস পায় আৰু সংযুক্ত চৰকাৰ (Coalition Government) গঠনৰ প্ৰয়োজন হয়। কেন্দ্ৰ আৰু বহু ৰাজ্যত একাধিক দল মিলি চৰকাৰ গঠন কৰে। এই পৰিস্হিতিকেই ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ অন্যতম বৈশিষ্ট্য হিচাপে বিবেচনা কৰা হয়।
১৫। চমুটোকা লিখা:
(ক) ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাটো বহুদলীয় ব্যৱস্থা।
উত্তৰঃ ভাৰত এখন সামাজিক বহুত্ববাদৰ দেশ হিচাপে চিনাক্ত, য’ত জাতি, ধৰ্ম, ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ
ভিন্নতা আছে। এই বৈচিত্র্যই ভাৰতত বহুদলীয় ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা গঢ় লৈ উঠিবলৈ সহায়
কৰে।
স্বাধীনতাৰ পূৰ্বে কংগ্ৰেছ, মুছলিম লীগ, হিন্দু মহাসভা আৰু
কমিউনিষ্ট পাৰ্টিৰ দৰে কেইবাটাও মূল ৰাজনৈতিক দল আছিল। স্বাধীনতাৰ পাছত, সংসদীয় গণতান্ত্ৰিক
ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰাৰ লগে লগে নতুন নতুন দল গঠনৰ অনুকূল পৰিৱেশ সৃষ্টি হয়।
বহুদল গঠনৰ মুখ্য কাৰণসমূহঃ
- কংগ্ৰেছ দলৰ ভিতৰৰ বিভিন্ন গোটৰ বিভাজন।
- কিছুমান ব্যক্তি তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত স্বাৰ্থ আৰু ক্ষমতাৰ লোভৰ বাবে দল গঠন কৰে।
- সাৰ্বজনীন ভোটাধিকাৰ ব্যৱস্থাৰ ফলত বৃহৎ জনসংখ্যা থকা
গোষ্ঠীসমূহে ৰাজনৈতিক অংশীদাৰিত্ব নিশ্চিত কৰিবলৈ নিজৰ দল গঠন কৰে।
এইবোৰ কাৰণেই স্বাধীনতাৰ পিছত দুশৰো অধিক
ৰাজনৈতিক দল ভাৰতত জন্ম গ্ৰহণ কৰিছে।
(খ) একদলীয় ব্যৱস্থাৰ বিলুপ্তি।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত দীঘলীয়া সময় ধৰি ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ দলে ৰাজনৈতিক
ব্যৱস্থাত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছিল। যদিও বহুতো ৰাজনৈতিক দল আছিল, তথাপিও কংগ্ৰেছেই
কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যত ১৯৬৭ চনলৈকে একক সংখ্যাগৰিষ্ঠ লাভ কৰি শাসন
চলাইছিল। এই জনপ্রিয়তাৰ মূল কাৰণ আছিল স্বাধীনতা আন্দোলনত দলটোৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰা। কিন্তু
সময়ৰ লগে লগে কংগ্ৰেছৰ আধিপত্য কমি আহে আৰু আন শক্তিশালী ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু
আঞ্চলিক দলৰ আবিৰ্ভাৱ হয়। ১৯৯৯ চনত ২৪ টা ৰাজনৈতিক দলৰে গঠিত ৰাষ্ট্ৰীয় গণতান্ত্ৰিক মৰ্চাই, অটল বিহাৰী বাজপেয়ীৰ
নেতৃত্বত চৰকাৰ গঠন কৰে। ইয়াৰ ফলত একদলীয় শাসনৰ সময়ৰ শেষ হয় আৰু বহুদলীয় মৰ্চাৰ এক
নতুন যুগ আৰম্ভ হয়।
(গ) আঞ্চলিক দল ডি এম কে।
উত্তৰঃ তামিলনাডুৰ দুটা মুখ্য আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দল হৈছে ডি.এম.কে (DMK) আৰু এ.আই.এ.ডি.এম.কে (AIADMK)। এই দলবোৰৰ উৎপত্তি
হৈছিল তামিল ভাষা, সংস্কৃতি, আৰু অঞ্চলৰ স্বতন্ত্রতাক ৰক্ষা কৰাৰ আন্দোলনৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত।
১৯৪৯ চনত চি.এন. আন্নাডুৰাইৰ
নেতৃত্বত ডি.এম.কে গঠন কৰা হয়। তাৰ পিছত এম.জি. ৰামচন্দ্ৰনে মতভেদৰ বাবে ১৯৭২
চনত এ.ডি.এম.কে গঠন কৰে, যাক পিছত AIADMK বুলি নামাকৰণ কৰা হয়।
এই দুয়োটা দলই ব্ৰাহ্মণ আৰু উত্তৰ ভাৰতীয়
আধিপত্যৰ বিৰোধিতা কৰে আৰু হিন্দী ভাষাক ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষা হিচাপে আৰোপ কৰাৰ নীতিৰ বিপক্ষে
থাকি আহিছে। তামিল ভাষা, সাহিত্য আৰু সংস্কৃতিৰ ৰক্ষাৰ বাবে দুয়োটা দলই
গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে।
১৯৬৭ চনৰ পৰা এই দুয়ো দলেই পালেপালে তামিলনাডুৰ
শাসন চালাইছে। ডি.এম.কে-ৰ নেতৃবৃন্দৰ ভিতৰত আছিল আন্নাডুৰাই আৰু কৰুণানিধি, আৰু AIADMK-ৰ পৰা এম.জি. ৰামচন্দ্ৰন, জানকী ৰামচন্দ্ৰন,
আৰু জয়ললিতা মুখ্যমন্ত্ৰীৰ
দায়িত্ব পালন কৰিছে।
এই দলবোৰে দুখীয়া, পিছপৰা শ্ৰেণী, আৰু অ-ব্ৰাহ্মণ
উচ্চশ্ৰেণীৰ লোকৰ উন্নয়নৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। বিভিন্ন সামাজিক কল্যাণ আঁচনি—যেনে বৃদ্ধ পেঞ্চন,
দুপৰীয়াৰ আহাৰ,
শাৰী বিতৰণ, কৃষক সহায়—গ্ৰহণ কৰি
ৰাজনৈতিক জনসমৰ্থন লাভ কৰিছে। AIADMK দলক চৰকাৰী সাহায্য আৰু সামাজিক আঁচনিৰ উপকাৰিতা
পাব পৰা লোকৰ লগতে চিনেমাপ্রেমীসকলে বহু সমৰ্থন দিছে।
কংগ্ৰেছৰ লগত নির্বাচনী মিত্রতাৰ দ্বাৰা দুয়োটা
দলেই কেন্দ্ৰত সুবিধা বিচাৰিছে। AIADMK-এ ২০১৪ চনত ৩৭খন আসন লৈ চূড়ান্ত সফলতা লাভ
কৰিছিল আৰু ২০১৬ চনত বিধানসভা নিৰ্বাচনত শাসনক্ষমতা পুনৰ লাভ কৰে। DMK আৰু AIADMK হৈছে তামিল
স্বাভিমান আৰু ভাষা আন্দোলনৰ ওপৰত আধাৰিত দুটা শক্তিশালী আঞ্চলিক দল, যিবোৰে বহু দশকৰ পৰা
তামিলনাডুৰ ৰাজনীতিৰ দিশ নিৰ্ধাৰণ কৰি আহিছে।
(ঘ) তেলেগু দেশম দল।
উত্তৰঃ অন্ধ্রপ্ৰদেশৰ অন্যতম আঞ্চলিক দল হৈছে তেলেগু দেশম পাৰ্টি (TDP),
যি ১৯৮২ চনত অভিনেতা
এন.টি. ৰামাৰাওৰ নেতৃত্বত প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। সেই সময়ত ৰাজ্যখনত
কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ আধিপত্য আৰু মুখ্যমন্ত্ৰী নিৰ্বাচনত অনিয়মৰ বাবে ৰাজনৈতিক
অস্থিৰতা দেখা গৈছিল। এই পটভূমিত ছয় কোটিতকৈ অধিক তেলেগু লোকৰ আত্ম-সম্মান ৰক্ষাৰ
উদ্দেশ্যে ৰামাৰাওয়ে দলটো গঠন কৰে।
ৰামাৰাও এজন জনপ্ৰিয় চিনেমা অভিনেতা আছিল,
যাৰ সাংঘাতিক
জনপ্ৰিয়তাই তেওঁৰ ৰাজনৈতিক উত্থানত সহায় কৰে। ১৯৮৩ চনৰ নিৰ্বাচনত তেলেগু দেশমে
জয়লাভ কৰি ৰামাৰাও মুখ্যমন্ত্ৰী হয়। ১৯৮৪ চনত কিছুমান সদস্য দলত্যাগ কৰাত ভাস্কৰ ৰাওক
মুখ্যমন্ত্ৰী বনোৱা হয়, কিন্তু সংখ্যাগৰিষ্ঠতা নাথাকিলেহি ৰামাৰাওক পুনৰ নিযুক্ত কৰা হয়।
১৯৮৫ চনৰ পুনৰ নিৰ্বাচনত TDP বিপুল সংখ্যা
গৰিষ্ঠতা লাভ কৰে আৰু ৰামাৰাও মুখ্যমন্ত্ৰী হয়। যদিও তেওঁৰ শাসনত স্বেচ্ছাচাৰিতা
দেখা গৈছিল, তথাপিও তেওঁ চৰকাৰত বহুবিধ জনকল্যাণমূলক আঁচনি আৰম্ভ কৰে, যেনে- বৃদ্ধ পেঞ্চন,
শিক্ষাৰ উন্নয়ন,
মহিলাৰ নিৰাপত্তা,
গাঁও অঞ্চলৰ উন্নয়ন,
আৰু তেলেগু ভাষাৰ
সংৰক্ষণ।
চন্দ্ৰবাবু নাইডুৰ নেতৃত্বত এই দলে ২০০৪ চনলৈকে
সফলভাৱে চৰকাৰ চলাইছিল, কিন্তু ২০০৪ আৰু ২০০৯ চনত নিৰ্বাচনত পৰাজয় ভোগ কৰে।
২০১৪ চনত অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ আৰু তেলেংগানা বিভাজন হোৱাৰ পিছত, অন্ধ্ৰপ্ৰদেশত TDP
পুনৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা
লাভ কৰে আৰু নাইডুৰ নেতৃত্বত চৰকাৰ গঠন হয়। তেলেংগানাত চন্দ্ৰশেখৰ ৰাওৰ TRS দল চৰকাৰ গঠন কৰে।
তেলেগু দেশম আছিল এক ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক দল যিয়ে
আত্ম-সম্মান, আঞ্চলিক গৌৰৱ আৰু জনকল্যাণমূলক নীতিবোৰৰ জৰিয়তে অন্ধ্ৰপ্ৰদেশৰ ৰাজনীতিত
দীঘলীয়া সময় ধৰি প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছে।
(ঙ) আকালি দল।
উত্তৰঃ আমাৰ দেশৰ আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ ভিতৰত শিৰোমণি আকালি দল (Shiromani
Akali Dal) হৈছে আটাইতকৈ পুৰণি দল। এই দলৰ স্থাপন ১৯২০ চনত হ'ল যদিও পূৰ্ণ ৰাজনৈতিক দল
হিচাবে ১৯২৮ চনত আত্মপ্ৰকাশ কৰে। মূলতঃ এই দলটো শিখসকলৰ ধৰ্মীয়, সাংস্কৃতিক আৰু
ৰাজনৈতিক অধিকাৰ ৰক্ষা কৰাৰ উদ্দেশ্যে গঠন কৰা হৈছিল।
এই দলে প্ৰধানকৈ শিখসকলৰ প্রতিনিধিত্ব কৰে।
সদস্যতাৰ ক্ষেত্ৰত মূলতঃ শিখসকলক অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয় আৰু এই দলে অন্যান্য
ধৰ্মাবলম্বী লোকক সদস্য হিচাবে সৰলভাৱে গ্ৰহণ নকৰে। এই কাৰণে আকালি দলক সাম্প্ৰদায়িক দল হিচাবেও অভিহিত কৰা
হয়।
ইংৰাজ শাসনৰ সময়ত আকালি দলে ধৰ্ম আৰু ভাষাৰ
ভিত্তিত কিছু সুবিধা আদায় কৰিছিল। কালচলাৰ সৈতে এই দলে নিজৰ কৌশল আৰু আদৰ্শত
পৰিৱৰ্তন আনিছে। কোনো সময়ত সাংবিধানিক পথ অৱলম্বন কৰে, আকৌ কোনো সময়ত বৈপ্লৱিক বা আন্দোলনমুখী পথ বাচি লয়। পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি এই দলে
চৰকাৰৰ সমর্থন অথবা বিৰোধিতা কৰে, কিন্তু শিখসকলৰ স্বাৰ্থৰক্ষাক সদায় আগভাগত ৰাখে।
আকালি দলৰ সমৰ্থকসকলৰ ভিতৰত খেতিয়ক আৰু জমিদাৰ
শ্ৰেণীৰ ধনী শিখসকল প্ৰধান। দলটোৰ ওপৰত শিৰোমণি গুৰুদ্বাৰা
প্ৰবন্ধক কমিটি (SGPC)-ৰ গভীৰ প্ৰভাৱ আছে। এই দলৰ বহু নেতাই সাধাৰণ
শ্ৰেণীৰ নহয়; ধনী, শিক্ষিত আৰু প্ৰতিপত্তিশালী শ্ৰেণীৰ অন্তৰ্গত।
এই দলৰ উদ্দেশ্য দুটা হৈছে:
- শিখসকলৰ ধৰ্ম, ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ ৰক্ষা।
- শিখসকলৰ স্বকীয়তা অক্ষুণ্ণ ৰখা।
আকালি দলে ১৯৬৬ চনত ভাষাৰ ভিত্তিত গঠিত পাঞ্জাৱ
ৰাজ্যৰ গঠনৰ সুবিধা লভিছিল যদিও, সকলো শিখসকলৰ সমৰ্থন লাভ কৰিব পৰা নাছিল। ১৯৮৪
চনৰ Operation Blue Star আৰু তাৰ পিছৰ Delhi Killing-ৰ ঘটনাৰ পিছত এই দলৰ
জনপ্রিয়তা বৃদ্ধি পায়। ফলস্বৰূপ ১৯৮৫ চনৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত এই দলে ১১৫ খনত ৭৩ খন
আসন জিকি চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ সক্ষম হয়।
এই দলৰ কাৰ্যসূচীৰ ভিতৰত কিছুমান মুখ্য উদ্দেশ্য হৈছে:
- কল্যাণমুখী ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতিষ্ঠা,
- উৎপাদন আৰু বিতৰণৰ ওপৰত চৰকাৰী নিয়ন্ত্ৰণ,
- কৃষি উন্নয়ন,
- বিনামূলীয়া শিক্ষা প্ৰদান,
- খাদ্যসামগ্ৰী সৰবৰাহৰ বাধা-নিষেধ আঁতৰোৱা,
- পাঞ্জাবী ভাষা থকা অঞ্চলসমূহ পাঞ্জাৱত অন্তর্ভুক্ত কৰা,
- ৰাজ্যসমূহক অধিক ক্ষমতা প্ৰদান কৰা।
আকালি দলৰ ভিতৰত বিভাজনৰো দেখা পোৱা যায়। বাৰনালা আৰু বাদল গোটৰ ভিতৰত বিভেদ
থাকিলেও, দলৰ ভিতৰত বহু সৰু-সুৰা ভাগ পোৱা যায়। Golden Temple আৰু SGPC-ৰ ওপৰত
সন্ত্রাসবাদীৰ নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰ ফলত এই দলৰ শক্তিত পৰিৱৰ্তন দেখা গৈছে।
তেন্তে এই দল কিছু সময়ৰ বাবে দুৰ্বল হ’ব লগা হয়।
প্ৰকাশ সিং বাদলৰ নেতৃত্বত আকালি দলে পাঞ্জাৱত
চৰকাৰ গঠন কৰিছিল। ২০১৪ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনত এই দলে ৰাষ্ট্ৰীয় গণতান্ত্ৰিক
মৰ্চা (NDA)-ৰ সৈতে মিত্ৰতা স্থাপন কৰি মাথোঁ ৪ খন আসন জিকিব
পৰিছিল।
সামগ্ৰিকভাৱে চাবলৈ গ’লে, আকালি দল এটা আঞ্চলিক দল
হলেও, ই এক সাম্প্ৰদায়িক বৰ্ণৰ দল। ই পাঞ্জাৱৰ সকলো জাতি-ধৰ্মৰ লোকৰ স্বাৰ্থৰক্ষাত
আগ্ৰহ নেদেখুৱাই, কেৱল শিখসকলৰ স্বাৰ্থক লৈ কাৰ্যক্ষম থাকে। তথাপিও, পাঞ্জাৱৰ ৰাজনীতিত এই
দলটোৱে বিশেষ ভূমিকা পালন কৰিছে।
(চ) নেচনেল কনফাৰেন্স।
উত্তৰঃ কাশ্মীৰৰ ৰাজনীতিত অন্যতম আঞ্চলিক দল হ'ল নেচনেল কনফাৰেন্স। এই দলটো শেখ আব্দুল্লা-ৰ নেতৃত্বত হিন্দু
আৰু মুছলমান লোকৰ সহযোগত প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। দলটোৱে কাশ্মীৰবাসীৰ আশা-আকাংক্ষা
আৰু জাতীয়তাবাদৰ ধাৰণাক প্ৰতিনিধিত্ব কৰি আহিছে। কাশ্মীৰী মুছলমানৰ মাজত এই দলৰ
গভীৰ সামাজিক আৰু মানসিক প্ৰভাৱ আছে।
নেচনেল কনফাৰেন্স দলৰ ইতিবৃত্ত শেখ আব্দুল্লাৰ
ৰাজনৈতিক উত্থান-পতনৰ সৈতে ওতোপ্রোতোভাবে জড়িত। ১৯৮৩ চনৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত শেখ
আব্দুল্লাৰ পুত্ৰ ফাৰুক আব্দুল্লা-ৰ নেতৃত্বত দলটোৱে চৰকাৰ গঠন কৰে। কিন্তু জাতিবিদ্বেষমূলক কাৰ্যকলাপৰ
অভিযোগত এই চৰকাৰক ১৯৮৪ চনত বাতিল কৰা হয় আৰু কাশ্মীৰত ৰাষ্ট্ৰপতি শাসন জাৰি কৰা
হয়। পিছত কংগ্ৰেছৰ সৈতে সহযোগিতা স্থাপন কৰি নেচনেল কনফাৰেন্সে পুনৰ সংযুক্ত চৰকাৰ গঠন কৰিছিল।
কাশ্মীৰ উপত্যকাত নেচনেল কনফাৰেন্স দলটো
শক্তিশালী দল হিচাপে পৰিগণিত। উপত্যকাৰ মুছলমানসকলে দলটোৰ ওপৰত আস্থা ৰাখে,
বিশেষকৈ দলটোৰ
ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু কাশ্মীৰক ভাৰতৰ অখণ্ড অংশ হিচাপে মান্যতাৰ নীতিৰ বাবে। আনহাতে,
জম্মু অঞ্চলত
কংগ্ৰেছৰ প্ৰভাৱ অধিক দেখা যায়।
শেখ আব্দুল্লা আৰু ফাৰুক আব্দুল্লাৰ চৰকাৰৰ
বিৰুদ্ধে কংগ্ৰেছ চৰকাৰৰ নানান হস্তক্ষেপ কাশ্মীৰী জনসাধাৰণে ভালভাৱে গ্ৰহণ কৰা
নাছিল। ইয়াৰ পিছত ওমৰ আব্দুল্লা দলটোৰ নেতৃত্ব গ্ৰহণ কৰে আৰু তেওঁতো এক পৰ্যায়ত মুখ্যমন্ত্রী হিচাবে দায়িত্ব
পালন কৰে।
কাশ্মীৰৰ ভিতৰত পাকিস্তান সমৰ্থক কিছু গোট আছে
যি নেচনেল কনফাৰেন্স দলক কেতিয়াবা সমর্থন কৰে আৰু কেতিয়াবা বিৰোধিতা। ১৯৪৭-১৯৫৩
সময়ছোৱাত এই গোটসমূহে শেখ আব্দুল্লাৰ তীব্ৰ বিৰোধিতা কৰিছিল, কিন্তু ১৯৫৩-১৯৭৫
সময়ছোৱাত দলটোক সমর্থন জনায়। ১৯৭৫ চনৰ পাছত পুনৰ বিৰোধিতা আৰম্ভ হয়। কাশ্মীৰ চুক্তি (Kashmir
Accord) স্বাক্ষৰ কৰা আৰু কংগ্ৰেছৰ সৈতে সংযুক্ত চৰকাৰ গঠন কৰাৰ দৰে সিদ্ধান্তত দলৰ
বহু নেতাই অসন্তোষ প্ৰকাশ কৰিছিল। কংগ্ৰেছৰ অধীনত দলটোৰ প্রাধান্য হ্ৰাস পাব বুলি
ভাবি কিছুমানে মন্ত্রীসভাৰ বিৰোধিতা কৰিছিল।
নেচনেল কনফাৰেন্সৰ মূল নীতিসমূহ হৈছে:
- ধৰ্মনিৰপেক্ষতা,
- কাশ্মীৰক ভাৰতৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ হিচাপে বিবেচনা কৰা,
- ভাৰতীয় সংবিধানৰ ৩৭০ নং অনুচ্ছেদ বজাই ৰখাৰ দাবী,
- কাশ্মীৰৰ নিজস্বত্ব আৰু স্বায়ত্তশাসনৰ সুৰক্ষা।
বৰ্তমান সময়ত, ওমৰ আব্দুল্লাৰ নেতৃত্বত
নেচনেল কনফাৰেন্সে ৰাজ্যখনত বিৰোধী দল হিচাপে ভূমিকা পালন কৰিছে।
আনহাতে, মেহবুবা মুফতিৰ নেতৃত্বত পিপলছ ডেমোক্ৰেটিক পাৰ্টি (PDP) আৰু BJP-ৰ সংযুক্ত চৰকাৰ গঠন
হৈছিল, যাৰ পিছত মেহবুবা মুফতি পদত্যাগ কৰে। নেচনেল কনফাৰেন্স হৈছে কাশ্মীৰৰ এজন
গুৰুত্বপূৰ্ণ আঞ্চলিক দল যিয়ে কাশ্মীৰবাসীৰ সাংস্কৃতিক, ৰাজনৈতিক আৰু আৱেগিক
আশা-আকাংক্ষাৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰি আহিছে।
(ছ) অসম গণ পৰিষদ।
উত্তৰঃ অসমৰ আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ ভিতৰত অসম গণ পৰিষদ (AGP) হৈছে এক
গুৰুত্বপূৰ্ণ দল। সাধাৰণতে, "অসম গণ পৰিষদ" বুলিলেই অসমৰ আঞ্চলিক দলক
বুজোৱা হয়। ১৯৮৫ চনৰ অসম আন্দোলনৰ সফলতাৰ পিচত এই দলটোৰ জন্ম হৈছিল।
"অসম ছাত্ৰ সন্থা"ৰ নেতৃত্বত ১৯৭৯ চনৰ পৰা ১৯৮৫ চনলৈ যোৱা বিদেশী বহিষ্কাৰ
আন্দোলনই এই দলৰ জন্মৰ পথ প্ৰসস্ত কৰে।
১৯৮৫ চনৰ অক্টোবৰ মাহত “অসম গণ পৰিষদ” দলটো
গঠন কৰা হয়। এই আন্দোলনৰ সময়ত "আসু" সভাপতি প্রফুল্ল কুমাৰ মহন্ত আৰু সম্পাদক ভৃগু কুমাৰ ফুকন আছিল। আন্দোলনৰ অন্ত
পৰাৰ পাছতে "অসম চুক্তি"ত স্বাক্ষৰ হয় আৰু তাৰ পিছতে গণ পৰিষদ দলৰ জন্ম
হয়। সেই বছৰেই অনুষ্ঠিত বিধানসভা নিৰ্বাচনত AGP-এ ৬৪ খন আসন জিকি নিৰংকুশ
সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰে আৰু প্ৰফুল্ল মহন্তৰ নেতৃত্বত চৰকাৰ গঠন কৰে।
জনসমৰ্থন আৰু আশা-আকাংক্ষা
AGP-এ অসমৰ খিলঞ্জীয়া জাতিৰ উপৰিও
বিভিন্ন জনগোষ্ঠীৰ পৰা সমৰ্থন লাভ কৰিছিল—ভৈয়াম, চাহশ্ৰমিক, বঙালী, বিহাৰী, নেপালী, আৰু সংখ্যালঘু
মুছলমানসকলেও আৰম্ভণিতে দলটোক সমৰ্থন জনায়। দলটোৱে দলন-শোষণমুক্ত, ন্যায়পূৰ্ণ আৰু
শ্ৰেণীহীন সমাজ গঠন কৰাৰ অঙ্গীকাৰ কৰে।
শাসনকালৰ সমস্যাসমূহ
যদিও দলটোৱে শুদ্ধ শাসন প্ৰদানৰ অঙ্গীকাৰ কৰিছিল, শোষণ, দুর্নীতি, অপচয়, প্রশাসনিক ব্যর্থতা আদিৰ বাবে এই চৰকাৰৰ
ওপৰত জনবিশ্বাস হ্ৰাস পায়। ফলস্বৰূপ, ১৯৯১ চনৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত AGP পৰাজয় বৰণ কৰে।
১৯৯৬ চনত দ্বিতীয়বাৰ ক্ষমতা
১৯৯৬ চনত AGP পুনৰ এক বৃহৎ জয়লাভ কৰে আৰু
CPI, CPM আদি দলৰ সহায়ত চৰকাৰ গঠন কৰে। এই সময়ছোৱাত দলটোৰ দুজন সাংসদ কেন্দ্ৰীয়
মন্ত্রীসভাত অন্তর্ভুক্ত কৰা হয়। তথাপিও শাসনৰ শেষভাগত দলটো আকৌ শোষণ,
দুর্নীতি, নেতৃত্বৰ অভাৱৰ বাবে
সমালোচিত হয় আৰু ২০০১ চনত পুনৰ পৰাজিত হয়।
পৰৱৰ্তী সময়ত অৱস্থা
- ২০০4: লোকসভা নিৰ্বাচনত ২ খন আসন লাভ।
- ২০০6: বিধানসভা নিৰ্বাচনত ২৪ খন আসন লাভ; ভিতৰুৱা বিভাজন আৰু AGP (P) গঠনৰ ফলত দলৰ শক্তি কমে।
- ২০০৯: BJP-ৰ সৈতে মিত্ৰতা কৰি ৬ খনত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা; মাত্ৰ ১ খন আসন জিকে।
- ২০১১: চন্দ্ৰমোহন পাটোৱাৰী আৰু প্রফুল্ল মহন্তৰ নেতৃত্বত
নিৰ্বাচনত অংশগ্ৰহণ; মাত্ৰ ১০ খন আসন জিকে।
- ২০১৪: লোকসভা নিৰ্বাচনত একো আসন লাভ নকৰে।
২০১৬ চনৰ জয় আৰু মিত্ৰজোঁট
২০১৬ চনৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত AGP, BJP আৰু বড়ো, ৰাভা, তিৱা আদি জনজাতীয়
নেতৃত্বৰ সৈতে মিত্ৰতা কৰে। এই মহাজোঁটত AGP-এ ২৪ খনত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা
কৰি ১৪ খন আসন জিকে। BJPৰ সৰ্বানন্দ সোনোৱাল মুখ্যমন্ত্ৰী পদত অধিষ্ঠিত হয় আৰু এই জোঁটে ১২৬
খনত ৮৬ খন আসন জিকি চৰকাৰ গঠন কৰে। AGP-এও চৰকাৰত অংশগ্ৰহণ কৰে।
“অসম গণ পৰিষদ” হৈছে অসম আন্দোলনৰ উৎপত্তিজনিত এক
বিশেষ দল। যদিও দলটোৱে খিলঞ্জীয়া স্বাৰ্থ ৰক্ষা, অসম চুক্তি কাৰ্যকৰী কৰা
আৰু আঞ্চলিক গৌৰৱৰ প্ৰতিনিধিত্বৰ দোহাই দিয়ে, বাস্তৱ শাসনত দুর্নীতি,
দলীয় দ্বন্দ্ব আৰু
জন-আকাংক্ষাৰ পূৰণত ব্যর্থতাৰ বাবে বহু সময়তে সমালোচিত হৈ আহিছে। তথাপিও এই দলটোৱে
অসমৰ ৰাজনীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আঞ্চলিক শক্তি হিচাপে গণ্য হয়।
(জ) দলত্যাগ বিৰোধী আইন।
উত্তৰঃ দলত্যাগ হৈছে ভাৰতীয় ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ এটা গুৰুতৰ ব্যাধি। স্বাধীনতা লাভৰ পিছত
আৰম্ভণিতে এই ব্যাধিয়ে বিশেষ ভয়ংকৰ ৰূপ লৈ নছিল, কিন্তু চতুৰ্থ সাধাৰণ
নিৰ্বাচনৰ পিছত ইয়াই এক গম্ভীৰ সমস্যা হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে। দেশজুৰি বহু নিৰ্বাচিত সদস্যে নিজৰ দল ত্যাগ কৰি অন্য
দলে যোগদান কৰাৰ ফলত ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ সৃষ্টি হয়।
দলত্যাগ বুলিলে বুজোৱা হয়—যেতিয়া কোনো নিৰ্বাচিত
সদস্যই নিজৰ দল ত্যাগ কৰি আন ৰাজনৈতিক দলত যোগদান কৰে, অথবা কোনো বিশেষ সুবিধাৰ
বাবে নিজৰ দলৰ বিপক্ষে কাম কৰে। এই প্ৰবণতাই গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ ওপৰত কুঁৱৰী
প্ৰভাৱ পেলায় আৰু ৰাজনৈতিক নৈতিকতাৰ হ্ৰাস ঘটায়।
এই সমস্যাটোক ৰোখাৰ উদ্দেশ্যে ভাৰত চৰকাৰে দলত্যাগ বিৰোধী আইন
(Anti-Defection Law) প্রণয়ন কৰিছে। এই আইন অনুসৰি, নিৰ্বাচিত কোনো
জনপ্ৰতিনিধিয়ে দলৰ নিৰ্দেশনা নমানিলে, দলৰ বিপক্ষে ভোট দিলে বা দল ত্যাগ কৰিলে,
তেওঁক পদচ্যুত কৰা
হ’ব পাৰে।
তথাপিও, এই আইনৰ কিছুমান দুৰ্বলতা আৰু
ফাঁক-ফোকৰৰ বাবে এতিয়াও বহু নেতা সহজে দল সলনি কৰি থাকে। বহু সময়তে, স্পীকাৰৰ
পক্ষপাতমূলক ভূমিকা আৰু বিধানসমূহৰ অপব্যাখ্যায় দলত্যাগ আইন কার্যকৰ হ’ব নোৱাৰে।
দলত্যাগ ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ এক গভীৰ সংকট। এই
ব্যাধি নিৰ্মূল কৰাৰ বাবে কেৱল আইনেই নহয়, শক্তিশালী জনমত গঠন, নৈতিকতা সম্পন্ন
নেতৃত্ব, আৰু আইনখনৰ সঠিক সংশোধনো একান্ত প্রয়োজন। গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ স্থিৰতা আৰু
বিশ্বাসযোগ্যতা ৰক্ষা কৰাৰ বাবে দলত্যাগ বিৰোধী ব্যৱস্থাক অধিক শক্তিশালী আৰু
প্ৰভাৱশালী কৰি তোলা সময়ৰ দাবি।
ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰ:
১। ৰাজনৈতিক দল কি? ৰাজনৈতিক দলৰ বিষয়ে বহলাই লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক দল হৈছে নাগৰিকসকলৰ এটা সংগঠিত গোট, যি ৰাজনৈতিক, সামাজিক আৰু আৰ্থিক
ক্ষেত্ৰত একে মতবাদ আৰু নীতিৰে অনুপ্ৰাণিত হৈ চৰকাৰত অংশ লোৱাৰ বাবে কাম কৰে।
অধ্যাপক গিলখ্ৰীষ্টৰ মতে – "ৰাজনৈতিক দল হৈছে
নাগৰিকসকলৰ একোটা সংগঠিত সমষ্টি, যি একে দৃষ্টিভংগীৰ অংশীদাৰ হৈ, ৰাজনৈতিক গোট হিচাপে
কাম কৰি চৰকাৰক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।"
লীককৰ মতে – "ৰাজনৈতিক দল হৈছে
নাগৰিকসকলৰ কম বা বেছি সংগঠিত সমষ্টি, যি একে মত পোষণ কৰে আৰু ভোটাধিকাৰৰ জৰিয়তে
চৰকাৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ স্থাপন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।"
গেটেলৰ মতে – "এই দল হৈছে কম বা বেছি সংগঠিত নাগৰিক সমষ্টি,
যি ৰাজনৈতিক গোট
হিচাপে চৰকাৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখিবলৈ আৰু নিজৰ নীতি বজাই ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰে।"
হেৰল্ড লেছৱেলৰ মতে – "একোটা ৰাজনৈতিক দল হৈছে
তেনে সংগঠন, যি নিৰ্বাচনত নিজৰ প্ৰাৰ্থী আগবঢ়ায় আৰু প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰে।"
সাধাৰণ ভাষাত ক’লে, ৰাজনৈতিক দল হৈছে তেনে
সংগঠন, যিটো একেধৰণৰ আদৰ্শ, নীতি আৰু লক্ষ্যৰে চলা মানুহে গঠন কৰে। দলটোৰ
উদ্দেশ্য হৈছে গণতান্ত্ৰিক আৰু সাংবিধানিক উপায়েৰে চৰকাৰ গঠন কৰি নিজৰ নীতি বাস্তৱায়ন কৰা। এইদৰে, ৰাজনৈতিক দল
গণতন্ত্ৰৰ মূল স্তম্ভ হিচাপে কাৰ্য কৰে।
২। ভাৰতত ৰাজনৈতিক দলৰ ভূমিকা সম্পর্কে এটি টোকা লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতত যদি কোনো দলৰ ভোটৰ শতকৰা ৬% পোৱা যায়, বা বিধানসভাৰ ৩০ খনত এখন,
বা লোকসভাৰ ২৫ খনত
এখন আসন জিকে, তেতিয়া তাক আঞ্চলিক দল বুলি স্বীকৃতি দিয়া হয়। আঞ্চলিক দলসমূহৰ ভিতৰত অসম গণ
পৰিষদ, তেলেগু দেশম, ডি এম কে, এ আই ডিএমকে, শিৱসেনা, আকালি দল আদি উল্লেখযোগ্য।
১৯৬৭ চনৰ পাছত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস
পোৱাৰ লগে লগে বহু আঞ্চলিক দল গঠিত হয়। এই দলবোৰে ৰাজ্যিক চৰকাৰ গঠন কৰি আঞ্চলিক
সমস্যা সমাধান আৰু অৰ্থ-সামাজিক উন্নয়ন সাধন কৰে। কোনো একক দল কেন্দ্ৰত
সংখ্যাগৰিষ্ঠতা নপালেও, আঞ্চলিক দলবোৰে চৰকাৰ গঠন আৰু পতনত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে।
আঞ্চলিক দলসমূহে স্থানীয় জনসাধাৰণৰ আশা-আকাংক্ষা
প্ৰতিফলন কৰে আৰু তেওঁলোকক ৰাজনৈতিকভাৱে অধিক সচেতন কৰে। ই দলবোৰে জাতীয় সংহতি
শক্তিশালী কৰাৰ লগতে জাতীয় দলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰতা কমায়।
৩। ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতত এক উদাৰ সংসদীয় গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা বিদ্যমান, য’ত একাধিক ৰাজনৈতিক
দল—ৰাষ্ট্ৰীয়, আঞ্চলিক আৰু স্থানীয় দল সক্ৰিয়ভাৱে অংশ গ্ৰহণ কৰে। ১৮৮৫ চনত ভাৰতীয় জাতীয়
কংগ্ৰেছ গঠনৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা দলীয় ৰাজনীতিয়ে স্বাধীনতা সংগ্ৰাম আৰু স্বাধীনতা লাভৰ
পাছত এক দীঘলীয়া বিকাশৰ পথ অতিক্ৰম কৰিছে। ভাৰতীয় দলীয় ব্যৱস্থাৰ তলত উল্লেখযোগ্য
বৈশিষ্ট্যসমূহ দেখা যায়:
(ক) বহুদলীয় ব্যৱস্থাঃ ভাৰতত দুশৰো অধিক ৰাজনৈতিক দল আছে।
সামাজিক-বৌদ্ধিক বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে দলসমূহ গঠিত হয়—জাতি, ভাষা, ধৰ্ম, অঞ্চলভিত্তিক। এয়া
গণতন্ত্ৰৰ এক বিশেষ বৈশিষ্ট্য।
(খ) একদলীয় আধিপত্যৰ বিলুপ্তিঃ ১৯৪৭-১৯৭৬ চনলৈ কংগ্ৰেছ দলে
কেন্দ্ৰত এককভাবে শাসন চলায়। ১৯৬৭ চনৰ পাছত কংগ্ৰেছৰ শক্তি কমে আৰু আঞ্চলিক
দলসমূহৰ উত্থান ঘটে। ১৯৯৯ চনত NDA চৰকাৰ গঠন হৈ একদলীয় আধিপত্যৰ যুগ শেষ হয়।
(গ) দলীয় গাঁঠনিত পৰিৱর্তনঃ বিভিন্ন দলত বিভাজন ঘটিছে। কংগ্ৰেছ (আই) আৰু (ও),
চিপিআই–চিপিএম,
তৃণমূল কংগ্ৰেছ,
এনসিপি, বিজেপি আদি বিভাজনৰ
ফলত গঠিত। ই দলীয় স্থায়িত্বত প্ৰশ্ন তোলে।
(ঘ) আঞ্চলিক দলৰ উত্থানঃ অঞ্চলভিত্তিক স্বাৰ্থ আৰু সংস্কৃতি প্ৰতিনিধিত্ব
কৰাৰ বাবে বহু আঞ্চলিক দল গঠিত হৈছে। ডিএমকে, টিডিপি, অগপ, শিৱসেনা, আকালি দল, এনচি আদি
অঞ্চলভিত্তিক শক্তিশালী দল।
(ঙ) আভ্যন্তৰীণ বিভাজনঃ দলত ব্যক্তিস্বাৰ্থ, আদৰ্শ অভাৱ, আৰু নেতৃত্বৰ সংঘাতৰ
বাবে ভিতৰুৱা গোট গঠন হয়। নতুন দল সৃষ্টি হয়।
(চ) ব্যক্তি-আধাৰিত ৰাজনীতিঃ বহু দল একগৰাকী নেতাৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীভূত—লালু (RJD),
এন টি ৰামা ৰাও (TDP),
মমতা (TMC)। ই দলৰ ভিতৰত
গণতান্ত্ৰিকতা হ্ৰাস কৰে।
(ছ) দুৰ্বল বিৰোধী দলঃ দায়বদ্ধতা সম্পন্ন বিৰোধী দলৰ অভাৱ এক গুৰুতৰ
সমস্যা। প্ৰয়োজনীয় আসন লাভ নকৰাৰ বাবে বহু সময় বিৰোধী দল স্বীকৃতি পায় নাছিল।
(জ) সাম্প্ৰদায়িক-জাতিভিত্তিক দলঃ ধৰ্ম, ভাষা, জাতি ইত্যাদিৰ
ভিত্তিত বহু দল গঠিত হৈছে—মুছলিম লীগ, আকালি দল, বিএস্পি, ডিএমকে। ই জাতীয়
ঐক্যত বাধা সৃষ্টি কৰে।
(ঝ) আদৰ্শগত মিলঃ সকলো দলৰ আদৰ্শ প্রায় একে: ধৰ্ম-নিৰপেক্ষতা,
সমাজবাদ, বিকেন্দ্রীকৰণ,
আৰু উদাৰীকৰণ।
আদৰ্শৰ ওপৰত কঠোৰতা নাই, ফালে পালে মতবিনিময় হয়।
(ঞ) মৰ্চা ৰাজনীতিঃ ১৯৯৬ চনৰ পৰা মৰ্চাৰ ৰাজনীতি আৰম্ভ। NDA,
UPA আদিৰ সৃষ্টি। বহু
আঞ্চলিক দল একত্ৰিত হৈ কেন্দ্ৰত চৰকাৰ গঠন কৰে। এই ধাৰা বৰ্তমানেও চলি আছে।
ভাৰতৰ দলীয় ব্যৱস্থা এক আধিপত্যবাদী বহুদলীয়
ব্যৱস্থাৰ পৰা পূৰ্ণৰূপে বহুদলীয় ব্যৱস্থালৈ ৰূপান্তৰ হৈছে। দলসমূহৰ বিভাজন,
ব্যক্তিনিৰ্ভৰতা,
আদৰ্শগত অনিশ্চয়তা,
আৰু মৰ্চা ৰাজনীতিৰে
এই ব্যৱস্থা অধিক জটিল হৈ পৰিছে। যদিও ই গণতান্ত্ৰিক বহুত্ববাদের প্ৰতিফলন কৰে,
তথাপিও ইয়াৰ
স্থায়িত্ব, নৈতিকতা, আৰু দায়বদ্ধতা অধিক প্ৰস্তুত কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে।
৪। ভাৰতবৰ্ষত ৰাজনৈতিক দলৰ প্ৰকাৰসমূহ বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ সকলো ৰাজনৈতিক দলেই ভাৰতবৰ্ষৰ নির্বাচন আয়োগৰ দ্বাৰা নিজকে পঞ্জীয়ন কৰাব লাগে।
যদি কোনো দলয়ে নির্বাচন আয়োগে নিৰ্ধাৰণ কৰি দিয়া আৰ্হি আচৰণ বিধি ভংগ কৰে বা আয়োগৰ
নিৰ্দেশনা অনুসৰণ নকৰে, তেনেহ’লে আয়োগে সেই দলটোৰ পঞ্জীয়ন বাতিল কৰিব পাৰে। নিৰ্বাচনৰ নীতি-নিয়ম পালন
কৰাত ব্যর্থ হোৱা দলক আয়োগে স্বীকৃতিও কাঢ়ি ল’ব পাৰে। ভাৰতত মুঠতে দুটা প্ৰকাৰৰ
ৰাজনৈতিক দল দেখা যায়—ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক। জন প্ৰতিনিধিত্ব আইন, ১৯৫১ অনুযায়ী,
ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ
পঞ্জীয়ন নির্বাচন আয়োগে কৰে আৰু তেওঁলোকৰ নির্বাচনী প্ৰদৰ্শনৰ ভিত্তিত ৰাষ্ট্ৰীয়
বা আঞ্চলিক দল হিচাপে স্বীকৃতি দিয়ে। কোনো দলয়ে চাৰিখন বা ততোধিক ৰাজ্যত সংগৃহিত
ভোটৰ চাৰি শতাংশ লাভ কৰিলে সেই দলক ৰাষ্ট্ৰীয় দলৰ স্বীকৃতি দিয়া হয়। আনহাতে,
কোনো দলয়ে কোনো এখন
ৰাজ্যত সংগৃহিত ভোটৰ চাৰি শতাংশ লাভ কৰিলে তাক আঞ্চলিক দল হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া
হয়। ২০০৪ চনত চি পি আই (এম)-ৰ স্বীকৃতি বাতিল হোৱাৰ পাছত সেইবছৰৰ শেষৰ ফালে
স্বীকৃতি প্ৰদান আৰু বাতিলৰ নীতি সন্দৰ্ভত পৰিৱৰ্তনৰ দাবী উত্থাপিত হয়। প্ৰচলিত
নিয়ম অনুসৰি, কোনো দলয়ে চাৰিখন ৰাজ্যত আঞ্চলিক দল হিচাপে স্বীকৃতি হেৰুৱালে, তাৰ ৰাষ্ট্ৰীয়
স্বীকৃতি বাতিল কৰা হয়। ২০০০ চনৰ ডিচেম্বৰত নির্বাচন আয়োগে ‘নির্বাচনী প্ৰতীক
(সংৰক্ষণ আৰু আৱণ্টন) নির্দেশনা, ১৯৬৮’ সংশোধন কৰি নতুন মানদণ্ড স্থাপন কৰে। তাৰ
মতে, ৰাষ্ট্ৰীয় দলৰ স্বীকৃতি পাবলৈ কোনো দলয়ে লোকসভা বা বিধানসভাৰ নিৰ্বাচনত কমেও ৬
শতাংশ ভোট লাভ কৰিব লাগিব; লগতে কোনো এক বা একাধিক ৰাজ্যৰ পৰা কমেও চাৰিখন
লোকসভাৰ আসনত জয়লাভ কৰিব লাগিব। আনহাতে, সংসদৰ ৫৪৩ খন আসনৰ ভিতৰত কমেও ১১ জন সাংসদ
নিৰ্বাচিত কৰি পঠিয়াব লাগিব। চি পি আই (এম)-ৰ ৩৩ জন সাংসদ থাকিলেহেতু আয়োগে তাক
২০০০ চনৰ ২৯ ডিচেম্বৰত পুনৰ ৰাষ্ট্ৰীয় দলৰ স্বীকৃতি দিয়ে। আঞ্চলিক দলৰ ক্ষেত্ৰতো
মানদণ্ড সংশোধন কৰা হয়। কোনো দলয়ে সংশ্লিষ্ট ৰাজ্যত লোকসভা বা বিধানসভাৰ নিৰ্বাচনত
কমেও ৬ শতাংশ ভোট লাভ কৰিব লাগিব আৰু বিধানসভাৰ ৩ শতাংশ বা কমেও তিনিখন আসন (যিটো
বেছি) জিকিব লাগিব। ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক দল হৈছে সেই দল যি ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিসৰত কাম
কৰে, লোকসভাৰ নিৰ্বাচনত ৬ শতাংশ ভোট লাভ কৰে আৰু কমেও এটা ৰাজ্যৰ ৪ খন লোকসভা আসন
জিকে। বৰ্তমান ভাৰতত ৬ টা ৰাষ্ট্ৰীয় দল আছে—ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি, ভাৰতীয় জাতীয়
কংগ্ৰেছ, ভাৰতীয় কমিউনিষ্ট পাৰ্টি, ভাৰতৰ কমিউনিষ্ট পাৰ্টি (মার্ক্সবাদী), বহুজন সমাজ পাৰ্টি
আৰু ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদী কংগ্ৰেছ দল। এই দলসমূহে ভাৰতৰ সমগ্ৰ ভূখণ্ডত নিজৰ কার্যকলাপ
বিস্তাৰ কৰে আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় বিষয়বোৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। বিশেষকৈ ভাৰতীয়
জাতীয় কংগ্ৰেছ আৰু কমিউনিষ্ট পাৰ্টিয়ে স্বাধীনতাৰ পূৰ্বৰ সময়ৰ পৰাই গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাত
অংশ লৈ আহিছে। আনহাতে, আঞ্চলিক দলসমূহ মূলতঃ কোনো এটা নিৰ্দিষ্ট অঞ্চল, ভাষা, জাতি, সম্প্ৰদায় বা
স্থানীয় স্বাৰ্থৰ ভিত্তিত গঠিত হয়, যদিও তেওঁলোকেও ৰাজ্যিকৰ উপৰিও ৰাষ্ট্ৰীয়
ৰাজনীতিত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। ষ্টেনলী ককনকিছৰ মতে, আঞ্চলিক দল হৈছে এনে
দল যি স্থানীয় সম্পদৰ শোষণৰ বিৰুদ্ধে বা অঞ্চলভিত্তিক দাবীৰ ভিত্তিত গঠিত হয়।
এইবিলাক দলৰ গঠনৰ মূলতঃ কাৰণ হৈছে ভাৰতৰ আৰ্থ-সামাজিক, সাংস্কৃতিক আৰু ধৰ্মীয়
বহুত্ববাদ। তেনে আঞ্চলিক দলসমূহৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য হৈছে—তেলেগু দেশম, অসম গণ পৰিষদ,
AIADMK, DMK, আকালি দল, তৃণমূল কংগ্ৰেছ, শিৱ সেনা, মিজো নেচনেল ফণ্ট, মণিপুৰ পিপলছ পাৰ্টী, বিজু জনতা দল, নেচনেল কনফাৰেন্স, ত্ৰিপুৰা উপজাতি যুৱ
সমিতি, হিমাচল বিকাশ কংগ্ৰেছ আদি।
৫। ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দলীয় ব্যৱস্থাৰ গুণ আৰু দোষৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ অৱশ্যেই। তলত উত্তৰটো সুসংগঠিতভাৱে দুইভাগত ভাগ কৰি দিয়া হ’ল —
১) ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দলীয় ব্যৱস্থাৰ গুণসমূহ, আৰু
২) ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দলীয় ব্যৱস্থাৰ দোষসমূহ।
ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দলীয় ব্যৱস্থাৰ গুণসমূহঃ
(ক) ৰাজনৈতিক দল নোহোৱাকৈ গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰ গঠন কৰিব নোৱাৰি। গণতন্ত্ৰৰ সফলতা
ৰাজনৈতিক দলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। সেই কাৰণে লর্ড ব্ৰাইচে কৈছে, "ৰাজনৈতিক দল
অপৰিহাৰ্য।" কোনো স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰত চৰকাৰ গঠন ৰাজনৈতিক দলৰ অবিহনে সম্ভৱ নহয়।
(খ) ৰাজনৈতিক দলে শৃংখলাবদ্ধভাৱে দেশৰ জনসাধাৰণে সন্মুখীন হোৱা সমস্যাবোৰ অধ্যয়ন
কৰি সমাধানৰ পথ দেখুৱায়। দল নাথাকিলে জনসাধাৰণে সংগঠিতভাৱে নিজৰ মতামত ব্যক্ত কৰিব
নোৱাৰে।
(গ) ৰাজনৈতিক দলে জনসাধাৰণক বিনামূলীয়াকৈ ৰাজনৈতিক শিক্ষা দিয়াত সহায় কৰে।
সভা-সমিতি, পুস্তিকা, আলোচনী আৰু বাতৰি কাকতৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণক সমস্যা আৰু নীতিৰ বিষয়ে সজাগ কৰে।
(ঘ) ৰাজনৈতিক দলে চৰকাৰৰ নীতি আৰু কাৰ্যাবলী সমালোচনা কৰি দেশৰ ত্ৰুটিবোৰ আঙুলিয়াই
দিয়ে আৰু বিকল্প দৃষ্টিভংগীৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণক ৰাজনৈতিকভাৱে সচেতন কৰে।
(ঙ) বিৰোধী দল হিচাপে ৰাজনৈতিক দলে চৰকাৰক অধিক শক্তিশালী আৰু উত্তৰদায়ী বনাবলৈ
চাপ সৃষ্টি কৰে।
(চ) যদি শাসনত থকা চৰকাৰৰ পতন ঘটে, তেন্তে বিৰোধী ৰাজনৈতিক দলে চৰকাৰ গঠন কৰি দেশৰ
প্ৰশাসন চলায়।
(ছ) সংসদীয় গণতন্ত্ৰত ৰাজনৈতিক দল অপৰিহাৰ্য। সাধাৰণতে যি দল সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ
কৰে, সেই দলটোৱে চৰকাৰ গঠন কৰে। দল অবিহনে গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰ গঠন অসম্ভৱ।
ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দলীয় ব্যৱস্থাৰ দোষসমূহঃ
(ক) বহু ৰাজনৈতিক দলৰ সংগঠন উচ্চ পৰ্যায়ত থাকিলেও, নিম্ন পৰ্যায়ত বৰ দুৰ্বল।
কিছুমান দলৰ সাংগঠনিক নিৰ্বাচন বা হিসাব-পত্ৰ ৰখাৰ নিৰ্দিষ্ট ব্যৱস্থা নাই। আন বহু
দল কেৱল নিৰ্বাচনৰ সময়তে সক্ৰিয় হয়।
(খ) সৰ্বভাৰতীয় দলসমূহৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস পাওঁতে আঞ্চলিক আৰু সৰু দলবোৰে অধিক প্ৰভাৱ
বিস্তাৰ কৰিছে। চৰকাৰ গঠনৰ বাবে বৃহৎ দলবোৰে এই সৰু দলবোৰৰ সমৰ্থন বিচাৰে, যিয়ে মন্ত্রীত্ব
আদিৰ বিনিময়ত সমৰ্থন দিয়ে। ফলস্বৰূপ, চৰকাৰ দেশ কল্যাণতকৈ দলীয় স্বাৰ্থ পূৰণত ব্যস্ত
হয়।
(গ) কিছুমান ৰাজনৈতিক দল সাম্প্রদায়িক ভিত্তিত গঠিত হৈছে। যেনে – মুছলিম লীগ,
শিৱ সেনা আদি।
বিজেপিকো কেতবোৰে সাম্প্রদায়িক দল বুলি আখ্যা দিয়ে। এইধৰণৰ দলবোৰে ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্যৰ
ক্ষেত্ৰত বিঘ্ন ঘটায়।
(ঘ) অধিকাংশ ৰাজনৈতিক দলে নিজৰ ভাবাদৰ্শ বা নীতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব নিদি, যিকোনো উপায়ৰে
ক্ষমতা লাভক উদ্দেশ্য হিচাপে ৰাখে। ইস্তাহাৰত ধৰ্মনিরপেক্ষতা, অহিংসা আদিৰ কথা
থাকিলেও বাস্তৱত তাৰ উল্টো কাম কৰে।
(ঙ) ৰাজনৈতিক সদস্যসকলে ক্ষমতাৰ লোভত সঘনে দল সলনি কৰে। যদি নিৰ্বাচনত টিকট নাপায়
বা মন্ত্ৰী নহয়, তেনেহলে দল ত্যাগ কৰি আন দলত যোগদান কৰে। কেতিয়াবা নতুন দল গঠন কৰি চৰকাৰৰ
স্থায়িত্ব হুমকিত দিয়ে।
(চ) বহু ৰাজনৈতিক দল এজন ব্যক্তিক কেন্দ্ৰ কৰি গঠিত। এনে দলত নেতা যতদিন সবল,
দলো ততদিন সবল।
কিন্তু নেতাজনৰ মৃত্যু বা হঠাৎ ক্ষমতাচ্যুত হোৱাৰ লগে লগে দলটোৰ সংগঠনো দুৰ্বল হৈ
পৰে।
৬। ভাৰতত আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলৰ উৎপত্তিৰ কাৰণসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক পৰিৱেশত আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলসমূহ বিশেষভাৱে গুৰুত্বপূর্ণ। তলত
এনে দলসমূহ গঠনৰ প্ৰধান প্ৰধান কাৰণসমূহ আলোচনা কৰা হৈছে:
(ক) সাংবিধানিক ব্যৱস্থা: ভাৰতীয় সংবিধানে বিভিন্ন জাতি, ভাষা, সংস্কৃতি আৰু
পৰম্পৰাৰ সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা কৰিছে। তথাপি, বহু সময়তে এই জাতিগত আৰু আঞ্চলিক স্বত্বাক
যথোপযুক্ত সন্মান নোমোৱাত অসন্তোষৰ সৃষ্টি হয়। ফলস্বৰূপে, নিজস্ব স্বাৰ্থ আৰু পৰিচয়
ৰক্ষাৰ বাবে আঞ্চলিক দলৰ জন্ম হয়।
(খ) জাতীয় জীৱনত বিভেদকামী উপাদান: ভাৰতৰ জাতীয় জীৱনত বহুসময়
বিভেদমূলক উপাদান সক্ৰিয় থাকে। কিছুমান ৰাজনীতিবিদে এই উপাদানসমূহক ভিত্তি কৰি
আঞ্চলিক, সামাজিক, ধৰ্মীয় বা ভাষাগত স্বাৰ্থৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দি জনমত গঢ়ি তোলে। ইয়াৰ ফলত জাতীয়
একতাৰ সলনি আঞ্চলিকতা বৃদ্ধি পায় আৰু নতুন আঞ্চলিক দল সৃষ্টি হয়।
(গ) কংগ্ৰেছ দলৰ ভিতৰ অপৰ্যাপ্ততা: স্বাধীনতা লাভৰ পিছত বহুদিন
কংগ্ৰেছ দলে একচ্ছত্র শাসন কৰিছিল। কেন্দ্ৰীয় নেতাসকলৰ আধিপত্য আৰু ৰাজ্যিক
নেতাসকলক উপেক্ষা কৰাৰ প্ৰৱণতাই ভিতৰুৱা অসন্তোষৰ সৃষ্টি কৰে। এই অসন্তুষ্ট
নেতাসকলে নিজৰ অঞ্চলৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ বাবে আঞ্চলিক দল গঠন কৰে।
(ঘ) অৰ্থনৈতিক বৈষম্য: বিভিন্ন ৰাজ্যৰ মাজত বিত্তীয় সাহায্য প্ৰদানত
বৈষম্য পৰিলক্ষিত হয়। কিছুমান ৰাজ্য উন্নয়নত পিছ পৰি থাকে। এনে বৈষম্য আঁতৰ কৰিবলৈ
আৰু অঞ্চলটোৰ উন্নয়ন নিশ্চিত কৰিবলৈ আঞ্চলিক দলসমূহৰ জন্ম হয়।
(ঙ) বিকেন্দ্ৰীকৰণৰ প্ৰয়োজনীয়তা: ভাৰতত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ
অধিক ক্ষমতা থাকিলেও বহু বিষয় ৰাজ্যৰ ক্ষেত্রত প্ৰাসংগিক। কেন্দ্ৰীয়কৰণ প্ৰৱণতা
হ্ৰাস কৰি ৰাজ্যসমূহৰ অধিক স্বায়ত্বতা নিশ্চিত কৰাৰ লক্ষ্য লৈ বহু অঞ্চলত আঞ্চলিক
দল গঠন হয়।
(চ) বহুত্ববাদী সমাজ ব্যৱস্থা: ভাৰত এখন বহু ভাষা, ধৰ্ম, জাতি-উপজাতি আৰু
সংস্কৃতিৰে ভৰপূৰ দেশ। এই পৰিৱেশত স্বকীয়তা ৰক্ষা কৰাৰ লগতে সামাজিক একতা বজাই
ৰাখিবলৈ বিভিন্ন অঞ্চলত আঞ্চলিক দলসমূহ জন্ম লয়।
(ছ) কেন্দ্ৰীয় নেতাসকলৰ উদাসীনতা: কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ বা নেতাসকল
যদি কোনো অঞ্চলৰ সমস্যাৰ প্ৰতি উদাসীনতা প্ৰদর্শন কৰে, তেতিয়া সেই অঞ্চলৰ
জনসাধাৰণৰ মাজত চৰকাৰৰ ওপৰত আস্থা হ্ৰাস পায়। ফলস্বৰূপে, আঞ্চলিক দাবিদাওৰ ওপৰত
ভিত্তি কৰি আঞ্চলিক দল গঠন হয়।
(জ) স্থানীয় সমস্যাৰ উপেক্ষা: সৰ্বভাৰতীয় দলবোৰে বহু সময় স্থানীয় সমস্যাসমূহক
গুৰুত্ব নিদিয়ে বা সংকীর্ণ বুলি বিবেচনা কৰে। এই অপৰ্যাপ্ত মনোভাৱৰ বাবে স্থানীয়
লোকসকলে নিজৰ সমস্যাৰ সমাধান বিচাৰি আঞ্চলিক দলত আস্থা ৰাখে।
উপৰোক্ত সকলো কাৰণে স্পষ্ট যে আঞ্চলিক দলসমূহৰ
জন্ম কেৱল ৰাজনৈতিক অভিলাষৰ ফল নহয়, বৰং ই ভাষা, সংস্কৃতি, অৰ্থনীতি আৰু
আঞ্চলিক স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ স্বাভাৱিক প্ৰতিক্ৰিয়া হিচাপে বিবেচনা কৰিব পাৰি। এই
দলসমূহে গণতন্ত্ৰিক ব্যৱস্থাক অধিক শক্তিশালী আৰু জনমুখী কৰাৰ ক্ষেত্ৰত
গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
৭। ভাৰতৰ ৰাজনীতিত আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলৰ ভূমিকা সম্পর্কে এটি সমালোচনাত্মক
আলোচনা আগবঢ়োবা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক পদ্ধতিত আঞ্চলিক ৰাজনৈতিক দলবোৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি
আহিছে। কোনো ৰাজনৈতিক দলে যদি কোনো এটা ৰাজ্যত ভোটাৰসকলে দিয়া মুঠ ভোটৰ ৬% লাভ কৰে,
বা বিধানসভাৰ ৩০ টা
আসনৰ ভিতৰত কমেও ১ টা আসন লাভ কৰে, বা লোকসভাৰ ২৫ টা আসনৰ ভিতৰত কমেও ১ টা আসন লাভ
কৰে, তেন্তে সেই দলক আঞ্চলিক দল বুলি কোৱা হয়।
ভাৰতৰ আঞ্চলিক দলসমূহৰ ভিতৰত অসমৰ অসম গণ পৰিষদ,
অন্ধ্রপ্ৰদেশৰ
তেলুগু দেশম, মহাৰাষ্ট্ৰৰ শিৱ সেনা, পঞ্জাৱৰ আকালি দল, তামিলনাডুৰ ডি এম কে আৰু এ
আই ডি এম কে, কেৰেলাৰ কেৰেলা কংগ্ৰেছ আৰু মুছলিম লীগ আদি উল্লেখযোগ্য। ১৯৬৭ চনৰ পিছৰ পৰা
কংগ্ৰেছৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস পাওঁতে বিভিন্ন ৰাজ্যত আঞ্চলিক দলসমূহ গঠন হ'ব ধৰিলে। এই দলবোৰে
অঞ্চলভিত্তিক সমস্যাৰ সমাধান, জনসাধাৰণৰ আশা-আকাংক্ষা পূৰণ আৰু আৰ্থ-সামাজিক
উন্নয়নত বিশেষ ভুমিকা পালন কৰিছে। পশ্চিমবংগ আৰু কেৰেলাৰ দৰে ৰাজ্যত সাম্যবাদী
দলবোৰে বহুদিন চৰকাৰ গঠন কৰি উন্নয়নৰ কাম কৰিছে। যেতিয়া কোনো ৰাষ্ট্ৰীয় দল
কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ একক সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰিব নোৱাৰে, তেতিয়া আঞ্চলিক
দলবোৰে জোট চৰকাৰ গঠন আৰু চৰকাৰ চলাবলৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে।
তদুপৰি, এই দলবোৰে চৰকাৰক হেঁচা দিয়ে নিজৰ অঞ্চলৰ
স্বাৰ্থ পূৰণ আৰু কাৰ্যসূচী ৰূপায়ণ কৰাৰ বাবে। আঞ্চলিক দলবোৰে স্থানীয় সমস্যাসমূহৰ
প্ৰতি অধিক মনোযোগ দিয়ে, যি বহু সময়ত ৰাষ্ট্ৰীয় দলসমূহে উপেক্ষা কৰে। এই
দলবোৰে জনসাধাৰণক ৰাজনৈতিকভাৱে অধিক সক্ৰিয় কৰে আৰু গণতন্ত্ৰিক ব্যৱস্থাক অধিক
শক্তিশালী কৰে। বহুত্ববাদী ভাৰতীয় সমাজত এই দলবোৰে বিভিন্ন জাতি, ধৰ্ম আৰু ভাষাৰ
লোকসকলক একত্ৰিত কৰি জাতীয় সংহতিতো অৱদান ৰাখে। সেয়েহে, আঞ্চলিক দলসমূহে কেৱল
ৰাজ্যিক পৃষ্ঠভূমিতেই নহয়, ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিতো বলিষ্ঠভাৱে নিজৰ অস্তিত্ব
প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে।
৮। ভাৰতবৰ্ষৰ মৰ্চা বা সংযুক্ত চৰকাৰৰ ৰাজনীতিৰ প্ৰকৃতিৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰত এখন গণতান্ত্ৰিক আৰু সংসদীয় চৰকাৰ পদ্ধতিৰে চলা দেশ। ইয়াত নাগৰিকসকলক
সংস্থা গঠনৰ অধিকাৰ সংবিধানে প্ৰদান কৰিছে। ভাৰতৰ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ সমাজ ব্যৱস্থা —
যেনে বহু ভাষা, বহু জাতি, বহু ধৰ্ম, বহু সংস্কৃতি আৰু সাহিত্য-ঐতিহ্যৰ সংমিশ্ৰণে গঠিত ৰাষ্ট্ৰ—ত কোনো এটা একক দলই
সকলো গোষ্ঠীৰ সমস্যাৰ পূৰ্ণ প্রতিনিধিত্ব কৰিব নোৱাৰে। ফলস্বৰূপে, বহু ৰাজনৈতিক দলৰ
সৃষ্টি হয়, যাৰ ফলত ভাৰতত বহু দলীয় গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা প্ৰচলিত।
মৰ্চা ৰাজনীতিৰ প্ৰয়োজনীয়তা
ভাৰতবৰ্ষত স্বাধীনতাৰ পাছত কংগ্ৰেছ দলে বহু বছৰ
একচ্ছত্র শাসন কৰিছিল। ১৯৬৭ চনৰ চতুৰ্থ লোকসভা নিৰ্বাচনৰ পৰাই কংগ্ৰেছৰ জনসমৰ্থনত
ধীৰে ধীৰে হ্ৰাস দেখা যায়। ১৯৭৭ চনত কংগ্ৰেছৰ শাসনৰ বিৰুদ্ধে ক্ষোভৰ ফলস্বৰূপে
মৰাৰজী দেশাইৰ নেতৃত্বত জনতা মৰ্চাই কেন্দ্ৰত চৰকাৰ গঠন কৰে। তেতিয়াৰ পৰাই ‘মৰ্চা
ৰাজনীতি’ৰ প্ৰচলন বেছি হ’ব ধৰিলে। গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাত যদি কোনো একক দল
সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ নকৰে, তেন্তে চৰকাৰ গঠনৰ বাবে একাধিক দলৰ মাজত বুজাপৰা
আৰু সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজন হয় — এই প্ৰয়োজনেই মৰ্চা ৰাজনীতিক জন্ম দিয়ে।
মৰ্চা ৰাজনীতি বুলিলে বুজোৱা হয়, বিভিন্ন ৰাজনৈতিক
দলৰ মাজত মতপার্থক্য উপেক্ষা কৰি একেলগে ক্ষমতা লাভৰ উদ্দেশ্যে সহযোগিতা, সমঝোতা আৰু উমৈহতীয়া
কাৰ্যসূচীৰ আধাৰত গঠন কৰা ৰাজনৈতিক জোট বা গাঁঠনি। ই গণতন্ত্ৰৰ এক বাস্তৱ দিশ,
যি বহুধা বিভক্ত
সমাজত ৰাষ্ট্ৰীয় একতা বজাই ৰাখিবলৈ সহায় কৰে। এই মৰ্চাসমূহ কেতিয়াবা নিৰ্বাচনৰ
আগতে (Pre-poll alliance) গঠন হয়, আৰু কেতিয়াবা নিৰ্বাচনৰ পিছত (Post-poll
alliance)।
মৰ্চা ৰাজনীতিৰ প্ৰকাৰ
(ক) নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বৰ মৰ্চা
এই ধৰণৰ মৰ্চা নির্বাচন অনুষ্ঠিত হোৱাৰ আগতে গঠন
হয়। বিভিন্ন দল একেলগে উমৈহতীয়া কাৰ্যসূচী লৈ আসন বণ্টন, প্ৰচাৰ আৰু শক্তি সংহতিৰে
নিৰ্বাচনত অংশগ্ৰহণ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপ, বাজপেয়ী চৰকাৰৰ সময়ত
বিজেপিয়ে আকালী দল, AIADMK, তৃণমূল কংগ্ৰেছ, শিৱসেনা, সমতা দল, বিজু জনতা দল আদি
দলৰ সৈতে পূৰ্ব-মৰ্চা গঠন কৰিছিল। এই ধৰণৰ মৰ্চা যদি জনসমৰ্থন পায়, তেন্তে ই ৰাজনৈতিক
স্থায়িত্ব বঢ়ায়।
(খ) নিৰ্বাচনোত্তৰ মৰ্চা
এই মৰ্চা নিৰ্বাচনৰ পিছত গঠন হয়, বিশেষকৈ তেতিয়া
যেতিয়া কোনো একক দল কেন্দ্ৰত চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ নকৰে। বিভিন্ন
দল মিলি চৰকাৰ গঠন কৰে বা কেতিয়াবা শক্তিশালী বিৰোধী দল ৰূপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে।
বিহাৰ, উত্তৰপ্ৰদেশ আদিৰ দৰে ৰাজ্যত এনে মৰ্চা কেইবাবাৰো গঠন কৰা হৈছে। এই ধৰণৰ মৰ্চা
সাধাৰণতে স্বল্প সময়স্থায়ী হ'লেও, কেতিয়াবা সফলভাৱে চৰকাৰ চলাবলৈ সক্ষম হয়।
স্থায়িত্ব অনুসৰি মৰ্চা ৰাজনীতিৰ প্ৰকাৰ
(i) স্থায়ী মৰ্চা
যেতিয়া একাধিক দলৰ মাজত দীঘলীয়া সময় ধৰি
সহযোগিতা, ঐক্য আৰু সমঝোতাৰ ভিত্তিত চৰকাৰ বা ৰাজনৈতিক কাৰ্যসূচী ৰূপায়ণ হয়, তেন্তে তেনে মৰ্চাক
স্থায়ী মৰ্চা বোলা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, পশ্চিমবংগত বাওঁপন্থী দলসমূহে দীৰ্ঘ সময় ধৰি
একেলগে চৰকাৰ গঠন কৰি দেশত এক সফল উদাহৰণ স্থাপন কৰিছে।
(ii) অস্থায়ী মৰ্চা
এই ধৰণৰ মৰ্চা সাধাৰণতে নির্বাচন-পৰৱৰ্তী সময়ত
বুজাবুজিৰ আধাৰত সাময়িকভাৱে গঠন হয়। দলসমূহৰ মতপার্থক্য আৰু অভ্যন্তৰীণ দ্বন্দ্বৰ
ফলত এনে মৰ্চা অধিক দিন স্থায়ী নোহোৱা দেখা যায়। বহু সময় এই অস্থায়ী মৰ্চাৰ বাবে
চৰকাৰৰ পতন ঘটে।
সমৰ্থনৰ আধাৰত মৰ্চাৰ প্ৰকাৰ
(১) চৰকাৰত অন্তৰ্ভুক্ত হৈ মৰ্চা গঠন
এইক্ষেত্ৰত, একাধিক দল চৰকাৰৰ অংশ হিচাপে মন্ত্ৰীসভাত অন্তর্ভুক্ত হয় আৰু একেলগে চৰকাৰ
চলায়। উদাহৰণ স্বৰূপে, বাজপেয়ী চৰকাৰত শিৱসেনা, সমতা দল, AIADMK আদি দলসমূহে অংশগ্ৰহণ
কৰিছিল।
(২) বাহিৰৰ পৰা সমৰ্থন আগবঢ়াই মৰ্চা গঠন
এইক্ষেত্ৰত, কোনো দল চৰকাৰত অন্তৰ্ভুক্ত
নোহোৱাকৈ বাহিৰৰ পৰা সমৰ্থন আগবঢ়ায়। উদাহৰণস্বৰূপে, চন্দ্ৰশেখৰ চৰকাৰ, দেৱেগৌড়া চৰকাৰৰ
সময়ত কংগ্ৰেছ দলে বাহিৰৰ পৰা সমৰ্থন আগবঢ়াইছিল; এনেধৰণৰ সমৰ্থন কমিউনিষ্ট
দলসমূহেও বহু সময় আগবঢ়ায়।
মৰ্চা ৰাজনীতি ভাৰতৰ গণতান্ত্ৰিক ৰাজনৈতিক
ব্যৱস্থাৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংগ। ই কেৱল ৰাজনৈতিক কৌশল নহয়, বৰঞ্চ ভাৰতৰ বহুধা বিভক্ত
সমাজৰ এক অভিব্যক্তি। যেতিয়া একক দল কোনো সমস্যাৰ সমাধান কৰিব নোৱাৰে, তেতিয়া বুজাবুজি,
সমঝোতা আৰু
সহযোগিতাৰ ভিত্তিত গঠিত মৰ্চা দলসমূহে ৰাজনৈতিক স্থায়িত্ব, উন্নয়ন আৰু লোক-সন্তোষ
অৰ্জনত সহায় কৰে। সদিচ্ছা, সহনশীলতা আৰু নীতিগত স্থায়িত্বৰে এই মৰ্চাসমূহ
দেশৰ গণতান্ত্ৰিক ভবিষ্যৎ অধিক সুদৃঢ় কৰিব পাৰে।
৯। ভাৰতীয় ৰাজনীতিত পৰিলক্ষিত হোৱা দলত্যাগৰ বিষয়ে আলোচনা কৰি দলত্যাগ
প্ৰতিৰোধৰ ক্ষেত্ৰত কি ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰা হৈছে লিখা।
উত্তৰঃ স্বাধীনতা লাভৰ পিছৰ পৰা কংগ্ৰেছ দলে কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যসমূহত শাসনৰ দায়িত্ব
পালন কৰিছিল। সেই সময়চোৱাত দলত্যাগৰ ফলত গুৰুতৰ ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা হোৱা দেখা নাযায়।
১৯৬৭ চনৰ নিৰ্বাচন আৰু দলত্যাগ:
- ১৯৬৭ চনৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ পিছত ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিত উল্লেখযোগ্য
পৰিৱর্তন আহে।
- কংগ্ৰেছ কেন্দ্ৰত শক্তিশালী থাকিলেও, কেইখনমান
ৰাজ্যত অ-কংগ্ৰেছী চৰকাৰ গঠিত হয়।
- এই সময়ৰ পৰা দলত্যাগ এক গুৰুতৰ সমস্যা হৈ পৰে আৰু কিছুমানে ইয়াক
"ৰাজনৈতিক মহামাৰী" বুলি অভিহিত কৰে।
দলত্যাগৰ ফলাফল (১৯৬৭-১৯৭০):
- ১৯৬৭-৮৩ চনৰ ভিতৰত ২৭০০ জন সদস্যই দলত্যাগ কৰে, যাৰ ভিতৰত ২১২
জনে মন্ত্ৰী আৰু ১৫ জনে মুখ্যমন্ত্ৰী হয়।
- ১৯৬৭-৭০ সময়ছোৱাৰ ভিতৰত ১৮২৭ জন বিধায়ক দলত্যাগ কৰে।
- বিহাৰ, হাৰিয়ানা, কেৰালা, মধ্যপ্ৰদেশ,
পঞ্জাব, উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু পশ্চিমবঙ্গত ২৩ খন
মন্ত্রীসভাৰ পতন হয়।
জনতা চৰকাৰৰ কালত দলত্যাগ:
- ১৯৭৭ চনত জনতা দলে চৰকাৰ গঠন কৰে, কিন্তু
দলত্যাগৰ ফলত চৰকাৰ পতিত হয়।
- চৰণ সিঙে জনতা দল ত্যাগ কৰি নতুন চৰকাৰ গঠন কৰে, যাক কংগ্ৰছে
বাহিৰৰ পৰা সমর্থন দিয়ে।
- কিন্তু কংগ্ৰছে এই সমর্থন প্রত্যাহাৰ কৰাত চৰকাৰ টিকি থাকিব নোৱাৰিল।
দলত্যাগৰ অন্যান্য উদাহৰণ:
- ১৯৮০ চনত ভজনলালে ৩৭ জন সদস্য লৈ কংগ্ৰেছত যোগ দিয়ে আৰু হাৰিয়ানাৰ
মুখ্যমন্ত্ৰী হয়।
- কাশ্মীৰত ড° ফাৰুক আব্দুলাৰৰ বিৰুদ্ধে ১২ জন সদস্যৰ বিদ্ৰোহত জি এম
ছাহে মুখ্যমন্ত্ৰী হয়।
দলত্যাগ বিৰোধী আইন প্ৰয়োজন:
- ব্যক্তিগত সুবিধাৰ বাবে হোৱা দলত্যাগে ৰাজনৈতিক স্থিতিশীলতা বিঘ্নিত কৰে।
- জনতা চৰকাৰৰ সময়ত বিধেয়ক উত্থাপন হৈছিল, কিন্তু
সদস্যসকলৰ বিৰোধিতাৰ বাবে পিছু হটিব লগা হয়।
- ইন্দিৰা গান্ধীৰ শাসনকালত আইন নহ’লেও, ৰাজীৱ গান্ধীৰ
সময়ত আইন পাস হয়।
দলত্যাগ বিৰোধী আইন – ১৯৮৫:
- ২৫ জানুৱাৰী, ১৯৮৫ তাৰিখে লোকসভাত বিধেয়ক উত্থাপন হয়।
- দুয়োখন সদনৰ অনুমোদনৰ পিছত ৰাষ্ট্ৰপতিৰ স্বাক্ষৰে আইন ৰূপ লাভ কৰে।
আইনৰ মুখ্য ধাৰাসমূহ:
(ক) দলীয় সদস্য নিৰ্বাচিত হোৱাৰ পিছত দলত্যাগ কৰিলে সদস্যপদ খাৰিজ হ’ব।
(খ) দলীয় নিৰ্দেশ উপেক্ষা কৰিলে সদস্যপদ হেৰাব।
(গ) নিৰ্দলীয় হিচাপে নিৰ্বাচিত হৈ আন দলত যোগ দিলে সদস্যপদ হেৰাব।
(ঘ) যদি ১/৩ সদস্য দল আঁতৰায়, তেনে দলত্যাগ নহ’ব বুলি গণ্য।
(ঙ) ২/৩ সদস্যৰ সন্মতিক্ৰমে আন দলত চামিল হ’লে সদস্যপদ খাৰিজ নহ’ব।
(চ) সদস্যপদৰ বিষয়ে সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষমতা সদনৰ অধ্যক্ষৰ থাকিব।
(ছ) ৰাজ্যিক বিধানমণ্ডলতো এই আইন প্ৰযোজ্য হ’ব।
ইয়াৰ জৰিয়তে দলত্যাগ ৰোধ কৰি ভাৰতীয় ৰাজনীতিত
স্থিৰতা আনি গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধ সংৰক্ষণৰ উদ্দেশ্যে আইনটো প্ৰণয়ন কৰা হৈছিল।
১০। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ ক্ৰমবিকাশৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ জাতীয় জীৱনত কংগ্ৰেছ দলে এক বিশেষ স্থান অধিকাৰ কৰি আছে। কংগ্ৰেছ কেৱল
ভাৰতৰ আটাইতকৈ পুৰণি ৰাজনৈতিক দল নহয়, ই দেশৰ দৰিদ্ৰ, অজ্ঞ আৰু দমন-পীড়নত জুৰুলা
জনসাধাৰণৰ মাজত দেশাত্মবোধ জগাই দেশমুক্তিৰ বাবে সংগঠিত কৰি এক ঐতিহাসিক দায়িত্ব
পালন কৰিছে। পৃথিৱীৰ ইতিহাসত এনে জাতীয় দলে এইধৰণৰ ব্যাপক প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছে
বুলিব পৰা দুষ্কৰ। জাতীয় কংগ্ৰেছ দলৰ প্ৰভাৱ ভাৰতীয় জাতীয় জীৱনৰ প্ৰায় সকলো দিশতে
পৰিস্ফুট।
১৮৮৫ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত কংগ্ৰেছ দল গঠিত হৈছিল।
প্ৰথম অৱস্থাত কংগ্ৰেছ ইংৰাজ চৰকাৰৰ বিৰোধিতা নকৰা, নৰমপন্থী ধ্যান-ধাৰণাৰ
সংগঠন আছিল। তেতিয়া ইয়াৰ কাম আছিল ইংৰাজ চৰকাৰৰ অধীনত থাকিয়েই আবেদন-নিবেদনৰ
মাধ্যমে সংস্কাৰ সাধন কৰা। ১৯০৫ চনলৈ এই নৰমপন্থীসকলে কংগ্ৰেছ পৰিচালনা কৰিছিল,
কিন্তু পিছলৈ
কট্টৰপন্থী, প্রগতিশীল নেতাসকল কংগ্ৰেছত যোগ দি সংগঠনখনক আন্দোলনমুখী দিশত লৈ যায়। তেতিয়াৰ
পৰা কংগ্ৰেছ বৃটিছ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে সক্ৰিয় আন্দোলনৰ মাধ্যমত দেশৰ সমস্যা সমাধানৰ
পথ বাচে। কংগ্ৰেছৰ নেতৃত্বত দেশজুৰি স্বাধীনতা আন্দোলন গঢ়ি উঠে। বিশেষকৈ মহাত্মা
গান্ধীৰ নেতৃত্বত এই আন্দোলনে এক নতুন ৰূপ লাভ কৰে। গান্ধীৰ অহিংস মতবাদৰ ভিত্তিত
অসহযোগ আন্দোলন, আইন অমান্য আন্দোলন আদি চলাই কংগ্ৰেছ দলে ইংৰাজ শাসনৰ বিৰুদ্ধে নিৰস্ত্ৰভাৱে
প্ৰতিবাদ আগবঢ়ায়। সমগ্ৰ ভাৰতবাসীক একতাৰ মালতাত বান্ধি দেশমুক্তিৰ বাবে সংগ্ৰামত
অনুপ্ৰাণিত কৰে।
১৯৪৭ চনত ভাৰত স্বাধীন হোৱাৰ পিছত কংগ্ৰেছ দলে
ৰাজনৈতিক দল হিচাপে এক নতুন পৰিচয় লাভ কৰে। স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সময়ত যি দলটোৱে
বিভিন্ন শ্রেণী আৰু স্বাৰ্থৰ মানুহক সংগঠিত কৰি জাতীয়তাবাদী আন্দোলন গঢ়ি তুলিছিল,
সেই কংগ্ৰেছ এতিয়া
সংখ্যাগৰিষ্ঠ দল হিচাপে দেশ শাসনত অধিষ্ঠিত হয়। ১৯৬৭ চনলৈ কংগ্ৰেছ দলে কেন্দ্ৰ আৰু
ৰাজ্যত একচেটিয়া শাসন কৰিছিল। কিন্তু এই সময়ৰ পৰাই দলটোৰ শক্তিত কিছু অৱক্ষয় দেখা
যায় আৰু ১৯৬৯ চনত কংগ্ৰেছ দল ভাঙি ইন্দিৰাপন্থী কংগ্ৰেছ আৰু সংগঠক কংগ্ৰেছ নামত দুটা
ভাগ হয়। ইন্দিৰা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ইন্দিৰাপন্থী কংগ্ৰেছ (Cong. I) ১৯৭১ চনৰ সাধাৰণ
নিৰ্বাচনত বিপুল জয় লাভ কৰি পুনৰ ক্ষমতালাভ কৰে। যদিও ১৯৭৭ চনত এই কংগ্ৰেছ দলে
জনতা দলৰ হাতত ক্ষমতা হেৰুৱায়, তথাপি জনতা দলৰ অন্তঃকন্দল আৰু শাসনত ব্যর্থতাৰ
ফলত ১৯৮০ চনত কংগ্ৰেছ পুনৰ ক্ষমতালাভ কৰে।
সময়ৰ সৈতে কংগ্ৰেছ দলৰ গঠন আৰু ব্যৱস্থাপনাত
পৰিৱর্তন আহে। দলটোত দুবিধ সদস্য থাকে – প্রাথমিক (Primary) আৰু সক্রিয় (Active)। গাঁও বা
অঞ্চলভিত্তিক স্থানীয় কমিটিসমূহৰ ওপৰত মণ্ডল, মহকুমা, জিলা, প্রদেশ আৰু
সৰ্বভাৰতীয় কংগ্ৰেছ কমিটিসমূহ থাকে। দলটোৰ গঠন পিরামিডৰ আকাৰত, স্থানীয় পৰ্যায়ৰ পৰা
কেন্দ্ৰীয় কমিটিলৈ বিস্তৃত। কংগ্ৰেছৰ এগৰাকী সভাপতি থাকে যাৰ নেতৃত্বত কাৰ্যকৰী
সমিতি (Working Committee) দলৰ নীতিনির্ধাৰণত সক্ৰিয় থাকে। এই কাৰ্যকৰী
সমিতিয়ে কংগ্ৰেছৰ মূল সিদ্ধান্ত লয়। ইয়াৰ উপৰিও সংসদীয় ব’ৰ্ড আৰু কেন্দ্ৰীয়
নিৰ্বাচন সমিতি নামৰ দুখন উপ-সমিতি থাকে। সংসদীয় ব’ৰ্ডে দল আৰু চৰকাৰৰ মাজত সমন্বয়
ৰক্ষা কৰে আৰু কেন্দ্ৰীয় নিৰ্বাচন সমিতিয়ে প্ৰাৰ্থী বাছনি, নিৰ্বাচনী কৌশল আদিৰ দিশ
চালে।
এইদৰে কংগ্ৰেছ দলটোৱে স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ নেতা
হিচাপে আৰম্ভ কৰি ভাৰতীয় গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ ভিতৰত অন্যতম শক্তিশালী দল হিচাপে
নিজৰ স্থান নিশ্চিত কৰি আহিছে। যদিও সময়ৰ সৈতে দলটোক বহুতো অভ্যন্তৰীণ সমস্যা আৰু
প্ৰতিদ্বন্দ্বী দলৰ মুখামুখি হ’বলগা হৈছে, তথাপিও ইতিহাসত কংগ্ৰেছ দলে অসমৰ্থনযোগ্য
ৰাষ্ট্ৰীয় ভূমিকাৰ পৰিচয় দিয়ে আহিছে।
১১। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ দলৰ মূল নীতিসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ স্বাধীন ভাৰতৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠ ৰাজনৈতিক দল হিচাপে কংগ্ৰেছে আৰম্ভণিৰে পৰা ইয়াৰ
উদ্দেশ্য আৰু নীতি ঘোষণা কৰিছিল। এই দলটোৰ বৰ্তমানৰ লক্ষ্য আৰু নীতিসমূহ তলত দিয়া
হৈছে—
- জনসাধাৰণৰ সৰ্বাংগীণ উন্নয়ন সাধন — বিশেষকৈ গাঁও
অঞ্চলৰ জীৱনমান উন্নত কৰাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা।
- কর্মসংস্থানে অধিকাৰ — প্ৰতিটো নাগৰিকৰ বাবে সম্পূর্ণ
কৰ্মসংস্থানে অধিকাৰ নিশ্চয়তা দিয়া।
- অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন — জাতীয় সম্পত্তিৰ অধিকতম উৎপাদন আৰু
অৰ্থনৈতিক মানদণ্ড উন্নয়নৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা।
- স্বাৱলম্বিতা — জাতীয় জীৱনত সৰ্বাধিক স্বাৱলম্বিতাৰ
লক্ষ্যেৰে আগবাঢ়া।
- সামাজিক ন্যায় আৰু সমতা — অস্পৃশ্যতা
দূৰীকৰণ, নাৰীৰ মর্যাদা বৃদ্ধি, দুর্নীতি দমন,
ধনী-দুখীয়াৰ বৈষম্য আৰু গাঁও-নগৰৰ মধ্যৰ অৰ্থনৈতিক
অসমতা হ্ৰাস।
- সমাজবাদ — শান্তিপূর্ণ, অহিংসা আৰু
গণতান্ত্ৰিক উপায়ে সমাজবাদী সমাজ গঠন কৰা।
- বিকেন্দ্ৰীকৰণ — গাঁও পঞ্চায়ত আৰু ঔদ্যোগিক সমবায়ৰ যোগেদি
অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক শক্তিৰ বিকেন্দ্ৰীকৰণ।
- দুখীয়া শ্ৰেণীৰ অগ্ৰাধিকাৰ — সমাজৰ আটাইতকৈ
দুখীয়া আৰু পিছপৰা শ্ৰেণীৰ প্ৰয়োজন পূৰণত অগ্ৰাধিকাৰ।
- বৈদেশিক নীতি — গোষ্ঠিনিৰপেক্ষ নীতি, বিশ্ব শান্তিত বিশ্বাসী আৰু শান্তিপূর্ণ সহাবস্থানৰ পক্ষে দ্ৰঢ় মনোভাব।
ভাৰতৰ আটাইতকৈ সু-সংগঠিত ৰাজনৈতিক দল হিচাপে
কংগ্ৰেছ দলৰ সংগঠন কেন্দ্ৰৰ পৰা অঞ্চলিক পৰ্যায়লৈ বিস্তৃত। ইয়াৰ কেন্দ্ৰীয়
কাৰ্যালয় দিল্লীত অৱস্থিত। কংগ্ৰেছে দেশৰ জাতীয় জীৱনত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা গ্ৰহণ
কৰিছে। নৱম লোকসভা নিৰ্বাচনত এই দলে পি. ভি. নৰসিংহ ৰাওৰ নেতৃত্বত ২১ জুন, ১৯৯১ তাৰিখে চৰকাৰ
গঠন কৰিছিল, যি ১৯৯৬ চনলৈকে স্থায়ী আছিল।
তাৰ পিছত কংগ্ৰেছে পূৰ্ণ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা নাপালে
বিৰোধী দলৰ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে। ২০০৪ চনত চতুৰ্দশ সাধাৰণ নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছে ভাল
ফলাফল দেখুৱাই সংযুক্ত প্ৰগতিশীল মর্চাৰ (UPA) চৰকাৰ গঠন কৰে। ছোনিয়া
গান্ধী দলৰ নেতা নিৰ্বাচিত হলেও তেওঁ প্ৰধানমন্ত্ৰী হ’বলৈ অনিচ্ছা প্ৰকাশ কৰাৰ ফলত
ড° মনমোহন সিঙে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ দায়িত্ব লয়।
২০০৯ চনৰ পঞ্চদশ লোকসভা নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছ
নেতৃত্বাধীন UPA-ই পুনৰ ২৬২ খন আসন লাভ কৰি দ্বিতীয়বাৰ চৰকাৰ গঠন কৰে। কংগ্ৰেছ এককভাৱে ২০৬ খন
আসনত জয়ী হৈছিল। ড° মনমোহন সিঙে পুনৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ দায়িত্ব লয়।
কিন্তু ২০১৪ চনৰ ষষ্ঠদশ লোকসভা নিৰ্বাচনত
কংগ্ৰেছ দলৰ শোচনীয় পৰাজয় হয়—এইবাৰ দলটোৱে কেৱল ৪৪ খন আসনত জয়ী হয়।
অসমত কংগ্ৰেছ দলৰ অৱস্থা
২০০১ চনৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছ দলৰ
জনপ্রিয়তা হ্ৰাস পাইছিল। তথাপিও ২০০৬ চনত BPF দলৰ সমর্থনত ৫২ খন আসনৰ
সহায়ত চৰকাৰ গঠন কৰে। মন্ত্ৰী পৰিষদত BPF-ৰ তিনিজন সদস্যক স্থান দিয়া হৈছিল। এই নিৰ্বাচনত
কংগ্ৰেছৰ জনপ্রিয়তা হ্ৰাসৰ অন্যতম কাৰণ আছিল AIUDF-ৰ উত্থান, যিয়ে কংগ্ৰেছৰ আশা
কৰা দশখন আসন লাভ কৰিছিল।
২০১১ চনৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছ দলে
নিৰংকুশ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰি তৰুণ গগৈৰ নেতৃত্বত তৃতীয়বাৰ চৰকাৰ গঠন কৰে—এইবাৰ
দলটোৱে ৭৮ খন আসনত জয়ী হয়।
২০১৬ চনৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত বিজেপি, AGP
আৰু BPF-ৰ মিত্ৰজোঁটৰ
বিৰুদ্ধে কংগ্ৰেছে প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰে। এই নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছ দল ১৮৮৫ চনৰ পৰাই
সৰ্বাধিক হ্ৰাসপ্ৰাপ্ত অৱস্থালৈ গৈ কেৱল ২৬ খন আসনত বিজয়ী হয়।
১২। কংগ্রেছ দলে জনপ্রিয়তা হেৰুওৱাৰ কাৰণবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ স্বাধীনতা লাভৰ পিছত ভাৰতৰ ৰাজনীতিত কংগ্ৰেছ দলে বিশেষ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল।
যদিও ভোটাৰসকলে ধৰ্ম, জাতি, ভাষা আদি ভিত্তিত ভোটদান কৰিছিল আৰু সহজে প্ৰলোভিত হ'বলাগা হৈছিল, তথাপিও কংগ্ৰেছ দলে
তেওঁলোকৰ ব্যাপক সমৰ্থন লাভ কৰিছিল। এই দলটো আৰম্ভণিতে একমাত্র শক্তিশালী
সৰ্বভাৰতীয় দল হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছিল। মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত কংগ্ৰেছ দলে
স্বাধীনতা আন্দোলনৰ নেতৃত্ব লৈছিল, যাৰ ফলত ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতক স্বাধীনতা দিবলৈ
বাধ্য হৈছিল।
কংগ্ৰেছ দলে সমাজবাদী আদৰ্শক সমৰ্থন কৰি
শান্তিপূৰ্ণ আৰু সাংবিধানিক উপায়ে সমাজ গঠন কৰাৰ লক্ষ্য ৰাখিছিল। বিভিন্ন জাতি,
ধৰ্ম, আৰু শ্ৰেণীৰ লোকৰ
স্বাৰ্থৰ সুৰক্ষাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি সকলোৰে সমৰ্থন লাভ কৰিছিল। উদ্যোগপতিৰ পৰা দান
গ্ৰহণ কৰিলেও, তেওঁলোক চৰকাৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ বিস্তাৰ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাছিল। নেহৰুৰ দৰে
উচ্চ ব্যক্তিত্বসম্পন্ন নেতাৰ নেতৃত্বো কংগ্ৰেছৰ জনপ্ৰিয়তাৰ অন্যতম কাৰণ আছিল।
তথাপি, ১৯৬৭ চনৰ পৰা কংগ্ৰেছ দলৰ জনপ্ৰিয়তা ক্রমান্বয়ে
কমি আহে। এই পতনৰ কিছুমান মুখ্য কাৰণ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) দ্বিতীয় সাধাৰণ নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছৰ কিছু জনপ্রিয়তা হ্ৰাস পায়। কেৰালাত ই-এছ
নাম্বুদিৰিপাদৰ নেতৃত্বত গঠিত কমিউনিষ্ট চৰকাৰ কংগ্ৰেছে ৰাষ্ট্ৰপতি শাসন জাৰি কৰি
আঁতৰাই দিয়ে, যি কাৰ্যই জনমতক উপেক্ষা কৰি কৰা হৈছিল আৰু কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিচ্ছবিত আঘাত দিয়ে।
(খ) ১৯৬২ চনৰ চীন-ভাৰত যুদ্ধত পৰাজয় আৰু তাৰ পিছত হোৱা নিষেধাজ্ঞা আৰু অস্থিৰতাই
কংগ্ৰেছৰ ওপৰত জনসাধাৰণৰ ভৰসা কমাই তোলে। নেহৰুৰ ১৯৬৪ চনত মৃত্যু হোৱাটোও এক বিৰাট
ধাক্কা হয়।
(গ) চতুৰ্থ সাধাৰণ নিৰ্বাচনত ৰাজ্যসমূহত অ-কংগ্ৰেছী চৰকাৰ গঠিত হয়, কংগ্ৰেছৰ ভিতৰত
ব্যক্তিগত স্বাৰ্থৰ বাবে দলত্যাগ আৰু নতুন দল গঠনৰ পৰিণতিত জনসমৰ্থন কমে।
(ঘ) ১৯৬৯ চনত কংগ্ৰেছ দল ইন্দিৰা কংগ্ৰেছ আৰু সাংগঠনিক কংগ্ৰেছত বিভক্ত হয়। এই
ভাঙোনে জনতাত হতাশা আৰু অবিশ্বাস জন্ম দিয়ে। ইন্দিৰা গান্ধীয়ে সংখ্যাগৰিষ্ঠতা
হেৰুৱায়, যাৰ ফলত লোকসভা ভাঙি পুনৰ নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হয়।
(ঙ) ১৯৭১ চনৰ পিছত গুজৰাট বিধানসভা ভাঙি ৰাষ্ট্ৰপতি শাসন জাৰি কৰা ঘটনাই জনতাত
অসন্তোষ জন্ম দিয়ে। গুজৰাটবাসীয়ে কংগ্ৰেছৰ বিৰুদ্ধে ভোট দিয়ে আৰু জনতা দলে চৰকাৰ
গঠন কৰে।
(চ) ইন্দিৰা গান্ধীৰ স্বেচ্ছাচাৰী নেতৃত্ব আৰু ১৯৭৫-৭৭ চনৰ জৰুৰী অৱস্থাত বিৰোধী
দলৰ নেতাসকলক বন্দী কৰা ঘটনাই গণতন্ত্ৰক হানি দিয়ে। ফলস্বৰূপ, ১৯৭৭ চনৰ নিৰ্বাচনত
কংগ্ৰেছ পৰাজিত হয় আৰু জনতা দলে চৰকাৰ গঠন কৰে।
(ছ) ইন্দিৰা গান্ধীৰ মৃত্যুৰ পিছত ৰাজীৱ গান্ধীৰ নেতৃত্বত গঠিত চৰকাৰে
বংশানুক্ৰমিক শাসন প্ৰতিষ্ঠাৰ চেষ্টা কৰিছিল। জনতাই এই প্ৰচেষ্টা গ্ৰহণ নকৰাত ১৯৮৯
চনত কংগ্ৰেছ পৰাজিত হয়। তেতিয়াৰ পৰা ১৯৯৯ চনৰ ভিতৰত কংগ্ৰেছ একাধিক পৰাজয়ৰ
সন্মুখীন হয় আৰু দলৰ ভিতৰৰ বিভাজনে দলটো অধিক দুর্বল কৰে।
যদিও কংগ্ৰেছ দলে স্বাধীনতা আন্দোলনৰ নেতৃত্ব দি
ভাৰতক স্বাধীনতা এনে দিছিল, সময়ৰ লগে লগে এই দলৰ জনপ্ৰিয়তা হ্ৰাস পায়।
স্বেচ্ছাচাৰী শাসন, দলত ভাঙোন, দলত্যাগ, বংশানুক্ৰমিক নেতৃত্ব আৰু ৰাজনৈতিক অনৈতিকতাই কংগ্ৰেছৰ ওপৰত জনসাধাৰণৰ ভৰসা
কমাই তোলে। ফলস্বৰূপ, কংগ্ৰেছ দল অকল দেশৰ শাসনত নহয়, গণতান্ত্ৰিক ৰাজনীতিতো নিজৰ আগৰ স্থান ৰক্ষা
কৰিব পৰা নাছিল।
১৩। ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ উৎপত্তি তথা ক্রমবিকাশৰ লগতে এই দলৰ লক্ষ্য আৰু
নীতিসমূহৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক মঞ্চত ১৯৮০ চনৰ ৬ এপ্ৰিল তাৰিখে ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি
(BJP) জন্মগ্ৰহণ কৰে। এই দলে জনতা দলৰ প্ৰসিদ্ধ নেতা অটল বিহাৰী বাজপেয়ীৰ
নেতৃত্বত আত্মপ্রকাশ কৰিছিল আৰু তেওঁক দলটোৰ প্ৰথম সভাপতি হিচাপে নিৰ্বাচিত কৰা হৈছিল।
BJP-ৰ মূল ধাৰণা আৰু লক্ষ্যসমূহ
BJP-ৰ ৰাজনৈতিক আদৰ্শৰ আধাৰ হৈছে – জাতীয়তাবাদ, ধৰ্মনিৰপেক্ষতা আৰু সমাজবাদ। এই দলে গান্ধীবাদী
নীতি, বিকেন্দ্রীকৃত ৰাজনৈতিক-অর্থনৈতিক ক্ষমতা, আৰু গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধত
দৃঢ় বিশ্বাসী।
দলটোৱে সমাজৰ সামগ্ৰিক উন্নয়নক গুৰুত্ব দিয়ে। ইয়াৰ কিছু মুখ্য লক্ষ্য আৰু
প্ৰস্তাৱিত নীতি হ’ল:
- অযোধ্যাত ৰামমন্দিৰ নিৰ্মাণ
- পিছপৰা শ্ৰেণীৰ উন্নয়ন আৰু শিক্ষাৰ সুযোগ
- সামাজিক সুৰক্ষা, দৰিদ্ৰতা নিৰ্মূল আৰু স্বাস্থ্যের উন্নয়ন
- ৩৭০ অনুচ্ছেদৰ বিলোপ (কাশ্মীৰৰ বিশেষ স্থিতি বাতিলৰ প্ৰস্তাব)
- বেকাৰ সমস্যাৰ সমাধান আৰু কৰ্মসংস্থাপন
- সামৰিকভাৱে শক্তিশালী আৰু আত্মনির্ভৰশীল ভাৰত গঠন
- ক্ষমতাৰ বিকেন্দ্রীকৰণ আৰু স্থানীয় স্ব-শাসন গঠন
BJP-ৰ উত্থান আৰু চৰকাৰ গঠন
BJP-ই প্ৰথমে নৱম সাধাৰণ নিৰ্বাচনত জনসমৰ্থন লাভ
কৰে। ১৯৯১ চনত দশম সাধাৰণ নিৰ্বাচনত এই দলৰ লোকসভাত দ্বিতীয় বৃহৎ দল হিচাপে উত্থান হয়। একাদশ লোকসভা
নিৰ্বাচনৰ পাছত অটল বিহাৰী বাজপেয়ীৰ নেতৃত্বত BJP-এ কেন্দ্ৰত চৰকাৰ গঠন কৰে, যদিও ১৩ দিনৰ পাছত
সমৰ্থনৰ অভাৱত চৰকাৰৰ পতন ঘটে।
১৯৯৯ চনৰ দ্বাদশ লোকসভা নিৰ্বাচনত, BJP-এ অন্যান্য মিত্ৰ দল
(ADMK, তেলেগু দেশম, আকালী দল, বিজু জনতা দল, তৃণমূল কংগ্ৰেছ আদি)ৰে National Democratic Alliance (NDA) গঠন কৰি কেন্দ্ৰত
চৰকাৰ গঠন কৰে। বাজপেয়ীৰ নেতৃত্বত এন.ডি.এ. চৰকাৰে সফলতাৰে পূৰ্ণ মেয়াদ পৰিচালনা
কৰে।
সাংগঠনিক পৰিৱর্তনসমূহ
BJP-ত সময়ে সময়ে সভাপতি পরিবর্তন হৈছে:
- অটল বিহাৰী বাজপেয়ী
- লালকৃষ্ণ আদবাণী
- কুশাভাই ঠাক্রে
- বাঙ্গাৰু লক্ষ্মণ
- জনা কৃষ্ণমূর্তি
- ভেংকাইয়া নাইডু
- ৰাজনাথ সিং
- অমিত শাহ (বৰ্তমান সভাপতি)
নতুন শতিকাত BJP-ৰ উত্থান
- ২০০৪ চনৰ চতুর্দশ লোকসভা নিৰ্বাচনত, BJP-এ পৰাজয় বৰণ
কৰে।
- ২০০৯ চনৰ পঞ্চদশ লোকসভা নিৰ্বাচনত, BJP-এ ১১৬ খন আসন
লাভ কৰি শক্তিশালী বিৰোধী দল হিচাপে অৱস্থান কৰে।
- অসমত অসম গণ-পরিষদৰ সহায়ত চাৰিখন আসন লাভ কৰে।
নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ নেতৃত্বত, BJP-এ ২৮২ খন আসনত বিজয় লাভ কৰে আৰু
এন.ডি.এ. মুঠ ৩৩৫ খন আসন লাভ কৰে। এই অভূতপূৰ্ব জয়ৰ ফলত ২৬ মে’ ২০১৪ তাৰিখে নৰেন্দ্ৰ মোদী প্ৰধানমন্ত্ৰী
হিচাপে শপথ গ্ৰহণ কৰে।
ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ জন্মৰ পৰাই এই দলে
জাতীয়তাবাদী আৰু গণতান্ত্ৰিক মূল্যেৰে দেশখনৰ ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ
স্থান লাভ কৰিছে। সময়ৰ প্ৰবাহত এই দলত সাংগঠনিক পৰিৱর্তন হোৱা দেখি পোৱা গৈছে,
কিন্তু দেশৰ
সামাজিক-অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ বাবে ইয়াৰ সংকল্প স্থিৰ হৈ আছে। বিশেষকৈ ২০১৪ চনৰপৰা BJP-এ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক
দিশ পৰিবৰ্তন কৰাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছে।
১৪। ভাৰতৰ সাম্যবাদী দলৰ সংগঠন, আদৰ্শ আৰু কাৰ্যসূচীৰ
বৰ্ণনা দিয়া।
উত্তৰঃ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সময়তে ভাৰতত সাম্যবাদী চিন্তাধাৰাৰ বিকাশ ঘটিছিল। ছোভিয়েট
ৰাছিয়াৰ বিখ্যাত অক্টোবৰ বিপ্লৱৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ বহু ভাৰতীয় বিপ্লৱী এই
আদৰ্শৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হয়। যদিও স্বাধীনতাৰ আগতে সাম্যবাদী দল জাতীয় আন্দোলনত
প্ৰভাৱশালী ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিব পৰা নাছিল, তথাপিও ই পৰৱৰ্তী সময়ত শক্তিশালী ৰাজনৈতিক শক্তি
হিচাপে আত্মপ্রকাশ কৰে।
ভাৰতৰ সাম্যবাদী দল (Communist Party of
India - CPI) ১৯২৪ চনত গঠন কৰা হৈছিল। এই দলে সমাজতন্ত্ৰৰ আদৰ্শত এক সংবিধানসম্মত সমাজৰ
গঠনক লক্ষ্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰে। ই বিশেষকৈ কৃষক, শ্রমিক, আৰু শ্ৰমজীৱী
লোকসকলৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ বাবে কৰ্মৰত থাকে। সাম্যবাদী দলৰ মুখ্য উদ্দেশ্য হ'ল—
- ৰাজনৈতিক, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক অসমতা হ্ৰাস কৰা,
- শ্ৰমিক, কৃষকসকলৰ জীৱনমান উন্নয়ন কৰা,
- সমাজতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণৰ হক ৰক্ষা কৰা।
দলৰ বিকাশ আৰু বিভাজনঃ
১৯৬২ চনৰ ভাৰত-চীন যুদ্ধৰ পাছত সাম্যবাদী দলৰ ভিতৰত মতভেদ দেখা দিয়ে। চীনক
সমর্থন কৰা একাংশ সদস্যই ১৯৬৪ চনত দলৰ পৰা ওলাই আহি ভাৰতীয় মার্ক্সবাদী
সাম্যবাদী দল [CPI(M)] গঠন কৰে। ইয়াৰ কিছু সময়ৰ পাছতে, ১৯৬৯ চনত ভাৰতীয়
মার্ক্সবাদী-লেনিনবাদী সাম্যবাদী দল [CPI(ML)] গঠন হয়। এইদৰে, সাম্যবাদী
চিন্তাধাৰাৰ আধাৰত ভাৰতত তিনিটা প্ৰধান সাম্যবাদী দল গঠিত হয়—
- CPI (Communist
Party of India)
- CPI(M) (Communist
Party of India - Marxist)
- CPI(ML) (Communist
Party of India - Marxist–Leninist)
নির্বাচনী ইস্তাহাৰৰ মুখ্য বিষয়সমূহঃ
সাম্যবাদী দলৰ নির্বাচনী ইস্তাহাৰত তলত দিয়া বিষয়সমূহ সন্নিবিষ্ট থাকে—
- ভাৰতৰ ঐক্য আৰু সংহতি ৰক্ষা
- ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা বজাই ৰখা
- সাম্প্ৰদায়িকতা আৰু বিচ্ছিন্নতাবাদৰ বিৰোধিতা
- কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যৰ সম্পৰ্ক পুনঃবিচাৰ
- ৰাজ্য চৰকাৰলৈ অধিক আৰ্থিক ক্ষমতা হস্তান্তৰ
- সংবিধানৰ ৩৫৬ নং অনুচ্ছেদৰ অপব্যৱহাৰ ৰোধ
- উদ্বৃত্ত ভূমিৰ বিতৰণ আৰু ভূমি সংস্কাৰ
- কৃষক-শ্ৰমিকে ন্যায্য মজুৰি পোৱাৰ নিশ্চয়তা
- কামৰ অধিকাৰক সাংবিধানিক স্বীকৃতি
- চৰকাৰী উদ্যোগত বনুৱাসকলৰ অংশগ্ৰহণ
- বহুজাতিক আৰু একচেটিয়া পুঁজিৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস
- সংখ্যালঘু আৰু অনুন্নত জনগোষ্ঠীৰ অধিকাৰ সুৰক্ষা
- অ-গণতান্ত্ৰিক আইনসমূহ বাতিল
- মহিলাৰ ওপৰত হোৱা অত্যাচাৰৰ প্ৰতিবাদ
- গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ পৰৰাষ্ট্ৰনীতি অব্যাহত ৰখা
ভাৰতৰ সাম্যবাদী দলসমূহে দেশৰ ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত
গুৰি থকা দৃষ্টিভংগীৰে জনগণৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষাৰ বাবে কাম কৰি আহিছে। যদিও সময়ৰ সৈতে
এই দলসমূহ বিভাজিত হ’লেও, সমাজতান্ত্ৰিক নীতি আৰু শ্ৰমিক-কৰ্মচাৰী বান্ধৱ
দৃষ্টিভংগী আজিও ইহঁতৰ মূল লক্ষ্য হৈ আছে।
১৫। জনতা দলৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ১৯৭৭ চনত জনসংঘ, ভাৰতীয় লোকদল, সাংগঠনিক কংগ্ৰেছ আৰু সমাজবাদী দলসমূহ একত্ৰিত হৈ জনতা দল গঠন কৰে। এই দলৰ গঠন
জয়প্রকাশ নাৰায়ণৰ অনুপ্ৰেৰণাত হৈছিল। জনতা দলৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল গণতন্ত্ৰ ৰক্ষা,
একনায়কত্বৰ বিপক্ষে
ৰণ, সংবাদ-মাধ্যম আৰু ন্যায়পালিকাৰ স্বাধীনতা পুনঃস্থাপন আৰু নাগৰিক অধিকাৰৰ
সুৰক্ষা।
১৯৭৭ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনত জনতা দলে
সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰি কংগ্ৰেছৰ ত্ৰিশ বছৰীয়া শাসনৰ অৱসান ঘটায়। এই সময়ত দলৰ
উদ্দেশ্য আছিল –
- দহ বছৰৰ ভিতৰত বেকাৰ সমস্যা সমাধান,
- গাঁও ভিত্তিক শিল্পৰ বিকাশ,
- কুটীৰ শিল্পৰ প্ৰসাৰ,
- জাতীয় সংহতি,
- দ্রব্য মূল্য নিয়ন্ত্রণ,
- আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্প্ৰীতি আৰু শান্তি স্থাপন।
কিন্তু, বিভিন্ন উপদলৰ মাজত মতভেদৰ বাবে জনতা দলত বিভাজন ঘটে। চৌধুৰী চৰণ সিংৰ
নেতৃত্বত লোক দল আৰু অটল বিহাৰী বাজপেয়ীৰ নেতৃত্বত ভাৰতীয় জনতা দল (BJP) গঠন হয়।
পিছত একাধিক নিৰ্বাচনত জনতা দল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ গঠনত অংশ লয়—
- ১৯৯৬ চনত দেৱগৌড়া চৰকাৰ গঠন,
- কংগ্ৰেছৰ সমর্থনে আই. কে. গুজৰাল চৰকাৰ গঠন।
কিন্তু সমৰ্থন প্রত্যাহাৰৰ ফলত এই চৰকাৰসমূহ পৰি
যায়। ২০০৪, ২০০৯ আৰু ২০১4 চনত জনতা দলে বিশেষ সাফল্য লাভ কৰিব পৰা নাই। বিভাজনৰ বাবে দলটো নিজৰ পুৰণি
শক্তি হেৰুৱায়।
ভাৰতৰ মার্ক্সবাদী সাম্যবাদী দল (CPI-M): উৎপত্তি, আদৰ্শ আৰু কাৰ্যসূচী ১৯৬৪ চনত চীন-ভাৰত যুদ্ধৰ
সময়ত মতভেদৰ বাবে ভাৰতৰ কমিউনিষ্ট দল (CPI) ভাঙি CPI(M) গঠন হয়। এই দলটোৱে
পশ্চিমবংগ আৰু কেৰালাত বিশেষ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে।
আদৰ্শ আৰু দৃষ্টিভংগীঃ
- CPI(M) চীনা বা ৰাছিয়ান নীতিৰ অন্ধ সমর্থক নহয়।
- সমাজতান্ত্ৰিক গণতন্ত্ৰত বিশ্বাসী।
- সংসদীয় গণতন্ত্ৰৰ মাধ্যমেই সমাজতান্ত্ৰিক সমাজ গঠন কৰিব বুলি বিশ্বাস কৰে।
- শ্ৰমিক আৰু কৃষক কেন্দ্ৰিক সমাজ প্ৰতিষ্ঠাই মূল লক্ষ্য।
মূল কাৰ্যসূচীঃ
- স্বৈৰতান্ত্ৰিক আৰু দমনমূলক আইনৰ বিৰোধিতা,
- অৰ্থনৈতিক নীতি পুনঃগঠন,
- একচেটিয়া প্ৰভুত্বৰ বিৰোধিতা,
- ভূমি সংস্কাৰ আৰু উদ্বৃত্ত ভূমিৰ বিতৰণ,
- মজুৰি নীতি, কামৰ অধিকাৰক সাংবিধানিক স্বীকৃতি,
- সংখ্যালঘু, মহিলা, উপজাতি আৰু অনু-সুচীত জাতিসকলৰ
স্বাৰ্থৰক্ষা,
- গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ বৈদেশিক নীতিৰ সমৰ্থন।
নির্বাচনী সফলতা আৰু পতনঃ
- ১৯৭৭-২০১১ সময়চোৱাত পশ্চিমবংগত CPI(M)-ৰ নেতৃত্বত
বামফ্ৰণ্টে শাসন কৰে।
- ২০০৪ চনত লোকসভা নিৰ্বাচনত ভাল ফল লাভ কৰে, সোমনাথ
চেটাৰ্জী লোকসভাৰ অধ্যক্ষ হয়।
- কিন্তু ২০০৮ চনত ইউ.পি.এ চৰকাৰৰ পৰা সমৰ্থন উঠাই লোৱাৰ পিছত দলৰ শক্তি
হ্ৰাস পায়।
- ২০১১ চনৰ পশ্চিমবংগৰ নিৰ্বাচনত বামফ্ৰণ্ট পৰাস্ত হয়, তৃণমূল কংগ্ৰেছে শক্তি লাভ কৰে।
- ২০১৬ চনত কেৰালাত দলটো পুনৰ ক্ষমতালাভ কৰে যদিও পশ্চিমবংগত অপৰ্যাপ্ত ফল
পায়।
জনতা দল আৰু CPI(M) দুয়োটাই ভাৰতৰ
ৰাজনৈতিক ইতিহাসত গুৰুত্বপূর্ণ স্থান অধিকাৰ কৰিছে। জনতা দলে গণতন্ত্ৰ, অধিকার আৰু
সমাজসংস্কাৰৰ লক্ষ্য লৈ আগবাঢ়িছিল যদিও বিভাজনৰ বাবে তেওঁলোকৰ জনপ্ৰিয়তা হ্ৰাস
পায়। অন্যফালে, CPI(M)-এ সমাজতান্ত্ৰিক আদৰ্শ, শ্ৰমিক-কৃষক স্বাৰ্থৰক্ষাৰ দিশত অৱিচল হৈ আছে
যদিও ইয়াৰ জনপ্ৰিয়তা কিছু সময়ৰ পৰা হ্ৰাস পাইছে। তথাপি, দুয়োটাই ভাৰতীয় গণতান্ত্ৰিক
পৰিৱেশত পৰিৱর্তনৰ এক শক্তিশালী বাহক হিচাপে বিবেচিত হয়।
১৭। ভাৰতীয় লোকদলৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ চৌধুৰী চৰণ সিঙৰ নেতৃত্বত ভাৰতৰ বিভিন্ন ৰাজনৈতিক দলৰ কিছুমান সদস্যে লগ হৈ
এটা সৰ্বভাৰতীয় ৰাজনৈতিক দল গঠন কৰিছিল, যাক ভাৰতীয় লোকদল নামেৰে জনা যায়। এই দলটোৱে
মহাত্মা গান্ধীৰ আদৰ্শ অনুসৰণ কৰাৰ সংকল্প কৰিছিল আৰু সমাজতান্ত্ৰিক সমাজ গঠনৰ
ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। দলৰ ইস্তাহাৰত দৰিদ্ৰ, কৃষক, শ্ৰমিকসকলৰ উন্নতি
সাধন, নিকাৰ প্রশাসন, দুর্নীতি মুক্ত ৰাজনীতি, আইন-শৃংখলাৰ উন্নয়ন, ন্যায়পালিকাৰ সংস্কাৰ,
ক্ষমতা
বিকেন্দ্ৰীকৰণ, সৰু ৰাজ্যৰ গঠন, শক্তিশালী প্ৰতিৰক্ষা ব্যৱস্থা আদি লক্ষ্য হিচাপে উল্লেখ কৰা হৈছিল। দলটোৱে
আন্তঃৰাজ্যিক পৰিষদৰ জৰিয়তে কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যৰ মাজৰ বিবাদ নিষ্পত্তিৰ কথা কয় আৰু
গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ বৈদেশিক নীতি আৰু আলোচনা মাৰফত বিশ্ব-শান্তি প্ৰতিষ্ঠাৰ সমৰ্থন কৰে।
লোকদলে অৰ্থনৈতিক পৰিকল্পনাৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণৰ
মৌলিক প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ, বিলাসী বস্তুৰ প্ৰতি নিষেধাজ্ঞা, ক্ষুদ্ৰ আৰু মজলীয়া
শিল্পৰ উন্নয়ন, নিবনুৱা সমস্যা সমাধান, ভূমি ব্যৱস্থাৰ সংস্কাৰ, খেতিৰ বাবে পানী যোগান আৰু
জমিদাৰ ব্যৱস্থা বিলোপৰ দৰে বহু গুৰুত্বপূর্ণ লক্ষ্য আগবঢ়াইছিল। তদুপৰি সমবায়
পদ্ধতিত গাঁৱলীয়া আৰু কুটীৰ শিল্পৰ উন্নয়নত জোৰ দিছিল।
সামাজিক দিশৰ ক্ষেত্ৰত লোকদলে জীৱন-ধাৰণৰ মান
উন্নয়ন, অনুসূচিত জাতি-জনজাতিৰ কল্যাণ, বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ প্ৰসাৰ, আৰু নৈতিক শিক্ষা
ব্যৱস্থাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। দলটোৰ সদস্যসকলে মহাত্মা গান্ধীৰ আদৰ্শ আৰু
সমাজবাদত গভীৰ বিশ্বাস ৰাখিছিল। যদিও লোকদলৰ বহু উদ্দেশ্য কংগ্ৰেছ বা জনতা দলৰ
লক্ষ্যৰ লগত মিল খাই, তেওলোকে সমাজতান্ত্ৰিক আৰু নৈতিক ভিত্তিত দেশৰ সামগ্ৰিক উন্নতি সাধন কৰাৰ দিশে
আগবাঢ়িছিল।
১৮। ভাৰতৰ ভোটদাতাসকলৰ ভোটদান আচৰণৰ ওপৰত এটা টোকা লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতত ভোটদাতাৰ আচৰণ বিভিন্ন সামাজিক, ৰাজনৈতিক, ধৰ্মীয়, আৰু ব্যক্তিগত কাৰকৰ
দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়। এইসকল উপাদান তলত আলোচনা কৰা হ'লঃ
- দলীয় আনুগত্য: বহু সময়ত ভোটাৰসকলে এটা নিৰ্দিষ্ট ৰাজনৈতিক
দলৰ প্ৰতি আনুগত্য প্ৰকাশ কৰে। বিশেষকৈ স্বাধীনতাৰ পাছত জনসাধাৰণ কংগ্ৰেছ দল
আৰু তাৰ নেতাসকলৰ প্ৰতি আনুগত্য দেখুৱাইছিল।
- ভোটাৰ বেংক: বিশেষ অঞ্চলত থকা কিছুমান লোক পৃষ্ঠপোষক
ৰাজনীতিৰ অংশ হয়। এই লোকসকল পৃষ্ঠপোষকৰ ইচ্ছা অনুসৰি ভোট দিয়ে।
- ধৰ্মীয় প্ৰভাৱ: ধৰ্মভিত্তিক দল (যেনে হিন্দু মহাসভা,
মুছলিম লীগ আদি) আৰু ধৰ্মীয় নেতাসকলৰ পৰামৰ্শ ভোটদাতাৰ
সিদ্ধান্তত প্ৰভাৱ পেলায়।
- প্ৰলোভন: নিৰ্বাচনৰ সময়ত কিছুমান ৰাজনৈতিক দলে ধন বা সামগ্রী
বিতৰণ কৰি ভোট লাভ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে, যি আচৰণ ভোটাৰ
আচৰণত প্ৰভাৱ পেলায়।
- বৈৰাগ্য মনোভাৱ: শিক্ষিত কিছুমান ভোটাৰে ভোট প্ৰক্ৰিয়াৰ
ওপৰত বিশ্বাস নাথাকিবৰ বাবে ভোটদানত অংশগ্রহণ নকৰে।
- জাতি-পাতি আৰু পৰম্পৰা: বহু সময়ত ভোটাৰসকলে নিজ জাতি বা সম্প্ৰদায়ৰ
প্রাৰ্থীক ভোট দিয়ে। দলসমূহেও জাতি-পাতিৰ ভিত্তিত প্ৰাৰ্থী মনোনয়ন দিয়ে।
- অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক সমস্যা: দুৰ্বলতাৰ মুখত
থকা লোকসকল চৰকাৰৰ জনমুখী নীতিৰ ওপৰত বিশ্বাস কৰি সেই অনুসৰি ভোট দিয়ে।
- চৰকাৰৰ কাম-কাজ: শাসক দলৰ উন্নয়নমূলক কাৰ্য, বিৰোধী দলৰ সমালোচনা আদিয়ে জনমত গঢ়ি তোলে, যাৰ দ্বাৰা
ভোটদাতাৰ আচৰণ গঠিত হয়।
- ৰাজনৈতিক সচেতনতাৰ অভাৱ: ৰাজনৈতিক জ্ঞানৰ অভাৱত কিছুমান ভোটাৰে
দায়িত্বজ্ঞানহীনভাৱে আচৰণ কৰে।
- নিৰক্ষৰতা: শিক্ষাৰ অভাৱত ভোটাৰসকলে ভুল তথ্য বা
প্রলোভনত পৰি ভোট দিয়ে।
- আঞ্চলিকতাবাদ: প্ৰদেশ ভিত্তিক সমস্যাৰ সমাধানৰ আশা লৈ
আঞ্চলিক দলসমূহক ভোট দিয়ে, যেনে অসমত অসম গণ পৰিষদ।
- দলীয় আদৰ্শ: কোনো দলৰ আদৰ্শ, নীতি বা
লক্ষ্যসমূহে ভোটাৰক প্ৰভাৱিত কৰে, যেনে বামপন্থী দলসমূহে শ্ৰমিক-চাষীৰ
হিতৰক্ষাৰ আদৰ্শ আগবঢ়ায়।
- স্থানীয় নেতাৰ প্ৰভাৱ: ভোটদাতাসকলে স্থানীয় জনপ্ৰিয় নেতাৰ
পৰামৰ্শ অনুসৰি ভোট দিয়ে।
- প্ৰাৰ্থীৰ অধিক সংখ্যা: বহু প্ৰাৰ্থীৰ মাজত নিৰক্ষৰ ভোটাৰসকলে
বিভ্ৰান্ত হৈ পৰে আৰু শেষ মুহূৰ্তত সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে।
উপৰোক্ত সকলো উপাদানে ভোটদাতাৰ আচৰণ গঠনত একেটা
সময়ত একেলগে অথবা পৃথকে পৃথকে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিব পাৰে। সেয়েহে ভাৰতত ভোটদান আচৰণ
এটা জটিল আৰু বহু-পাক্ষিক প্ৰক্ৰিয়া।
