Chapter 3
বিশ্ব অর্থনীতি (The Global Economy)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। বিশ্ব অর্থনীতি কি?
উত্তৰঃ বিশ্ব অৰ্থনীতি হৈছে সমগ্ৰ পৃথিৱীত বিস্তৃত এখন আন্তঃসংযোগী অর্থনৈতিক ব্যৱস্থা, য’ত বিভিন্ন দেশ আৰু অঞ্চলৰ মাজত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ উৎপাদন, বিতৰণ, আৰু বিনিময় সংঘটিত হয়। এই ব্যৱস্থাই আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য, বিনিয়োগ, পৰিবহন আৰু প্ৰযুক্তিৰ আদান-প্ৰদানৰ জৰিয়তে পৃথিৱীৰ সকলো দেশক একে আৰ্থিক জালত সংযুক্ত কৰি ৰাখে।
২। ব্রিটন উচ্চ সমাবেশ কোন চনত অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৪ চনত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ব্রেটন উডছ (Bretton Woods) নামৰ ঠাইত এখন গুৰুত্বপূর্ণ অৰ্থনৈতিক সন্মিলন অনুষ্ঠিত হৈছিল।
৩। ব্রিটন উড্ৰৰ মূল দুটা প্রতিষ্ঠান কি কি?
উত্তৰঃ ব্রেটন উডছ সন্মিলনৰ ফলস্বৰূপে গঠিত মূল দুটা
অৰ্থনৈতিক প্রতিষ্ঠান হ'ল—
(১) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰা কোষ (IMF)
(২) বিশ্ব বেংক গোট (WBG)
এই দুয়োটা প্ৰতিষ্ঠানে দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পাছত
বৈশ্বিক অৰ্থনৈতিক স্থিতিশীলতা আৰু পুনৰ্নিমাণত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
৪। বিশ্ব সামাজিক ফ'ৰাম কি?
উত্তৰঃ উদাৰনৈতিক বিশ্বায়নৰ বিৰোধিতা কৰা এখন বিশ্বমঞ্চ
হ’ল — বিশ্ব সমাজ ফোৰাম (World Social Forum - WSF)।
এই মঞ্চটো উদাৰনৈতিক অর্থনৈতিক নীতিৰ বিপৰীতে
বিকল্প বিকাশৰ পথৰ সন্ধান দিয়ে আৰু সামাজিক ন্যায়, মানৱ অধিকাৰ আৰু পৰিৱেশ
সুৰক্ষাৰ পক্ষে মত প্ৰকাশ কৰে।
৫। বিশ্বায়ন মানে কি?
উত্তৰঃ বিশ্বায়ন হৈছে সমগ্ৰ বিশ্বৰ দেশসমূহৰ মাজত অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক, সাংস্কৃতিক আৰু প্ৰযুক্তিগত ক্ষেত্ৰত হোৱা আন্তঃসংযোগ আৰু আন্তঃনির্ভৰশীলতাৰ প্ৰক্ৰিয়া।
৬। "বিশ্বায়নৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান হ'ল প্রযুক্তি।” হয় নে নহয় লিখা।
উত্তৰঃ হয়।
৭। অর্থনৈতিক বিশ্বায়ন মানে কি?
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ বিভিন্ন দেশৰ মাজত হোৱা সামগ্রী, সেৱা, মূলধন আৰু প্ৰযুক্তিৰ আদান-প্ৰদানকেই বিশ্বব্যাপী অর্থনৈতিক সম্পৰ্কৰ মূলভাগ বুলি গণ্য কৰা হয়।
৮। GATT ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপটো কি?
উত্তৰঃ General Agreement on Tariffs and Trade.
৯। GATT কিমান চনত প্রতিষ্ঠা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৭ চনত জেনেভাত বাণিজ্য আৰু শুল্ক চুক্তি (GATT) গঠন কৰা হৈছিল, যাৰ উদ্দেশ্য আছিল আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ ওপৰত থকা বাধাবোৰ হ্ৰাস কৰি মুক্ত বাণিজ্যৰ পথ সুগম কৰা।
১০। IMF ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপটো কি?
১১। IMF বা আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধি বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধি (IMF) হৈছে ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ এক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থা, যি বৈশ্বিক অৰ্থনীতি স্থিৰ ৰাখিবলৈ সহায় কৰে। ই সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত মৌলিক মুদ্রা বিনিময়ৰ ব্যৱস্থা আগবঢ়ায়, বৈদেশিক মুদ্রা ভাণ্ডাৰ উপলব্ধ কৰায় আৰু বিশ্ব অৰ্থনৈতিক স্থিৰতা, বিনিময় হাৰ, ব্যালেন্স অৱ পেমেন্ট আৰু অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধি নিৰীক্ষণ কৰে।
১২। আন্তর্জাতিক মুদ্রা বিধি কোন চনত গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৪ চনত।
১৩। আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধিৰ সদৰ কাৰ্য্যলয় ক'ত অৱস্থিত?
উত্তৰঃ আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধি (IMF) আৰু বিশ্ব বেংকৰ মুখ্য কাৰ্যালয় আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৱাছিংটন, ডি.চি.-ত অৱস্থিত।
১৪। আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধিৰ সদস্য সংখ্যা কিমান ।
উত্তৰঃ ১৮৫ খন।
১৫। বিশ্ব বেংক কোন চনত গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধি (IMF) ১৯৪৪ চনৰ ২৭ ডিচেম্বৰ তাৰিখে গঠিত হৈছিল।
১৬। WTO কি?
উত্তৰঃ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (WTO) হৈছে এটা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থা, যাৰ মূল লক্ষ্য হৈছে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যক অধিক মুক্ত, সহজ, আৰু ন্যায়সঙ্গত কৰা। এই সংস্থাটো ১৯৯৫ চনত গাঠ (GATT) ৰ উত্তৰসূৰী ৰূপে গঠিত হৈছিল। WTO বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশৰ মাজত হোৱা বাণিজ্যিক চুক্তিসমূহ পৰিচালনা কৰে, বাণিজ্যত উদ্ভৱ হোৱা বিবাদসমূহৰ সমাধান কৰে আৰু বিশ্ব বাণিজ্য ব্যৱস্থাৰ নিৰীক্ষণ আৰু বিকাশত সহায় কৰে।
১৭। WTO-ৰ সম্পূৰ্ণ নাম কি?
উত্তৰঃ World Trade Organization (WTO) বা বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা হৈছে এখন আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থা, যাৰ উদ্দেশ্য হ'ল আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যক সহজ, স্বচ্ছ আৰু ন্যায়সঙ্গত কৰি তোলা। এই সংস্থাটো ১৯৯৫ চনত General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) ৰ উত্তৰসূৰী হিচাপে গঠন কৰা হৈছিল। WTO সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত হোৱা বাণিজ্য চুক্তিসমূহ পৰিচালনা কৰে, বাণিজ্য সম্পর্কীয় বিবাদৰ নিষ্পত্তি কৰে আৰু বৈশ্বিক বাণিজ্যৰ নিয়ম-নীতি নিৰ্ধাৰণ আৰু নিৰীক্ষণ কৰে।
১৮। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা কোন চনত স্থাপন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯৫ চনৰ ১ জানুৱাৰীত বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (WTO) আনুষ্ঠানিকভাৱে স্থাপন কৰা হয়।
১৯। ভাৰতে WTO ৰ সদস্যপদ কেতিয়া লাভ কৰিছে?
উত্তৰঃ ১৯৯৫ চনৰ ১ জানুৱাৰী তাৰিখে।
২০। বিশ্ব বেংকৰ সদৰ কাৰ্য্যলয় ক'ত অৱস্থিত?
উত্তৰঃ ই আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৱাশিংটন, ডি. চি.-ত অৱস্থিত।
২১। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ সদৰ কাৰ্য্যালয় কত অৱস্থিত?
উত্তৰঃ ই ছুইজাৰলেণ্ডৰ জেনেভা চহৰত অৱস্থিত।
২২। বিশ্ব বেংক গোটৰ দুটা সংস্থাৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ বিশ্ব বেংক গোটৰ দুইটা মুখ্য সংস্থাৰ নাম হ'ল—
(১) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পুনর্গঠন আৰু উন্নয়ন বেংক (IBRD) আৰু
(২) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় উন্নয়ন সংস্থা (IDA)।
২৩। বিশ্ব বেংকৰ সদস্য সংখ্যা কিমান?
উত্তৰঃ ১৮৬ খন।
২৪। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ সদস্য সংখ্যা কিমান?
২৫। কোনখন চুক্তিৰ জৰিয়তে আৰু কেতিয়া ইউৰোপীয় ইউনিয়নৰ গঠন হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯২ চনৰ ৭ ফেব্ৰুৱাৰী তাৰিখে মাছট্রিচ চুক্তিৰ জৰিয়তে ইউৰোপীয় সংঘ (European Union) গঠিত হৈছিল।
২৬। ইউৰোপীয় সংঘ (EU) ৰ মুখ্য কাৰ্যালয় ক'ত অবস্থিত?
২৭। ইউৰোপীয় সংঘৰ এটি উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ ইউৰোপীয় সংঘে নিজৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত সু-সম্পর্ক স্থাপন আৰু বজাই ৰখাৰ উদ্দেশ্যে ৰাজনৈতিক, আৰ্থিক, সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক ক্ষেত্ৰত সহযোগিতা আৰু উন্নয়নক গুৰুত্ব দিয়ে।
২৮। ইউৰোপীয় সংঘৰ পতাকাই কি সূচায়?
উত্তৰঃ ইউৰোপীয় সংঘৰ পতাকাত ১২টা তৰা থাকে, যি সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজৰ একতা, সংহতি আৰু মৈত্ৰীৰ প্ৰতীক ৰূপে বিবেচিত।
২৯। 'ইউৰো' বিলাক কেতিয়া কাৰ্য্যকৰণৰ বাবে আহিছিল?
উত্তৰঃ 'ইউৰো' হৈছে ইউৰোপীয় সংঘৰ অৰ্থনৈতিক আৰু মুদ্ৰা ইউনিয়নৰ যৌথ মুদ্ৰা। ই ২০০২ চনৰ জানুৱাৰীত প্ৰচলনত আহিছিল।
৩০। TNC ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপটো কি?
উত্তৰ: Transnational Corporation.
৩১। NATO ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপটো কি?
উত্তৰ: North Atlantic Treaty Organisation
৩২। ASEAN ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপটো কি?
উত্তৰ: Association of South-East Asian Nation.
৩৩। ASEAN ৰ প্ৰতিষ্ঠা কেতিয়া হৈছিল?
৩৪। আছিয়ানৰ তিনিটা স্তম্ভৰ নাম উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ আছিয়ানৰ তিনিটা মুখ্য স্তম্ভ হ'ল—
(ক) আছিয়ান নিৰাপত্তা সম্প্ৰদায়,
(খ) আছিয়ান আৰ্থিক সম্প্ৰদায়, আৰু
(গ) আছিয়ান সামাজিক-সাংস্কৃতিক সম্প্ৰদায়।
৩৫। আছিয়ান ক্ষেত্রীয় মঞ্চ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ আছিয়ান দেশসমূহৰ সুৰক্ষা নীতি আৰু বৈদেশিক নীতিসমূহৰ মাজত সমন্বয় সাধন কৰাৰ উদ্দেশ্যে আছিয়ান ক্ষেত্ৰীয় মঞ্চ (ASEAN Regional Forum) গঠন কৰা হৈছিল।
৩৬। আছিয়ান পদ্ধতি (ASEAN way) বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ অপৰম্পৰাগত, বিবাদহীন আৰু সহযোগিতামূলক দিশত সম্প্রীতি স্থাপন কৰাৰ ক্ষেত্ৰত আছিয়ান দেশসমূহে গ্ৰহণ কৰা বিশেষ দৃষ্টিভংগীক “আছিয়ান পদ্ধতি” (ASEAN Way) বুলি কোৱা হয়।
৩৭। জি-২০ কি?
উত্তৰঃ জি-২০ বুলিলে বুজোৱা হয় ২০ খন ৰাষ্ট্ৰৰ এক গোট বা সমষ্টি। এই সংগঠনখন বিশ্বৰ শক্তিশালী আৰু উদীয়মান অৰ্থনীতিসমূহৰ পৰা গঠিত, যিয়ে গ্লোবেল অৰ্থনীতি, বাণিজ্য আৰু বিত্তীয় স্থিৰতাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
৩৮। জি-২০ ৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ জি-২০ ৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ ভিতৰত আছে—মেক্সিকো, ৰাছিয়া, চৌডি আৰবিয়া, দক্ষিণ আফ্ৰিকা, কোৰিয়া গণৰাজ্য, তুৰ্কি, ইংলেণ্ড, আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু ইউৰোপীয় সংঘ।
৩৯। নব্য উদাৰতাবাদৰ দুজন সমৰ্থকৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ নব্য উদাৰতাবাদৰ দুজন প্ৰধান সমর্থক হ'ল—
(১) এফ. এ. হায়েক আৰু
(২) ৰবাৰ্ট নোজিক।
৪০। বহুজাতিক নিগম আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নিগমৰ মাজত দুটা পার্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ বহুজাতিক নিগম (MNC) আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নিগম (TNC)
ৰ মাজত দুটা মুখ্য
পাৰ্থক্য হ'ল—
(১) MNC সাধাৰণতে এটা কেন্দ্ৰীয় কাৰ্যালয়ৰ অধীনত চলে, যি গৃহ দেশৰ পৰা সকলো
সিদ্ধান্ত নিয়ন্ত্ৰণ কৰে; বিপৰীতে, TNC ৰ সিদ্ধান্তসমূহ
বিকেন্দ্রীভূত ৰূপে গ্ৰহণ কৰা হয় আৰু প্ৰতিটো দেশত পৃথক কাৰ্যালয়ে স্থানীয়
পৰিস্থিতি অনুসৰি কাৰ্য্য কৰে।
(২) MNC ৰ বিক্ৰী কৌশল গৃহ দেশৰ মডেল অনুসৰি সকলো দেশত প্ৰয়োগ কৰা হয়; কিন্তু TNC প্ৰতিটো দেশৰ
স্থানীয় বজাৰ আৰু সংস্কৃতিৰ আধাৰত সুকীয়া বিক্ৰী কৌশল গ্রহণ কৰে।
৪১। দুটা আঞ্চলিক গোটৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ দুটা প্ৰধান আঞ্চলিক গোটৰ নাম হ'ল—
(১) দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সংঘ (ASEAN) আৰু
(২) ইউৰোপীয় সংঘ (EU)।
৪২। BRICS ৰ লগত জড়িত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ BRICS ৰ সৈতে জড়িত দেশসমূহ হ'ল—ব্রাজিল, ৰাছিয়া, ভাৰত, চীন আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকা।
৪৩। BRICS ৰ প্ৰথমটো সম্মিলন ক'ত আৰু কেতিয়া হৈছিল?
উত্তৰঃ BRICS ৰ প্ৰথমটো শিখৰ সম্মেলন ২০০৯ চনৰ ১৬ জুন তাৰিখে ৰাছিয়াৰ ইয়েকাটেৰিনবাৰ্গ চহৰত অনুষ্ঠিত হৈছিল।
৪৪। জি-২০ ৰ দুখন দেশৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ জি-২০ ৰ অন্তর্গত দুখন দেশৰ নাম হ'ল—আর্জেন্টিনা আৰু অষ্ট্ৰেলিয়া।
৪৫। ব্রিক্ছ কি?
উত্তৰঃ ব্ৰিক্ছ (BRICS) হৈছে বিশ্বৰ আগশাৰীৰ
উদীয়মান অৰ্থনীতি সম্পন্ন পাঁচখন ৰাষ্ট্ৰ—ব্রাজিল, ৰাছিয়া, ভাৰত, চীন আৰু দক্ষিণ
আফ্ৰিকাৰ সংক্ষিপ্ত ৰূপ। এই দেশসমূহে প্ৰতিবছৰে শীৰ্ষ নেতাসকলৰ অংশগ্ৰহণত BRICS
শিখৰ সম্মেলন আয়োজন
কৰে।
যদিও BRICS কোনো স্থায়ী সংগঠন হিচাপে
অস্তিত্ব নাথাকে, তথাপিও ই সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত এক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মঞ্চ হিচাপে কাৰ্য্য
কৰে। অধ্যক্ষতা (Chairmanship) বছৰি সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত ঘূৰণীয়া ভিত্তিত
পৰিবৰ্তন হয়, আৰু ই সংক্ষিপ্ত নামৰ B–R–I–C–S অনুসৰি পালনৰ ভিত্তিত নিৰ্ধাৰিত হয়। বিগত
দশকটোত BRICS সহযোগিতা ব্যাপকভাৱে বৃদ্ধি পাইছে, যাৰ ফলস্বৰূপে বৰ্তমানে এই মঞ্চে প্ৰতিবছৰে ১০০
ৰো অধিক খণ্ডভিত্তিক বৈঠক অন্তর্ভুক্ত কৰে।
চমু প্রশ্নোত্তৰ:
১। অর্থনৈতিক বিশ্বায়নৰ দুটা উপাদান উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ অর্থনৈতিক বিশ্বায়নৰ দুটা মুখ্য উপাদান হ'ল—
(ক) বিশ্ব বেংক (World Bank) আৰু
(খ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রা ভাণ্ডাৰ (International Monetary Fund - IMF)।
২। আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধি আৰু বিশ্ববেংক কি?
উত্তৰঃ আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধি (IMF) আৰু বিশ্ব বেংক ১৯৪৪
চনৰ ব্রেটন উডছ সন্মিলনত গ্ৰহণ কৰা সিদ্ধান্তৰ ভিত্তিত ১৯৪৫ চনৰ ২৭ ডিচেম্বৰত
আনুষ্ঠানিকভাৱে স্থাপিত হৈছিল। এই দুয়োটা সংস্থাৰ মুখ্য কাৰ্যালয় আমেৰিকা
যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৱাশিংটন, ডি. চি.-ত অৱস্থিত।
আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধিৰ মূল উদ্দেশ্য হ'ল—বিশ্বৰ মুদ্রা
ব্যৱস্থাৰ স্থিতিশীলতা ৰক্ষা কৰা, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ উন্নয়ন সাধন কৰা আৰু
সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বৈদেশিক লেনদেনত সমতা আনি আৰ্থিক ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা। এই
সংস্থাই সদস্য ৰাষ্ট্ৰক বিত্তীয় সহায় প্ৰদান কৰাৰ উপৰিও সাধাৰণতে কিছুমান
অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়ায়। এই সংস্কাৰমূলক দিশবোৰকেই “IMF-ৰ সাংগঠনিক সমন্বয়
ব্যৱস্থা” (Structural Adjustment Programme) বুলি কোৱা হয়।
আনহাতে, বিশ্ব বেংকৰ মূল লক্ষ্য হ'ল—সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ
অৰ্থনৈতিক উন্নয়নক সহায় কৰা, দৰিদ্ৰতা হ্ৰাস কৰা আৰু দুর্নীতিৰ পৰিসীমা
কমোৱা। বিশ্ব বেংকৰ কাম-কাজৰ ক্ষেত্ৰ কৃষি উন্নয়ন, বাণিজ্য নীতি, জনস্বাস্থ্য,
শিক্ষা, শক্তি আৰু খনিজ
সম্পদ উৎপাদনৰ দৰে বিভিন্ন খণ্ডলৈ বিস্তৃত। এই বেংকৰ অন্তৰ্গত ‘আন্তর্জাতিক উন্নয়ন
সংস্থা’ (IDA) এ বিশেষকৈ নিম্ন-আয়ৰ দেশসমূহক কম সুদত বা সুদবিহীন ঋণ প্ৰদান কৰে। তদুপৰি,
বিশ্ব বেংকে পুঁজিৰ
বণ্টন আৰু ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত স্বচ্ছতা বৃদ্ধিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
৩। আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধিৰ দুটা উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধিৰ (IMF) দুটা মুখ্য উদ্দেশ্য
হ'ল—
(ক) সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত আৰ্থিক সহযোগিতা আৰু সমন্বয় স্থাপন কৰা।
(খ) বৈদেশিক মুদ্ৰা বিনিময় হাৰৰ অস্থিৰতা দূৰ কৰি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ
স্থিৰতা আৰু সমতা নিশ্চিত কৰা।
৪। অর্থনৈতিক উন্নয়নত আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধিৰ ভূমিকা বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ বৈদেশিক লেনদেনত হোৱা মৌলিক ভাৰসাম্যহীনতা দূৰ
কৰাৰ লগতে অনুন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন ক্ষেত্ৰতো আন্তর্জাতিক মুদ্রা
নিধিয়ে (IMF) গুৰুত্বপূর্ণ আৰু অগ্ৰণী ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। ইয়াৰ মুখ্য ভূমিকাসমূহ হ'ল—
(ক) এই আন্তর্জাতিক সংস্থাটোৱে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বাবে মুদ্ৰা ভাণ্ডাৰৰ (reserve
currency) ৰূপত স্বীকৃতি লাভ কৰিছে।
(খ) এই নিধিৰ বৈদেশিক মুদ্ৰা ভাণ্ডাৰৰ সহায়ত সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে বৈদেশিক
মুদ্ৰাৰ চাহিদা পূৰণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে।
(গ) সদস্য দেশসমূহক বৈদেশিক মুদ্ৰাত ঋণ আগবঢ়াই, এই সংস্থাটোৱে হ্ৰস্বকালীন
বৈদেশিক লেনদেনৰ ভাৰসাম্যহীনতা সমাধান কৰাত সহায় কৰে।
(ঘ) বৈদেশিক বিনিময় হাৰৰ স্থিৰতা ৰক্ষা কৰা, বিশ্ব বাণিজ্যৰ প্ৰসাৰ আৰু
উন্নতি সাধন, লগতে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বৰ্হিবাণিজ্য আৰু আভ্যন্তৰীণ অৰ্থনীতিৰ স্থিৰতা
নিশ্চিত কৰাৰ ক্ষেত্ৰতো আন্তর্জাতিক মুদ্রা নিধিৰ ভূমিকা উল্লেখযোগ্য।
৫। বিশ্ব বেংকৰ দুটা উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ বিশ্ব বেংকৰ দুটা মুখ্য উদ্দেশ্য হ'ল—
(ক) যুদ্ধত বিধ্বস্ত হোৱা দেশসমূহৰ অৰ্থনীতি পুনৰ গঠন কৰা।
(খ) অনুন্নত আৰু উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত সহায় প্ৰদান কৰা।
৬। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা কি?
উত্তৰঃ ১৯৯৪ চনৰ ১ জানুৱাৰী তাৰিখে ১৫৩ খন ৰাষ্ট্ৰক লৈ
বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (WTO) স্থাপন কৰা হয়। ইয়াৰ সদৰ কাৰ্যালয়
ছুইজাৰলেণ্ডৰ জেনেভাত অৱস্থিত। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ বাধাসমূহ দূৰ কৰি,
বাণিজ্যক উদাৰীকৰণ
আৰু অবাধ বাণিজ্য ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰাই ইয়াৰ মুখ্য উদ্দেশ্য। ভাৰত বিশ্ব
বাণিজ্য সংস্থাৰ এখন প্ৰতিষ্ঠাপক সদস্য ৰাষ্ট্ৰ।
মৰক্কোৰ মাৰাকেশত অনুষ্ঠিত WTO অধিবেশনত
কৃষিক্ষেত্ৰৰ তিনিটা মুখ্য দিশ চিহ্নিত কৰা হয়—(১) বজাৰত প্ৰৱেশ, (২) ৰাষ্ট্ৰীয়
সমৰ্থন, আৰু (৩) ৰপ্তানি সাহাৰ্য্য।
তথাপি, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আৰ্থিক সংকটৰ প্ৰভাৱৰ পৰা ভাৰতৰ
কৃষি পণ্যৰ বাণিজ্যো মুক্ত হৈ থাকিব পৰা নাই। কৃষি পণ্যৰ ৰপ্তানি হ্ৰাস আৰু আমদানি
বৃদ্ধি পোৱাৰ ফলত ভাৰতৰ বাণিজ্যিক লেনদেনত বিৰূপ প্ৰভাৱ পৰিছে। বিশেষকৈ চাহ,
কফি আদি
ৰপ্তানিযোগ্য সামগ্ৰীৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰত দাম হ্ৰাস পোৱাৰ ফলত, পৰিমাণগতভাৱে
ৰপ্তানি হ্ৰাস নহ’লেও বৈদেশিক মুদ্ৰা অৰ্জনত ভাৰতক লোকচান ভুগিব লগা হৈছে।
এই সংকটজনক অৱস্থাটো যাতে দীঘলীয়া নহয়,
তাৰ বাবে বিশ্ব
বাণিজ্য সংস্থাই প্ৰয়োজনীয় পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা উচিত।
৭। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ তিনিটা কাৰ্য্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ (WTO) তিনিটা মুখ্য কাৰ্য
হ'ল—
(ক) বাণিজ্য শুল্ক আৰু অন্যান্য বাণিজ্যিক বাধাসমূহ হ্ৰাস কৰি বিশ্ব বাণিজ্যক
অধিক মুক্ত আৰু সহজ কৰা।
(খ) বহনযোগ্য (sustainable) উন্নয়নৰ উদ্দেশ্যে বিশ্ব সম্পদৰ ন্যায়সঙ্গত আৰু
সমাদৰপূৰ্ণ ব্যৱহাৰ সহজ কৰা।
(গ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য সম্পৰ্কত থকা বিভেদমূলক নীতি আৰু ব্যৱস্থাসমূহ দূৰ
কৰি ন্যায়সঙ্গত বাণিজ্যিক পৰিবেশ সৃষ্টি কৰা।
৮। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ প্রধান তিনিখন আইনগত ব্যবস্থা কি কি?
উত্তৰঃ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ (WTO) প্রধান তিনিখন আইনগত
ব্যৱস্থা হ'ল—
(ক) শুল্ক আৰু বাণিজ্যৰ সাধাৰণ চুক্তি (General Agreement on Tariffs
and Trade - GATT),
(খ) সেৱা বাণিজ্য সম্পর্কিত সাধাৰণ চুক্তি (General Agreement on Trade
in Services - GATS),
(গ) বুদ্ধিবৃত্তিক সম্পত্তিৰ অধিকাৰ সম্পর্কিত চুক্তি (Agreement on
Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights - TRIPS)।
৯। "ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ শান্তি আৰু বিকাশৰ বাবে আঞ্চলিক অর্থনৈতিক সংগঠন প্রতিষ্ঠা আৰু শক্তিশালী কৰাত নিহিত হৈ থাকে।" এই মন্তব্যটোৰ যুক্তিযুক্ততা সাব্যস্ত কৰা।
উত্তৰঃ ই সঁচা যে কোনো দেশৰ উন্নতি সাধনৰ বাবে
অৰ্থনৈতিক দিশত সবলতা অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয়। কেৱল অভ্যন্তৰীণভাৱে নহয়, অন্য দেশসমূহৰ সৈতে
সু-সম্পর্ক আৰু সহযোগিতা নাথাকিলেও এক দেশৰ স্থায়ী উন্নয়ন সম্ভৱ নহয়। সেয়ে,
এখন নিৰ্দিষ্ট
অঞ্চলত অৱস্থিত দেশসমূহৰ মাজত আৰ্থিক, ৰাজনৈতিক, আৰু সাংস্কৃতিক সহযোগিতা
স্থাপন কৰিবলৈ আঞ্চলিক অৰ্থনৈতিক সংগঠন গঠন কৰাটো অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয়।
এটা শক্তিশালী আঞ্চলিক সংগঠনে কেৱল অৰ্থনৈতিক
খেত্ৰত নহয়, ৰাজনৈতিক আৰু সামৰিক দিশতো বিশ্ব পৰিসৰত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিব পাৰে। এনে
সংগঠনসমূহে দেশসমূহৰ মাজত পৰস্পৰ বিশ্বাস, সহযোগিতা আৰু বুজাবুজি বৃদ্ধি কৰে। ইয়াৰ
ফলস্বৰূপ কেৱল অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন নহয়, সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক ক্ষেত্ৰতো অভিন্ন উন্নতি
সাধন সম্ভৱ হয়।
ইয়াৰ উপৰিও, এনে সংগঠনসমূহে নিজৰ সদস্য
ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত সহযোগিতা বৃদ্ধিৰ লগতে অন্যান্য আঞ্চলিক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়
সংগঠনসমূহৰ সৈতে সমন্বয় আৰু সহযোগিতাৰ পথ মুকলি কৰে।
১০। আঞ্চলিক সংগঠন প্রতিষ্ঠা কৰাৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ আঞ্চলিক সংগঠন গঠন কৰাৰ মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহ হ'ল—
(i) অঞ্চলভুক্ত দেশসমূহৰ মাজত আৰ্থিক উন্নয়ন বৃদ্ধি কৰা।
(ii) অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ জৰিয়তে সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক দিশসমূহৰো উন্নতি সাধন কৰা।
(iii) অঞ্চলৰ অভ্যন্তৰীণ স্থিতিশীলতা আৰু সমন্বয়ৰ বাবে পৰিচালন ব্যৱস্থা উন্নত কৰা।
(iv) আৰ্থিক তথা ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত গভীৰ সহযোগিতা স্থাপন
কৰা।
(v) ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদ আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইনৰ ভিত্তিত অঞ্চলসমূহত শান্তি, স্থিতিশীলতা আৰু
নিৰাপত্তা প্ৰৱর্তন কৰা।
১১। ভৌগোলিক সাদৃশ্যই আঞ্চলিক সংগঠন প্রতিষ্ঠাত কেনেদৰে প্ৰভাৱ পেলায়?
উত্তৰঃ আঞ্চলিক সংগঠন গঠন কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ভৌগোলিক
সাদৃশ্য এক গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে। সাধাৰণতে, এটি নিৰ্দিষ্ট অঞ্চলত বসবাস
কৰা লোকসকলৰ মাজত একে ধৰ্ম, ভাষা, ৰীতি-নীতি, পৰম্পৰা আৰু সংস্কৃতি
বিদ্যমান থাকে, যিয়ে তেওঁলোকৰ মাজত ঐক্য আৰু একতাৰ অনুভূতিৰ বিকাশ ঘটায়।
ভৌগোলিক সাদৃশ্যই কেৱল সাংস্কৃতিক আৰু সামাজিক
ঐক্যতই নহয়, অৰ্থনৈতিক সমন্বয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰতো উৎসাহ প্ৰদান কৰে। এই
ধৰণৰ মিলত থকা ৰাষ্ট্ৰসমূহে একেলগে এক প্ৰকাৰৰ প্ৰতিরক্ষা কাঠামো গঠন কৰে, যাৰ মাধ্যমে
তেওঁলোকে অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ দ্বন্দ্বৰ পৰিৱৰ্তে শান্তিপূৰ্ণ বুজাবুজিৰ দিশে
আগবাঢ়িবলৈ সক্ষম হয়।
ইয়াৰ উপৰিও, এই ৰাষ্ট্ৰসমূহে নিজৰ
ভৌগোলিক সীমাৰেখাৰ ভিতৰত একেলগে সমূহীয়া বজাৰ আৰু সামগ্ৰী সৃষ্টি কৰিব পাৰে,
যি অঞ্চলটোৰ সামাজিক
আৰু অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত সহায়ক হয়। এনে ধৰণৰ আঞ্চলিক সংগঠনসমূহে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ
মাজত শান্তি, সহযোগিতা আৰু সমন্বয় স্থাপন কৰাৰ লগতে একে-এনে সাৰ্বভৌমত্বকো পৰস্পৰে সন্মান
জনায়।
১২। এছিয়ানৰ ২০২০ চনৰ উপাদানবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ এছিয়ান বৰ্তমান এক গুৰুত্বপূর্ণ আৰু প্ৰভাৱশালী
আঞ্চলিক সংগঠনৰ ৰূপ লৈ অগ্ৰসৰ হৈ আছে। ২০২০ চনৰ বাবে এছিয়ানৰ লক্ষ্যই সংগঠনটোক
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ক্ষেত্ৰত দৃঢ় ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিবলৈ দিশ নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰে। এই
লক্ষ্যই কেৱল সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহক উৎসাহিত কৰা নহয়, সেয়া অঞ্চলটোৰ বিবাদ
সমাধান তথা শান্তি স্থাপনৰ ক্ষেত্ৰতো সহায়ক হৈছে।
ফলস্বৰূপ, এছিয়ানই কম্বোডিয়ান সংঘৰ্ষ,
ইষ্ট টিমৰৰ
দুৰ্ভিক্ষ আদি সংকটকালীন পৰিস্থিতিত সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত সমন্বয় সাধন কৰি
সহযোগিতা নিশ্চিত কৰাৰ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে। এইদৰে, এছিয়ান বিশ্ব মঞ্চত এক
শান্তিপূৰ্ণ, স্থিতিশীল আৰু সহযোগিতামূলক আঞ্চলিক সংগঠন হিচাপে আগবাঢ়ি গৈ আছে।
১৩। আছিয়ান সম্প্ৰদায়ৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য সমূহ লিখা।
উত্তৰঃ ১৯৬৭ চনত দক্ষিণ-পূৱ এছিয়াৰ ছটা
দেশ—ইণ্ডোনেছিয়া, মালয়েছিয়া, ফিলিপাইনচ, চিংগাপুৰ, থাইলেণ্ড আৰু দক্ষিণ ভিয়েতনামে একেলগে এছিয়ান (ASEAN) গঠন কৰিছিল। এই ছটা দেশক
“এছিয়ানৰ স্তম্ভ” বুলি গণ্য কৰা হয়, কাৰণ তেওঁলোকে সংগঠনটোৰ ভিত্তি স্থাপন কৰিছিল।
এছিয়ানৰ মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহ হ'ল—
(ক) সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন সাধন কৰা।
(খ) অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ জৰিয়তে সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক দিশতো একগৰাকী উন্নতি
সাধন কৰা।
(গ) ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদ আৰু আইনৰ নিয়মৰ ভিত্তিত অঞ্চলটোত শান্তি, স্থিতিশীলতা আৰু
নিরাপত্তা প্ৰৱর্তন কৰা।
(ঘ) সামৰিক উত্তেজনাৰ পৰিৱৰ্তে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত পৰস্পৰ বিশ্বাস আৰু
সহযোগিতা বৃদ্ধি কৰা।
(ঙ) বৈশ্বিক শক্তিসমূহৰ আধিপত্যৰ বিকল্প হিচাপে অঞ্চলটোৰ নিজৰ এক শক্তিশালী আৰু
স্বাধীন মঞ্চ গঠন কৰা।
এই উদ্দেশ্যসমূহৰ জৰিয়তে এছিয়ান দক্ষিণ-পূৱ
এছিয়া অঞ্চলটোত শান্তি, উন্নয়ন, আৰু সহযোগিতাৰ এক বলিষ্ঠ ভিত্তি স্থাপন কৰিবলৈ
সক্ষম হৈছে।
১৪। আছিয়ান ভিজন ২০২০ৰ প্ৰধান উপাদান (Components) সমূহ কি আছিল।
উত্তৰঃ আছিয়ান (ASEAN) ডিজনৰ মূল লক্ষ্য বা
উপাদানসমূহ আছিল—
(ক) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্প্ৰদায়ৰ মাজত আছিয়ান দেশসমূহৰ এক সক্ৰিয় আৰু বহিৰ্মুখী
ভূমিকা নিশ্চিত কৰা।
(খ) যুদ্ধ বা সামরিক প্রতিদ্বন্দ্বিতাৰ পৰিৱৰ্তে শান্তিপূর্ণ আলাপ-আলোচনাৰ
মাধ্যমে সমস্যা সমাধানত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা।
(গ) অঞ্চলিক বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিবাদত মধ্যস্থতাকাৰীৰ ভূমিকা পালন কৰাৰ মাধ্যমে
শান্তি, স্থিতিশীলতা আৰু সহযোগিতা প্ৰতিষ্ঠা কৰা।
এই উপাদানসমূহই আছিয়ানক এক শান্তিপূর্ণ, সংলাপমুখী আৰু
সহযোগিতাৰ ওপৰত আধাৰিত সংগঠন হিচাপে গঠন কৰাৰ উদ্দেশ্য লৈ আগবঢ়াইছে।
১৫। আছিয়ানৰ (ASEAN) প্রধান সংস্থাকেইটাৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ আছিয়ানৰ প্ৰধান তিনিটা মুখ্য সংস্থা হৈছে—
আছিয়ান নিৰাপত্তা কমিউনিটি, আছিয়ান অর্থনৈতিক কমিউনিটি আৰু আছিয়ান
সামাজিক-সাংস্কৃতিক কমিউনিটি।
(i) আছিয়ান নিৰাপত্তা কমিউনিটি (ASEAN
Security Community):
- (ক) এই কমিউনিটিৰ মুখ্য লক্ষ্য হৈছে দক্ষিণ-পূৱ এছিয়াৰ দেশসমূহৰ মাজত
শান্তি, স্থিতিশীলতা আৰু নিৰাপত্তা নিশ্চিত কৰা। সদস্য
ৰাষ্ট্ৰসমূহে মিলিতভাৱে নিৰাপত্তাজনিত সমস্যাসমূহৰ সমাধান বিচাৰে।
- (খ) এই অঞ্চলটোক শান্তিপূৰ্ণ অঞ্চল হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ লক্ষ্যে, সন্ত্রাসবাদ আৰু উগ্রপন্থাৰ বিৰুদ্ধে সমন্বিতভাৱে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰা হয়।
(ii) আছিয়ান অর্থনৈতিক কমিউনিটি (ASEAN
Economic Community):
- (ক) ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে আছিয়ান দেশসমূহৰ মাজত এখন একত্ৰিত বজাৰ আৰু উৎপাদন
ভিত্তি গঢ়ি তোলা, যাৰ জৰিয়তে সদস্য দেশসমূহৰ আৰ্থিক আৰু সামাজিক বিকাশ
সম্ভৱ হয়।
- (খ) ইয়াৰ আন এটা গুৰুত্বপূর্ণ লক্ষ্য হৈছে এখন মুক্ত বাণিজ্য অঞ্চল স্থাপন
কৰা, য’ত ধন, জনশক্তি, সেবা আৰু
পুঁজিৰ অবাধ বিনিয়োগ সম্ভব হয়।
(iii) আছিয়ান সামাজিক-সাংস্কৃতিক কমিউনিটি (ASEAN
Socio-Cultural Community):
- (ক) এই কমিউনিটিয়ে সাংস্কৃতিক আদান-প্ৰদানৰ জৰিয়তে আছিয়ান দেশসমূহ আৰু
অন্য অঞ্চলৰ দেশসমূহৰ মাজত ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰে। খেল, সংস্কৃতি, শিল্প প্রভৃতিৰ আদান-প্ৰদান সাধাৰণ।
- (খ) তেওঁলোক বিশ্বাস কৰে যে এই ধৰণৰ সাংস্কৃতিক সম্পৰ্কই আছিয়ান দেশসমূহৰ
মাজত ঐক্য, সৌভ্ৰাতৃত্ব আৰু শক্তি বৃদ্ধি কৰে। সাহিত্য আৰু
সংস্কৃতিৰ ক্ষেত্ৰত বঁটা প্ৰদানৰ ব্যৱস্থাও আছে।
এই সংস্থাসমূহে মিলি আছিয়ানক এখন অধিক সংগঠিত, বিকাশশীল আৰু শান্তিপূৰ্ণ
আঞ্চলিক সংগঠনত পৰিণত কৰাৰ দিশে আগবঢ়ায়।
১৬। ইউৰোপীয়ান সংঘ গঠন হোৱাৰ মূখ্য কাৰণ দুটা লিখা।
উত্তৰঃ ইউৰোপীয় সংঘ গঠন হোৱাৰ মুখ্য দুটা কাৰণ আছিল—
(i) ১৯৪৫ চনত দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ অন্তত ইউৰোপৰ
বহুতো দেশ ভয়ংকৰ অৰ্থনৈতিক ধ্বংসৰ সন্মুখীন হৈছিল। এই ক্ষেত্ৰত পুনঃগঠন আৰু আৰ্থিক
স্থিৰতা আনি অঞ্চলটোক সাৱলম্বী কৰি তোলাৰ উদ্দেশ্যে তেওঁলোকে এক সংহত সংগঠন গঠন
কৰাৰ প্ৰয়াস লয়।
(ii) সামৰিক শক্তিৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা একতা অতি
প্ৰয়োজনীয় হৈছিল। যুদ্ধৰ অভিজ্ঞতাৰ পৰা শিকি, তেওঁলোকে ভবিষ্যতে
যুঁজ-বিগ্ৰহ এৰাই, কূটনৈতিক আৰু সামরিক সহযোগিতাৰ জৰিয়তে এক সংহত শক্তিশালী ইউৰোপ গঢ়ি তুলিবলৈ
সংগঠন গঠন কৰে।
এই দুয়োটাই মিলি ইউৰোপীয়ান সংঘ গঠনৰ ভিত্তি
স্থাপন কৰে।
১৭। ইউৰোপীয় সংঘই কেনেকৈ অর্থ-ব্যৱস্থাত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিব পাৰে?
উত্তৰঃ ইউৰোপীয় সংঘই অৰ্থনীতিৰ ক্ষেত্ৰত যি প্ৰভাৱ
বিস্তাৰ কৰিছে, সেইবোৰ হ'ল—
(a) ইউৰোপীয় সংঘ বিশ্বৰ আটাইতকৈ সমৃদ্ধ আৰু
শক্তিশালী অৰ্থ-ব্যৱস্থাৰ মালিক। ২০০৫ চনত ইয়াৰ মোট আয় আছিল প্ৰায় ১২ অযুত কোটি
ডলাৰ, যি ইষ্টজীৰ মানদণ্ডত যথেষ্ট উন্নত।
(b) ইউৰোপীয় সংঘৰ মুদ্ৰা ইউৰো এতিয়া বিশ্ববাজারত
ডলাৰৰ বিকল্প হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। ই আমেৰিকাৰ ডলাৰৰ আধিপত্যৰ ক্ষেত্ৰত এটা
শক্তিশালী প্ৰত্যাহ্বান হিচাপে বিবেচিত হৈছে।
(c) ইউৰোপীয় অৰ্থনীতিৰ প্ৰভাৱ কেৱল ইয়াৰ সদস্য
ৰাষ্ট্ৰসমূহলৈ সীমাবদ্ধ নহয়; এই প্ৰভাৱ এছিয়া, আফ্ৰিকা আদি অঞ্চলৰ
দেশসমূহলৈকে বিস্তৃত হৈছে, বিশেষকৈ বাণিজ্য, বিনিয়োগ আৰু উন্নয়ন
সহযোগিতাৰ ক্ষেত্ৰত।
(d) ইউৰোপীয় সংঘ বিশ্ব বাণিজ্যত এখন মুখ্য ভূমিকা
পালন কৰে। ইয়াৰ বাণিজ্যিক অংশগ্ৰহণ আমেৰিকাতকৈ তিনিগুণ বেছি, যি ই বিশ্ব অর্থনীতিত এক
গুৰুত্বপূর্ণ শক্তি হিচাপে পৰিগণিত কৰে।
এইবোৰে দেখুৱায় যে ইউৰোপীয় সংঘ কেৱল এটা আঞ্চলিক
সংগঠন নহয়, ই বিশ্ব অৰ্থনীতিৰ এক প্ৰভাৱশালী কেন্দ্ৰ।
১৮। ইউৰোপীয় সংঘক সামৰিক শক্তি হিচাপে দেখুৱা?
উত্তৰঃ ইউৰোপীয় সংঘক সামৰিক শক্তি হিচাপে তলত দিয়া ধৰণে
ব্যাখ্যা কৰিব পাৰি—
(a) ইউৰোপীয় সংঘৰ সম্মিলিত সামৰিক শক্তি বিশ্বৰ
ভিতৰত দ্বিতীয় বৃহত্তম হিচাপে গণ্য কৰা হয়। ইয়াৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ
সৈন্য, অস্ত্ৰ-সজ্জা আৰু সামৰিক দক্ষতা অত্যন্ত উন্নত।
(b) সামৰিক খৰচৰ ক্ষেত্ৰত, ইউৰোপীয় সংঘ আমেৰিকাৰ পিছতেই
দ্বিতীয় স্থানত আছে। সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে সুৰক্ষা আৰু সামৰিক উন্নয়নৰ বাবে যথেষ্ট বাজেট
ব্যৱহাৰ কৰে।
(c) ইউৰোপীয় সংঘৰ দুখন মুখ্য সদস্য ৰাষ্ট্ৰ ব্ৰিটেইন আৰু
ফ্ৰান্সৰ সৈতে পাৰমাণৱিক অস্ত্ৰ ভাণ্ডাৰ আছে, যাৰ জৰিয়তে ই বিশ্বৰ শক্তিশালী ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ
তালিকাত পৰে।
(d) ইউৰোপীয় সংঘ মহাকাশ আৰু যোগাযোগ
প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ ক্ষেত্ৰতো যথেষ্ট উন্নত। এইখিনিতে তেওঁলোকৰ ব্যাপক উৎস, গৱেষণা, আৰু প্ৰযুক্তিগত
কৌশলৰ সংহতি আছে।
এইবোৰ দৃষ্টান্তই ইউৰোপীয় সংঘক এটা প্ৰভাৱশালী
সামৰিক শক্তি হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে।
১৯। উদ্ভাসিত ক্ষমতাৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে জি-২০ (G-20) সংগঠনৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ G-20 হৈছে ১৯৯৯ চনত গঠিত এখন গুৰুত্বপূৰ্ণ
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় গোট, য’ত ১৯ খন ৰাষ্ট্ৰ আৰু ইউৰোপীয় সংঘ সদস্য হিচাপে অন্তর্ভুক্ত। এই গোটৰ বৈশিষ্ট্য
হৈছে উন্নত আৰু উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ এক সংমিশ্ৰণ।
BRICS গোটৰ বিপৰীতে, G-20 গোটত গোলকীয় উত্তৰ (G-7) আৰু গোলকীয় দক্ষিণৰ কেইবাটাও
গুৰুত্বপূৰ্ণ দেশ অন্তর্ভুক্ত। G-20 গোটে বিশ্বৰ ৯০% জি.এন.পি, ৮০% বৈদেশিক বাণিজ্য আৰু ৬৬% জনসংখ্যাক প্রতিনিধিত্ব কৰে।
এই গোটৰ সদস্যসকলে প্ৰতিবছৰ এখন শীৰ্ষ সন্মিলনত
মিলিত হয় আৰু তাত বিশ্ব অৰ্থনীতিৰ সমস্যা, নীতি, আৰু সমাধানৰ উপায়ৰ ওপৰত আলোচনা কৰে। ২০০৮ চনৰ
বিশ্বব্যাপী অৰ্থনৈতিক মন্দাৰ সময়ত G-20 গোটে বিশ্ব অৰ্থনীতিৰ স্থিতিশীলতা পুনৰুদ্ধাৰৰ
ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
বিশ্ব বেংক, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধি
(IMF) আদিৰ পুনৰ গঠন আৰু নীতি সংশোধনৰ ক্ষেত্ৰতো এই গোটে এক সক্ৰিয় ভূমিকা লৈছে বুলি বহু
বিশ্লেষকে মত প্ৰকাশ কৰিছে। যদিও এই গোটে গোলকীয় দক্ষিণৰ সকলো দেশক অন্তৰ্ভুক্ত
কৰিব পৰা নাই, তথাপিও ইয়াৰ অন্যতম সফলতা হ'ল উন্নয়নশীল দেশসমূহক উন্নত দেশসমূহৰ সমান মঞ্চত
প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ ব্যৱস্থা।
২০। জি-২০ ৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ জি-২০ গোটে ইয়াৰ সন্মিলনসমূহৰ জৰিয়তে কিছুমান
মূল লক্ষ্য বা উদ্দেশ্য দাঙি ধৰিছে, যিবোৰ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) গোলকীয় অৰ্থনৈতিক স্থিৰতা আৰু টেকসই (বহনযোগ্য) উন্নয়ন নিশ্চিত কৰাৰ উদ্দেশ্যে
সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত নীতিগত সমন্বয় সাধন কৰা;
(খ) এনে কিছুমান আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিত্তীয় বিধান গঠন কৰা, যাৰ জৰিয়তে মুদ্ৰাস্ফীতি,
অৰ্থনৈতিক মন্দা আদি
ক্ষতিৰ পৰা ৰক্ষা পাব পাৰি আৰু ভবিষ্যৎ সংকটসমূহ সহজে মোকাবিলা কৰিব পাৰি;
(গ) এখন অধিক সাম্যভিত্তিক আৰু স্থিৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিত্তীয় ব্যৱস্থা গঢ়ি তোলাৰ বাবে
সহযোগিতা আগবঢ়োৱা।
এই উদ্দেশ্যসমূহে G-20 গোটক এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নীতি-নিৰ্ধাৰক মঞ্চ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে, যিয়ে বিশ্ব অৰ্থনীতিৰ
সহায়-সহযোগিতা, স্থিতিশীলতা আৰু সমতা নিশ্চিত কৰিবলৈ কাম কৰি আহিছে।
২১। ব্রিকছ কি?
উত্তৰঃ আধুনিক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থাৰ এটা
উল্লেখযোগ্য বৈশিষ্ট্য হৈছে কিছুমান নতুনকৈ উত্থান হোৱা অৰ্থনীতিৰ দেশসমূহে বিশ্ব
ব্যৱস্থাত গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু প্ৰভাৱশালী ভূমিকা গ্ৰহণ কৰা। এইক্ষেত্ৰত BRICS হৈছে অন্যতম এটা
গুৰুত্বপূৰ্ণ গোট।
BRICS শব্দটোৱে পাঁচখন দেশৰ নামৰ প্ৰথম আখৰ সমন্বয়ে গঠিত —
B - Brazil (ব্ৰাজিল)
R - Russia (ৰাছিয়া)
I - India (ভাৰত)
C - China (চীন)
S - South Africa (দক্ষিণ আফ্ৰিকা)
এই পাঁচখন উন্নয়নশীল তথা উদীয়মান অৰ্থনীতিৰ
ৰাষ্ট্ৰৰ সমষ্টিক BRICS বুলি কোৱা হয়। এই গোটটোৱে গোলকীয় অৰ্থনৈতিক,
ৰাজনৈতিক, আৰু কূটনৈতিক
ক্ষেত্ৰত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰি আছে।
২২। উদ্ভাসিত ক্ষমতাৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে ব্ৰিকছৰ (BRICS) বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ গোলকীকৰণৰ যুগত তৃতীয় বিশ্বৰ অন্তৰ্গত বহু
উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰে বিভিন্ন সুবিধা আৰু সুযোগ লাভ কৰিছে, যাৰ জৰিয়তে তেওঁলোকে
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতি, অর্থনীতি আৰু সামৰিক ক্ষেত্ৰতো প্ৰভাৱ বিস্তাৰ
কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। এই প্ৰভাৱশালী উদীয়মান ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত BRICS (ব্ৰাজিল, ৰাছিয়া, ভাৰত, চীন আৰু দক্ষিণ
আফ্ৰিকা) এখন গুৰুত্বপূৰ্ণ সংগঠন হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে।
BRICSৰ উপৰিও ইণ্ডোনেচিয়া,
মালয়ছিয়া, থাইলেণ্ড, মেক্সিকো আদিৰ দৰে
আন কিছুমান উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰেও ধীৰে ধীৰে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অৰ্থনীতি আৰু ৰাজনীতিত
নিজৰ শক্তিশালী উপস্থিতি স্থাপন কৰিছে। দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ ২০১০ চনত BRICSত যোগদানৰে এই
সংগঠনটোৱে অধিক সুদৃঢ় ৰূপ লাভ কৰে। যদিও এই ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত পাৰ্থক্য আছে,
তথাপিও ইসকলেই
জনসংখ্যা, সামৰিক শক্তি আৰু অৰ্থনৈতিক দিশত যথেষ্ট প্ৰভাৱশালী।
এই উদীয়মান ৰাষ্ট্ৰসমূহে একাংশ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্রক্রিয়াতো
ভাগ লবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। বিশেষকৈ পৰিৱেশ সংৰক্ষণ আৰু বৈশ্বিক বিত্তীয় সিদ্ধান্তৰ
ক্ষেত্ৰত তেওঁলোকৰ ভূমিকা বৃদ্ধি পাইছে।
BRICSৰ উত্থানৰ মূল কাৰণ আছিল আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিত্তীয়
সংস্থাসমূহ— যেনে বিশ্ববেংক বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রা নিধি (IMF)—ৰ গাঁথনি, যিবোৰ সৰ্বদা উন্নত
ৰাষ্ট্ৰবোৰৰ (বিশেষকৈ আমেৰিকা আৰু ইউৰোপ) আধিপত্যত চলি আহিছিল। এই অগণতান্ত্রিকতা
আৰু একপক্ষীয়তা প্ৰতিবাদ কৰিবলৈ BRICSৰ দৰে গোটসমূহে আগবাঢ়ি আহিছে।
২০১৪ চনত চাংঘাইত BRICS-এ New
Development Bank (NDB) গঠন কৰে, যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বিত্তীয় সহায় প্ৰদান। তাৰোপৰি,
একে বছৰত চীনৰ
নেতৃত্বত Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) গঠন কৰা হয়, যিয়ে কেৱল দক্ষিণৰ
ৰাষ্ট্ৰসমূহেই নহয়, ইউৰোপীয় ৰাষ্ট্ৰবোৰকো আকৰ্ষণ কৰে।
চীনৰ One Belt One Road (OBOR) আঁচনিয়ে বিশ্ব
আৰ্থিক পৰিসৰত নতুন গতি আনিছে, যাৰ জৰিয়তে শক্তিৰ কেণ্দ্ৰ আমেৰিকা আৰু ইউৰোপৰ
পৰা সৰি গোলকীয় দক্ষিণ বা তৃতীয় বিশ্বৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহলৈ স্থানান্তৰ হোৱা দেখা গৈছে।
এই পৰিৱর্তনশীল বৈশ্বিক পৰিস্থিতিকেই বহু
বিশ্লেষকে "Asian Century" বা "এচিয়াৰ শতিকা" বুলি আখ্যা দিয়ে।
তেওঁলোকৰ মতে, বৰ্তমান সময়ত ক্ষমতাৰ কেণ্দ্ৰান্তৰণ মূলতঃ গোলকীয় দক্ষিণৰ দিশেই
কেন্দ্ৰীভূত হৈ আছে।
২৩। বহুপাক্ষীকতাবাদ (multilateralism) হিচাপে ব্ৰিকছৰ ভূমিকা চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বহুপক্ষীকতাবাদৰ ক্ষেত্ৰত BRICS এখন উল্লেখযোগ্য আৰু
প্ৰভাৱশালী সংগঠন। এই সংগঠনটোৱে বিশ্বৰ বিভিন্ন গুৰুত্বপূৰ্ণ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাৰ সৈতে— যেনে জি-২০, বিশ্ব ব্যৱসায়
সংস্থা (WTO), ৰাষ্ট্ৰসংঘ (UNO), আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রা নিধি (IMF), আৰু বিশ্ব বেংক (WB)—ঘনিষ্ঠ সংযোগ স্থাপন
কৰিছে। এই সংযোগসমূহ মূলতঃ অর্থনৈতিক উন্নয়ন, বাণিজ্য-বিনিয়োগ, শক্তি আৰু প্রাকৃতিক
সম্পদ, বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তি-উদ্ভাৱন, সংস্কৃতি আৰু মানুহৰ মাজৰ আদান-প্ৰদানৰ দৰে
ক্ষেত্ৰত দৃশ্যমান।
BRICS য়ে বহুপক্ষীকতাবাদক আগবঢ়াবলৈ কিছু গুৰুত্বপূৰ্ণ
পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছে, যিবোৰ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে—
- নতুন বিকাশ বেংক (New Development Bank - NDB): উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ বাবে বিত্তীয় সহায়।
- আকস্মিক সংৰক্ষিত ব্যৱস্থা (Contingent Reserve Arrangement -
CRA): অৰ্থনৈতিক সংকটৰ সময়ত সদস্যৰ সহায়ৰ বাবে।
- BRICS
ব্যৱসায়িক পৰিষদ: সদস্য
ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বাণিজ্যিক ক্ষেত্ৰত সহযোগিতা।
- BRICS
শক্তি সংস্থা: শক্তি
সম্পৰ্কীয় সহযোগিতা বৃদ্ধি।
- BRICS
কৃষি গৱেষণা মঞ্চ: কৃষি আৰু খাদ্য
নিৰাপত্তা ক্ষেত্ৰত গৱেষণা আৰু উন্নয়ন।
গোলকীয় শাসন ব্যৱস্থাতো BRICS ৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ
ভূমিকাৰ প্ৰতিফলন দেখা যায়। ই বিশ্ব অর্থনৈতিক শক্তিৰ কেণ্দ্ৰান্তৰণ ঘটাইছে
আৰু পৰম্পৰাগত পশ্চিমকেন্দ্ৰিক সংস্থাসমূহক চেলেঞ্জ কৰিছে। ইয়াৰ মাধ্যমে এক অধিক
ন্যায়সংগত, সুষম আৰু অন্তর্ভুক্তিমূলক বৈশ্বিক শাসন ব্যৱস্থা গঢ়ি তোলাৰ লক্ষ্য থকা দেখা
যায়।
BRICS সৃষ্টি হোৱাৰ পৰাই বিশ্ব অৰ্থনীতিৰ ক্ষেত্ৰত এক
গম্ভীৰ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰি আহিছে। ই ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা বৃদ্ধি কৰিছে, বাণিজ্য আৰু
বিনিয়োগৰ পথ মুকলি কৰিছে আৰু বহনযোগ্য উন্নয়ন (sustainable development)ৰ ক্ষেত্ৰত
উল্লেখযোগ্য ভুমিকা পালন কৰিছে। সেয়েহে, ই বিশ্বজুৰি এক বিকল্প শক্তি ৰূপে আত্মপ্ৰকাশ
কৰিছে।
২৪। চমু টোকা লিখাঃ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (WTO)
উত্তৰঃ ১৯৮৬ চনৰ ৮ চেপ্তেম্বৰত উৰুগুৱে অনুষ্ঠিত GATT
(General Agreement on Tariffs and Trade)-ৰ অষ্টম আলোচনা চক্র 'উৰুগুৱে ৰাউণ্ড' নামে জনা যায়। এই আলোচনা চক্রটোৱে
বিশ্ব বাণিজ্য ব্যৱস্থাত গভীৰ আৰু ব্যাপক পৰিৱর্তন আনিবলৈ প্ৰয়াস কৰে। GATT
গঠনৰ পিছত
বিশ্ববাণিজ্যৰ ধাৰাত উল্লেখযোগ্য পৰিৱর্তন দেখা যায়—সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ জাতীয় আয়ত
সেৱা আৰু গৌণ খণ্ডৰ অংশ অধিক বৃদ্ধি পায়, আৰু কৃষিজাত সামগ্ৰীকতকৈ যন্ত্ৰজাত সামগ্ৰীৰ
আদান-প্ৰদান অধিক প্ৰাধান্য পায়। এই পৰিৱর্তিত বাস্তবতাৰ পটভূমিত উৰুগুৱে ৰাউণ্ডত
১৫ টা মূল বিষয়ৰ উপৰিও তলত উল্লেখ কৰা তিনিটা নতুন দিশক গুৰুত্ব সহকাৰে আলোচনাৰ
অন্তর্ভুক্ত কৰা হয়—
- বৌদ্ধিক সম্পত্তি অধিকাৰৰ বাণিজ্যিক দিশ,
- বিনিয়োগ সম্পৰ্কীয় বাণিজ্য নীতি,
- সেৱা খণ্ডৰ বাণিজ্য।
এই আলোচনা সম্পূৰ্ণ ৰূপত চূড়ান্ত হোৱালৈ প্ৰায় ৮ বছৰৰ সময় লাগিল। GATT-ৰ তৎকালীন মূখ্য
পৰিচালক আৰ্থাৰ ডানকালে উমৈহতীয়া সমৰ্থন থকা বিষয়বোৰ চিহ্নিত কৰি এখন খচৰা চূড়ান্ত
আইন প্ৰস্তুত কৰে। ১৯৯৪ চনৰ এপ্ৰিলত ১০৪ খন ৰাষ্ট্ৰে এই খচৰা চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰে, আৰু ভাৰতেও ১৯৯৪ চনৰ
৩০ ডিচেম্বৰত ইয়াত স্বাক্ষৰ কৰি চুক্তিৰ অংশীদাৰ হয়। এই চুক্তিয়ে বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (WTO)
গঠনৰ পথ প্ৰসস্ত কৰে।
কিন্তু WTO গঠনৰ পাছত বহুত ৰাষ্ট্ৰ সন্তুষ্ট নহ'ল। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাই উন্নত দেশ আৰু উন্নয়নশীল
দেশৰ মাজত, তথা নিজ নিজ গোটৰ ভিতৰতো অধিক বিবাদৰ সৃষ্টি কৰিছে। এই সংস্থাৰ ওপৰত কৰা
সমালোচনাত তলৰ দৃষ্টান্তসমূহ গুৰুত্বপূৰ্ণ—
- কৃষিজাত সামগ্ৰী সংক্রান্ত বিধিবিধানসমূহ উন্নত দেশৰ স্বাৰ্থপূৰক: WTO-ৰ নীতি উন্নত দেশক অধিক সুবিধা প্ৰদান কৰে।
- বিবাদ মীমাংসা প্ৰক্ৰিয়া শক্তিশালী পক্ষৰ পক্ষে উপযোগী: এই প্ৰক্ৰিয়া উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰায়শঃ অক্ষম।
- নিয়ম-কানুন উন্নত দেশক অধিক লাভবান কৰে: WTO-ৰ নিয়মবোৰ উন্নত দেশৰ বাবে সদায় অনুকূল হয়, বিপৰীতে
উন্নয়নশীল দেশৰ ক্ষেত্ৰত সীমাবদ্ধতা সৃষ্টি কৰে।
- নীতি-নির্ধাৰণৰ স্বায়ত্তশাসনত বাধা: WTO-এ উন্নয়নশীল
দেশসমূহৰ নিজস্ব শুল্ক নীতি, অনুদান আৰু কৌশলত হস্তক্ষেপ কৰে।
- শুল্ক আৰু অনাশুল্ক বাধাৰ পুনৰ গঠন: এই ব্যৱস্থাই
উন্নয়নশীল দেশৰ ৰপ্তানি ৰোধ কৰি, উন্নত দেশৰ পৰা আমদানিক সজল কৰি তোলে।
- ধনী দেশ অধিক লাভবান হয়: ধনী দেশৰ
ৰাজসাহাৰ্য কম থাকিলেও WTO-ৰ নীতিৰ সুবিধা লাভ কৰে, ফলস্বৰূপে উন্নয়নশীল দেশ ক্ষতিগ্রস্ত হয়।
২৫। আঞ্চলিক সংগঠন গঢ়ি তোলাৰ মুখ্য উদ্দেশ্য কি কি?
উত্তৰঃ আঞ্চলিক সংগঠন গঠন কৰাৰ কাৰণসমূহ তলত উল্লেখ কৰা
ধৰণৰ —
(ক) আৰ্থিক উন্নয়নৰ গতি বঢ়োৱা: সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত বানিজ্যিক সহায়-সহযোগৰ
জৰিয়তে সমষ্টিগত অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন নিশ্চিত কৰা।
(খ) সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক সমন্বয় আগবঢ়োৱা: অঞ্চলৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত
সামাজিক সম্প্ৰীতি, সাংস্কৃতিক আদান-প্ৰদান আৰু জন-সম্পর্ক উন্নত কৰাৰ মাধ্যমে সমাজিক প্ৰগতি সাধন
কৰা।
(গ) আঞ্চলিক শান্তি আৰু স্থায়িত্ব ৰক্ষা কৰা: ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদ আৰু আইনৰ
অনুশাসনৰ ওপৰত আধাৰিত হৈ অঞ্চলিক স্থায়িত্ব, শান্তি আৰু নিৰাপত্তা বজাই
ৰাখিবলৈ পদক্ষেপ লোৱা।
(ঘ) ৰাজনৈতিক সহযোগিতা দৃঢ় কৰা: সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত ৰাজনৈতিক বুজাবুজি,
সমঝোতা আৰু পৰস্পৰ
সহায়ত্মকতা বৃদ্ধি কৰা।
(ঙ) সাধাৰণ বিদেশ আৰু নিৰাপত্তা নীতি গঠন কৰা: সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত
একত্ৰিত বৈদেশিক নীতি আৰু অভ্যন্তৰীণ ন্যায়বিচাৰ ব্যৱস্থাৰ ক্ষেত্ৰত সহযোগিতা
স্থাপন কৰা।
(চ) সামৰিক শক্তি আৰু প্রভাৱ বঢ়োৱা: বিশ্বমঞ্চত অঞ্চলটোৰ
সংযুক্ত সামৰিক ক্ষমতা আৰু কূটনৈতিক প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰা।
এই সকলোবোৰ কাৰণৰ মূলে আছে অঞ্চলভুক্ত
ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত একতা, সহযোজিতা আৰু সমৃদ্ধিৰ লক্ষ্য।
ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰ:
১। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধি কি? আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধিৰ উদ্দেশ্যসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধি (IMF) হৈছে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ
এটা বিশেষ সংস্থা। ১৯৪৪ চনৰ ব্রেটন উদছ (Bretton Woods) সন্মিলনত গৃহীত সিদ্ধান্ত
অনুসৰি এই সংগঠনটো প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়। দ্বিতীয় মহাসমৰৰ সময়ছোৱাত যুদ্ধত জড়িত
দেশসমূহে ভিন্ন দেশৰ পৰা ঋণ লৈছিল আৰু নিজৰ সুবিধা অনুসৰি সেই ঋণ পৰিশোধ কৰিছিল।
সেই সময়ত বিভিন্ন দেশৰ মুদ্রাৰ মান বেলেগ বেলেগ আছিল, ফলত বিনিময় হাৰো একে নাছিল।
এই ব্যৱস্থাত স্থিৰতা আনি বিনিময় হাৰত অনিয়ম আৰু অস্থিতিশীলতা আঁতৰাবলৈ ইংলেণ্ড
আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই এক উমৈহতীয়া বিত্তীয় সংগঠন গঠনৰ প্ৰস্তাৱ আগবঢ়াই।
এই উদ্দেশ্যে অনুষ্ঠিত হয় ১৯৪৪ চনৰ ব্রেটন উদছ সন্মিলন, যাৰ ফলস্বৰূপ
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধি প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়।
সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে IMF-লৈ নিৰ্ধাৰিত বৰঙণি আগবঢ়াব লাগে:
- ২৫% সোণেৰে দিব লাগিব
- বাকী অংশ নিজ নিজ দেশৰ মুদ্রাৰে দিব পাৰিব
উদ্দেশ্যসমূহ:
IMF-ৰ মূল উদ্দেশ্যসমূহ হ’ল—
(ক) ধনৰ লেনদেনৰ ক্ষেত্ৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতা স্থাপন কৰা।
(খ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱসায়-বাণিজ্যৰ প্ৰসাৰণ ঘটোৱা।
(গ) সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত বিনিময় হাৰৰ স্থিৰতা ৰক্ষা কৰা।
(ঘ) বিনিময় হাৰে সৃষ্টি কৰা বাধা দূৰ কৰি বাণিজ্যত সহায় কৰা।
(ঙ) সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহক প্রয়োজনীয় ঋণ আগবঢ়োৱা।
২। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধিৰ গঠন আৰু কার্যাবলী আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধি (IMF) ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ অন্য
বিশেষ অংগসমূহৰ দৰে তিনিটা মুখ্য বিভাগেৰে গঠিত। এই বিভাগসমূহ হ’ল:
- ব’ৰ্ড অৱ গৱৰ্ণৰছ (Board of Governors): এইটো সংগঠনৰ
সৰ্বোচ্চ অংগ। প্রত্যেক সদস্য ৰাষ্ট্ৰৰ এজনকৈ প্ৰতিনিধি থাকে আৰু ভোটাধিকাৰ
থাকে। অধিক ধন আগবঢ়োৱা দেশৰ ভোটাধিকাৰ বেছিকৈ থাকে, ফলত ধনী
দেশসমূহৰ প্রাধান্য দেখা যায়। এই ব’ৰ্ডৰ সভা বছৰত এবাৰ অনুষ্ঠিত হয় আৰু
সদস্যসকল ৫ বছৰৰ কাৰণে নিযুক্ত কৰা হয়।
- পৰিচালন সঞ্চালক (Executive Directors): ই হৈছে এই
নিধিৰ দৈনন্দিন কাৰ্যপালিকা। সপ্তাহত ২-৩ বাৰ অধিবেশন অনুষ্ঠিত হয়। অধিক
বৰঙণি আগবঢ়োৱা দেশসমূহে নিজৰ নিৰ্দিষ্ট সদস্য মনোনয়ন কৰে আৰু বাকী সদস্যসকলক
ব’ৰ্ড অব গৱৰ্ণৰসেই নিৰ্বাচন কৰে।
- সঞ্চালক-প্ৰধান (Managing Director): তেওঁ
কাৰ্যপালিকাৰ চেয়াৰমেনৰ ভূমিকাত থাকে আৰু সংগঠনৰ সকলো কৰ্মচাৰী নিয়োগৰ
দায়িত্ব তেওঁৰ ওপৰতে থাকে।
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধিৰ কাৰ্যাৱলী
প্ৰথমে ব্রেটন উদছ সন্মিলনত এই নিধিৰ ৩টা মূল কাৰ্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল। সময়ৰ
পাৰিপাৰ্শ্বিকত অনুসৰি তাৰ উপৰিও বহু দায়িত্ব এই সংগঠনে পালন কৰি আহিছে। মুখ্য
কাৰ্যসমূহ হ’ল:
- বিনিময় হাৰৰ স্থিৰতা: সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মুদ্ৰাৰ বিনিময় হাৰৰ
বিষয়ে নির্দিষ্ট নীতি-নিয়ম প্ৰণয়ন কৰি স্থিৰতা আনে।
- ঋণ আগবঢ়োৱা: সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহক, বিশেষকৈ
সংকটগ্ৰস্ত দেশসমূহক, অৰ্থনৈতিক সহায় হিচাপে ঋণ আগবঢ়ায়।
- উমৈহতীয়া আলোচনাৰ মঞ্চ: মুদ্রা আৰু অর্থনৈতিক নীতিসমূহৰ বিষয়ে
আলোচনা কৰাৰ বাবে সদস্য দেশসমূহৰ মাজত সহযোগিতা গঢ়ি তোলে।
- অর্থনৈতিক সহায়: সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে ঋণ পৰিশোধ কৰিব পৰা
ব্যৱস্থা কৰিবলৈ সহায় কৰে।
উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ ক্ষেত্ৰত ভূমিকা
যদিও IMF-ত ধনী দেশসমূহৰ প্রাধান্য থাকে, তথাপিও এই সংগঠনে অনুন্নত আৰু উন্নয়নশীল
দেশসমূহলৈ কম সূতত ঋণ আগবঢ়াই তেওঁলোকৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন
কৰি আহিছে। এই ঋণৰ সহায়ত বহু দেশেই নিজৰ অৰ্থনৈতিক ভাৰসাম্য বজাই ৰাখিব পাৰিছে।
আন্তর্জাতিক বাণিজ্যৰ সম্প্ৰসাৰণ আৰু সহযোগিতাৰ ক্ষেত্ৰতো এই সংগঠনটোৱে এক
গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছে।
৩। উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত বিশ্ব বেংকৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বিশ্ব বেংকৰ স্থাপনৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল যুদ্ধ বিধ্বস্ত
ইউৰোপৰ পুনৰ গঠন আৰু অনুন্নত তথা উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন সাধন
কৰা। বিশ্ব বেংকে বিভিন্ন উন্নয়নমূলক প্রকল্পৰ বাবে পুঁজিগত সহায় আগবঢ়াই দেশসমূহক
স্থায়ী উন্নয়নৰ দিশত আগবঢ়াবলৈ সহায় কৰি আহিছে।
বিশ্ব বেংকৰ মুখ্য ভূমিকা:
(ক) উন্নয়নমূলক সহায়: উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহে বিশ্ব বেংকৰ পৰা পুঁজিৰ
সহায় লৈ কৃষি, শক্তি, পৰিবহন, উদ্যোগ, পানীযোগান আদিৰ ক্ষেত্ৰত উন্নয়নমূলক প্রকল্প ৰূপায়ণ কৰে।
(খ) সুদবিহীন বা কম সুদৰ ঋণ: বিশ্ব বেংকৰ অন্তৰ্গত আন্তর্জাতিক উন্নয়ন
সংস্থা (IDA) নিম্ন আয়ৰ দেশসমূহক সুদবিহীন বা কম সুদৰ হাৰত মধ্যকালীন আৰু দীর্ঘকালীন ঋণ
প্ৰদান কৰে।
(গ) সেক্টৰভিত্তিক সহায়: বিশ্ব বেংকে কৃষি, শক্তি, যোগাযোগ, উদ্যোগ, নগৰ উন্নয়ন আদি
ক্ষেত্ৰত প্ৰযুক্তিগত সহায়, পুঁজি আৰু নীতি গঠনসমূহত সহায় আগবঢ়ায়।
(ঘ) দূৰ্নীতি দমন: বিশ্ব বেংকে ৰাজনৈতিক দায়বদ্ধতা, সামাজিক সচেতনতা,
ব্যক্তিগত খণ্ডৰ
প্ৰতিযোগিতা, সুশাসন, আৰু ৰাজহুৱা খণ্ডৰ দক্ষতা বৃদ্ধিৰ জৰিয়তে দূৰ্নীতি হ্ৰাসত গুৰুত্ব দিয়ে।
(ঙ) স্বচ্ছতা: পুঁজিৰ সঠিক ব্যৱহাৰ নিশ্চিত কৰিবলৈ পুঁজিৰ বিতৰণ আৰু ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত
স্বচ্ছতা বৃদ্ধি কৰাৰ ওপৰত বিশ্ব বেংকে বিশেষ গুৰুত্ব দিয়ে।
(চ) ঋণ প্ৰদানৰ শর্ত: কোনো সদস্য ৰাষ্ট্ৰলৈ ঋণ আগবঢ়োৱাৰ পূৰ্বে,
বিশ্ব বেংকে সেই
ৰাষ্ট্ৰৰ ঋণ পৰিশোধ ক্ষমতা আৰু সুদ আদায়ৰ সামৰ্থ্যৰ ওপৰত মনোযোগ দিয়ে।
৪। ইউৰোপীয় সংঘ গঠন হোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সমাপ্তিৰ পাছত ইউৰোপৰ
নেতাসকলে "ইউৰোপৰ প্রশ্ন" লৈ গভীৰ চিন্তাত পৰে। তেওঁলোকে সিদ্ধান্ত লয়
যে অতীতৰ শত্রুতা পুনৰ কার্যকৰী নকৰাকৈ, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত সাকাৰাত্মকভাৱে যোগদান
কৰি এক নতুন ইউৰোপ গঠন কৰা উচিত। যুদ্ধৰ ফলত ইউৰোপৰ বহুতো ধাৰণা, ব্যৱস্থা আৰু
অৰ্থ-ব্যৱস্থা সম্পূৰ্ণৰূপে ধ্বংস হৈছিল। এই সংকটৰ প্ৰতি উত্তৰস্বৰূপে ইউৰোপীয় সংঘ
গঠন কৰা হয়।
ইয়াৰ গঠন প্ৰক্ৰিয়াৰ ধাপসমূহ হ’ল:
(ক) শীতল যুদ্ধৰ সময়ত সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজন: 1945 চনৰ পিছত শীতল যুদ্ধৰ
প্ৰভাৱত ইউৰোপীয় দেশসমূহে পৰস্পৰ সহযোগিতা আগবঢ়াবলৈ উৎসাহিত হয়। মাৰ্শ্বাল
পৰিকল্পনাৰ অধীনত আমেৰিকাই ইউৰোপৰ পুনৰ্নিমাণৰ বাবে যথেষ্ট বিত্তীয় সহায় আগবঢ়ায়।
(খ) 1948: ইউৰোপীয় আৰ্থিক সহযোগ সংগঠন (OEEC): এই সংগঠন মাৰ্শ্বাল
পৰিকল্পনাৰ মাধ্যমেৰে পশ্চিম ইউৰোপীয় দেশসমূহলৈ বিত্তীয় সহায় প্ৰেৰণৰ ব্যৱস্থা
কৰিছিল।
(গ) অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা: এই সহযোগ সংগঠনে ইউৰোপীয় দেশসমূহৰ মাজত
ব্যৱসায়-বাণিজ্য আৰু অৰ্থনৈতিক ক্ষেত্ৰত গভীৰ সহযোগিতা স্থাপন কৰাৰ সুযোগ আগবঢ়ায়।
(ঘ) 1949: ইউৰোপীয় পৰিষদ (Council of
Europe): ই ৰাজনৈতিক সহযোগিতাৰ ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ আছিল, যিয়ে ইউৰোপীয়
দেশসমূহৰ মাজত বিশ্বাস আৰু সংহতি স্থাপন কৰাত সহায় কৰে।
(ঙ) 1957: ইউৰোপীয় ইকনমিক কমিউনিটি (EEC): এই গঠনৰ মাধ্যমেৰে
ইউৰোপীয় দেশসমূহে ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক একতাৰ দিশে বৃহৎ পদক্ষেপ লৈছিল। ইয়াৰ
পিছতেই ইউৰোপীয় সংসদ গঠিত হয়, যিয়ে এই প্ৰক্ৰিয়াক ৰাজনৈতিক ৰূপ প্ৰদান কৰে।
(চ) 1992: ইউৰোপীয় সংঘৰ (European Union) স্থাপন: ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ
পতনৰ পাছত ইউৰোপীয় দেশসমূহৰ মাজত সংহতি আৰু সহযোগিতাৰ প্ৰক্ৰিয়া অধিক তৰান্বিত হয়।
ইয়াৰ ফলস্বৰূপ 1992 চনত আনুষ্ঠানিকভাৱে ইউৰোপীয় সংঘ (EU) গঠন কৰা হয়।
৫। ইউৰোপীয় সংঘই সম্মুখীন হোৱা অসুবিধাসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ যদিও ইউৰোপীয় সংঘ (European Union) বিভিন্ন দিশত যথেষ্ট
সাফল্য অৰ্জন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে, তথাপি এই সংগঠনটোৱে কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ
অসুবিধাৰো সম্মুখীন হৈছে। তলত এই অসুবিধাসমূহ আলোচনা কৰা হৈছে:
(ক) বৈদেশিক নীতি আৰু প্ৰতিৰক্ষা ক্ষেত্ৰত বৈষম্য: ইউৰোপীয় সংঘ এখন
মহাৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠন হিচাপে নিজৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ ৰাজনৈতিক, অৰ্থনৈতিক আৰু
সামাজিক বিষয়সমূহত হস্তক্ষেপ কৰিব পাৰে। কিন্তু বহুক্ষেত্ৰত সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ
নিজৰ নিজস্ব বৈদেশিক আৰু প্ৰতিৰক্ষা নীতি থাকে, যাৰ ফলত পৰস্পৰ বৈষম্যৰ
সৃষ্টি হয়।
উদাহৰণস্বৰূপ: ইংলেণ্ডৰ প্ৰধানমন্ত্রী টনি ব্লেয়াৰ ইৰাক যুদ্ধত আমেৰিকাৰ সমৰ্থন কৰিছিল,
আনহাতে জাৰ্মানী আৰু ফ্রান্স আমেৰিকাৰ এই নীতিৰ
তীব্ৰ বিৰোধিতা কৰিছিল। এই ধৰণৰ নীতি বৈষম্য ইউৰোপীয় সংঘৰ একত্ৰিক সিদ্ধান্ত
গ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত বাধা সৃষ্টি কৰে।
(খ) ইউৰো মুদ্রাৰ গ্ৰহণযোগ্যতা আৰু মতানৈক্য: ইউৰোপীয় সংঘৰ একক মুদ্রা
ইউৰো'ৰ গ্ৰহণযোগ্যতা সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত একমাত্ৰতা লাভ কৰিবলৈ ব্যৰ্থ হৈছে।
উদাহৰণস্বৰূপ: ব্ৰিটেইনৰ প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী মাৰ্গাৰেট থেচাৰ দেশখনক ইউৰোপীয়
বজাৰৰ পৰা আঁতৰুৱাই ৰাখিছিল। ডেনমাৰ্ক আৰু ছুইডেন মাষ্ট্ৰিষ্ট চুক্তি মানিবলৈ অস্বীকাৰ
কৰিছিল আৰু ইউৰো মুদ্ৰা গ্ৰহণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বাধা সৃষ্টি কৰিছিল।
এই ধৰণৰ মতানৈক্যই ইউৰোপীয় সংঘৰ বৈদেশিক নীতি,
প্ৰতিৰক্ষা আৰু
অৰ্থনৈতিক একতা গঢ়াৰ ক্ষেত্ৰত বাধা দিব পাৰে।
৬। ইউৰোপীয় ৰাষ্ট্ৰসমূহে তেওঁলোকৰ দ্বিতীয় মহাযুদ্ধৰ পিছৰ সমস্যাবোৰ কেনেদৰে সমাধান কৰিছিল? ইউৰোপীয় সংঘ গঠনৰ বাবে চলোৱা প্ৰচেষ্টাসমূহ চমুকৈ বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ ১৯৪৫ চনত দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ শেষৰ পাছত ইউৰোপৰ
অৰ্থনৈতিক গাঠনি সম্পূৰ্ণৰূপে বিধ্বস্ত হৈ পৰিছিল। বহু ইউৰোপীয় নেতা চিন্তিত হৈ
পৰিছিল যে কেনেদৰে আগৰ শত্রুতা আঁতৰাই কিছুমান নতুন নীতি আৰু নিয়মৰ মাধ্যমে
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ এক স্থিৰ আৰু একত্ৰিত ধাৰণা গঢ়ি তোলা যায়।
এই ক্ষেত্ৰত শীতল যুদ্ধ ইউৰোপৰ একতাৰ প্ৰয়াসত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। মাৰ্শাল আঁচনিৰ
অধীনত আমেৰিকাই ইউৰোপক পুনঃগঠন আৰু আৰ্থিক সহায়ৰ বাবে সহায় আগবঢ়ায়। লগতে, আমেৰিকাই পশ্চিম
ইউৰোপৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ নিৰাপত্তাৰ বাবে NATO (North Atlantic Treaty
Organization) গঠন কৰে।
গঠনমূলক পদক্ষেপসমূহ:
- 1948: ইউৰোপীয় অর্থনৈতিক সহযোগিতা সংগঠন (OEEC) গঠন কৰা হয়,
য’ত পশ্চিম ইউৰোপৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহে আৰ্থিক আৰু বাণিজ্যিক
সহযোগিতাৰ বাবে এক মঞ্চত আহে।
- 1949: ইউৰোপীয় পৰিষদ (Council of Europe) গঠন হয়,
যি ৰাজনৈতিক সহযোগিতাৰ ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ
পদক্ষেপ আছিল।
- 1951: "পেৰিচ চুক্তি"ৰ মাধ্যমে ফ্ৰান্স, পশ্চিম
জাৰ্মানী, ইটালী, বেলজিয়াম, নেদাৰলেণ্ড আৰু
লাক্সেমবার্গে মিলে ইউৰোপীয় কয়লা আৰু লো কমিউনিটি (ECSC) স্থাপন কৰে।
- 1957: "ৰোম চুক্তি"ৰ অধীনত এই দেশসমূহে ইউৰোপীয়
অর্থনৈতিক কমিউনিটি (EEC) আৰু ইউৰোপীয় আটমিক
এনার্জি কমিউনিটি (EURATOM) স্থাপন কৰে।
- 1973: ইংলেণ্ড, ডেনমাৰ্ক আৰু আয়াৰলেণ্ডে ইউৰোপীয়ান কমিউনিটিত যোগদান
কৰে।
- 1981-1986: গ্ৰীচ (1981), পটুৰ্গাল আৰু স্পেইন (1986) কমিউনিটিত
অন্তৰ্ভুক্ত হয়।
- চেহেনজেন চুক্তি (Schengen Agreement): সদস্য
ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত মুক্ত ভ্ৰমণৰ সুবিধা নিশ্চিত কৰিবলৈ এই চুক্তি গ্ৰহণ কৰা
হয়।
ইউৰোপীয় সংঘৰ প্ৰতিষ্ঠা:
1991 চনত ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ পতনৰ ফলত ইউৰোপীয় দেশসমূহৰ মাজত একতাৰ প্ৰক্ৰিয়া অধিক
তীব্ৰগতিত আগবাঢ়ে। ইয়াৰ পৰিণতিস্বৰূপ, 1992 চনৰ ৭ ফেব্ৰুৱাৰীত
‘মেচট্ৰিচ চুক্তি’ (Treaty of Maastricht) স্বাক্ষৰিত হয়, যাৰ জৰিয়তে "ইউৰোপীয় সংঘ (European
Union - EU)" প্ৰতিষ্ঠা লাভ কৰে।
৭। ইউৰোপীয় সংঘ এটা প্রধান প্রভাবশালী সংগঠনত পৰিণত কিহৰ বাবে হৈছিল?
উত্তৰঃ “ইউৰোপীয় সংঘ” (European Union – EU) স্থাপনৰ পৰাই ই এখন
উৎকৃষ্ট আৰু প্ৰভাৱশালী আঞ্চলিক সংগঠন হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে। ই আন্তর্জাতিক
ক্ষেত্ৰত অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক আৰু সামৰিক তিনিটা ক্ষেত্ৰতেই গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰি আহিছে।
তলত এই তিনিটা দিশত ইয়াৰ অগ্ৰণীত্ব বৰ্ণনা কৰা হৈছে:
(ক) অৰ্থনৈতিক ক্ষেত্ৰত ইউৰোপীয় সংঘৰ ভূমিকা:
- ২০০৫ চনত, ইউৰোপীয় সংঘই ১২ বিলিয়ন ডলাৰৰো অধিক মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন
(GDP)ৰ জৰিয়তে বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ
অৰ্থনীতি হিচাপে স্থান লাভ কৰিছিল, যি আমেৰিকাৰ
পৰা সামান্য আগত আছিল।
- ইয়াৰ আন্তর্জাতিক বেহা-বেপাৰ (trade)ৰ পৰিমাণ
আমেৰিকাতকৈ প্রায় তিনিগুণ বেছি আছিল, যিয়ে এছিয়া আৰু
আফ্ৰিকাৰ ওপৰতো গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল।
- এই অৰ্থনৈতিক সক্ষমতাই ইউৰোপীয় সংঘক আমেৰিকাৰ
প্ৰভাৱক প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা জনাবলৈ সক্ষম কৰি তোলে।
(খ) ৰাজনৈতিক আৰু কূটনৈতিক ক্ষেত্ৰত ভূমিকা:
- ইউৰোপীয় সংঘৰ দুই গুৰুত্বপূৰ্ণ সদস্য — ব্ৰিটেইন আৰু
ফ্ৰান্স — ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ নিৰাপত্তা
পৰিষদৰ স্থায়ী সদস্য।
- লগতে, EU-ৰ বহুতো দেশ অস্থায়ী সদস্য হিচাপেও নিৰাপত্তা পৰিষদত অংশ লয়, যিয়ে বিশ্ব
ৰাজনীতি আৰু কূটনৈতিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত EU-ৰ ভূমিকা দৃঢ়
কৰে।
- মানৱ অধিকাৰ, পৰিবেশ সংৰক্ষণ, আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰত EU-ৰ নীতিসমূহে
চিন আদিৰ মন্তব্য আৰু নীতিসমূহত স্পষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছে।
(গ) সামৰিক শক্তি আৰু প্ৰযুক্তিত ইউৰোপীয় সংঘ:
- সামৰিক খৰচৰ দিশত, ইউৰোপীয় সংঘ বিশ্বৰ দ্বিতীয়
শ্ৰেষ্ঠ শক্তি।
- ব্ৰিটেইন আৰু ফ্ৰান্স, দুয়োটি EU সদস্য দেশেই পৰমাণু অস্ত্ৰসম্পন্ন শক্তিশালী ৰাষ্ট্ৰ।
- মহাকাশ গৱেষণা, উন্নত যোগাযোগ প্ৰযুক্তি ইত্যাদিৰ ক্ষেত্ৰতো EU বিশ্বৰ দ্বিতীয়
বৃহত্তম উৎস হিচাপে পৰিগণিত হৈছে।
৮। জি-২০ কি? সাম্প্রতিক বিশ্বৰ প্ৰেক্ষাপটত জি-২০ ৰ গঠন আৰু ভূমিকা সম্বন্ধে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ জি-২০ বুলিলে বুজোৱা হয় ২০ খন উন্নত আৰু উদীয়মান
অৰ্থনৈতিক শক্তিৰ সমষ্টিক। ইয়াত ১৯ খন দেশ আৰু ইউৰোপীয় সংঘ অন্তৰ্ভুক্ত। এই সংগঠনৰ
মুল উদ্দেশ্য হৈছে গোলকীয় অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থা উন্নয়নৰ বাবে বিভিন্ন ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত
সমন্বয় স্থাপন কৰা। ইউৰোপীয় সংঘৰ সভাপতি আৰু ইউৰোপীয় কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ গৱৰ্ণৰে ইয়াত
প্ৰতিনিধিত্ব কৰে, আৰু বাকী ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বিত্তমন্ত্ৰী আৰু কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ গৱৰ্ণৰসকলে নিজ নিজ
ৰাষ্ট্ৰৰ হৈ অংশগ্ৰহণ কৰে।
জি-২০ৰ গঠন আৰু পটভূমিঃ ১৯৯০ দশকৰ শেষত বিশ্বজুৰি উদ্ভৱ হোৱা অৰ্থনৈতিক
সংকটই এই সংগঠনৰ প্ৰয়োজনীয়তা অনুভৱ কৰায়। সেই সংকটসমূহৰ ফলত বিশ্বৰ উন্নয়নশীল আৰু
উন্নত অর্থনীতিসমূহৰ মাজত আলোচনাৰ মঞ্চৰ অভাৱ অনুভূত হৈছিল। এই পৰিপ্ৰেক্ষিতত ১৯৯৯
চনত জি-২০ৰ গঠন আৰম্ভ হয় আৰু ২০০৮ চনৰ পৰা ইয়াৰ শীৰ্ষ বৈঠকসমূহ নিয়মিতভাৱে
অনুষ্ঠিত হৈ আহিছে।
সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহ: জি-২০ত অন্তর্ভুক্ত দেশসমূহ হৈছে – আমেৰিকা
যুক্তৰাষ্ট্ৰ, ইংলেণ্ড, জাৰ্মানী, ফ্ৰান্স, চীন, ভাৰত, জাপান, ৰাছিয়া, মেক্সিকো, দক্ষিণ আফ্ৰিকা, ব্রাজিল, ইটালী, কানাড়া, অষ্ট্ৰেলিয়া, কোৰিয়া, ইন্দোনেছিয়া, চৌডি আৰবিয়া, তুৰ্কি, আৰ্জেণ্টিনা আৰু ইউৰোপীয় সংঘ।
জি-২০ৰ মুখ্য লক্ষ্যসমূহ:
(ক) গোলকীয় অৰ্থনৈতিক স্থিতিশীলতা আৰু দীৰ্ঘস্থায়ী উন্নয়ন নিশ্চিত কৰাৰ বাবে
সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত নীতিগত সমন্বয় সাধন।
(খ) এনে বিত্তীয় কাঠামো গঢ়ি তোলা যাৰ জৰিয়তে ভবিষ্যৎ সংকটৰ প্ৰভাৱ কমাব পাৰি।
(গ) নতুন আৰু ন্যায়সংগত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিত্তীয় পৰিসৰৰ সৃষ্টি কৰা।
জি-২০ৰ প্ৰভাৱ আৰু ভূমিকা: জি-২০য়ে বিশ্ব অৰ্থনীতিত বিশেষ ভূমিকা পালন কৰি
আহিছে। ই বিশ্বৰ ৯০% ৰাষ্ট্ৰীয় উৎপাদন, ৮০% বৈদেশিক বেহা-বেপাৰ আৰু প্ৰায় ৬৬% জনসংখ্যা
প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। ২০০৮ চনৰ বিশ্বব্যাপী আৰ্থিক সংকটৰ সময়ছোৱাত জি-২০য়ে
যুগান্তকাৰী পদক্ষেপ গ্রহণ কৰি গোলকীয় অৰ্থনীতিৰ পুনৰুদ্দাৰ ঘটায়। সেয়েহে ই বিশ্বৰ
বৃহত্তম আৰু প্ৰভাৱশালী অৰ্থনৈতিক মঞ্চ হিচাপে পৰিগণিত হৈছে।
উপসংহাৰঃ জি-২০ এক বৈশ্বিক অগ্ৰণী সংগঠন, যাৰ মঞ্চত উন্নত আৰু উদীয়মান অৰ্থনীতিসমূহে
একেলগে বহি বিশ্ব অৰ্থনীতিৰ বিকাশ, সংকট নিৰসন আৰু স্বচ্ছতা বৃদ্ধিৰ বাবে একেলগে
কাম কৰি আহিছে। ই বিশ্বৰ বিত্তীয় পৰিসৰ আৰু নীতিনিৰ্ধাৰণত এখন শক্তিশালী প্লেটফৰ্ম
হিচাপে পৰিগণিত।
৯। আন্তর্জাতিক প্রেক্ষাপটত ব্ৰিকছ (BRICS)ৰ গঠন আৰু ভূমিকা সম্বন্ধে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বৰ্তমান আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থাৰ অন্যতম
বৈশিষ্ট্য হ'ল নতুনকৈ উত্থান হোৱা বহু দেশৰ বিশ্ব পৰিসৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ। এই
ক্ষেত্ৰত BRICS—যি ব্রাজিল, ৰাছিয়া, ভাৰত, চীন আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকা দেশসমূহৰ সমষ্টিগত গোট—বিশ্ব ৰাজনীতি আৰু অৰ্থনীতিত এক
গুৰুত্বপূৰ্ণ শক্তি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে।
BRICSৰ গঠন আৰু বিকাশ: প্ৰথমতে BRIC
ৰূপে ২০১০ চনৰ ২৪
ডিচেম্বৰত চীনৰ উদ্যোগত অনুষ্ঠিত হোৱা এক সন্মিলনত ব্রাজিল, ৰাছিয়া, ভাৰত আৰু চীনে
অংশগ্ৰহণ কৰে। ২০১১ চনত দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ অন্তৰ্ভুক্তিৰ পিছত এই গোট BRICS নামত পৰিচিত হয়।
দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জেকব জুমাই ২০১১ চনৰ সন্মিলনত পূৰ্ণ সদস্য হিচাপে অংশ
গ্ৰহণ কৰি এই গোটৰ বিস্তাৰ নিশ্চিত কৰে।
BRICSৰ গঠন পেছনে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছিল ৰাছিয়াৰ
ৰাষ্ট্ৰপতি ভ্লাডিমিৰ পুটিনৰ। লগতে, গৌল্ডমেন চাচ্ছ বেংকৰ এক বিশ্লেষণত উল্লেখ কৰা
হৈছিল যে এই দেশসমূহ ২০৫০ চনৰ ভিতৰত বিশ্ব অৰ্থনীতিত আধিপত্য স্থাপন কৰিব।
BRICSৰ মূল উদ্দেশ্য আৰু কাৰ্যপদ্ধতি: BRICS
ৰ সদস্য
ৰাষ্ট্ৰসমূহে প্ৰতিবছৰ বাৰ্ষিক সন্মিলন আয়োজন কৰি বিভিন্ন আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আৰু
আঞ্চলিক সমস্যা আলোচনা কৰে। উদাহৰণস্বৰূপ, ২০১১ চনত চীনৰ ছানিয়াত অনুষ্ঠিত তৃতীয় সন্মিলনত
"Broad Vision, Shared Prosperity" বিষয়টোক মূল আলোচ্য ৰূপে
গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। সেই সন্মিলনত তলত দিয়া কেইবাটাও বিষয়ত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়:
- সন্ত্রাসবাদ বিৰোধী পদক্ষেপ আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ আইনী সংস্কাৰ
- ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ নিৰাপত্তা পৰিষদৰ পুনৰ গঠন
- লিবিয়াৰ সংকটৰ সমাধান আৰু নাটো আক্ৰমণৰ নিন্দা
- আমেৰিকান ডলাৰত দিয়া ঋণৰ বিষয়ে চিন্তা
২০১২ চনৰ নতুন দিল্লীৰ চতুর্থ সন্মিলনত
"গোলকীয় সুস্থিৰতা, নিৰাপত্তা আৰু সমৃদ্ধি" বিষয়টোক মূল আলোচ্য
ৰূপে গ্ৰহণ কৰা হয়। ইয়াত ৰাষ্ট্ৰসংঘ, IMF, বিশ্ব বেংক আদি সংস্থাসমূহৰ সংস্কাৰ আৰু আফগানিস্তান, চিৰিয়া আদি সংকটৰ বিষয়ে
আলোচনা কৰা হয়।
২০২০ চনৰ সন্মিলনখন ৰাছিয়াৰ ছেইণ্ট
পিটাৰ্ছবাৰ্গত অনুষ্ঠিত হয়। ইয়াত "গোলকীয় সুস্থিৰতা, অংশীদাৰী নিৰাপত্তা আৰু
উদ্ভাৱনী বিকাশ" বিষয়টোক মূল আলোচ্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতি আৰু BRICSৰ ভূমিকা:
BRICSৰ জন্মৰ আগতে চীন, ভাৰত, ব্রাজিল আৰু দক্ষিণ
আফ্ৰিকাৰ বিশ্ব ৰাজনীতিত গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশগ্ৰহণ সীমিত আছিল। BRICSৰ মাধ্যমে এই
ৰাষ্ট্ৰকেইখনে গোলকীয় মঞ্চত সমানধৰ্মীভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। চীনে
পূৰ্বে পূৱ এছিয়াত, ভাৰতই দক্ষিণ এছিয়াত, আৰু ব্ৰাজিলে কেৱল সীমিত সময়ৰ বাবে বিশ্ব
ব্যৱস্থাত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল।
BRICSৰ এক অন্যতম লক্ষ্য হৈছে উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ
স্বাৰ্থ ৰক্ষা আৰু বিশ্ব ৰাজনীতিত সমতা আনা। এই উদ্দেশ্য পূৰণৰ বাবে ই উন্নত আৰু
উন্নয়নশীল দেশ উভয়ৰ সৈতে কৌশলগত সম্পর্ক গঢ়ি তোলে। সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে জলবায়ু
পৰিৱৰ্তন, উত্তৰ কোৰিয়া আৰু ইৰাণৰ পাৰমাণৱিক ইস্যু, হাইটিৰ সংকট, চুডানৰ বিভাজন আদিত
সক্ৰিয় ভূমিকা পালন কৰিছে।
ভাৰত, দক্ষিণ আফ্ৰিকা আৰু ব্রাজিল ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ
নিৰাপত্তা পৰিষদত স্থায়ী সদস্যভুক্তিৰ দাবী আগবঢ়াই আছে। এই তিনিটা দেশ আৰু BRICS
গোটে বিশ্ব শাসনত
অংশগ্রহণ বৃদ্ধি, অধিক ন্যায়সংগত আৰু অংশীদাৰিত্বমূলক ব্যৱস্থা গঠন আৰু উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ
ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি আহিছে।
