Chapter 2 -
বিহুবাদ্যৰ বিভিন্ন ছেও-চাপৰৰ শ্ৰেণীবিভাগ আৰু প্ৰকৃতি
অনুশীলনী প্রশ্নোত্তৰ
১। বিহুবাদ্য বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ বিহুবাদ্য বুলি ক’লে ৰঙালী বিহুৰ নৃত্য-গীতত ব্যৱহাৰ কৰা বাদ্যযন্ত্ৰসমূহক বুজায়।
২। ব’হাগ বিহু উৎসৱত ঘাইকৈ কেই প্ৰকাৰৰ নাচ পৰিৱেশন কৰা হয়?
উত্তৰঃ ব’হাগ বিহুতে ঘাইকৈ তিনি প্ৰকাৰৰ নাচ পৰিৱেশন কৰা হয়—হুঁচৰি, মুকলি বিহু আৰু গাভৰু বিহু।
৩। হুঁচৰিত পৰিৱেশন হোৱা ঢোলৰ ছেও-চাপৰসমূহক কেইটা শ্ৰেণীত বিভক্ত কৰিব পাৰি?
উত্তৰঃ হুঁচৰিত পৰিৱেশন হোৱা ঢোলৰ ছেও-চাপক চাৰি শ্ৰেণীত বিভক্ত কৰিব পাৰি—নৃত্যধর্মী ছেও, গীতিধর্মী ছেও, বাজনাধর্মী ছেও আৰু বাদ্যধর্মী ছেও।
৪। নৃত্যধৰ্মী আৰু গীতিধৰ্মী ছেও কাক বোলে? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ঢোলৰ বুলনিৰ ওপৰত বিশেষ ভংগিমাৰে হস্ত আৰু পদচালনা কৰা হয়। বহি বা ভৰিৰ খোজৰে তাল ৰাখি নচা হয় বাবে ঢিমা লয়ত বাদন কৰা হয়। এই ছেও এক নৃত্যধর্মী ছেও। যেনে—
দফা (ক):
ঘেইন/ ঘেইন/ ঘেইন/ চাক
ঘেইন/ ঘেইন/ ঘেইন/ চাক
ঘেইন/ ঘেইন/ ঘেইনচাক/ ঘেইন
চাক চাক……….. ক্রমশঃ
দফা (খ):
প্রাক উৰু…. ঘেনিচাকো ঘেন ধিন দাও
প্ৰাক উৰু…. ঘেনিচাকো ঘেন ধিন দাও….
দফা (গ):
ঘেন উৰু ঘেন চাকো
ঘেন উৰু ঘেন চাকো….
এই দফাৰ ছেৱৰ বোলনিবোৰ গীত আৰু নাচৰ ওপৰত আধাৰিত। ছেৱৰ তাল ৰক্ষা কৰি পদ-হস্ত চালনা আৰু গীত পৰিৱেশন কৰা হয়। এই দফা সত্ৰীয়া নৃত্যৰ অংকীয়া ভাওনাৰ লগত নৃত্যৰ সাদৃশ্য দেখা যায়। লয় ক্ৰমাৎ বিলম্বৰ পৰা ঊৰ্ধমুখীলৈ গতি কৰে। এই ছেও গীতিধৰ্মী শ্ৰেণীৰ।
৫। হুঁচৰিৰ ছেও-চাপৰৰ প্ৰকৃতি বুলিলে সচৰাচৰ কেইটা বৈশিষ্ট্য সততে পৰিলক্ষিত হয়?
উত্তৰঃ হুঁচৰিৰ ছেও-চাপৰত কিছুমান বিশেষ বৈশিষ্ট্য দেখা যায়—
(ক) কেৱল পুৰুষ নৃত্যশিল্পীয়ে পৰিৱেশন কৰে, সেয়ে ই মুকলি বিহুৰ পৰা বেলেগ। ছন্দবোৰ “পালচ” ৰূপে ভিন্ন ভিন্ন ঢঙত গঠিত হৈ একঘেয়ামি নহয়।
(খ) গাঁথনিৰ দিশত ছেও-চাপৰ আৱৰ্তনধৰ্মী, মুক্ত, মিশ্ৰিত আৰু সংযুক্ত ৰূপে বিস্তৃত।
(গ) লাস্যৰ প্ৰভাৱ কম, তুলনামূলকভাৱে মৃদু তাণ্ডৱৰ আভা বেছি। ৰজাক আদৰ বা দোলাত লৈ অহাৰ দৰে কার্যত বীৰ ৰসৰ ছাপ থাকে।
(ঘ) ঢিমা লয়ৰ পৰা আৰম্ভ কৰি মধ্য লয়ত সামৰণি হয়, আৰু কেৱল পুৰুষে পৰিৱেশন কৰাত তাণ্ডৱৰ গুণ বেছি প্ৰধান।
(ঙ) কিছুমান ছেও-চাপৰত সত্ৰীয়া নৃত্যৰ লগত সাদৃশ্য পোৱা যায়।
(চ) কিছুমান ছেও-চাপৰ মুকলি বিহু আৰু হুঁচৰি উভয়ত ব্যৱহৃত হয়; যেনে— দুমুনী ছেও, কাঁহী ঘূৰুৱা ছেও, মিচিং ছেও, দীঘলীয়া ছেও আদિ।
৬। চমুটোকা লিখা:
(ক) বুঢ়া ছেও।
উত্তৰঃ বুঢ়া ছেও হৈছে হুঁচৰিৰ আদি ছেও। বুঢ়া ছেৱৰ বাদনশৈলীৰ বৈশিষ্ট্য হ’ল এই ছেও পালচ পালচকৈ বজোৱা হয়। কেতিয়াবা বহি, কেতিয়াবা দুয়োখন হাত ককালত ধৰি, পালচ পৰিৱৰ্তন হ’লে আগলৈ হাউলি বাঁও ভৰি সোঁ ভৰি আগেদি জাঁপ মাৰি বৃত্তাকাৰে, সমুখলৈ, পাছলৈ, সোঁফালে, বাঁওফালে গতি কৰা হয়। বুঢ়া ছেওৰ প্ৰকৃতি মিশ্রিত। এই ছেও-চাপৰৰ কিছু অংশ তাল আশ্রয়ী বা নৃত্যধৰ্মী আৰু ছেও-চাপৰৰ পালচত কোনো কোনো অঞ্চলত লহৰী নচাও পৰিলক্ষিত হয় বাবে এই ছেৱৰ প্ৰকৃতি আংশিক গীতিধর্মী। বুঢ়া ছেও মৃদু তাণ্ডৱ ৰসৰ দিশে ধাকমান হয় আৰু ঢিমা লয়ত আৰম্ভ হৈ মধ্য লয়ত অন্ত পৰে।
বুঢ়া ছেঙৰ পালচ তলত দিয়া হ’ল-
ঘেনি চাকো চাক, ঘেনি চাকো চাক
ঘেনি চাকো তাকিঘেনা দিঘেন চাকো চাক…… ক্রমশঃ।
ঘেনি চাকো চাক, ঘেনি চাকো চাক
ঘেনি চাকো তাকিঘেনা দিঘেন চাকো চাক……
(খ) কছাৰী ছেও।
উত্তৰঃ হুঁচৰি অনুষ্ঠানৰ কছাৰী ছেও এক অত্যাৱশ্যকীয় অংগ। সাধাৰণতে নাম-পদ সামৰাৰ পাছত কছাৰী ছেও পৰিৱেশন কৰা হয়। কছাৰী ছেৱত তালক মূল উপজীব্য কৰি নৃত্য পৰিৱেশন কৰা হয়। ইয়াত গীত গোৱা নহয়, কিন্তু কছাৰী ছেৱৰ ছন্দৰ গাঁথনি অলপ জটিল। পুৰুষ নাচনিয়ে কছাৰী ছেৱৰ তালে তালে হস্ত আৰু পদ সঞ্চালন কৰে। মৃদু তাণ্ডৱ ৰস নিসৰণ হয় আৰু ঢিমা লয়ত আৰম্ভ কৰি মধ্য লয়ত সামৰণি মৰা হয়। বহুতে কছাৰী ছেওটোকে বুঢ়া ছেও বুলি ক’ব খুজিলেও প্রকৃততে তেনে ধাৰণা শুদ্ধ নহয়৷ দুয়োটা ছেৱৰে নিজা নিজা বৈশিষ্ট্য আছে। এই ছেও নৃত্যধর্মী বিভাগৰ অন্তৰ্গত।
ছেও: তাখিৰ খিতা দিযেন দাও যেনি তিঘেন দাও দাও
তাখিৰ খিতা দিঘেন দাও ঘেনি তিঘেন দাও….. ক্রমশঃ।
(ঘ) সুতুলিৰ ছেওচাপৰি আৰু প্ৰকৃতি।
উত্তৰঃ সুতুলিৰ ছেও-চাপৰ বা লহৰ মুকলি বিহু আৰু গাভৰু বিহুত ব্যৱহাৰ হোৱােটো অতীতৰ পৰাই প্রচলিত। অৱশ্যে মুকলি বিহুত সুতুলি বাদ্যক মৌলিক বাদ্য হিচাপে গণ্য কৰা নহয়৷ তথাপি সুতুলিৰ ছেও বা বোল মুকলি বিহুত বজোৱা হয়৷ আনহাতে গাভৰু বিহু নৃত্যানুষ্ঠানত সুতুলি বাদ্যক মৌলিক বাদ্য হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
সুতুলি বাদ্যৰ বোলনি বিন্ধা তিনিটা বা চাৰিটা হোৱাৰ বাবে ছেও-চাপৰ বাদনৰ দ্বাৰা সকলো স্বৰৰ বোলনি সুতুলিত বোলাব নোৱাৰি। গতিকে সুতুলিৰ ছেও-চাপৰৰ শ্ৰেণী বিভাজনো কৰিব নোৱাৰি।সুতুলিৰ ছেও-চাপৰ বা সুৰৰ লহৰ কোনো এটা বিশেষ বিহুগীতৰ আধাৰত বজোৱা হয়। প্রথমে সেই বিশেষ গীতটো কন্ঠস্থ কৰি লোৱা হয় আৰু সেই গীতটো সুতুলিত বজাবলৈ চেষ্টা কৰা হয়। সুতুলিৰ স্বৰধ্বনি ওঁঠৰ সুহুৰিৰ দৰে। সচৰাচৰ এটা সুতুলিৰ ছেও বা বুলনিৰ স্বৰধ্বনি বিহুতলিবোৰত এনেদৰে প্ৰায়ে শুনা যায়—“ল-ল-ল-ল/ লতি/ তিল-ল/ ল-ল-ল-ল লতি/ তি-ল/ ল-ল-ল-ল–ল….”। সুতুলিৰ এই বোলটো বাদন কৰোঁতে ঢোলৰ গিতখিতি গিতখিত গিতখিতি বোল সাধাৰণতে বজোৱা হয়, কিন্তু গাভৰু বিহুত টকাৰ টক্ টক টক্ টক্ ধ্বনিৰে তাল ৰক্ষা কৰা হয়। সুতুলিৰ বুলনিৰ শেষত যিকোনো নাচনী ছেও বজাব পাৰি৷ মুকলি বিহু বা গাভৰু বিহুৰ নৃত্যানুষ্ঠানত সুতুলি সাধাৰণতে মধ্যম লয়ত বজোৱা হয়।
