'অঙ্কীয়া নাটৰ ৰস-বিচাৰ'

১। 'অংকীয়া নাটৰ ৰস বিচাৰ' পাঠটোৰ লিখক কোন?


উত্তৰঃ ডঃ সত্যেন্দ্রনাথ শর্মা।


২। স্থায়ীভাৱৰ ভাগবোৰ কি কি?


উত্তৰঃ স্থায়ীভাব তিনি প্ৰকাৰৰ—  (ক) বিভাব, (খ) অনুভাব, (গ) সঞ্চাৰী ভাব।


৩। 'কৃষ্ণৰতি' মানে কি?

উত্তৰঃ “কৃষ্ণৰতি” অৰ্থ হৈছে প্ৰিয় বস্তুৰ প্ৰতি মানৱ মনৰ সহজ অনুৰাগ বা ভক্তি। বৈষ্ণৱ বা ভক্তৰ বাবে সকলোতকৈ প্ৰিয় বস্তু হৈছে ভগৱান কৃষ্ণ; সেয়ে কৃষ্ণ বা ঈশ্বৰৰ প্ৰতি অন্তৰঙ্গ ভক্তি, শ্ৰদ্ধা আৰু সেৱা ‘কৃষ্ণৰতি’ বুলি কোৱা হয়।

৪। সঞ্চাৰী ভাব কাক বোলে?


উত্তৰঃ যিবোৰ স্থায়ীভাবে ক্ষণে ক্ষণে মনত অহা-যোৱা কৰে, কিন্তু স্থায়ী নহয় তেনে ভাবকে সঞ্চাৰী ভাব বুলি কোৱা হয়।


৫। ভৰতমুনিৰ মতে ৰস কেই প্ৰকাৰৰ?


উত্তৰ : ৰস আঠ প্ৰকাৰৰ।


৬। আঠ প্ৰকাৰৰ ৰস কি কি?


উত্তৰঃ শৃঙ্গাৰ, হাস্য, কৰুণ, বীৰ, ভয়ানক, অদ্ভূত, ৰৌদ্র, বীভৎস।


৭। পাঁচ প্ৰকাৰৰ ভক্তিৰস কি কি?


উত্তৰঃ শান্ত ভক্তিৰস, বৎসল্য ভক্তিৰস, দাস্য ভক্তিৰস, সধ্য ভক্তিৰস, আৰু শৃঙ্গাৰ ভক্তিৰস।



চমু প্রশ্নোত্তৰ


১। সত্যেন্দ্রনাথ শর্মাদেৱৰ চমু পৰিচয় (পুনৰ্লিখিত উত্তৰ)

উত্তৰঃ ড° সত্যেন্দ্রনাথ শর্মাদেৱে ১৯১৭ চনত জন্ম গ্ৰহণ কৰে। কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা অসমীয়া ভাষাত স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰী লাভ কৰাৰ পিছত ১৯৪২ চনত তেওঁ কটন কলেজত অসমীয়া বিভাগৰ অধ্যাপক হিচাপে কৰ্মজীৱন আৰম্ভ কৰে। ১৯৪৯ চনত গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অসমীয়া বিভাগত যোগ দিয়াৰ পিছত শেষ পৰ্যন্ত আধুনিক ভাৰতীয় ভাষা বিভাগত ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ অধ্যাপক হিচাপে কাৰ্য নিৰ্বাহ কৰি অৱসৰ লয়।         আজীৱন শিক্ষা-সংক্রান্ত কামত সম্পৃক্ত থাকি শর্মাদেৱে প্ৰায় সত্তৰখন গ্ৰন্থ ৰচনা কৰে। তেওঁ অসম সাহিত্য সভাৰ সভাপতিৰ দায়িত্বো পালন কৰিছে। অসমীয়া ভাষাৰ অগ্ৰণী সমালোচক আৰু সাহিত্যতত্ত্ববিদ হিচাপে তেওঁৰ বিশেষ স্থান আছে। তেওঁৰ উল্লেখযোগ্য কৃতিসমূহৰ ভিতৰত অসমীয়া সাহিত্যৰ ইতিবৃত্ত (পিছত শীৰ্ষক সলনি হৈ “অসমীয়াসাহিত্যৰ সমীক্ষাত্মক ইতিবৃত্ত”), অসমীয়া নাট্য সাহিত্য, অসমীয়া কাহিনী কাব্যৰ প্ৰবাহ, অসমীয়া উপন্যাসৰ ভূমিকা, অসমীয়া উপন্যাসৰ গতিধাৰা আৰু সাহিত্যৰ আভাষ প্রধান।         ‘Neo-Vaishnavite Movement and Satra Institution of Assam’ শীৰ্ষক গবেষণা গ্ৰন্থখন অসমৰ সামাজিক-ইতিহাস অধ্যয়নলৈ এটা মূল্যবান দলিল হিচাপে গণ্য। লগতে তেওঁ ‘Epics and Purana’ নামৰ এটা ইংৰাজী গ্ৰন্থো ৰচনা কৰে। সম্পাদনা-কর্মত আত্মনিয়োগ কৰি তেওঁ বহু মূল্যবান কিতাপ প্ৰকাশ কৰি অসমীয়া সাহিত্যভঁড়াল সমৃদ্ধ কৰি যায়।


২। অঙ্কীয়া নাটৰ ৰস-বিচাৰত শৃঙ্গাৰ ৰসৰ ব্যাখ্যা।

উত্তৰঃ অঙ্কীয়া নাটত শৃঙ্গাৰ ৰসৰ উপস্থিতি থাকিলেও ইয়াক লৌকিক নায়ক-নায়িকাৰ প্ৰেমৰ দৰে বুজা নাযায়। ‘কেলিগোপাল’, ‘পাৰিজাতহৰণ’, ‘ৰুক্মিণীহৰণ’ আদি নাটত বতি ভাব থাকিলেও সেই অনুভৱৰ লক্ষ্য দেহগত আনন্দ নহয়, ভক্তিৰস জাগৰণ। এই নাটসমূহৰ মুল লক্ষ্য ৰস-উপভোগ নহয়, ঈশ্বৰত ভক্তি আৰু অনুৰাগ সৃজন।         গৌড়ীয় বৈষ্ণৱ আলঙ্কাৰিকসকলে গোপীসকলৰ কৃষ্ণ-প্ৰেমক অলৌকিক ৰূপত ব্যাখ্যা কৰিছে। তেওঁলোকৰ মতে, ঈশ্বৰ আৰু গোপীসকলৰ সম্পৰ্ক কোনো ইন্দ্ৰিয়সুখভিত্তিক কামনাৰ ফল নহয়, ই এক আত্মিক নিবেদন আৰু আধ্যাত্মিক সঁপা।              আধুনিক নাট্যতত্ত্বত শৃঙ্গাৰ ৰসৰ দুটা দিশ পাই যায়—সম্ভোগ আৰু বিপ্রলম্ভ। কিন্তু বৈষ্ণৱ ধৰ্মত যি অনুৰাগ ঈশ্বৰক কেন্দ্ৰ কৰি জন্ম লয় তাক ‘শৃঙ্গাৰাত্মক ভক্তিৰস’ বুলি কোৱা হৈছে। গোপীসকলে কৃষ্ণক ‘জগতস্বামী’ হিচাপে মানে, সেয়ে তেওঁলোকৰ অনুৰাগ দেহজ বাসনা নহয়, এক আত্মিক সমৰ্পণ।         মহাপুৰুষ শংকৰদেৱে ৰাসলীলা বৰ্ণনা কৰোঁতে কয়—“ঔশৃঙ্গাৰ ৰসে যাৰ আছে বতি, আকে শুনি হৌক নিৰ্মল মতি।” ইয়াৰ দ্বাৰা তেওঁ স্পষ্ট কৰে যে অঙ্কীয়া নাটত শৃঙ্গাৰ ৰস থাকিলেও সেই ৰস পৱিত্ৰ আৰু ভক্তি-প্ৰবণ। ইয়াত কামনা নহয়, সচ্চৰিত্ৰ অনুভৱৰ জ্যোতি প্ৰকাশ পায়।         সেয়ে, অঙ্কীয়া নাটত থকা শৃঙ্গাৰক লৌকিক ৰূপত নহয়, অলৌকিক, পবিত্ৰ আৰু আধ্যাত্মিক ৰূপত গ্ৰহণ কৰা হয়। এই বিশেষ ব্যাখ্যাই অঙ্কীয়া নাটকক সাধাৰণ নাটকৰ পৰা সম্পূৰ্ণ পৃথক স্বতন্ত্রতা প্ৰদান কৰিছে।


৩। ‘কেলিগোপাল’ বা ‘ৰুক্মিণীহৰণ’ত শৃঙ্গাৰ ৰস থাকিলেও কিয় ই সাধাৰণ শৃঙ্গাৰ নাট নহয়?

উত্তৰঃ ‘কেলিগোপাল’, ‘ৰুক্মিণীহৰণ’ আদি অঙ্কীয়া নাটত শৃঙ্গাৰ ৰসৰ আভাস পেলাই থৈ দিলেও, এই নাটসমূহক লৌকিক শৃঙ্গাৰ-নাট বুলি কোৱা নাযায়। ইয়াৰ প্রধান কাৰণ হ'ল—এই নাটবোৰত নায়ক-নায়িকাৰ দেহভিত্তিক প্রেম নহয়, ঈশ্বৰক কেন্দ্ৰ কৰি জন্ম লোৱা আধ্যাত্মিক অনুৰাগৰ বৰ্ণনা।         আলঙ্কাৰিক মতে শৃঙ্গাৰ ৰস মানে যুৱক-যুৱতীৰ ইন্দ্ৰিয়প্ৰসূত ৰতি। কিন্তু অঙ্কীয়া নাটত গোপীসকলৰ কৃষ্ণ প্ৰতি অনুৰাগ, বা ৰুক্মিণীৰ কৃষ্ণদৰ্শন-বাসনা—এইসকল কোনো দেহজ কামনা নহয়। গোপীসকলে কৃষ্ণক ‘সৰ্বেশ্বৰ’ বুলি মানে, আৰু ৰুক্মিণীয়ে তেওঁৰূপে নাৰায়ণক ধাৰণা কৰে। সেয়েহে এই অনুৰাগ আত্মিক আৰু পবিত্ৰ—লৌকিক আনন্দ লাভৰ লক্ষ্যই ইয়াত নাই।         শংকৰদেৱে নিজেই কয়—“শৃঙ্গাৰ ৰসে যাৰ আছে ৰতি, আকে শুনি হৌক নির্মল মতি।” বুজাই দিছে যে, শৃঙ্গাৰ দেখা দিলেও ই ভক্তিৰ পথে মনক নিয়োজিত কৰিবলৈ ব্যৱহৃত। দৰ্শকৰ মন পৱিত্ৰ কৰি ঈশ্বৰ-ভক্তিলৈ লৈ যোৱাই ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য।         সেয়ে, এই নাটসমূহত শৃঙ্গাৰ ৰস থাকিলেও সেই ৰস লৌকিক নহয়; ই অলৌকিক, ভক্তিমূলক আৰু ঈশ্বৰ-অনুৰাগত ভিজা। ইয়াৰ ফলত ‘কেলিগোপাল’ বা ‘ৰুক্মিণীহৰণ’ক সাধাৰণ শৃঙ্গাৰ নাট বুলি গণ্য কৰা অসম্ভব—এইবোৰ শৃঙ্গাৰাত্মক ভক্তিৰ নাট।


৪। ‘দাস্য-ভক্তিৰস’ কি আৰু অঙ্কীয়া নাটত ইয়াৰ প্ৰকাশ কেনেকৈ হয়?


উত্তৰঃ ‘দাস্য-ভক্তিৰস’ হৈছে ভক্তিৰ এটা বিশেষ ৰূপ, য’ত ভক্তে ঈশ্বৰক স্বামী বা প্ৰভু বুলি মানি নিজকে দাস হিচাপে আত্মসমৰ্পণ কৰে। ইয়াৰ মূল স্থায়ী ভাৱ হ’ল “সেৱাৰ মানসিকতা”। ভক্ত ঈশ্বৰৰ মাহাত্ম্য, কৃপাশক্তি আৰু ভক্তবৎসল স্বভাৱৰ প্ৰতি গভীৰ নম্রতা আৰু আস্থাৰে নিজৰ অস্তিত্ব সঁপিয়াই দিয়ে।         অঙ্কীয়া নাটত দাস্য-ভক্তিৰস বেলেগ বেলেগ ৰূপে প্ৰকাশ পায়। কৃষ্ণক কেন্দ্ৰ কৰি যি চৰিত্ৰসমূহ দৰ্শিত হয়—যেনে গোপী, নাৰদ, উদ্ধৱ বা ভক্ত-নাৰায়ণ—তেওঁলোকৰ স্বভাৱ, ভাষা আৰু আচৰণত সম্পূর্ণ নম্রতা আৰু আত্মসৰ্পণ দেখা যায়। নাটত ভক্তসকল কৃষ্ণক সৰ্বশক্তিমান স্বৰূপে বন্দনা কৰে আৰু তেওঁৰ আদেশক একান্ত ভক্তিভাৱে গ্ৰহণ কৰে।         এই ৰস নাটৰ সংলাপ, স্তব, গীত আৰু প্ৰাৰ্থনাৰ জৰিয়তে প্ৰকাশ পায়। ভক্ত-পাত্ৰসকলৰ মুখেৰে ঈশ্বৰৰ প্ৰতি নিৰ্ভৰতা, আনুগত্য আৰু অনুৰাগ দেখুওৱা হয়। কীৰ্তনঘোষা আৰু অঙ্কীয়া নাটৰ বহু অংশত দাস্য-ভাৱ ভক্তিৰ অভিজ্ঞতা সৃষ্টি কৰে, য’ত ভক্তিৰস প্রেম, নম্রতা আৰু সেবাৰ সৈতে একেলগে মিশ্রিত হয়।         সেয়ে, অঙ্কীয়া নাটত দাস্য-ভক্তিৰস কেবল সংলাপত নহয়, ভক্ত-পাত্ৰৰ চরিত্ৰ, গীত, আচৰণ আৰু ঈশ্বৰ-বন্দনাৰ মাধ্যমে দৰ্শকৰ অন্তৰত আত্মনিবেদনমূলক অনুৰাগ জাগ্ৰত কৰি তোলে।




Type by- Pankaj Saikia