অসমীয়া সাহিত্যৰ চানেকী, ১ম খণ্ডঃ 'কৰতি মন্ত্ৰ'
১। বৰকৰতী পুথিক আন কি নামত জনা যায়?
উত্তৰঃ বৰকৰতী পুথিক 'তেৰখনীয়া বৰকৰতী' নামেও জনা যায়।
২। বায়ু কৰতী মন্ত্ৰ কোন পুথিৰ অংশ?
উত্তৰঃ বায়ু কৰতী মন্ত্ৰ হৈছে বৰকৰতী পুথিৰ অন্তৰ্গত এক ধৰণৰ কৰতী মন্ত্র।
৩। কৰতী মন্ত্ৰৰ কিছু উদাহৰণ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ কৰতী মন্ত্ৰৰ উদাহৰণসমূহ হৈছে-বায়ু কৰতী, চক্ৰ কৰতী, জল কৰতী, গু কৰতী, ৰাম কৰতী, মুখভঙা মন্ত্র ইত্যাদি।
৪। 'ওভোটা বেদ' বুলিলে কি বুজায়?
উত্তৰঃ বেদৰ বাহিৰত থকা, মূলতঃ জৰা-ফুকা আদিৰ কাৰণে ৰচিত সাহিত্যক 'ওভোটা বেদ' বুলি কোৱা হয়।
৫। বায়ুকৰতী মন্ত্ৰত কিমানটা বাণৰ উল্লেখ আছে?
উত্তৰঃ বায়ুকৰতী মন্ত্ৰত ছু টা বাণৰ কথা উল্লেখ পোৱা যায়।
৬। গায়ত্রী মন্ত্রত কোন দেৱতাৰ স্তুতি কৰা হয়?
উত্তৰঃ গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ যোগেদি সূর্য দেৱতাক স্তুতি কৰা হয়।
৭। শংকৰাচাৰ্যৰ মৃত্যু সঁচাকৈ মন্ত্ৰৰ ফল আছিল নে?
উত্তৰঃ এক কিম্বদন্তী মতে, কামৰূপৰ অভিনৱ গুপ্তে তান্ত্রিক অভিচাৰে শংকৰাচাৰ্যৰ মৃত্যু ঘটাইছিল।
৮। কামৰূপ পীঠক কোন তন্ত্রত সর্বশ্রেষ্ঠ বুলি আখ্যা দিয়া হৈছে?
উত্তৰ: মহানীলতন্ত্ৰত কামৰূপ পীঠক সর্বশ্রেষ্ঠ পীঠ বুলি আখ্যা দিয়া হৈছে।
৯। 'হংস' বা 'অজপা' মন্ত্ৰৰ উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰঃ হংস বা অজপা মন্ত্রে শ্বাস-প্রশ্বাসৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰি চিৎশক্তি বিকাশৰ মাধ্যমে আত্মসিদ্ধিৰ পথ দেখুৱায়।
১০। 'মহাশক্তি' নামত কোন উপাদান বুজোৱা হয়?
উত্তৰ: শক্তিক শব্দ-নাদৰূপে চিন্তা কৰি মহাশক্তি হিচাপে গণ্য কৰা হয়।
১১। গায়ত্রী মন্ত্ৰৰ আদিত কিহৰ উচ্চাৰণ হয়?
উত্তৰঃ গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ আৰম্ভণিতে সাধাৰণতে "ও" বা "প্রণর” উচ্চাৰণ কৰা হয়।
১২। কিছুমান মন্ত্রত অবাচ্য শব্দৰ ব্যৱহাৰ কিয় দেখা যায়?
উত্তৰঃ বিশেষভাৱে সাপৰ বিষজৰা আৰু প্রেমলীলা ভিত্তিক মন্ত্রত অনুভবজনিত বা গোপন কাৰণতে অবাচ্য শব্দ ব্যৱহৃত হৈছে।
১৩। মন্ত্র সাহিত্য কিয় সাহিত্যিকভাবে গুৰুত্বপূর্ণ বুলি ধৰা হয়?
উত্তৰ: অলংকাৰ, ছান্দস, জতুৱা ঠাঁচ, কাব্যিক শব্দরূপে গঠিত হোৱাতেই মন্ত্র সাহিত সাহিত্যিকভাবে বিশেষ স্থান লাভ কৰিছে।
১৪। 'কৰতী মন্ত্ৰ'ৰ উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰ: কৰতী মন্ত্র মূলতঃ কুমন্ত্ৰৰ প্ৰভাৱ নিৰসন, ৰোগ-বিপদ দূৰ কৰা আর অপদেবতাৰ বাধা আঁতৰাবলৈ ব্যৱহৃত হয়।
চমু প্ৰশ্ন উত্তৰঃ
১। কামৰূপ অঞ্চলত তন্ত্র-মন্ত্ৰৰ প্ৰচলনৰ ইতিহাসৰ ওপৰত আলোকপাত কৰা।
উত্তৰঃ কামৰূপ অঞ্চল প্ৰাচীনকালৰ পৰা ভাৰতবৰ্ষৰ তন্ত্র-মন্ত্ৰ, অভিচাৰ আৰু গুপ্তসাধনাৰ অন্যতম মুখ্য কেন্দ্ৰ হিচাপে খ্যাত। বিশেষকৈ কামাখ্যা মন্দিৰক কেন্দ্ৰ কৰি এই অঞ্চল "তান্ত্রিক শক্তিৰ পীঠস্থান" ৰূপে পৰিগণিত। ইয়াত নানা অলৌকিক সাধনা, যাদু-মন্ত্ৰ আৰু গোপন ধৰ্মীয় অনুশীলনৰ বিকাশ হৈছিল।
ইতিহাস-পুরাণত উল্লেখ আছে যে, কামৰূপত বহু তান্ত্রিক পণ্ডিত উদ্ভৱ হৈছিল। শংকৰাচাৰ্যৰ দিগ্বিজয় কাহিনীত অভিনৱ গুপ্ত নামৰ এজন শাক্ত পণ্ডিয়ে অভিচাৰ মন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰি তেওঁৰ মৃত্যুৰ আয়োজন কৰিছিল বুলি কিম্বদন্তী আছে। শিখ ধৰ্মগ্ৰন্থতও বৰ্ণিত হৈছে যে গুৰু নানকৰ শিষ্য এজনক কামৰূপীয়া মায়াবিনীয়ে যাদুমন্ত্ৰৰে পৰাস্ত কৰিছিল।
মুছলমান ঐতিহাসিকসকলৰ দলিলতও কামৰূপৰ তান্ত্রিক প্ৰভাৱৰ উল্লেখ পোৱা যায়। আলমগীৰ নামা, বাহাৰিস্তান-ই-ঘায়বী, বাবৰনামা আদি গ্রন্থত কামৰূপত মন্ত্র, অভিচাৰ আৰু যাদুবিদ্যাৰ বিশেষ প্রাধান্যৰ কথা বৰ্ণিত। কিছুমান বিবৰণত কোৱা হৈছে যে কামৰূপলৈ যোৱা বিদেশীসকলে বহু সময়তে উভতি আহিব নোৱাৰিলে, কাৰণ তেওঁলোকে কামৰূপীয়া যাদু-মন্ত্ৰৰ প্ৰভাৱত পৰিছিল।
এই অঞ্চলত ৰচিত যোগিনীতন্ত্র, কামৰত্নতন্ত্র, কালিকাপুৰাণ আদি গ্রন্থত কামৰূপৰ তান্ত্রিক সাধনা আৰু পীঠসাধনাৰ বিস্তৃত তথ্য পোৱা যায়। বিশেষকৈ ষটকর্ম—শান্তি, বশ্য, স্তম্ভন, বিদ্বেষণ, উচ্চাটন আৰু মাৰণ—কামৰূপীয়া তান্ত্রিক সাধনাৰ মুখ্য অঙ্গ হিচাপে বিকশিত হৈছিল।
সাৰাংশত, কামৰূপ অঞ্চলত তন্ত্র-মন্ত্ৰৰ প্রচলন কেৱল ধর্মীয় সাধনা নহয়, ই সামাজিক-সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য, বৌদ্ধিক ইতিহাস আৰু আধ্যাত্মিক অধ্যয়নৰ এক বিশেষ অধ্যায়। এই প্ৰচলনে ভাৰতীয় তান্ত্রিক সাধনাৰ ইতিহাসত কামৰূপক এক অনন্য স্থানত প্রতিষ্ঠা কৰিছে।
২। অথর্ববেদৰ প্ৰভাৱ মন্ত্ৰ সাহিত্যত কেনেকৈ দেখা যায়?
উত্তৰঃ অথর্ববেদ চাৰিটা বেদৰ ভিতৰত অন্যতম, যি মূলত চিকিৎসা, অপদেবতা-প্রতিকাৰ, দুঃস্বপ্ন নিৰসন, ৰোগ-নিয়ন্ত্ৰণ, বিষ প্ৰতিকাৰ আদি বিষয়ৰে সম্পৃক্ত। অসমীয়া মন্ত্ৰ সাহিত্যত এই অথর্ববেদীয় প্ৰভাৱ স্পষ্টভাবে লক্ষ্য কৰা যায়।
অসমীয়া মন্ত্রপুথিসমূহ—বিশেষকৈ কৰতী, সৰ্বঢাক, বায়ু কৰতী, অবতীপুথি আদি—অথর্ববেদৰ বিষয়বস্তুৰে সমৃদ্ধ। উদাহৰণস্বৰূপ, সর্পবিষ প্ৰতিকাৰ, শৰীৰৰ ৰোগ নিৰাময়, শত্রু বিনাশ, নাৰী বশীকৰণ আদি মন্ত্রসমূহে অথর্ববেদীয় ধারণা প্ৰকাশ কৰে।
কিছুমান পুথিত স্পষ্টকৈ উল্লেখ আছে—"অথর্ববেদৰ আদ্য কৰতি কহে"—যাৰ দ্বাৰা এই মন্ত্রপুথিসমূহৰ মূল উৎসবিন্দু হিচাপে অথর্ববেদক চিনাক্ত কৰা হয়। ইয়াৰ পৰা বুজা যায় যে অসমীয়া মন্ত্র সাহিত্য ঐতিহ্যগতভাৱে অথর্ববেদীয় উপাদানৰ আধাৰত গঢ় লৈ উঠিছিল।
অথর্ববেদৰ প্ৰভাৱত সৃষ্টি হোৱা মন্ত্ৰসমূহে ধৰ্মীয় উদ্দেশ্যৰ লগতে চিকিৎসা, ৰক্ষা আৰু আধ্যাত্মিক সাধনাৰ ক্ষেত্ৰতো ব্যৱহৃত হৈছিল। বিশেষকৈ অব্রাহ্মণ বেজসকলে এই মন্ত্রসমূহ ব্যৱহাৰ কৰি সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় প্ৰয়োজন পূৰণ কৰিছিল।
সেয়েহে, অসমীয়া মন্ত্র সাহিত্য হৈছে অথর্ববেদীয় চিন্তা, ধৰ্মীয়তা আৰু আধ্যাত্মিক ব্যৱহাৰৰ এক সমন্বিত প্ৰতিচ্ছবি, যি লোকজ-সংস্কৃতি আৰু পৰম্পৰাগত শিক্ষা দুয়োকে ধাৰণ কৰিছে।
৩। বায়ুকৰতী মন্ত্ৰপুথিৰ সাহিত্যিক আৰু লোকসাংস্কৃতিক মূল্য আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ‘বায়ুকৰতী মন্ত্ৰপুথি’ অসমীয়া মন্ত্ৰসাহিত্যৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ নিদৰ্শন, যি সাহিত্যিক সৌন্দৰ্য আৰু লোকসাংস্কৃতিক মূল্যৰ দিশত এক বিশেষ স্থান অধিকাৰ কৰিছে। ইয়াত মুঠ ৩৬৩টা বাণ বা মন্ত্ৰ সন্নিৱিষ্ট, যিবোৰ প্ৰাচীন কালত বেজ, তান্ত্ৰিক সাধক আৰু চিকিৎসা অভিচাৰত ব্যাপকভাৱে ব্যৱহাৰ হৈছিল।
সাহিত্যিক দিশত, এই মন্ত্ৰবোৰত এক বিশেষ কাব্যিক গুণ লক্ষ্য কৰা যায়। অন্তমিল, অনুপ্ৰাস, পুনৰুক্তি, অলংকাৰ আৰু জতুৱা ঠাঁচে ইয়াক কাব্যময় ৰূপ প্ৰদান কৰিছে। মন্ত্রবোৰ সৰল ছান্দস কবিতা নহয় যদিও, ধ্বনিৰ ছন্দ, ধ্ৰুৱ ধ্বনিৰ পুনৰাবৃত্তি আৰু ৰহস্যময় শব্দ ব্যৱহাৰে এক প্ৰচণ্ড প্ৰভাৱ সৃষ্টিৰ লগতে সাহিত্যিক সৌন্দৰ্যও উজ্জ্বল কৰিছে।
লোকসাংস্কৃতিক দিশত, বায়ুকৰতী মন্ত্ৰপুথি অসমীয়া গাঁও-গৃহৰ জীৱন, বিশ্বাস, আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু ধৰ্মীয় প্ৰথাৰ এক প্ৰামাণ্য দলিল। ইয়াত একেদৰে ব্রহ্মা, বিষ্ণু, শিব আদি দেৱতাৰ নামৰ লগতে ভূত-প্ৰেত, যক্ষ-যক্ষিনী, খেতৰ-খেতৰী আদি অপদেৱতাৰ উল্লেখো পোৱা যায়। ইয়াৰ দ্বাৰা সমাজৰ ভিতৰত থকা ভয়, বিশ্বাস, কুসংস্কাৰ আৰু আশা-আকাঙ্ক্ষাবোৰ প্ৰকট হয়।
এই মন্ত্ৰবোৰ ৰোগ-ব্যাধি নিৰাময়, অপদ্ৰব্য প্ৰতিকাৰ, শত্রুৰ বিনাশ, যশ-সম্ভ্রম লাভ আদি কাৰণে ব্যৱহৃত হৈছিল। ফলত, ই তৎকালীন সমাজৰ মানুহৰ জীৱনদৰ্শন, আস্থা আৰু কামনাৰ এক প্ৰতিফলন ৰূপে দাঙি ধৰে।
সাৰাংশত, ‘বায়ুকৰতী মন্ত্ৰপুথি’ কেৱল মন্ত্ৰসাহিত্যৰ নহয়, অসমীয়াৰ গদ্য সাহিত্য আৰু লোকবিশ্বাসৰ ইতিহাসতও এক মূল্যবান দস্তাবেজ হিচাপে গণ্য কৰা যায়।
৪। মন্ত্র সাহিত্যত কামাখ্যা মন্দিৰৰ ভূমিকা কি আছিল?
উত্তৰঃ কামাখ্যা মন্দিৰ অসমীয়া মন্ত্ৰ সাহিত্যৰ ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান অধিকার কৰি আছে। ই অসমৰ প্ৰাচীন তান্ত্ৰিক সাধনা, গুপ্ত মন্ত্ৰচৰ্চা, অভিচাৰ আৰু ইন্দ্ৰজাল বিদ্যাৰ প্ৰধান কেন্দ্র হিচাপে পৰিচিত। এই মন্দিৰক কেন্দ্ৰ কৰি কামৰূপ অঞ্চল কেৱল ভাৰতবর্ষত নহয়, বিদেশতো খ্যাতি লাভ কৰিছিল।
মন্ত্ৰ সাহিত্যত কামাখ্যা গোঁসানীক শক্তিদেৱী আৰু সিদ্ধিৰ আধাৰ হিচাপে স্তুতি কৰা হৈছে। বহু মন্ত্ৰত সিদ্ধি লাভৰ বাবে "সিদ্ধ গুৰুৰ পাৱা ৰক্ষা কৰা কামাখ্যা মাৰ" বুলি প্ৰাৰ্থনা কৰা দেখা যায়। ইয়াৰ দ্বাৰা কামাখ্যা মন্দিৰৰ সৈতে গুপ্ত সাধনাৰ গভীৰ সম্পৰ্ক স্পষ্ট হয়।
বিশেষকৈ, কামাখ্যা শক্তিপূজাৰ মূল পীঠ। বায়ুকৰতী, সৰ্বঢাক, বজালী বিষালী আদি মন্ত্ৰপুথিত কামাখ্যাৰ নাম উদ্ধৃত হোৱাটো এই মন্দিৰৰ মাহাত্ম্যক অধিক দৃঢ় কৰে। যোগিনীতন্ত্রতো কামৰূপক “গুহ্য তীৰ্থ” বুলি আৰু কামাখ্যাক “মহাপীঠ” বুলি অভিহিত কৰা হৈছে।
সাৰাংশত, কামাখ্যা মন্দিৰ মাত্ৰ এটা ধৰ্মীয় স্থান নহয়, ই অসমীয়াৰ মন্ত্র সাহিত্যৰ আধ্যাত্মিক উৎস আৰু তান্ত্রিক সাধনাৰ আধাৰ হিচাপে বিশেষ পৰিচিত।
Type by-Pankaj Saikia
