Chapter 5                                विदा सादरीकरण : विभाजित वर्तुळ काढणे         


1. प्रश्न: सार्वजनिक क्षेत्रातील उद्योगांची मालकी कोणा कडे असते?

उत्तर: सार्वजनिक क्षेत्रातील उद्योगांची मालकी केंद्र किंवा राज्य शासनाकडे असते.


2. प्रश्न: भारत हेवी इलेक्ट्रिकल लिमिटेड (BHEL) कोणत्या क्षेत्राचे उदाहरण आहे?

उत्तर: सार्वजनिक क्षेत्राचे.


3. प्रश्न: खाजगी क्षेत्रातील उद्योगांची मालकी कोणा कडे असते?

उत्तर: व्यक्ती, भागीदारी गट किंवा खाजगी संस्थांकडे.


4. प्रश्न: TISCO कोणत्या क्षेत्राचे उदाहरण आहे?

उत्तर: खाजगी क्षेत्राचे.


5. प्रश्न: संयुक्त क्षेत्रातील उद्योग कोण चालवतात?

उत्तर: सरकार आणि खाजगी संस्था मिळून चालवतात.


6. प्रश्न: महाराष्ट्र नॅचरल गॅस लिमिटेड (MNGL) कोणत्या क्षेत्रात येते?

उत्तर: संयुक्त क्षेत्रात.


7. प्रश्न: सहकारी क्षेत्रातील उद्योग कशावर चालतात?

उत्तर: अनेक लोकांच्या गटाने उभारलेल्या रकमेद्वारे व सहकारी तत्वावर.


8. प्रश्न: अमुल (AMUL) कोणत्या क्षेत्राचे उदाहरण आहे?

उत्तर: सहकारी क्षेत्राचे.


9. प्रश्न: बहुराष्ट्रीय उद्योग म्हणजे काय?

उत्तर: जेव्हा उद्योग एका देशापुरते मर्यादित न राहता अनेक देशांत विस्तारतात तेव्हा त्यांना बहुराष्ट्रीय उद्योग म्हणतात.


10. प्रश्न: हिंदुस्तान लिव्हर निगमचे मुख्यालय कुठे आहे?

उत्तर: लंडन, युनायटेड किंगडम मध्ये.


11. प्रश्न: ONGC चे मुख्यालय कुठे आहे?

उत्तर: देहराडून (भारत).


12. प्रश्न: बहुराष्ट्रीय उद्योग स्थापनेमागील दोन कारणे सांगा.

उत्तर: स्वस्त मजूर उपलब्धता व बाजारपेठेची उपलब्धता.


13. प्रश्न: खाजगी क्षेत्रातील उत्पादनातील नफा कोणा कडे असतो?

उत्तर: उद्योगाच्या मालकाकडे.


14. प्रश्न: दुग्धोत्पादन कोणत्या क्षेत्रात मोडते?

उत्तर: सहकारी क्षेत्रात.


15. प्रश्न: उद्योगांचे वर्गीकरण कोणत्या घटकांवर होते?

उत्तर: भांडवल गुंतवणूक, मालकी, कच्च्या मालाचे स्रोत, उत्पादनाचे स्वरूप.


16. प्रश्न: सार्वजनिक क्षेत्रातील उद्योगांविषयी थोडक्यात लिहा.

उत्तर: सार्वजनिक क्षेत्रातील उद्योगांची मालकी केंद्र किंवा राज्य शासनाची असते. या उद्योगांत सर्व गुंतवणूक आणि उत्पादनाचे विपणन सरकार करते. उदा. भारत हेवी इलेक्ट्रिकल लिमिटेड (BHEL), ओएनजीसी.


17. प्रश्न: खाजगी क्षेत्राचे उद्योग कसे असतात?

उत्तर: खाजगी क्षेत्रातील उद्योगांची मालकी व्यक्ती, भागीदारी गट किंवा खाजगी कंपनीकडे असते. भांडवल गुंतवणूक आणि नफा हा मालकाचा असतो. उदा. TISCO, रिलायन्स.


18. प्रश्न: संयुक्त क्षेत्राचे उद्योग स्पष्ट करा.

उत्तर: संयुक्त क्षेत्र हे सरकार व खाजगी संस्था यांच्या संयुक्त सहभागाने चालतात. गुंतवणूक व नफा सहभागाच्या प्रमाणावर वाटला जातो. उदा. महाराष्ट्र नॅचरल गॅस लिमिटेड (MNGL), मारुती उद्योग.


19. प्रश्न: सहकारी क्षेत्राचे उद्योग कसे चालतात?

उत्तर: सहकारी क्षेत्रात अनेक लोकांच्या गटाने जमा केलेल्या रकमेतून उद्योग चालतो. नफा-तोटा सदस्यांमध्ये वाटला जातो. उदा. अमुल, वारणा सहकारी साखर कारखाना.


20. प्रश्न: बहुराष्ट्रीय उद्योगांचे वैशिष्ट्ये लिहा.

उत्तर: बहुराष्ट्रीय उद्योग अनेक देशांमध्ये कार्य करतात. त्यांचे मुख्यालय एका देशात असते पण शाखा अनेक देशांत असतात. स्वस्त मजूर, बाजारपेठ, तांत्रिक कुशलता यामुळे ते स्थापन होतात. उदा. HUL, कोका-कोला.


21. प्रश्न: उद्योग स्थापनेसाठी भौगोलिक प्रदेश का महत्त्वाचा असतो?

उत्तर: कारण कच्चा माल, मजूर, वाहतूक, वीज, पाणी आणि बाजारपेठ यांची उपलब्धता भौगोलिक प्रदेशावर अवलंबून असते.


22. प्रश्न: उद्योगांचे वर्गीकरण "भांडवल गुंतवणूक" या आधारावर कसे होते?

उत्तर: कुटीर उद्योग, लघु/मध्यम उद्योग आणि मोठे उद्योग असे.


23. प्रश्न: कुटीर उद्योग म्हणजे काय?

उत्तर: घरगुती स्तरावर हाताने चालणारे लहान उद्योग म्हणजे कुटीर उद्योग. उदा. हातमाग, मातीची भांडी.


24. प्रश्न: मोठे उद्योगांची वैशिष्ट्ये सांगा.

उत्तर: मोठ्या प्रमाणावर भांडवल गुंतवणूक, यंत्रसामग्री व मोठ्या प्रमाणात उत्पादन ही त्यांची वैशिष्ट्ये आहेत. उदा. पोलाद उद्योग.


25. प्रश्न: कृषी आधारित उद्योग कोणते?

उत्तर: शेतीवर आधारित कच्च्या मालापासून चालणारे उद्योग. उदा. साखर उद्योग, कापड उद्योग.


26. प्रश्न: खनिजांवर आधारित उद्योगाचे उदाहरण द्या.

उत्तर: पोलाद उद्योग, अॅल्युमिनियम उद्योग.


27. प्रश्न: "सागराधारित उद्योग" म्हणजे काय?

उत्तर: समुद्रातून मिळणाऱ्या संसाधनांवर आधारित उद्योग. उदा. मासेमारी, मीठ उद्योग.


28. प्रश्न: पूरक उद्योग म्हणजे काय?

उत्तर: मोठ्या उद्योगांना आवश्यक भाग तयार करणारे छोटे उद्योग पूरक उद्योग म्हणतात. उदा. मोटारगाड्यांचे भाग बनविणारे उद्योग.


29. प्रश्न: जर तुम्हाला उद्योग स्थापन करायचा असेल तर कोणत्या बाबी लक्षात घ्याल?

उत्तर: कच्च्या मालाची उपलब्धता, वीज-पाणी, मजूर, वाहतूक, बाजारपेठ व उत्पादन खर्च कमी होईल अशी जागा.


30. प्रश्न: उद्योग स्थापनेचे महत्त्वाचे घटक लिहा.

उत्तर: कच्चा माल, मजूर, वीज-पाणी, वाहतूक, भांडवल, तंत्रज्ञान व बाजारपेठ.

Answer by Dimpee Bora