Chapter 1 युरोपातील प्रबोधन आणि विज्ञानाचा विकास
1. प्र. भारतात रेल्वे वापरात आल्यानंतर कोणाचा माल खेडोपाडी पोहोचू लागला?
उ. युरोपीय राष्ट्रांचा माल.
2. प्र. इंग्लंडच्या आर्थिक धोरणामुळे भारतात काय झाले?
उ. भारताचे आर्थिक शोषण झाले.
3. प्र. युरोपात औद्योगिक क्रांती प्रथम कुठे झाली?
उ. इंग्लंडमध्ये.
4. प्र. इ.स. १४४० मध्ये छापखाना कोणी सुरू केला?
उ. गुटेनबर्ग.
5. प्र. इ.स. १६०९ मध्ये दुर्बीण कोणी सुधारित केली?
उ. गॅलिलिओ.
6. प्र. आफ्रिकेला वळसा घालणारा पहिला दर्यावर्दी कोण होता?
उ. बार्थोलोम्यु डायस.
7. प्र. जॉन के याचा शोध कोणता?
उ. धावता घोटा (Flying Shuttle).
8. प्र. स्पिनिंग म्युलचा शोध कोणी लावला?
उ. सॅम्युएल क्रॉम्प्टन.
9. प्र. यंत्रमागाचा शोध कोणी लावला?
उ. एडमंड कार्टराईट.
10. प्र. स्टीम इंजिन सुधारित कोणी केले?
उ. जेम्स वॅट.
11. प्र. आधुनिक विज्ञानाचा जनक कोण?
उ. गॅलिलिओ.
12. प्र. सूर्याकेंद्रित सौरमालेची संकल्पना कोणी मांडली?
उ. कोपर्निकस.
13. प्र. वराहमिहीर यांनी कोणता ग्रंथ लिहिला?
उ. बृहत्संहिता.
14. प्र. आर्थिक राष्ट्रवाद म्हणजे काय?
उ. आपल्या राष्ट्राच्या आर्थिक विकासाला प्राधान्य देणे व प्रतिस्पर्धी राष्ट्राच्या व्यापारावर निर्बंध घालणे.
15. प्र. औद्योगिक क्रांतीतून काय निर्माण झाले?
उ. अतिरिक्त उत्पादन.
16. प्र. आर्थिक राष्ट्रवादात कोणत्या गोष्टींचा समावेश होता?
उ. आयात-निर्यातीवर बंदी घालणे, इतर राष्ट्रांच्या मालावर जकात लावणे, परदेशात वसाहती स्थापन करणे, स्पर्धकांविरुद्ध युद्ध करणे इ.
17. प्र. अतिरिक्त उत्पादनामुळे आर्थिक राष्ट्रवादाला कसे बळ मिळाले?
उ. औद्योगिक क्रांतीतून निर्माण झालेल्या अतिरिक्त उत्पादनासाठी नवे बाजारपेठा व कच्च्या मालाची केंद्रे शोधण्याची गरज निर्माण झाली. त्यामुळे आर्थिक राष्ट्रवाद वाढला.
18. प्र. साम्राज्यवाद का वाढला?
उ. टोकाचा राष्ट्रवाद, औद्योगिकरण, वंशश्रेष्ठत्वाच्या कल्पना आणि आक्रमक प्रवृत्तीमुळे.
19. प्र. औद्योगिक क्रांतीने साम्राज्यवादाला कसे बळ दिले?
उ. उत्पादन वाढल्यामुळे बाजारपेठा शोधणे, कच्चा माल मिळवणे व वसाहतींवर नियंत्रण ठेवणे आवश्यक झाले.
20. प्र. औद्योगिक क्रांतीच्या काळात इंग्लंडसह कोणकोणते देश वसाहती विस्तारात पुढे आले?
उ. इंग्लंड, फ्रान्स, बेल्जियम, जर्मनी.
21. प्र. औद्योगिक क्रांतीमुळे भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर काय परिणाम झाला?
उ. भारत कच्चा माल पुरवणारा देश आणि युरोपीय वस्तूंचा बाजार बनला. आर्थिक शोषण झाले.
22. प्र. औद्योगिक क्रांतीतून निर्माण झालेल्या आर्थिक चक्राचे टप्पे लिहा.
उ. (१) नवा बाजार शोधणे (२) कच्च्या मालाचा पुरवठा (३) गुंतवणूकदारांना आकर्षित करणे (४) वसाहतींचे शोषण.
23. प्र. साम्राज्यवादामागील कारणे कोणती?
उ. औद्योगिक क्रांती, आर्थिक राष्ट्रवाद, अतिरिक्त उत्पादन, राष्ट्रवाद, वंशश्रेष्ठत्वाच्या कल्पना, आक्रमक प्रवृत्ती.
24. प्र. गुटेनबर्गचे योगदान काय?
उ. त्याने इ.स. १४४० मध्ये छापखाना सुरू केला, त्यामुळे ज्ञानाचा प्रसार सोपा झाला.
25. प्र. गॅलिलिओचे योगदान काय?
उ. त्याने दुर्बीण सुधारली, आधुनिक विज्ञानाची पायाभरणी केली व त्याला "आधुनिक विज्ञानाचा जनक" म्हटले जाते.
26. प्र. कोपर्निकसने काय प्रतिपादन केले?
उ. सौरमाला ही सूर्याकेंद्रित आहे, पृथ्वी सूर्याभोवती फिरते.
27. प्र. बार्थोलोम्यु डायसने कोणती कामगिरी केली?
उ. त्याने आफ्रिकेला वळसा घालून सागरी मार्ग उघडला.
28. प्र. वसाहती स्थापन करण्यामागे युरोपियन राष्ट्रांची मुख्य उद्दिष्टे कोणती होती?
उ. बाजारपेठा मिळवणे, कच्च्या मालाचा पुरवठा सुनिश्चित करणे, आर्थिक गुंतवणुकीचे रक्षण करणे.
29. प्र. औद्योगिक क्रांतीनंतर भारतात कोणती परिस्थिती निर्माण झाली?
उ. भारत इंग्लंडच्या उद्योगांसाठी बाजारपेठ बनला, रेल्वेचा वापर माल पोहोचवण्यासाठी केला गेला, भारतीय उद्योग-हस्तकला मागे पडली.
30. प्र. आर्थिक राष्ट्रवाद व साम्राज्यवाद यांचा परस्परसंबंध स्पष्ट करा.
उ. आर्थिक राष्ट्रवादामुळे स्पर्धकांना मागे टाकण्यासाठी वसाहती स्थापन करण्याची चढाओढ सुरू झाली. औद्योगिक क्रांतीमुळे निर्माण झालेल्या अतिरिक्त उत्पादनाला बाजारपेठा शोधण्यासाठी साम्राज्यवाद वाढला.
Answer by Dimpee Bora
