Chapter 4 कळते कसे?
१. प्रश्न: बुद्धिवादाने कोणत्या प्रकारच्या सत्याची शक्यता मांडली?
उत्तर: बुद्धिवादाने निश्चित आणि निःसंशय सत्याची शक्यता मांडली.
२. प्रश्न: गणिती आणि तार्किक सत्ये आपल्याला जगाबद्दल काय सांगतात?
उत्तर: गणिती व तार्किक सत्ये ही निश्चित असली तरी ती आपल्याला बाह्य जगाबद्दल काहीच सांगत नाहीत.
३. प्रश्न: बाह्य जगाचे ज्ञान कोणत्या साधनातून मिळते असे अनुभववादी मानतात?
उत्तर: बाह्य जगाचे ज्ञान अनुभवातून मिळते असे अनुभववादी मानतात.
४. प्रश्न: अनुभववादाचा विकास कोणत्या तत्त्वज्ञानाकडे घेऊन गेला?
उत्तर: अनुभववादाचा विकास संशयवादाकडे घेऊन गेला.
५. प्रश्न: घूमने अनुभवजन्य ज्ञानाबद्दल काय प्रतिपादन केले?
उत्तर: घूमने म्हटले की अनुभवजन्य ज्ञान अनिवार्य सत्य नसून ते फक्त संभाव्यच असते.
६. प्रश्न: अनुभववाद आणि बुद्धिवाद या दोन्ही विचारांमुळे कोणता पेच निर्माण झाला?
उत्तर: बुद्धिने मिळणारे ज्ञान निश्चित असते पण बाह्य जगाशी अनुरूप असेल याची खात्री नाही, आणि अनुभवातून मिळणारे ज्ञान कधीही निश्चित नसते — असा पेच निर्माण झाला.
७. प्रश्न: या पेचाला प्रतिसाद म्हणून कोणते तत्त्वज्ञान उदयास आले?
उत्तर: इमॅन्युएल कांटचे चिकित्सक तत्त्वज्ञान उदयास आले.
८. प्रश्न: कांटनुसार ज्ञाननिर्मिती कोणत्या दोन घटकांवर आधारित आहे?
उत्तर: ज्ञाननिर्मिती बुद्धी आणि अनुभव यांच्या योग्य सांगडीवर आधारित आहे.
९. प्रश्न: ज्ञानाला आकार कोण पुरविते?
उत्तर: ज्ञानाला आकार बुद्धी पुरविते.
१०. प्रश्न: ज्ञानाला आशय कोण पुरविते?
उत्तर: ज्ञानाला आशय अनुभव पुरवितो.
११. प्रश्न: कांटनुसार फक्त इंद्रियसंवेदना ज्ञान निर्माण करू शकतात का?
उत्तर: नाही, फक्त इंद्रियसंवेदना ज्ञान निर्माण करू शकत नाहीत.
१२. प्रश्न: कांटनुसार बुद्धी अनुभवापलीकडे काय करू शकत नाही?
उत्तर: बुद्धी अनुभवापलीकडे जाऊन अनुभवातीत विश्व जाणून घेऊ शकत नाही.
१३. प्रश्न: कांटचे ज्ञानप्रक्रियेचे विश्लेषण कोणत्या आधुनिक शास्त्राशी जवळचे आहे?
उत्तर: मेंदू-विज्ञानातील आधुनिक संशोधनाशी जवळचे आहे.
१४. प्रश्न: विज्ञान कोणत्या प्रकारच्या सत्याचा शोध घेते?
उत्तर: विज्ञान वस्तुनिष्ठ आणि पडताळता येणाऱ्या सत्याचा शोध घेते.
१५. प्रश्न: विज्ञानातील ज्ञान ही प्रक्रिया वैयक्तिक असते की सामूहिक?
उत्तर: विज्ञानातील ज्ञान ही सामूहिक प्रक्रिया असते.
१६. प्रश्न: व्यक्तीला केवळ इंद्रियांच्या साहाय्याने अणुचे वर्तन समजते का?
उत्तर: नाही, अणुचे वर्तन समजण्यासाठी साधनांचा वापर करावा लागतो.
१७. प्रश्न: व्यक्तीच्या आकलनाच्या मर्यादा ओलांडण्यासाठी काय उपयुक्त ठरले?
उत्तर: सामूहिक आकलन व वैज्ञानिक साधनांचा वापर उपयुक्त ठरला.
१८. प्रश्न: शरीरविज्ञान आणि मेंदूविज्ञान संवेदनांचा अभ्यास कसा करतात?
उत्तर: प्रयोग आणि उपकरणांच्या माध्यमातून संवेदनांची ग्रहण प्रक्रिया व शरीरांतर्गत हालचाली समजावून सांगतात.
१९. प्रश्न: जैविकविज्ञानाला कोणत्या शास्त्राचे कोंदण असते?
उत्तर: जैविकविज्ञानाला भौतिकविज्ञानाचे कोंदण असते.
२०. प्रश्न: भौतिकविज्ञानानुसार ज्ञानाची प्रक्रिया कोणत्या घटकांवर अवलंबून असते?
उत्तर: सूक्ष्म कणांवर (फोटॉन, वायुकण, वस्तुकण) अवलंबून असते.
२१. प्रश्न: आपल्याला दिसण्यासाठी कोणते सूक्ष्म कण कारणीभूत असतात?
उत्तर: फोटॉन.
२२. प्रश्न: आपल्याला ऐकू येण्यासाठी कोणते कण कारणीभूत असतात?
उत्तर: वायुकण.
२३. प्रश्न: वास समजण्यासाठी कोणते कण कारणीभूत असतात?
उत्तर: सूक्ष्म वस्तुकण.
२४. प्रश्न: चव व तापमान समजण्यासाठी काय कारणीभूत असते?
उत्तर: सूक्ष्म कण व त्यांचे स्पर्शजन्य प्रभाव.
२५. प्रश्न: सूक्ष्मकण मूळ स्वरूपात आपल्यापर्यंत का पोहोचत नाहीत?
उत्तर: कारण वाटेत काही गायब होतात तर काहींचे स्वरूप बदलते.
२६. प्रश्न: बाह्य परिस्थितीच्या 'यथार्थ दर्शनाचा दावा' का अवैज्ञानिक मानला जातो?
उत्तर: कारण सूक्ष्मकण बदलून येतात, त्यामुळे मूळ स्वरूपाचे यथार्थ दर्शन होत नाही.
२७. प्रश्न: विज्ञानातील ज्ञानाची प्रक्रिया कोणत्या दोन स्तरांवर घडते?
उत्तर: व्यक्तीगत आकलन आणि सामूहिक (वैज्ञानिक) आकलन या दोन स्तरांवर.
२८. प्रश्न: तत्त्वज्ञांच्या काळात ज्ञानप्रक्रियेच्या अभ्यासासाठी कोणती साधने नव्हती?
उत्तर: आधुनिक विज्ञानाची साधने उपलब्ध नव्हती.
२९. प्रश्न: विज्ञानातील मोजमाप करताना कोणती काळजी घेतली जाते?
उत्तर: मोजमापांचे प्रमाणीकरण करून अचूकता राखली जाते.
३०. प्रश्न: तत्त्वज्ञान आणि विज्ञान या दोन्हींचे अंतिम उद्दिष्ट काय आहे?
उत्तर: ज्ञान कसे होते याचा शोध घेणे आणि त्याचे स्पष्टीकरण देणे.
Answer by Dimpee Bora
