Chapter- 3 कीर्ती कठीवाचा दृष्टान्त
१. म्हाइंभट कोण होते?
उत्तर: म्हाइंभट हे तेराव्या शतकातील मराठीतील पहिले चरित्रकार मानले जातात. ते महानुभाव पंथाचे प्रवर्तक होते आणि महात्मा चक्रधरांचे निष्ठावान अनुयायी होते. त्यांनी आपल्या गुरुंचे जीवनकार्य जतन करण्यासाठी महत्वाची साहित्यनिर्मिती केली.
२. म्हाइंभटांनी ‘लीळाचरित्र’ का लिहिले?
उत्तर: चक्रधर स्वामी महाराष्ट्रभर प्रवास करत असताना अनेक आठवणी आणि घटना लोक सांगत असत. त्या सर्व आठवणी अनुववांकडून त्यांनी संकलित केल्या. या आठवणी नोंदवून चक्रधरांच्या आध्यात्मिक कार्याचे अमूल्य वर्णन जतन करण्यासाठी म्हाइंभटांनी ‘लीळाचरित्र’ लिहिले.
३. ‘गोविंदप्रभूचरित्र’ कोणी लिहिले?
उत्तर: ‘गोविंदप्रभूचरित्र’ हा ग्रंथसुद्धा म्हाइंभटांनी लिहिला असून तो महानुभाव पंथातील महत्त्वाच्या गुरूंपैकी एक असलेल्या गोविंदप्रभूंच्या कार्याचे चरित्रात्मक वर्णन आहे.
४. ‘लीळाचरित्र’ कोणत्या पंथाशी संबंधित आहे?
उत्तर: हा ग्रंथ महानुभाव पंथाचा मूळ तत्त्वज्ञान, गुरूचरित्र आणि समाजजीवन प्रतिबिंबित करणारा अत्यंत महत्वाचा ग्रंथ आहे. त्यामुळे तो महानुभाव पंथाशी संबंधित आहे.
५. ‘कीर्ती कठीयाचा दृष्टान्त’ कोण सांगतो?
उत्तर: हा दृष्टान्त चक्रधर स्वामी सांगतात, जेणेकरून भक्तांना विकारांचे स्वरूप आणि अहंकाराचे दुष्परिणाम समजावेत.
६. स्वामी जीवाबद्दल कोणते तत्त्व स्पष्ट करतात?
उत्तर: स्वामी सांगतात की या जगात कोणताही जीव विकारांपासून पूर्णपणे वेगळा राहू शकत नाही. मनुष्य कितीही सात्त्विक किंवा वैरागी असला तरी त्याच्यात काही ना काही विकार दिसतात.
७. कोणत्याही कार्याचा अभिमान कोणता विकार मानला जातो?
उत्तर: एखाद्या कार्याचे किंवा व्रताचे यश झाल्यावर अभिमान धरणे हा अहंकाराचा विकार आहे. अहंकारामुळे खऱ्या आध्यात्मिक प्रगतीमध्ये अडथळा निर्माण होतो.
८. डोमग्राणी गोसावी कोणते काम करत होते?
उत्तर: डोमग्राणी गोसावी उभ्याचे मातीचे काम करत होते. ते भक्तीभावाने आणि प्रामाणिकपणे आपले काम पूर्ण करत होते.
९. भक्ती जनांचा कोणता व्यापार होऊ नये असे म्हटले आहे?
उत्तर: प्रस्तुत उताऱ्यात सांगितले आहे की भक्तीला व्यापाराचे स्वरूप येऊ नये. भक्ती ही निष्काम असावी; लाभ, कीर्ती किंवा पैशासाठी केली जाणारी भक्ती खोटी ठरते.
१०. नाथोबा नागदेवाला काय विचारतात?
उत्तर: नाथोबा नागदेवाला विचारतात की “तू काही का करत नाहीस?” कारण नागदेव काहीही काम करत नव्हता.
११. नागदेवा स्वतःबद्दल काय म्हणतो?
उत्तर: नागदेव स्वतःला वैरागी म्हणतो. त्याला वाटत होते की वैराग्य म्हणजे कोणतेही काम न करणे.
१२. सर्वज्ञ वैराग्याबद्दल काय सांगतात?
उत्तर: सर्वज्ञ म्हणतात की वैराग्य मिरवणे, म्हणजे वैरागी असल्याचा दिखावा करणे, हा देखील एक विकार आहे. कारण खरे वैराग्य नम्रतेत असते, दिखाव्यात नाही.
१३. सर्वज्ञ जीवाबद्दल काय सांगतात?
उत्तर: सर्वज्ञ स्पष्ट करतात की जीव कधीही विकारांपासून पूर्णपणे मुक्त होऊ शकत नाही. त्यामुळे नागदेवही त्याला अपवाद नाही.
१४. दृष्टान्तातील कठीवा कोण होता?
उत्तर: कठीवा एक सेवक होता जो भोगस्थानाची स्वच्छता, सेवा व देखरेख मनापासून करीत असे.
१५. कठीवा कोणते काम करीत असे?
उत्तर: तो झाडलोट करीत असे, सडा स्वच्छ ठेवत असे आणि विधीस्थळ सुश्रुषेने व्यवस्थापित करत असे.
१६. इतरांनी कठीव्याचे कौतुक कसे केले?
उत्तर: लोक म्हणत, “कठीया उत्तम काम करतो, चांगले करतो,” अशा प्रकारे त्याचे कौतुक केले.
१७. कौतुकानंतर कठीव्याच्या वर्तनात काय बदल झाला?
उत्तर: कौतुकामुळे त्याचा अहंकार वाढला. तो काम करण्याऐवजी हातावर हात ठेवून बसू लागला.
१८. कठीव्याने काम का थांबवले?
उत्तर: कौतुकामुळे त्याला वाटले की लोक त्याचे आदर करतीलच, मग परिश्रम करण्याची गरज उरली नाही. त्यामुळे अहंकारामुळे त्याने काम करणे सोडले.
१९. देवतांनी कठीव्याला काय फळ दिले नाही?
उत्तर: त्याच्या सेवाभावाचा अभाव पाहून देवतांनी त्याला आध्यात्मिक किंवा सेवाभावाचे फळ दिले नाही.
२०. कठीव्याला कोणते फळ मिळाले?
उत्तर: त्याला फक्त कीर्तीचे, म्हणजे नावाचे फळ मिळाले; त्याच्या सेवेमुळे मिळणारे खरे फळ मिळाले नाही.
२१. दृष्टान्तातून काय संदेश मिळतो?
उत्तर: यातून संदेश मिळतो की कामाचे यश मिळाल्यावरही विनम्र राहणे महत्त्वाचे आहे. अहंकारामुळे आध्यात्मिक प्रगती आणि कार्याचे खरे फळ मिळत नाही.
२२. नागदेवाने स्वतःबद्दल कोणती चुकीची समजूत केली होती?
उत्तर: त्याला वाटत होते की तो वैरागी आहे आणि म्हणून त्याने कोणतेही काम करायला नको.
२३. सर्वज्ञाने नागदेवाला निर्विकाराबद्दल काय सांगितले?
उत्तर: सर्वज्ञ म्हणतात की निर्विकार कोणीच नसतो. प्रत्येकामध्ये काही विकार असतात, मग नागदेवही त्यातून सुटणार नाही.
२४. कीर्ती कठीव्याचे उदाहरण कोणत्या विकाराकडे लक्ष वेधते?
उत्तर: हे उदाहरण कीर्तीची लालसा, अहंकार आणि आत्मतुष्टी या विकारांकडे लक्ष वेधते.
२५. कठीव्याच्या कामावर देवता का खूष झाल्या नाहीत?
उत्तर: कारण त्याच्यातील सेवाभाव नष्ट झाला होता. त्याचे काम केवळ कीर्ती मिळवण्यासाठी झाले होते.
२६. जीवनात नम्रतेचे महत्त्व कोणत्या घटनेत दिसते?
उत्तर: जेव्हा कठीवाने कौतुकानंतर आपली नम्रता गमावली, तेव्हा त्याच्या आधीच्या सेवाभावाचा नाश झाला. यावरून नम्रता टिकवणे किती महत्वाचे आहे हे कळते.
२७. चक्रधर स्वामींनी हा दृष्टान्त कोणाला आणि का सांगितला?
उत्तर: हा दृष्टान्त नागदेवाला सांगितला, कारण तो स्वतःला वैरागी समजून काम करण्याचे टाळत होता. त्याचा अहंकार दूर करण्यासाठी हा कथा सांगितली.
२८. “दीसवडीचा दीसवडी हात हात चढत्री” याचा अर्थ काय?
उत्तर: याचा अर्थ कठीवा दिवसभर हातावर हात ठेवून बसू लागला व काम करण्याचे बंद केले.
२९. नागदेवाला विकारांबाबत कोण जागृत करतो?
उत्तर: सर्वज्ञ त्याला सांगतात की कोणीही विकारांपासून मुक्त नाही. त्यामुळे त्याने आपल्या विकारांवर लक्ष दिले पाहिजे.
३०. या उताऱ्यातून कोणते सद्गुण शिकायला मिळतात?
उत्तर: नम्रता, सेवाभाव, अहंकारत्याग, निष्काम कर्म आणि साधेपणा हे महान सद्गुण या उताऱ्यातून समजतात.
Answer by Dimpee Bora
