Chapter- 6 या झोपडीत माझ्या
1. राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज कोण होते?
उत्तर (विस्तृत):
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज हे संतकवी, समाजसुधारक, लोकशिक्षक आणि आध्यात्मिक मार्गदर्शक होते. त्यांनी अंधश्रद्धा, जातिभेद, धर्मभेद, व्यसनाधीनता अशा समाजातील वाईट प्रथा दूर करण्यासाठी आयुष्यभर कार्य केले. त्यांना भारताचे पहिले राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी ‘राष्ट्रसंत’ ही उपाधी दिली.
2. तुकडोजी महाराजांनी समाजसुधारणेसाठी कोणत्या गोष्टींवर हल्ले चढवले?
उत्तर (विस्तृत):
त्यांनी अंधश्रद्धा, जातिभेद, धर्मभेद, असमानता, अस्पृश्यता, व्यसनाधीनता यांसारख्या समाजविघातक गोष्टींवर तीव्र हल्ले केले. समाजाला जागरूक, तर्कसंगत आणि एकत्र ठेवणे हे त्यांचे ध्येय होते.
3. ‘गुरुदेव सेवा मंडळे’ स्थापन करण्यामागे तुकडोजी महाराजांचा उद्देश काय होता?
उत्तर (विस्तृत):
जनतेमध्ये सेवाभाव, शिस्त, एकता, स्वच्छता आणि सामाजिक जबाबदारीची भावना निर्माण करणे हा उद्देश होता. ही मंडळे गावागावात लोकजागृतीचे केंद्र बनली.
4. तुकडोजी महाराजांना ‘राष्ट्रसंत’ ही उपाधी का देण्यात आली?
उत्तर (विस्तृत):
त्यांनी समाजकारण, अध्यात्म, शिक्षण, लोकसेवा, भजन-कीर्तन आणि ग्रामविकास क्षेत्रात केलेल्या अनन्यसाधारण योगदानामुळे त्यांना ‘राष्ट्रसंत’ उपाधी मिळाली.
5. तुकडोजी महाराजांच्या कोणकोणत्या पुस्तके प्रसिद्ध आहेत?
उत्तर (विस्तृत):
‘अनुभवसागर भजनावली’, ‘सेवा स्वधर्म’, ‘राष्ट्रीय भजनावली’, तसेच ‘ग्रामगीता’ ही पुस्तके त्यांच्या महत्त्वाच्या रचना आहेत. ‘ग्रामगीता’ हे लोकशिक्षणाचे अत्यंत प्रभावी साधन मानले जाते.
6. ‘ग्रामगीता’ हा ग्रंथ का प्रसिद्ध आहे?
उत्तर (विस्तृत):
‘ग्रामगीता’ हा ग्रंथ समाजातील अशिक्षित, गरीब आणि अडचणीत असलेल्या लोकांना सोप्या भाषेत लोकशिक्षण देतो. स्वच्छता, नीतिमत्ता, नैतिकता, अंधश्रद्धा निर्मूलन, स्त्रीशिक्षण, समानता या विषयांवर तो मार्गदर्शन करतो.
7. सुखाचा आर्थिक सुबत्तेशी काहीही संबंध नाही हे कवितेत कसे स्पष्ट केले आहे?
उत्तर (विस्तृत):
कवी सांगतो की झोपडी लहान असली तरी त्यात शांतता, समाधान, प्रभुनाम, कुटुंबातील प्रेम आणि चिंता नसलेले जीवन आहे. यामुळे सुख मनाच्या अवस्थेत असते, वस्तूंच्या उपलब्धतेत नाही.
8. कवितेत राजमहाल आणि झोपडी यांतील तुलना कशासाठी केली आहे?
उत्तर (विस्तृत):
संपत्तीच्या महालात असलेले वैभव, पहारे, तिजोन्या, भीती आणि बंधने यापेक्षा झोपडीतील साधे, मुक्त, प्रेमळ आणि शांत जीवन किती श्रेष्ठ आहे हे दाखवण्यासाठी तुलना केली आहे.
9. “राजास जी महाली, सीख्वे कधी मिळाली” याचा अर्थ काय?
उत्तर (विस्तृत):
राजाला जरी महाल असले, तरी त्याला खरी शांती आणि समाधान लाभत नाही. झोपडीत मात्र हे सारे सहज मिळते. म्हणजेच सुख वैभवात नसून साधेपणात आहे.
10. कवी झोपडीत प्रभुनाम का गातो?
उत्तर (विस्तृत):
प्रभुनाम जपल्याने मन शांत होते, चिंता दूर होते आणि आंतरिक आनंद मिळतो. महालातही जे मिळत नाही ते झोपडीत प्रभुनामामुळे अनुभवता येते.
11. झोपडीत पहारे आणि तिजोन्या नसण्याचे महत्त्व काय?
उत्तर (विस्तृत):
पहारे आणि तिजोरी असण्याचा अर्थ—शत्रू, चोरी, भीती, धनसाठा यांची चिंता. झोपडीत हे काही नसते, त्यामुळे मन हलके आणि निर्धास्त राहते.
12. “दारास नाही दीन्या” या ओळींचा अर्थ काय?
उत्तर (विस्तृत):
झोपडीच्या दारावर कुठलाही पहारेकरी नाही, भीती नाही, दडपण नाही. सर्वजण मुक्तपणे येतात-जतात.
13. महालात मऊ बिछाने असूनही सुख का मिळत नाही?
उत्तर (विस्तृत):
कारण आरामदायी वस्तू असल्या तरी मन अस्वस्थ असेल तर सुख मिळत नाही. भीती, अहंकार, स्पर्धा आणि असुरक्षितता महालात जास्त असते.
14. झोपडीत जमिनीवर झोपणे कवीला का प्रिय आहे?
उत्तर (विस्तृत):
कारण त्याला त्या साधेपणात एक आंतरिक समाधान आणि प्रभूच्या जवळ असल्याचा अनुभव मिळतो.
15. “येता तरी सुखे वा, जाता तरी सुखे जा” या ओळींचा अर्थ काय?
उत्तर (विस्तृत):
झोपडीत कोण येतो किंवा जातो याने मनाला त्रास होत नाही. सर्वकाही सहज, मनमोकळेपणाने घडते. कुणावरही बोजा नाही.
16. झोपडीतील जीवनात कोणत्याही बोज्याचा अभाव कसा असतो?
उत्तर (विस्तृत):
येणाऱ्या-जाणाऱ्यांची अपेक्षा नसते, दिखावा नसतो, प्रतिष्ठेचे ओझे नसते. सर्वजण प्रेमाने वागतात.
17. देवेंद्रालाही झोपडीतील सौख्य पाहून लाज का वाटते?
उत्तर (विस्तृत):
देवेंद्र महालात राहतो; पण कवीच्या झोपडीत जो आंतरिक आनंद, शांती आणि समाधान आहे, ते देवेंद्रालाही आपल्या महालात मिळत नाही. त्यामुळे तो लाजतो.
18. कवितेत शांती झोपडीत का विराजते?
उत्तर (विस्तृत):
कवीचे मन स्वच्छ, निरागस आणि प्रभुनामात एकरूप झालेले आहे. त्यामुळे झोपडी ही परमशांततेचे स्थान बनते.
19. साधेपणात आनंद कसा मिळतो?
उत्तर (विस्तृत):
साधेपणात इच्छांची संख्या कमी होते, अपेक्षा कमी असतात आणि मन शुद्ध राहते. त्यामुळे आनंद सहज मिळतो.
20. कवीने झोपडीतील जीवनाला श्रेष्ठ का मानले?
उत्तर (विस्तृत):
कारण झोपडीतील जीवन मुक्त, शांत, समाधानकारक, भीतीविरहित आणि प्रभुनामाने परिपूर्ण आहे.
21. कवितेत भीतीच्या संकल्पनेचे वर्णन कसे आहे?
उत्तर (विस्तृत):
महालात “मज्जाव” म्हणजेच प्रतिबंध, भीती, बंधने असतात. झोपडीत मात्र कुठलीही भीती नसते.
22. राजाच्या महालातील सुख आणि झोपडीतील सुख यांत काय फरक आहे?
उत्तर (विस्तृत):
महालातील सुख बाह्य आहे; झोपडीतील सुख अंतरी आहे. बाह्य सुख तात्पुरते, अंतरी सुख कायमचे असते.
23. कवीच्या झोपडीत प्रभुनामाची भूमिका काय आहे?
उत्तर (विस्तृत):
प्रभुनाम मनातील नकारात्मकता दूर करून शांतता आणते. त्यामुळे झोपडी मंदिरासारखी पवित्र बनते.
24. झोपडीत असलेल्या नैसर्गिक सौख्याचे वर्णन करा.
उत्तर (विस्तृत):
निसर्गाची हवा, मोकळेपणा, जमिनीचा गंध, स्वच्छ आकाश, चिंता नसलेले जीवन आणि प्रभुनाम—हे सारे मिळून झोपडीत नैसर्गिक सौख्य निर्माण होते.
25. कवीच्या मते खरे सुख कुठे आहे?
उत्तर (विस्तृत):
खरे सुख मनात आहे—प्रभुनाम, संतोष, प्रेम, शांती आणि साधेपणात. वैभवात नाही.
26. या कवितेतून वाचकांना काय संदेश मिळतो?
उत्तर (विस्तृत):
साधेपणाने, प्रेमाने आणि प्रभुनामाने परिपूर्ण जीवन हेच खरे सुख देते. संपत्ती हे सुखाचे साधन नाही.
27. कवीला झोपडीची कोणती गोष्ट सर्वांत प्रिय आहे?
उत्तर (विस्तृत):
झोपडीतील मोकळेपणा, स्वातंत्र्य, प्रभुनाम आणि शांती ही त्याला प्रिय आहेत.
28. झोपडीतील जीवन महालापेक्षा श्रेष्ठ असल्याचे कोणते घटक सिद्ध करतात?
उत्तर (विस्तृत):
– मोकळेपणा
– भीतीचा अभाव
– शांती
– संतोष
– प्रभुनाम
– साधेपणा
हे घटक महालातील वैभवापेक्षा श्रेष्ठ आहेत.
29. देवेंद्राला झोपडीतील सौख्य कसे जाणवते?
उत्तर (विस्तृत):
देवेंद्र वैभवात असूनही अंतरी सुखी नसतो. कवीच्या झोपडीत मात्र खरी शांती असल्याचे पाहून त्यालाही आपल्या महालाची उणीव जाणवते.
30. कवितेचा समग्र आशय काय आहे?
उत्तर (विस्तृत):
कवितेत संपत्तीपेक्षा साधेपणात, भक्तीत आणि संतोषात खरे सुख आहे हे सांगितले आहे. झोपडीतील शांत, प्रेमळ आणि प्रभुनामाने भरलेले जीवन महालापेक्षा श्रेष्ठ आहे—हा मुख्य संदेश आहे.
Answer by Dimpee Bora
