Chapter: 4
মিলৰ পৰীক্ষণমূলক অনুসন্ধান পদ্ধতি
(Mill's Methods of Experimental Enquiry)
অনুশীলনী
১। তলৰ প্ৰশ্নবোৰৰ সংক্ষিপ্ত উত্তৰ দিয়াঃ
(ক) মিলে কেইটা পদ্ধতি স্বীকাৰ কৰিছে? সেইবোৰ কি কি ?
উত্তৰঃ- মিলে পাঁচটা পদ্ধতি স্বীকাৰ কৰিছে। সেইবোৰ হ'ল 一
(i) অন্বয়ী পদ্ধতি
(ii) ব্য়তিৰেকী পদ্ধতি
(iii) মিশ্ৰ পদ্ধতি বা অন্বয়ী ব্য়তিৰেকী পদ্ধতি
(iv) সহ-পৰিৱৰ্তন পদ্ধতি
(v) পৰিশেষ পদ্ধতি।
(খ) মিলৰ মতে মুখ্য পৰীক্ষণ কেইটা?
উত্তৰঃ- দুটা।
(গ) মিলৰ আৰোহী পদ্ধতিৰ (পৰীক্ষণমূলক পদ্ধতিৰ) লক্ষ্য কি?
উত্তৰঃ-
(ঘ) "অপসৰণ পদ্ধতি" বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ- অন্বেষণীয় ঘটনাৰ লগত যি যি ঘটনাৰ কোনাে সম্বন্ধ নাই বা আকস্মিক সম্বন্ধ অর্থাৎ, অপ্রাসংগিক সেইবােৰক এটা এটাকৈ বর্জন কৰাই হ'ল "অপসৰণ পদ্ধতি"।
(ঙ) ব্যতিৰেকী প্ৰণলীৰ বাবে কেইটা দৃষ্টান্তৰ প্ৰয়োজন হয়?
উত্তৰঃ- ব্য়তিৰেকী প্ৰণালীৰ বাবে দুটা দৃষ্টান্তৰ প্ৰয়োজন হয়।
(চ) কাকতালীয় দোষ কি?
উত্তৰঃ- যদি আমি যিকোনো পূৰ্ব বা পূৰ্বসূৰী পৰিঘটনাক পৰৱৰ্তী পৰিঘটনাৰ কাৰণ বুলি কওঁ, তেন্তে ঘটা দোষটোক কাকতলীয়া দোষ বোলা হয়
(ছ) অন্বয়ী প্ৰণালীৰ সিদ্ধান্ত নিশ্চিন্ত নে?
উত্তৰঃ- অন্বয়ী প্ৰণালীৰ সিদ্ধান্ত নিশ্চিত নহয়।
(জ) মিলৰ ব্যতিৰেকী পদ্ধতি অপসৰণৰ কোন কোন সূত্ৰৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত?
উত্তৰঃ-
(ঝ) একমুখী সহ-পৰিৱৰ্তন কাক বোলে?
উত্তৰঃ- কোনো এটা ঘটনাৰ পৰিমাণৰ হ্ৰাস-বৃদ্ধিৰ লগে লগে যদি আন এটা ঘটনাৰ পৰিমাণৰো হ্ৰাস-বৃদ্ধি হয় তেনেহ'লে তাক একমুখী সহ-পৰিৱৰ্তন বোলে।
২। উদাহৰণ দিয়াঃ
(ক) বিপৰীতমুখী সহ-পৰিৱৰ্তন।
উত্তৰঃ- উদাহৰণস্বৰূপে, "শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ বাঢ়িলে কুসংস্কাৰ কমে"।
(খ) কাকতালীয় দোষ।
উত্তৰঃ- উদাহৰণস্বৰূপে, "আকাশত ধূমকেতু দেখাৰ লগে লগে দেশৰ ৰজাজনৰ মৃত্যু হ'ল এক কাকতালীয় দোষ"।
৩।চমুটোকা লিখাঃ
(ক) সহ−পৰিৱৰ্তন প্ৰণালী।
উত্তৰঃ- মিলে সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালীৰ সূত্ৰ তলত দিয়া ধৰণে আগবঢ়াইছে 一
"কোনো এটা ঘটনাৰ কোনো ধৰণৰ পৰিৱৰ্তন হ'লে যদি অন্য় এটা ঘটনাৰো কোনো বিশেষ ধৰণৰ পৰিৱৰ্তন হয়, তেনেহ'লে সেই ঘটনাটো আন ঘটনাটোৰ কাৰণ বা কাৰ্য অথবা কোনো ধৰণে কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধেৰে সম্বন্ধিত হ'ব"।
মিলৰ এই সূত্ৰটো ব্য়াখ্য়া কৰিলে সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালী প্ৰয়োগ কৰিবলৈ হ'লে 一
প্ৰথমতে, দুটা ঘটনা পৰ্যৱেক্ষণ কৰিব লাগিব।
দ্বিতীয়তে, যদি দেখা যায় যে এটা ঘটনাৰ পৰিমাণৰ লগে লগে আন এটা ঘটনাৰো পৰিমাণৰ পৰিৱৰ্তন হৈছে অৰ্থাৎ, দুটা ঘটনাৰ সহ-পৰিৱৰ্তন হৈছে, তেনেহ'লে ঘটনা দুটা কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধেৰে সম্বন্ধিত হ'ব।
সহ-পৰিৱৰ্তন দুই প্ৰকাৰৰ। সেয়া হ'ল 一
(i) একমুখী বা প্ৰত্য়ক্ষ সহ-পৰিৱৰ্তন
(ii) বিপৰীতমুখী সহ-পৰিৱৰ্তন।
(খ) একমুখী সহ-পৰিৱৰ্তন।
উত্তৰঃ- কোনো এটা ঘটনাৰ পৰিমাণৰ হ্ৰাস-বৃদ্ধিৰ লগে লগে যদি আন এটা ঘটনাৰ পৰিমাণৰো হ্ৰাস-বৃদ্ধি হয় তেনেহ'লে তাক একমুখী সহ-পৰিৱৰ্তন বোলে। একমুখী সহ-পৰিৱৰ্তনৰ আন এটা নাম হ'ল প্ৰত্য়ক্ষ সহ-পৰিৱৰ্তন।
(গ) অপসৰণৰ সূত্ৰ।
উত্তৰঃ- কাৰ্য আৰু কাৰণৰ সম্বন্ধৰ ওপৰত অপসৰণৰ সূত্ৰসমূহ প্ৰতিষ্ঠিত। সূত্ৰসমূহ হ'ল 一
(i) কাৰ্যৰ কোনো ক্ষতি নোহোৱাকৈ যদি পূৰ্বৱৰ্তী ঘটনাৰ অংশ বাদ দিব পাৰি, সেই অংশ কেতিয়াবা কাৰ্যটোৰ কাৰণ বা কাৰণৰ অংগ হ'ব নোৱাৰে।
(ii) কাৰ্যৰ কোনো ক্ষতি নকৰাকৈ যদি পূৰ্বৱৰ্তী ঘটনাৰ কোনো অংশ বাদ দিব নোৱাৰি, সেই অংশ কাৰ্যটোৰ কাৰণ বা কাৰণৰ অংগ হ'বই লাগিব।
(iii) পূৰ্বৱৰ্তী ঘটনা এটাৰ হ্ৰাস-বৃদ্ধিৰ লগতে যদি অনুৱৰ্তী ঘটনাৰো হ্ৰাস-বৃদ্ধি হয়; তেনেহ'লে ঘটনা দুটা কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধেৰে সম্বন্ধিত হ'ব।
(iv) তৰ্কবিদ যোচেফে অপৰসণৰ চতুৰ্থ সূত্ৰটো অৱতাৰণা কৰে। এই সূত্ৰ মতে, "কোনো এটা ঘটনাক যদি কোনো কাৰ্যৰ কাৰণ বুলি জনা যায়, তেনেহ'লে সি অন্য় ঘটনাৰ কাৰণ হ'ব নোৱাৰে"।
(ঘ) কাকতালীয় দোষ।
উত্তৰঃ- যিকোনাে পূর্বৱর্তী ঘটনাক কাৰণ বুলি ক’লে এটা দোষৰ উদ্ভৱ হয় । ইয়াকেই "কাকতালীয় দোষ" বােলে। কাকতালীয় দোষৰ বহু লোকে বহুতো উদাহৰণ দিয়া দেখা গৈছে। উদাহৰণস্বৰূপে, "আকাশত ধূমকেতু দেখাৰ লগে লগে দেশৰ ৰজাজনৰ মৃত্যু হ'ল এক কাকতালীয় দোষ"।
৪। উত্তৰ দিয়াঃ
(ক) অপসৰণৰ সূত্ৰ কেইটা আৰু কি কি?
উত্তৰঃ- অপসৰণৰ সূত্ৰ চাৰিটা। সেইকেইটা হ'ল 一
(i) কাৰ্যৰ কোনো ক্ষতি নোহোৱাকৈ যদি পূৰ্বৱৰ্তী ঘটনাৰ অংশ বাদ দিব পাৰি, সেই অংশ কেতিয়াবা কাৰ্যটোৰ কাৰণ বা কাৰণৰ অংগ হ'ব নোৱাৰে।
(ii) কাৰ্যৰ কোনো ক্ষতি নকৰাকৈ যদি পূৰ্বৱৰ্তী ঘটনাৰ কোনো অংশ বাদ দিব নোৱাৰি, সেই অংশ কাৰ্যটোৰ কাৰণ বা কাৰণৰ অংগ হ'বই লাগিব।
(iii) পূৰ্বৱৰ্তী ঘটনা এটাৰ হ্ৰাস-বৃদ্ধিৰ লগত যদি অনুৱৰ্তী ঘটনাৰো হ্ৰাস-বৃদ্ধি হয়, তেনেহ'লে ঘটনা দুটা কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধেৰে সম্বন্ধিত হ'ব।
(iv) তৰ্কবিদ যোচেফে অপসৰণৰ চতুৰ্থ সূত্ৰটো অৱতাৰণা কৰে। এই সূত্ৰমতে, "কোনো এটা ঘটনাক যদি কোনো কাৰ্যৰ কাৰণ বুলি জনা যায়, তেনেহ'লে সি অন্য় ঘটনাৰ কাৰণ হ'ব নোৱাৰে"।
(খ) উদাহৰণসহ অন্বয়ী প্ৰণালী ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ- মিলে অন্বয়ী পদ্ধতিৰ ব্য়াখ্য়া দি কৈছে যে, "অন্বেষণীয় ঘটনাটো উপস্থিত থকা দুটা বা ততোধিক দৃষ্টান্তৰ মাজত যদি কোনো এটা মাত্ৰ সামান্য় সংস্থিতি থাকে, আৰু যদি আটাইকেইটা দৃষ্টান্তৰ এই সামান্য় সংস্থিতিটোৱেই মাত্ৰ মিল থাকে, তেনেহ'লে সেইটোৱেই অন্বেষণীয় ঘটনাৰ কাৰণ নাইবা কাৰ্য হ'ব"।
ইয়াত দুটাতকৈ কম দৃষ্টান্ত হ'লে এই পদ্ধতি প্রয়ােগ কৰিব নােৱাৰি। ইয়াৰ উপৰিও দৃষ্টান্তবিলাকক নিৰীক্ষণৰ দ্বাৰা বিভিন্ন সংস্থিতি বা বিষয়ক বিশ্লেষণ কৰি পৰস্পৰৰ লগত তুলনা কৰিব লাগিব ।
যি যি সংস্থিতি বা বিষয়ত এই দৃষ্টান্তবােৰৰ মিল নাই বা যিবােৰ সংস্থিতি অনিয়তভাৱে আছে সেইবােৰক বর্জন কৰিব লাগিব। সেইবােৰৰ কোনােটোইে কাৰণ নহয়।
অৱশেষত যি সংস্থিতি আটাইকেইটা বিষয়ৰ দৃষ্টান্তৰ মিল আছে সেই মিল থকা সংস্থিতিটোৱেই অন্বেষণীয় ঘটনাৰ কাৰণ বা কার্য বুলি চিনাক্ত হ'ব।
সাংকেতিক–উদাহৰণঃ
| পূর্বৱর্তী ঘটনা | অন্বেষণীয় ঘটনা |
| ১. ABC | abc |
| ২. ACD | acd |
| ৩. ADE | ade |
এতেকে ‘A’ ‘a’ ৰ কাৰণ। ইয়াত ‘a’ ৰ কাৰণ অনুসন্ধানৰ বাবে তিনিটা উদাহৰণ লােৱা হৈছে । ইয়াত দেখা গৈছে যে ‘ ‘BCDE' অনিয়তভাৱে আছে। তথাপি ‘a’ কাৰ্যটো ঘটিছে। ‘A’ ৰ ক্ষেত্ৰতহে অকল আটাইকেইটা দৃষ্টান্তৰ মিল আছে। গতিকে সিদ্ধান্ত কৰা হ’ল যে ‘A’ হৈছে ‘a’ ৰ কাৰণ।
বাস্তৱ উদাহৰণঃ- ধৰি লােৱা হ’ল যে, মেলেৰিয়া জ্বৰ অন্বেষণীয় ঘটনা। ইয়াৰ কাৰণ নির্ণয় কৰিবলৈ কেইজনমান মেলেৰিয়া ৰােগীৰ দৃষ্টান্ত লৈ অনুসন্ধান কৰা হ’ল। ভালদৰে ৰােগী কেইজনক নিৰীক্ষণ কৰি প্রশ্ন সুধি জনা গ’ল যে, বাসস্থান, খাদ্য, শাৰীৰিক অৱস্থা, বয়স আদিৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁলােকৰ কোনাে মিল নাই। তেওঁলােকক প্রত্যেককে এন’ফিলিছ’ মহে কামুৰিছে। এই এন’ফিলিছ মহে কামােৰাটোৱেই আটাইকেইজন ৰোগীৰ মাজত মিল থকা সংস্থিতি। গতিকে সিদ্ধান্ত কৰা হ’ল যে — এন’ফিলিছ মহে কামােৰাই মেলেৰিয়াৰ কাৰণ।
(গ) অন্বয়ী প্ৰণালী প্ৰয়োগৰ তিনিটা অসুবিধা লিখি তাক দূৰ কৰাৰ উপায় বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ- অন্বয়ী প্ৰণালী প্ৰয়োগৰ তিনিটা অসুবিধা তলত উল্লেখ কৰা হ'ল 一
(i) ব্য়ৱহাৰিক দোষ বা ব্য়ৱহাৰিক অপূৰ্ণতা
(ii) প্ৰকৃতিগত দোষ বা প্ৰকৃতিগত অপূৰ্ণতা
(iii) অন্বয়ী প্ৰণালীয়ে কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধক সহ-অৱস্থান, সম্বন্ধ আৰু সহকাৰ্য সম্বন্ধ পৃথক কৰাৰ অসুবিধা।
অন্বয়ী প্ৰণালী প্ৰয়োগৰ অসুবিধাসমূহ দূৰ কৰাৰ উপায়সমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ'ল 一
(i) দৃষ্টান্তৰ সংখ্য়া বৃদ্ধিয়ে কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধৰ ওচৰলৈ লৈ যায়। দৃষ্টান্তৰ সংখ্য়া বৃদ্ধি কৰি গৈ থাকিলেও যদি এটা বিষয়তে মিল থাকে, তেনেহ'লে মিল থকা বিষয়টোৱে কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধৰ সম্ভাৱনীয়তা বঢ়াই তোলে।
(ii) অন্বয়ী ব্য়তিৰেকী প্ৰণালীৰ প্ৰয়োগে প্ৰকৃতিগত দোষক বহুত পৰিমাণে নিৰ্মূল কৰে। অন্বয়ী ব্য়তিৰেকী প্ৰণালীয়ে মিল থকা আৰু অমিল থকা দুয়োধৰণৰ দৃষ্টান্তকে বিশ্লেষণ কৰে। মিল থকা বিষয়টো হ'ল সদৰ্থক দৃষ্টান্ত। অমিল থকা বিষয়টো হ'ল নঞৰ্থক দৃষ্টান্ত। নঞৰ্থক দৃষ্টান্তত অন্বেষণীয় ঘটনাটো অনুপস্থিত থাকে। এনেক্ষেত্ৰত সদৰ্থক দৃষ্টান্ত শ্ৰেণীৰ মিল থকা বিষয়টোক অন্বেষণীয় ঘটনাৰ কাৰ্য বা কাৰণ হিচাপে বিচাৰি উলিওৱাত সহজ হয়। লগতে ই নানাকাৰণবাদৰ সম্ভাৱনীয়তাকো বহু পৰিমাণে হ্ৰাস কৰে।
(ঘ) ব্যতিৰেকী প্ৰণালী কাক বোলে? ইয়াক কিয় আৱিস্কাৰ প্ৰণালী বোলা হয়?
উত্তৰঃ- মিলে ব্য়তিৰেকী প্ৰণালীৰ ব্য়াখ্য়া তলত দিয়া ধৰণে দাঙি ধৰিছে 一
"অন্বেষণীয় ঘটনাটো উপস্থিত থকা কোনো এটা দৃষ্টান্ত আৰু অন্বেষণীয় ঘটনাটো অনুপস্থিত থকা অন্য় কোনো দৃষ্টান্তৰ মাজত যদি এটা মাত্ৰ সংস্থিতি বা বিষয়ৰ বাহিৰে অন্য় সকলো বিষয়ত সম্পূৰ্ণ মিল থাকে আৰু অমিল থকা বিষয়টো যদি প্ৰথম দৃষ্টান্ততেই উপস্থিত থাকে, তেনেহ'লে দৃষ্টান্ত দুটাৰ মিল নথকা একমাত্ৰ বিষয়টোৱে অন্বেষণীয় ঘটনাৰ কাৰ্য-কাৰণ বা কাৰণৰ অবিচ্ছেদ্য় অংগ হ'ব"।
ব্য়তিৰেকী প্ৰণালীক "আৱিষ্কাৰ প্ৰণালী" নামেৰে নামাকৰণ কৰাৰ কাৰণটো নিৰ্দিষ্ট প্ৰসংগৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। ইয়াত দুটা সম্ভাৱ্য ব্যাখ্যা তলত দিয়া হ’ল 一
(i) অপ্ৰত্যাশিতক উন্মোচন কৰাঃ- ব্যৱস্থাটোক "আৱিষ্কাৰ ব্যৱস্থাপ্ৰণালী" বুলি কোৱাৰ কাৰণ ই পৰম্পৰাগত পদ্ধতিৰ দ্বাৰা সহজে স্পষ্ট নোহোৱা আৰ্হি, বিজুতি বা অন্তৰ্দৃষ্টি বিচাৰি উলিওৱাত উত্তম। ই তথ্যৰ ভিতৰত লুকাই থকা এই ব্যতিক্ৰমী উপাদানসমূহ "আৱিষ্কাৰ" কৰে।
(ii) শিক্ষণ আৰু অভিযোজনঃ- ব্যৱস্থাটো এটা মেচিন লাৰ্নিং ব্যৱস্থা হ’ব পাৰে যিয়ে সক্ৰিয়ভাৱে তথ্যৰ পৰা অন্বেষণ আৰু শিকে। এই "আৱিষ্কাৰ" প্ৰক্ৰিয়াই ইয়াক ইয়াৰ পৰিৱেশন অহৰহ উন্নত কৰিবলৈ আৰু সম্ভাৱনাময়ভাৱে তথ্যৰ ভিতৰত নতুন জ্ঞান বা সম্পৰ্ক উন্মোচন কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে।
(ঙ) উদাহৰণসহ সহ−পৰিৱৰ্তন প্ৰণালী ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ- মিলে সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালীৰ সূত্ৰ তলত দিয়া ধৰণে আগবঢ়াইছে 一
"কোনো এটা ঘটনাৰ কোনো ধৰণৰ পৰিৱৰ্তন হ'লে যদি অন্য় এটা ঘটনাৰো কোনো বিশেষ ধৰণৰ পৰিৱৰ্তন হয়, তেনেহ'লে সেই ঘটনাটো আন ঘটনাটোৰ কাৰণ বা কাৰ্য অথবা কোনো ধৰণে কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধেৰে সম্বন্ধিত হ'ব"।
মিলৰ এই সূত্ৰটো ব্য়াখ্য়া কৰিলে সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালী প্ৰয়োগ কৰিবলৈ হ'লে 一
প্ৰথমতে, দুটা ঘটনা পৰ্যৱেক্ষণ কৰিব লাগিব।
দ্বিতীয়তে, যদি দেখা যায় যে এটা ঘটনাৰ পৰিমাণৰ লগে লগে আন এটা ঘটনাৰো পৰিমাণৰ পৰিৱৰ্তন হৈছে অৰ্থাৎ, দুটা ঘটনাৰ সহ-পৰিৱৰ্তন হৈছে, তেনেহ'লে ঘটনা দুটা কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধেৰে সম্বন্ধিত হ'ব।
সহ-পৰিৱৰ্তন দুই প্ৰকাৰৰ। সেয়া হ'ল 一
(i) একমুখী বা প্ৰত্য়ক্ষ সহ-পৰিৱৰ্তন
(ii) বিপৰীতমুখী সহ-পৰিৱৰ্তন।
(চ) পৰিশেষ পদ্ধতি কাক বোলে? ই ব্যতিৰেকী প্ৰণালীৰ এক বিশেষ ৰূপ নেকি?
উত্তৰঃ- মিলে পৰিশেষ প্ৰণালীৰ সূত্ৰ এইদৰে দিছে ㅡ
"যদি কোনো ঘটনাৰ কোনো অংশক পূৰ্বজ্ঞাত আগমনৰ পৰা কোনো বিশেষ পূৰ্বৱৰ্তী অংশৰ কাৰ্য বুলি জনা যায়, তেনেহ'লে সমগ্ৰ ঘটনাৰ পৰা সেই অংশক বাদ দিলে যি অংশ অৱশিষ্ট থাকে, সেই অংশটো পূৰ্বৱৰ্তী অৱশিষ্ট অংশৰ কাৰ্য হ'ব।"
পৰিশেষ প্ৰণালী আৰু ব্যতিৰেকী প্ৰণালীৰ মাজত প্ৰয়োজনীয় উপাদান আৰু প্ৰয়োগ বিধিত গুৰুত্বপূৰ্ণ সাদৃশ্য থকা দেখা যায়।
(ছ) সহ−পৰিৱৰ্তন প্ৰণালীৰ দুটা সুবিধা আৰু দুটা অসুবিধা লিখা।
উত্তৰঃ- সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালীৰ দুটা সুবিধা তলত উল্লেখ কৰা হ'ল 一
(i) পৰিমাণগত পৰিৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত কেৱল সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালীয়েহে কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধ নিৰ্ণয় কৰিব।
(ii) স্থায়ী কাৰণসমূহ যেনে 一 বায়ুচাপ, মাধ্য়াকৰ্ষণ শক্তি, উত্তাপ আদিৰ ক্ষেত্ৰত সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালী প্ৰয়োগ কৰিয়ে কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধ নিৰ্ণয় কৰা হয়।
সহ- পৰিৱৰ্তন প্ৰণালীৰ দুটা অসুবিধা তলত উল্লেখ কৰা হ'ল 一
(i) অভিজ্ঞতাৰ বাহিৰত সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালী প্ৰয়োগ কৰিব নোৱাৰি। কাৰণ দুটা ঘটনাৰ সহ-পৰিৱৰ্তন লক্ষ্য় কৰাটো অভিজ্ঞতাৰ বিষয়বস্তু। গতিকে সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালীৰ প্ৰয়োগ ক্ষেত্ৰ অতি সীমিত।
(ii) সহ-পৰিৱৰ্তন প্ৰণালী পৰিমাণগত পৰিৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰতহে প্ৰযোজ্য়। ই গুণগত পৰিৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য় নহয়। কিছুমান ঘটনাৰ ক্ষেত্ৰত পৰিমাণগত তাৰতম্য় নহয়। গুণগত পৰিৱৰ্তনেহে ঘটনা এটাৰ আকাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰে। তেনে ক্ষেত্ৰত এই প্ৰণালী প্ৰয়োগ কৰিব নোৱাৰি।
(জ) "ব্যতিৰেকী প্ৰণালী মূলতঃ পৰীক্ষণমূলক প্ৰণালী" 一 ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ- ব্য়তিৰেকী প্ৰণালী পৰীক্ষণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। সেয়েহে মিলে ব্য়তিৰেকী প্ৰণালীক পৰীক্ষণৰ প্ৰণালী বুলি কৈছে। ব্য়তিৰেকী প্ৰণালীৰ কাৰণে মাত্ৰ দুটা দৃষ্টান্তৰ প্ৰয়োজন। এই দৃষ্টান্তৰ দুটা হ'ল সদৰ্থক দৃষ্টান্ত আৰু আনটো নঞৰ্থক দৃষ্টান্ত। অৰ্থাৎ দৃষ্টান্ত দুটাৰ এটা অন্বেষণীয় ঘটনাত উপস্থিত থাকিব লাগে আৰু এটা অনুপস্থিত থাকিব লাগে।
"ব্যতিৰেকী প্ৰণালী মূলতঃ পৰীক্ষণমূলক প্ৰণালী" এই উক্তিটোৱে এই ধাৰণাটোক ধৰি ৰাখে যে প্ৰকৃততে যুগান্তকাৰী বা অসাধাৰণ ব্যৱস্থাই প্ৰায়ে সীমাবদ্ধতাক ঠেলি দিয়ে আৰু পৰীক্ষাৰ উপাদানসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰে। তলত এটা বিভাজন উল্লেখ কৰা হ'ল 一
(i) ব্যতিৰেকী ব্যৱস্থাঃ- এইবিধ এনে ব্যৱস্থা যি নিজৰ পৰিৱেশন, দক্ষতা বা উদ্ভাৱনৰ বাবে আঁতৰত থাকে। "স্বাভাৱিক" বুলি গণ্য কৰা কথাটোৰ বাহিৰলৈ গৈ উল্লেখযোগ্য ফলাফল লাভ কৰে।
(ii) পৰীক্ষণমূলক ব্যৱস্থাঃ- এইবিধ এতিয়াও বিকাশ বা পৰীক্ষাৰ অধীনত থকা ব্যৱস্থা। ইয়াৰ লগত নতুন ধাৰণা, পদ্ধতি বা প্ৰযুক্তি চেষ্টা কৰি চাব লাগে যাতে ই সৰ্বোত্তম কাম কৰে।
গতিকে, উক্তিটোৱে প্ৰকাশ কৰে যে, সঁচাকৈয়ে অসাধাৰণ ফলাফল লাভ কৰিবলৈ হ’লে অজ্ঞাত স্থানত সোমাই অলপ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাক আকোৱালি লোৱাৰ এটা উপাদান আছে।
Answered by 一 Sri Mampi Kakati
**********
(For Paid User)
(সকলো পাঠৰ Paid উত্তৰবোৰ চাব পাৰিব)
Post ID : DABP005948
