Chapterঃ 2

আনুবংশিক বিজ্ঞান

(Human Genetics)

অনুশীলনীঃ


১। আনুবংশিক বিজ্ঞানৰ পিতৃ বুলি কাক জনা যায়?

উত্তৰঃ- আনুবংশিক বিজ্ঞানৰ পিতৃ বুলি গ্ৰেগৰ জোহান মেণ্ডেলক জনা যায়।

২। বংশগতি কি?

উত্তৰঃ- পিতৃ-মাতৃৰ পৰা আনুবংশিক লক্ষণসমূহ ল'ৰা-ছোৱালীলৈ গতি কৰাকে বংশগতি বোলে। 

বা

        পিতৃপুৰুষৰ পৰা পৰৱৰ্তী পুৰুষলৈ বংশগত বৈশিষ্ট্য়সমূহ জন্মগতভাৱে পৰিবাহিত হোৱা প্ৰক্ৰিয়াক বংশগতি বুলি কোৱা হয়।

৩। মেণ্ডেলে তেওঁৰ বংশগতিৰ গৱেষণা কেতিয়াৰ পৰা কেতিয়ালৈ চলাইছিল?

উত্তৰঃ- মেণ্ডেলে তেওঁৰ বংশগতিৰ গৱেষণা ১৮৫৭ চনৰ পৰা ১৮৬৫ চনলৈ চলাইছিল।

৪। মেণ্ডেলে তেওঁৰ গৱেষণাৰ জ্ঞান ক'ত প্রকাশ কৰিছিল?

উত্তৰঃ- মেণ্ডেলে তেওঁৰ গৱেষণাৰ জ্ঞান ‘বনে’ৰ নেচাৰেল হিষ্ট’ৰী চোচাইটি’ৰ আলোচনীত প্রকাশ কৰিছিল

৫। মেণ্ডেলৰ বংশগতিৰ সূত্ৰসমূহ পুনৰ কোনে কোনে আৱিষ্কাৰ কৰিছিল?

উত্তৰঃ- মেণ্ডেলৰ বংশগতিৰ সূত্ৰসমূহ পুনৰ হলেণ্ডৰ হিউগো ডা ভাইজ, অষ্ট্ৰিয়াৰ ভ’ন চেৰমাক আৰু জাৰ্মানিৰ কাৰ্ল ক’ৰেনছে আৱিষ্কাৰ কৰিছিল।

৬। মেণ্ডেলৰ একসংকৰ অনুপাতটো কি?

উত্তৰঃ- প্ৰথম পৰীক্ষাৰ বাবে মেণ্ডেলে এক প্ৰকাৰ চৰিত্ৰৰ দুটা বিপৰীত ধৰ্মী লক্ষণৰ গছৰ মাজত সংকৰণ ঘটাই কি অনুপাতত বিপৰীত ধৰ্মী লক্ষণ দুটা পোৱা যায় সেইটো নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল। ইয়াকে মেণ্ডেলৰ এক সংকৰ অনুপাত বোলে।

বা

        মেণ্ডেলে প্ৰথমে মাত্ৰ এক প্ৰকাৰৰ চৰিত্ৰৰ দুটা বপৰীতধৰ্মী লক্ষণৰ গছৰ মাজত সংকৰণ ঘটাই কি অনুপাতত বিপৰীত ধৰ্মী লক্ষণ দুটা পোৱা যায়, সেইটো নিৰ্ধাৰণ কৰিলে। এয়েই মেণ্ডেলৰ এক সংকৰৰ অনুপাত।  

৭। জিন কি?

উত্তৰঃ- ক্ৰ'ম'জমত থকা বংশগতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰা ক্ষুদ্ৰ পদাৰ্থক জিন বোলে। জিন হৈছে বংশগতিৰ বাহক। 

৮। মেণ্ডেলৰ দ্বিসংকৰ অনুপাতটো কি?

উত্তৰঃ- মেণ্ডেলৰ দ্বি-সংকৰ অনুপাতটো হ'ব 9 : 3 : 3 : 1

৯। সু-প্রজনন বিজ্ঞান কাক বোলে?

উত্তৰঃ- যি বিজ্ঞানৰ দ্বাৰা আনুবংশিক ব্য়ৱহাৰিক বিজ্ঞানৰ অন্তৰ্গত আনুবংশিক সিদ্ধান্তৰ সহায়েৰে মানুহৰ ভৱিষ্য়ৎ বংশধৰসকলৰ বংশগতিৰ লক্ষণসমূহ নিয়ন্ত্ৰিত আৰু শুধৰণি কৰি মানৱ জাতিৰ কল্য়াণ সাধন কৰিব পাৰি সেই বিজ্ঞানকে সু-প্ৰজনন বিজ্ঞান বোলে। 

১০। সু-প্রজনন বিজ্ঞান কোনে আৰম্ভ কৰিছিল?

উত্তৰঃ- সু-প্রজনন বিজ্ঞান ১৮৮৩ চনত ফ্ৰান্সিচ গেল্টনে আৰম্ভ কৰিছিল।

১১। সু-প্রজনন বিজ্ঞান কেইপ্ৰকাৰৰ আৰু কি কি?

উত্তৰঃ- সু-প্রজনন বিজ্ঞান দুই প্ৰকাৰৰ। সেয়া হ'ল 一 ঋণাত্মক আৰু ধনাত্মক। 

১২। ডাউনছ চিণ্ড্ৰমৰ আন এটা নাম কি?

উত্তৰঃ- ডাউনছ চিণ্ড্ৰমৰ আন এটা নাম হ'ল মঙ্গোলীয় মূঢ়তা।

১৩। টাৰ্নাৰছ চিণ্ড্ৰম মহিলাৰ শৰীৰত থকা ক্ৰ'মজ'মৰ সংখ্যা কিমান?

উত্তৰঃ- টাৰ্নাৰছ চিণ্ড্ৰম মহিলাৰ শৰীৰত থকা ক্ৰ'মজ'মৰ সংখ্যা হ'ল ৪৬ ডাল।

১৪। ক্লাইনফেল্টাৰ চিণ্ড্ৰম কিহৰ বাবে হয়?

উত্তৰঃ- ক্লাইনফেল্টাৰ চিণ্ড্ৰম ব্যাধি মানুহৰ লিংগ ক্ৰ’ম’জমৰ অবিসন্ধিৰৰ ফলত হয়।

১৫। ক্লাইনফেল্টাৰ চিণ্ড্ৰম প্ৰথমে কোনে উদ্ভাৱন কৰিছিল?

উত্তৰঃ- ক্লাইনফেল্টাৰ চিণ্ড্ৰম প্ৰথমে হেৰি ফিটছ ক্লাইনিফেল্টাৰে উদ্ভাৱন কৰিছিল।

১৬। ডাউনছ চিণ্ড্ৰমৰ বিষয়ে এটি টোকা লিখা?

উত্তৰঃ- ডাউনছ চিণ্ড্ৰম 21 নং ক্ৰ'ম'জমৰ ত্ৰিসমসূত্ৰতাৰ বাবে হয়। এই ৰোগ মহিলা আৰু পুৰুষ সকলোৰে হ'ব পাৰে। এইবিধ ৰোগত আক্ৰান্ত ৰোগীসকলৰ প্ৰজনন ক্ষমতা নাথাকে আৰু শৰীৰৰ বৃদ্ধি বা বিকাশ সকলোতে বাধাগ্ৰস্ত হয়। হাতৰ তলুৱাৰ আৰু আঙুলিমূৰৰ ৰেখাসমূহ স্বাভাৱিক নহয়। চকুৰ আকাৰো বেলেগ হয়, অৰ্থাৎ চকুৰ ওপৰত পল্লৱ ওলমি থাকে। মানসিকভাৱে বাধাগ্ৰস্ত হয়। এনে ব্য়ক্তিৰ লিউকেমিয়া ৰোগৰ প্ৰৱণতা অধিক। এনে ব্য়ক্তিসকলৰ উচ্চতা কম হয় আৰু মুখৰ অৱয়ব একে হ'ব পাৰে। এই ত্ৰিসমসূত্ৰতা সাধাৰণতে কোষ বিভাজনৰ সময়ত অবিসন্ধি বা Non disjunction পৰিঘটনাৰ ফলত সৃষ্টি হয়।

১৭। চমুটোকা লিখাঃ

(ক) টানাৰছ চিণ্ড্ৰম

উত্তৰঃ- টানাৰছ চিণ্ড্ৰম মহিলাসকলৰ হোৱা দেখা যায়। ইয়াত ক্র'ম'জমত এডাল X ক্র'ম'জম কম হোৱা দেখা যায়। ই XO ধৰণৰ হয়। এই ৰোগত আক্ৰান্ত মহিলাসকল দেখাত চাপৰ হয়। সাধাৰণতে বন্ধ্যা হয়। ই এক প্ৰকাৰৰ চেক্স ক্ৰ'ম'জমৰ অবিসন্ধিৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা ব্যাধি। এনে স্ত্রী দেখিবলৈ পুৰুষৰ দৰে হয়। এনে মহিলাৰ স্তন গঠন নহয়। কান্ধবোৰ পুৰুষৰ দৰে বহল আৰু নিতম্ব ঠেক হয়। গাত বহুত নোম থাকে।

(খ) ক্লাইনফেল্টাৰ চিণ্ড্ৰম

উত্তৰঃ- ক্লাইনফেল্টাৰ চিণ্ড্ৰম মানুহৰ লিংগ ক্ৰ'ম'জমৰ অবিসন্ধিৰ ফলত হয়। এই ৰোগ পুৰুষৰ ক্ষেত্ৰত হোৱা দেখা যায়। এই ৰোগ হোৱা পুৰুষ কিছু মহিলা লক্ষণৰ অধিকাৰী হয় আৰু এই ৰোগত আক্রান্ত পুৰুষসমূহ বন্ধ্যা হয়। ক্ৰ'ম'জমৰ সংখ্যা এনে ক্ষেত্ৰত XXY বা XXXY হয়। এনে ব্যক্তিৰ শুক্রকীট নাথাকে। হাড়বোৰ থুনুকা হয়। মুখমণ্ডল আৰু শৰীৰৰ চুলি কম হয়। 

(গ) সু-প্রজনন বিজ্ঞান

উত্তৰঃ- সু-প্ৰজনন বিজ্ঞান আনুবংশিক ব্য়ৱহাৰিক বিজ্ঞানৰ এটা শাখা যাৰ অন্তৰ্গত আনুবংশিক সিদ্ধান্তৰ সহায়েৰে মানুহৰ ভৱিষ্য়ৎ বংশধৰসকলৰ বংশগতিৰ লক্ষণসমূহ নিয়ন্ত্ৰিত কৰি আৰু শুধৰণি কৰি মানৱ জাতিৰ কল্য়াণ সাধন কৰিব পাৰি। সু-প্রজনন বিজ্ঞান ১৮৮৩ চনত ফ্ৰান্সিচ গেল্টনে আৰম্ভ কৰিছিল। কুৰি শতিকাৰ ১৯৩০ আৰু ১৯৪০ দশকত ই এক বিজ্ঞানৰ ৰূপত বিফল হৈছিল যেতিয়া জাৰ্মানীত "সামাজিক ৰূপত হীন" বুলি গণ্য কৰি ‘নাজি’ সকলক মাৰি পেলোৱা হৈছিল আৰু ইউজেনিকচৰ ভুল প্ৰয়োগ হৈছিল। প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত বহুতো বৈজ্ঞানিক আৰু ৰাজনীতিকে এই সু-প্ৰজনন বিজ্ঞানৰ সমৰ্থন কৰিছিল।

            সু-প্ৰজনন বিজ্ঞানৰ বাস্তৱিক উদ্দেশ্য় হ'ল ব্য়ক্তিগত মানৱৰ আনুবংশিক লক্ষণসমূহ সলোৱা আৰু উত্তম আনুবংশিক লক্ষণসমূহ বংশগতিত বঢ়াই আৰু বেয়া লক্ষণসমূহ বংশগতিত কমাই নাইকিয়া কৰা।

            সু-প্ৰজনন বিজ্ঞানৰ অৱধাৰণা দুই প্ৰকাৰৰ 一 ঋণাত্মক আৰু ধনাত্মক। ধনাত্মক সু-প্ৰজনন বিজ্ঞানৰ মুখ্য় উদ্দেশ্য় হ'ল ভাল গুণসমূহৰে বংশগতি আগবঢ়াই নিয়া আৰু ঋণাত্মক সু-প্ৰজনন বিজ্ঞানৰ মুখ্য় উদ্দেশ্য় হ'ল শাৰীৰিক, মানসিক বিকাৰগ্ৰস্ততা লক্ষণসমূহ নাইকিয়া কৰি সু-প্ৰজনন কৰা। ইয়াৰ বাবে বন্ধ্য়াকৰণ আৰু পৃথকিকৰণ ব্য়ৱস্থাৰো প্ৰয়োগ কৰা হয়। 

১৮। মেণ্ডেলৰ একসংকৰ অনুপাতটো চিত্ৰৰ সহায়ত বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ- 




১৯। মেণ্ডেলৰ দ্বি-সংকৰ অনুপাতটো বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ- এক-সংকৰ পৰীক্ষাত মেণ্ডেলে মাত্ৰ এটা লক্ষণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিছিল। পিছত তেওঁ দুই বা ততোধিক প্ৰকাৰৰ লক্ষণ একেলগে লৈ পৰীক্ষা কৰি দেখিলে যে, বেলেগ বেলেগ লক্ষণৰ বাবে বেলেগ বেলেগ গোট আছে। প্ৰতিটো গোটেই স্বতন্ত্ৰভাৱে এটা পুৰুষৰ পৰা আনটো পুৰুষলৈ গতি কৰে। তাৰদ্বাৰা তেওঁ আন এটা সিদ্ধান্তত উপনীত হয় যাক স্বতন্ত্ৰ বিবিধকৰণ সূত্ৰ বোলে। এই সূত্ৰ দ্বি-সংকৰ অনুপাত নামেৰেও জনা যায়।

            মেণ্ডেলে পৰীক্ষাৰ বাবে বিশুদ্ধ ঘূৰণীয়া গুটিৰ বিশুদ্ধ ওখ গছ আৰু বিশুদ্ধ শোটোৰা গুটিৰ বিশুদ্ধ চাপৰ গছ বাছি লৈছিল। দুই প্ৰকাৰ চৰিত্ৰৰ চাৰিটা লক্ষণ পোৱা হ’ল। ইয়াৰ পৰা দ্বি-সংকৰ অনুপাত পোৱা গ’ল।

            দুজোপা গছৰ মাজত নিষেচন হ’বলৈ দিয়াত প্ৰথম পিৰিৰ গছবোৰ 9 : 3 : 3 : 1 : অনুপাতত পোৱা গ’ল অৰ্থাৎ ৯ ঘূৰণীয়া ওখ : ৩ শোটোৰা ওখ : ৩ ঘূৰণীয়া চাপৰ : ১ শোটোৰা চাপৰ। মেণ্ডেলৰ দ্বি-সংকৰ অনুপাতৰ পৰীক্ষা এনে ধৰণে ব্যাখ্যা কৰিব পাৰি। প্ৰভাৱী ঘূৰণীয়াক R আৰু অপ্ৰভাৱী শোটোৰাক r, প্ৰভাৱী ওখক T আৰু তাৰ বিপৰীতে অপ্ৰভাৱী চাপৰক t আখৰেৰে নামকৰণ কৰিলে। বিশুদ্ধ ঘূৰণীয়া গুটিৰ গছ হ’ল RRTT আৰু বিশুদ্ধ শোটোৰা গুটিৰ চাপৰ গছ হ’ব rrtt । প্ৰথমবিধ RT আৰু দ্বিতীয় বিধ rt জননকোষৰ সৃষ্টি কৰিব। গতিকে প্ৰথম পিৰিৰ গছবোৰ হ’ব Rt Tr । এই সংকৰ গছৰ পৰা চাৰি প্ৰকাৰৰ জনন কোষ পোৱা যায়। এই চাৰি প্ৰকাৰৰ জননকোষ হৈছে— RT, Rt, rT, rt.


1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 13 নম্বৰৰ গছবোৰ ঘূৰণীয়া ওখ = 9

11, 12, 15 নম্বৰৰ গছবোৰ শোটোৰা ওখ = 3

6, 8, 14 নম্বৰৰ গছবোৰ ঘূৰণীয়া চাপৰ = 3

16 নম্বৰৰ গছজোপা শোটোৰা চাপৰ = 1 

অৰ্থাৎ মেণ্ডেলৰ দ্বি-সংকৰ অনুপাতটো হ'ব = 9 : 3 : 3 : 1

২০। চমুটোকা লিখাঃ

(ক) জিন আৰু এলিলি

উত্তৰঃ- ক্র'ম'জমত থকা বংশগতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰা ক্ষুদ্ৰ পদার্থক জিন বোলে। ইয়েই হ'ল বংশগতিৰ বাহক। জীৱদেহৰ জিনবোৰ যোৰা পাতি থাকে। একেস্থানত থকা জিনক এলিলি বা এলিঅ'মর্ফ (Alleomorhp) বোলে। মেণ্ডেলৰ পৰীক্ষাত পোৱা বিশুদ্ধ ওখ গছৰ কাৰণে TT দুটা জিন থাকে। এই TT জিনৰ এটাক আনটোৰ এলিলি বোলে। সেইদৰে tt জিনৰ এটা আনটোৰ এলিলি। মানৱদেহৰ ক্ৰ'ম'জমৰ সংখ্যা ৪৬ ডাল।

(খ) জিনটাইপ আৰু ফিনটাইপ

উত্তৰঃ- কোনো জীৱৰ সমগ্ৰ জিনৰ সমষ্টিয়েই হৈছে জিন'টাইপ। TT, tt আৰু tt জিন'টাইপ। অৰ্থাৎ  জিনৰ উপস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি যি প্ৰকাৰৰ বিভাগ কৰা হয় তাক জিন'টাইপ বোলে।মেণ্ডেলৰ এক সাংকৰিক পৰীক্ষাৰ 1:2:1 অনুপাতটো জিন'টাইপৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি কৰা হৈছে।

        জীৱদেহত প্ৰকাশিত চৰিত্ৰবোৰৰ সমষ্টিকেই ফিন'টাইপ বোলে।অৰ্থাৎ ফিন'টাইপ হৈছে  কোনো জীৱৰ বাহ্য়িক আকৃতি বা ৰূপ। মেণ্ডেলৰ একসংকৰ পৰীক্ষাৰ ফলস্বৰূপে পোৱা 3:1 অনুপাতটো ফিন'টাইপৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি কৰা হৈছে। ইয়াত TT আৰু Tt গছৰ বাহ্য়িক ৰূপ হ'ল ওখ আৰু tt ৰ চাপৰ। 

(গ) সমযুগ্মনজী আৰু বিষমযুগ্মজনী

উত্তৰঃ- এযোৰ এলিলিৰ দুয়োটা জিন যদি একে হয় তেতিয়া সমযুগ্মনজী বোলা হয়। আৰু যদি দুয়োটা জিন বেলেগ বেলেগ হয় তাক বিষমযুগ্মনজী বোলা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে TT আৰু tt দুয়ো প্ৰকাৰেই সমযুগ্মনজী। TT দুয়োটা জিন ওখ আৰু tt দুয়োটা জিন চাপৰ লক্ষণৰ বাবে Tt এই দুয়োটা জিন বিষমযুগ্মনজী বা হেটাৰ'যাইগাছ। কাৰণ ইয়াৰ এটা জিন T ওখ লক্ষণৰ বাবে আৰু জিনটো চাপৰ লক্ষণৰ বাবে। গতিকে ই হেটাৰ'যাইগছ।

অতিৰিক্ত প্ৰশ্নোত্তৰঃ


১। বংশগতিৰ আৱিষ্কাৰক কোন?

উত্তৰঃ- গ্ৰেগৰ জোহান মেণ্ডেল।

২। বংশানুক্রমিক লক্ষণবোৰ কিহৰ জৰিয়তে পৰিবাহিত হয়?

উত্তৰঃ-
জিনৰ জৰিয়তে।

৩। মানুহৰ দেহত কিমান যোৰ ক্ৰম'জ'ম আছে?

উত্তৰঃ-
২৩ যোৰ।

৪। মেণ্ডেলে নিজৰ আৱিষ্কাৰসমূহৰ বিষয়ে ক'ত প্রকাশ কৰিছিল?

উত্তৰঃ-
বন'ৰ নেচাৰেল হিষ্টৰি ছ'ছাইটিৰ আলোচনীত।

৫। মেণ্ডেলৰ একসংকৰ অনুপাতটো কি?

উত্তৰঃ-
২:১ বা ৩:১

৬। মেণ্ডেলৰ দ্বিসংকৰ অনুপাতটো কি?

উত্তৰঃ-
৯:৩:৩:১

৭। মানৱ দেহত কেই প্ৰকাৰৰ কোষ থাকে?

উত্তৰঃ-
দুই প্ৰকাৰৰ।

৮। সু-প্ৰজনন বিজ্ঞানৰ পিতৃ কোন?

উত্তৰঃ- ছাৰ ফ্ৰান্সিচ গেল্টন।

৯। ক্লিনফেল্টাৰ চিন্ড্ৰ'ম থকা ব্য়ক্তিৰ চেক্স ক্ৰম'জ'মৰ সংখ্য়া কেনেকুৱা?

উত্তৰঃ- XXY বা XXXY

১০। টাৰ্ণাৰ  চিন্ড্ৰ'ম থকা ব্য়ক্তিৰ চেক্স ক্ৰম'জ'মৰ সংখ্য়া কেনেকুৱা?

উত্তৰঃ- XO

Answered by 一 Mampi Kakati 


**********


Old book questions & Answers

(not important)


1. আঘাত স্ফীতি কি? আঘাত স্ফীতি ক'ত পোৱা যায়?

উত্তৰঃ শিল চলিয়ন পদ্ধতিৰে শিলাখণ্ডটোৰ গাত লম্বভাৱে আঘাত নকৰি শিলৰ,কাঠৰ নতুবা হাড়ৰ দীঘলীয়া আকৃতিৰ হাতুৰীৰে দাঁতি অংশত হেলনীয়াকৈ আঘাত কৰি চলি প্ৰস্তুত কৰা হয়। এনেকুৱা চলিৰ পশ্চাৎ মূৰৰ ফালে অথাৎ যি ঠাইত হাঁতুৰীৰে আঘাত কৰে তাত এটা উঠঙা টেমুনা সদৃশ অংশৰ সৃষ্টি হয়।এই টেমুনা সদৃশ অঞ্চলটোকে আঘাতস্ফীতি বোলা হয়।

                    ইয়াক চলী সঁজুলিত পোৱা যায়।   

2. স্থূল সঁজুলি আৰু চলি সঁজুলিৰ মাজৰ পাৰ্থক্যবোৰ কি কি?

উত্তৰঃ 

           স্থুল সঁজুলি


     চলি সঁজুলি

১। স্থুল সঁজুলি মূল শিলাখণ্ডৰ পৰা নিৰ্মাণ কৰা হয়।

১। চলি সঁজুলি মূল শিলাখণ্ডৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা চলিৰ পৰা নিৰ্মাণ কৰা হয়।

২। আকৃতি ডাঙৰ আৰু গধুৰ।

২। আকৃতি সৰু আৰু পাতল।

৩। দুয়ো পিঠিত চলিয়ন চিহ্ন থাকে।

৩।এপিঠিতহে চলিয়ন চিহ্ন থাকে।

৪। আঘাত স্ফীতি শূন্যাঞ্চল থাকে।

৪। আঘাত স্ফীতি শূন্যাঞ্চল নাথাকে।

3. ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰ কি? ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰবোৰ কিদৰে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল?

উত্তৰঃ মধ্য় প্ৰস্তৰ যুগৰ আকৃতি সৰু আৰু পাতল সঁজুলিসমূহক ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰ বোলে।ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰবোৰক দুটা মুখ্য় ভাগত অন্তভুৰ্ক্ত কৰা হৈছে। ভাগ দুটা হৈছে  -- ---- (১) জ্য়ামিতিক ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰ আৰু (২) অজ্য়ামিতিক ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰ।

    (ক) অৰ্ধচন্দ্ৰাকৃতি (lunate),(খ) ত্ৰিভূজাকৃতি (triangle),(গ) চতুৰ্ভূজাকৃতি (trapeze) এই তিনিটা জ্য়ামিতিক ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰ আৰু  (ঘ) ক্ষুদ্ৰাকায় ফলক (micro blade), (ঙ) ক্ষুদ্ৰাকৃতিৰ জোং (micro point), (চ) ক্ষুদ্ৰাকায় খোদনাস্ত্ৰ (micro burin) এই তিনিটা অজ্য়ামিতিক ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰ ভিতৰত সামৰি লোৱা হৈছে।

    ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰবোৰৰ ব্য়ৱহাৰৰ বিষয়ে তলত আলোচনা কৰা হ'ল -----মধ্য়প্ৰস্তৰ যুগত এটা নতুন শৈল শিল্পৰ জন্ম হয়।এই শিল্পটোক কোৱা হয় ক্ষুদ্ৰাআকৃতিৰ শৈল শিল্প। ক্ষুদ্ৰাস্ত অতি সৰু হোৱা বাবে ইয়াক গাইগুটীয়াকৈ ব্য়ৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি।সেয়েহে একেলগে কৈইবাটাও ক্ষুদ্ৰাকৃতিৰ সঁজুলি এপাত গছৰ ডাল বা দীঘল হাড়ত শাৰী শাৰীকৈ সংলগ্ন কৰি কৰত বা কটাৰী সদৃশ সঁজুলি হিচাপে কিছুমান কামত ব্য়ৱহাৰ কৰিছিল। 

4. মধ্যপ্ৰস্তুৰ যুগৰ কেইবিধমান সঁজুলিৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ মধ্যপ্ৰস্তাৰ যুগৰ কেইবিধমান সজুঁলিৰ নাম হ'ল---- ক) ক্ষুদ্ৰাকৃতিৰ খোদনাস্ত্ৰ, খ) ক্ষুদ্ৰাকতিৰ জোং, গ) ক্ষুদ্ৰাকৃতিৰ ফলক, ঘ) অৰ্ধচন্দ্ৰাকৃতিৰ ক্ষুদ্ৰাস্ত্ৰ।  


5. চাপচলিয়ন পদ্ধতি কি? কোন প্ৰকাৰৰ সঁজুলিত এই পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল?

উত্তৰঃ চাপচলিয়ন কৌশল হৈছে এটা উন্নত স্তৰৰ পদ্ধতি। এই কৌশল প্ৰয়োগ কৰিছিল উচ্চ প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগৰ মেগডালেনিয়ান কালৰ ছলুট্ৰিয়ান সংস্কৃতিৰ মানৱগোষ্ঠীবোৰে। কিছুমান সঁজুলি নিৰ্মাণ কৰাৰ কাৰণে হাতুৰিৰ প্ৰয়োজন নহৈ কিছুমান জোঙা আহিলাৰ প্ৰয়োজন হয়। এনেকৈ জোঙা আহিলাৰে চাপ দি চলি নিৰ্গত কৰা পদ্ধতিক চাপচলিয়ন পদ্ধতি বোলে। সাধাৰণতে ফ্লিণ্ট,অবছিডিয়ান,ছেলছিডনি আদি ঠুনুকা শিলৰপৰা সঁজুলি নিৰ্মাণ কৰাক কাৰণে চাপচলিয়ণ পদ্ধতি ব্য়ৱহাৰ কৰা হৈছিল। চাপচলিয়ণ কৌশল প্ৰয়োগ কৰিবলৈ এটুকুৰা কঠিন কাঠৰ টুকুৰা বা হাড় লোৱা হয়। চলি নিৰ্গত কৰিবলৈ লোৱা শিলৰ চলিটো হাতৰ তলুৱাত বা এটুকুৰা নৰম কাঠৰ ওপৰত ৰখা হয়। হাতৰ তলুৱাত কষ্ট নোপোৱাৰ বাবে জন্তুৰ ছাল বা কিছু পৰিমাণে জাৱৰ জোথৰৰ গাদি এটা ৰখা হয়।তাৰ পিছত আন এখন হাতেৰে কাঠ বা হাড়ৰ টুকুৰা এডাল লৈ শিলৰ চলিডোখৰৰ দাঁতি অংশত তলফালে হেঁচা প্ৰয়োগ কৰা হয়। ইয়াৰ ফলত চলিটোৰ তলপিঠিৰপৰা হেঁচাৰ ফলত মাছৰ বাকলিৰ নিচিনা চিকুন সৰু সৰু চলি নিৰ্গত হয়। শেষত চলিটোৰ দুয়ো পিঠিৰ পৰা মাছৰ বাকলি সদৃশ চলি বিছিন্ন হৈ ধুনীয়া আৰু পাতল দুয়ো কাষ ধাৰ যুক্ত মাছবাকলীয়া চলি সঁজুলিলৈ ৰূপান্তৰিত হয়। 

     ইয়াক নবপ্ৰস্তৰ আৰু ব্ৰ'ঞ্জ যুগৰ শিলৰ কাড়, ছুৰী কটাৰী, কাঁচি আদি নিৰ্মাণ কৰাত ব্য়ৱহাৰ কৰা হয়।


6. নৱ প্ৰস্তুৰ যুগৰ কেইবিধমান শিলৰ সঁজুলিৰ নাম লিখা আৰু সেইবোৰৰ নিৰ্মাণ কৌশল বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ ছেল্ট, শিলৰ কাঁচি, মিট্ দা বা ডেগাৰ। 

    নব প্ৰস্তৰ যুগৰ সঁজুলিসমূহ ঘৰ্ষণ আৰু ঘঁহি-পিহি মিহি কৰা পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰি নিৰ্মাণ কৰা হয়।  

7. নৱ প্ৰস্তৰ যুগৰ বিপ্লৱ কি? কোনে পোনে প্ৰথমে এই নাম উদ্ভাৱনা কৰিছিল?

উত্তৰঃ  নৱপ্ৰস্তৰ যুগৰ খাদ্য উৎপাদন কৰা প্ৰথাৰ আৰম্ভ হয়। ইয়াৰ ফলত মানৱ সমাজত এক বৈপ্লৱিক পৰিবৰ্তন আহে। কৃষি আৰু পশুপালনৰ সহায়ত খাদ্য উৎপাদন কৰা প্ৰথা আৰম্ভ হোৱাৰ লগে লগে মানৱ সমাজত কিছুমান আনুষংগিক সাংস্কৃতিক লক্ষণৰ উদ্ভৱ হয়। নৱপ্ৰস্তৰ যুগৰ কৃষিজীৱী মানুহে কৃষিক্ষেত্ৰ এৰি অঘৰী জীৱন যাপন কৰিব নোৱাৰা হ'ল। ইয়াৰ পৰিবৰ্তে তেওঁলোকে কৃষিক্ষেত্ৰৰ ওচৰতে গাওঁ পাতি স্থায়ীভাৱে বসবাস কৰিবলৈ ললে। আনহাতে খাদ্য উৎপাদনে খাদ্যৰ নিৰ্ভৰযোগ্যতা আনি দিয়াত মানুহে শিল্পকলা আৰু আধ্যাত্মিক চৰ্চাত মনোনিবেশ কৰিবলৈ আজৰি সময় পালে। মানৱ সমাজত ঘৰ্ষণ কৌশল প্ৰয়োগ কৰি শিলৰ সঁজুলি নিৰ্মাণ কৰা পদ্ধতি, মৃৎপাত্ৰ তৈয়াৰ কৰা প্ৰথা, বোৱা-কটা কৰা প্ৰথা, পাচি-খৰাহি সজা প্ৰথা আদিৰ প্ৰচলন হয়। নৱপ্ৰস্তৰ যুগত মানৱ সমাজত সংঘটিত এই পৰিৱৰ্তনসমূহকে ভি. গৰ্ডন ছাইল্ডে নৱপ্ৰস্তৰ যুগৰ বিপ্লৱ আখ্যা দিছে।  

8. খোদনাস্ত্ৰ কি? ইয়াক কাৰ্য্যত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল?

উত্তৰঃ  খোদানাস্ত্ৰ হৈছে এবিধ সঁজুলি। ইয়াক নানা ধৰণৰ চিত্ৰ আঁকিবলৈ ব্য়ৱহাৰ কৰিছিল।

9. প্ৰাকৃতিক কাৰণত খণ্ডিত শিলাখণ্ড আৰু সঁজুলিৰ মাজত পাৰ্থক্য দেখুওৱা ।

উত্তৰঃ 

  প্ৰাকৃতিক কাৰণত খণ্ডিত                       শিলাখণ্ড

                   সঁজুলি

১। প্ৰাকৃতিক ভাৱে খণ্ডিত শিলাখণ্ডৰ কোনো বিশেষ আকৃতি নাথাকে।

১। মানুহৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত সঁজুলিৰ বিশেষ আকৃতি থাকে।

২। প্ৰধান চলি পৃষ্ঠ খহটা।

২। প্ৰধান চলি পৃষ্ঠ তুলনামূলক ভাৱে মসৃণ।

৩। চলিয়ন চিহ্নবোৰ যতে ততে সিঁচৰিত হৈ থাকে।

৩। চলিয়ন চিহ্নবোৰ যতে ততে সিঁচৰিত হৈ নাথাকি পৰিকল্পিতভাৱে নিৰ্গত হৈ থাকে।

৪। প্ৰহাৰ মঞ্চ দেখা নাযায়।

৪। প্ৰহাৰ মঞ্চ দেখা যায়।

 

10. প্ৰত্নৰপ্ৰস্তুৰ আৰু নৱপ্ৰস্তুৰ জীৱন ধাৰাৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য় দেখুওৱা।

উত্তৰঃ 

              প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগ

           নবপ্ৰস্তৰ যুগ

১।প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগৰ জলবায়ু প্লাইষ্টাইনউপযুগৰ অন্তৰ্গত পৰিৱৰ্তনীয় শীত আৰু গ্ৰীষ্ম জলবায়ু প্ৰধান তুষাৰ যুগ আছিল।

১।নবপ্ৰস্তৰ যুগৰ জলবায়ু হল ছিন উপযুগৰ অন্তৰ্গত বৰ্তমান কালৰ জলবায়ুৰ দৰে আছিল।

২।পাচি-খৰাহী সজা প্ৰথা প্ৰচলন নাছিল।

২।পাচি-খৰাহী সজা প্ৰথা প্ৰচলন আছিল।


11. চিত্ৰৰ সহায়ত এখন হস্ত কুঠাৰ বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ


হস্তকুঠাৰবোৰৰ সাধাৰণতে দুটা মূৰ থাকে। এটা মূৰ জোঙা আৰু আনটো মূৰ শকত। জোঙা মূৰটোক কৰ্তন মুখ আৰু শকত অংশটোক পশ্চাৎ মূৰ বোলে। হস্তকুঠাৰৰ জোঙা মূৰটোৰ পিনে চলিয়ন চিহ্ন থাকে। ইয়াৰে কিছুমান চলিয়ন চিহ্ন প্ৰাথমিক আৰু কিছুমান চিকুণ চলিয়ন চিহ্ন। চলিয়ন চিহ্নবোৰত আঘাত স্ফীতি শূন্যাঞ্চল দেখিবলৈ পোৱা যায়। পশ্চাৎ মূৰটোত শিলগুটিৰ স্বাভাৱিক প্ৰচ্ছদ থাকে।


12. যথাযৰ্থভাৱে চিহ্নিত কৰি ৰোকনী জাতীয় সঁজুলীৰ চিত্ৰ আঁকি বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ


ৰোকনি এবিধ চলি সঁজুলি। ৰোকনীৰ ব্যৱহাৰ মধ্য প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগৰ পৰা আৰম্ভ হয়। ইয়াৰ ব্যৱহাৰ আধুনিক যুগৰ কিছুমান আদিম অধিবাসীৰ মাজতো দেখা যায়।

        ৰোকনীৰ চিকুণ চলিয়ন কৌশল প্ৰয়োগ কৰি তৈয়াৰ কৰা ধাৰযুক্ত মুখ এখন থাকে। ইয়াৰ ওপৰৰ পিঠিখন সৰু-ডাঙৰ চলিয়ন চিহ্নেৰে আগুৰি থাকে। তল পিঠিখন সাধাৰণতে মিহি আৰু সমান। আকৃতি, গঠন আৰু ধাৰযুক্ত মুখখনৰ অৱস্থিতি অনুসৰি ৰোকনী জাতীয় সঁজুলিক কেইবাটাও প্ৰকাৰত ভাগ কৰিব পাৰি। যেনে- গোলাকাৰ ৰোকনী, এমুখীয়া ৰোকনী, এমূৰীয়া ৰোকনী, স্থূল ৰোকনী, নাসিকাসদৃশ ৰোকনী আদি। 


13. কি কি বিষয়ত উচ্চ প্ৰত্নপ্ৰস্তুৰ যুগৰ উদ্যোগবোৰ ইয়াৰ আগৰ উদ্যোগবোৰতকৈ অধিক আগবঢ়া আছিল?

উত্তৰঃ উচ্চ প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগটো প্ৰধানকৈ চাৰিটা সাংস্কৃতিক বিশেষত্বৰে নিম্ন আৰু মধ্য প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগতকৈ উন্নত আছিল। তলত উচ্চ প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগৰ সাংস্কৃতিক বিশেষত্বকেইটা উল্লেখ কৰা হ'ল-

(ক) হাড় আৰু শিঙৰ সঁজুলিঃ উচ্চ প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগতে সৰ্বপ্ৰথম সঁজুলি নিৰ্মাণৰ বাবে হাড় আৰু শিং ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। শিঙৰ ৰাজদণ্ড উচ্চ  প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগৰ এক উল্লেখযোগ্য হাড়ৰ সঁজুলি।

(খ) চিত্ৰকলাঃ উচ্চ  প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগতে মানৱ সমাজত সৰ্বপ্ৰথম চিত্ৰকলাৰ চৰ্চা আৰম্ভ হয়। সেই সময়ত মানুহে গৃহকলা আৰু গুহাকলাৰ চৰ্চা কৰিছিল। উচ্চ  প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগৰ চিত্ৰ তথা ভাস্কৰ্যসমূহ যথেষ্ট উন্নত মানদণ্ডৰ আছিল।

(গ) চাপ চলিয়ন কৌশল আৱিষ্কাৰঃ উচ্চ প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ  যুগৰ প্ৰস্তৰ সঁজুলি নিৰ্মাণৰ বাবে চাপ চলিয়ন পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰা হৈছিল। সেই সময়ত কিছুমান সঁজুলি হাতুৰীৰে প্ৰহাৰ কৰি নিৰ্মাণ কৰাৰ সলনি কোনো জােঙা অস্ত্ৰৰে চাপ দি চলি নিৰ্গত কৰা হৈছিল। ফলত নিৰ্মিত সঁজুলি অধিক কাৰ্যক্ষম আৰু শুৱলি আছিল। বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ বৃক্ষপত্ৰসদৃশ জোঙাল অস্ত্ৰসমূহ চাপ চলিয়ন কৌশল প্ৰয়োগ কৰি নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল।

(ঘ) ফলক সঁজুলিঃ উচ্চ প্ৰত্নপ্ৰস্তৰ যুগৰ ফলক সঁজুলিৰ প্ৰচলন হয়। অ'ডি ফলক ছুৰী উচ্চ প্ৰস্তপ্ৰস্তৰ যুগৰ উল্লেখযোগ্য ফলক সঁজুলি। 


Important Question Answer 

(For Paid User)

Join our membership Plan 

(সকলো পাঠৰ Paid উত্তৰবোৰ চাব পাৰিব)



Type - Ishan Dev Bora 

Answered By : Himashree Bora.



Post ID :DABP003643