সামাজিক স্তৰীকৰণ
অধ্য়ায়-৮
ক) চমু প্রশ্ন (৫০ টা শব্দত উত্তৰ দিয়ক)
প্রশ্ন ১ঃ সামাজিক স্তৰীকৰণ বুলিলে কি বুজা? ইয়াৰ প্ৰধান নীতিসমূহ উল্লেখ কৰা ৷
উত্তৰঃ সামাজিক স্তৰীকৰণ (Social Stratification) হৈছে সমাজৰ ভিতৰত বিভিন্ন গোট, বৰ্গ, বা স্তৰৰ মাজত এক অচল অবস্থাৰ সৃষ্টি। ই সমাজত বিভিন্ন গোটৰ সদস্যসকলৰ মাজত সমষ্টিগত অতিক্ৰম, শক্তি, সম্পদ, আৰু সন্মানৰ ভিত্তিত আৱাস কৰাক বুজায়। স্তৰীকৰণ বিভিন্ন পৰিসৰত ঘটে, যেনে অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক, আৰু সাংস্কৃতিক স্তৰ।
সামাজিক স্তৰীকৰণৰ প্ৰধান নীতিসমূহ
১. বিভাজন:
- সামাজিক স্তৰীকৰণে সমাজৰ সদস্যসকলক বিভিন্ন স্তৰত বিভক্ত কৰে। এই বিভাজন সাধাৰণতে ক্ষমতা, সম্পদ, শিক্ষাৰ পৰিমাণ, আৰু সমাজৰ সন্মানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
২. পৰম্পৰাগত আৰু সঁচা মূলধন:
- স্তৰীকৰণ সাধাৰণতে পৰম্পৰাগত মূলধনৰ ওপৰত আধাৰিত হয়, যেনে বংশগত, ধৰ্মীয়, বা জাতিগত। ই বহু সময়ত জন্মগত বৈশিষ্ট্যৰ ভিত্তিত নিৰ্ধাৰিত হয়।
৩. অধিকার আৰু সুযোগ:
- স্তৰীকৰণে সমাজৰ বিভিন্ন গোটৰ সদস্যসকলৰ মাজত অধিকার আৰু সুযোগৰ অসম বণ্টন সৃষ্টি কৰে। উচ্চ স্তৰৰ গোটৰ সদস্যসকল অধিক সন্মান, সুযোগ, আৰু সম্পদ লাভ কৰে, কিন্তু নিম্ন স্তৰৰ গোটৰ সদস্যসকলৰ বাবে সেইবোৰ প্ৰায় সীমিত থাকে।
৪. নতুন স্তৰ গঠন:
- সামাজিক স্তৰীকৰণত নতুন গোট বা স্তৰ গঠন হ'ব পাৰে, বিশেষকৈ শিক্ষা, অৰ্থনৈতিক সাফল্য, আৰু ৰাজনৈতিক শক্তিৰ ভিত্তিত। উদাহৰণ স্বৰূপে, নতুন বিত্তশালী বৰ্গৰ সৃষ্টি হোৱা দেখা যায় যি সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ ফলস্বৰূপ।
৫. পৰিবৰ্তন আৰু স্থিতিশীলতা:
- সামাজিক স্তৰীকৰণৰ স্তৰসমূহে সমাজত এক স্থিতিশীলতা সৃষ্টি কৰে, কিন্তু কিছু পৰিৱৰ্তনও ঘটে। সামাজিক স্তৰীকৰণ সাময়িক আৰু গতিশীল হৈ থাকে, বিশেষকৈ আৰ্থিক বা সামাজিক পৰিবৰ্তনৰ ফলস্বৰূপ।
৬. শক্তি আৰু প্ৰভাৱ:
- শক্তি আৰু প্ৰভাৱ স্তৰীকৰণৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান। উচ্চ স্তৰৰ গোটসমূহে সমাজৰ নীতি আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত অধিক প্ৰভাৱ বিস্তাৰিত কৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকৰ সুবিধা আৰু অধিকাৰ বৃদ্ধি পায়।
উপসংহাৰ
সামাজিক স্তৰীকৰণ সমাজৰ গঠন আৰু সংগঠনলৈ গুৰুত্বপূর্ণ প্ৰভাৱ বিস্তাৰিত কৰে। ই ব্যক্তি আৰু গোটসমূহৰ মাজত সম্পদ, শক্তি, আৰু সন্মানৰ বিভাজন সৃষ্টি কৰে, যাৰ ফলত সমাজৰ সঠিক বিকাশত বাধা পায়।
প্রশ্ন ২ঃ সামাজিক স্তৰীকৰণৰ উৎসসমূহ উল্লেখ কৰা ৷
উত্তৰঃ সামাজিক স্তৰীকৰণৰ উৎসসমূহ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ সামাজিক, আৰ্থিক, আৰু সাংস্কৃতিক কাৰকসকলৰ পৰা উদ্ভৱ ঘটে। তলত সামাজিক স্তৰীকৰণৰ কিছুমান মুখ্য উৎস উল্লেখ কৰা হৈছে:
১. আর্থিক অঙ্গীকাৰ:
- সম্পত্তি আৰু ধনৰ বণ্টন: সমাজত সম্পত্তি আৰু ধনৰ অচল বণ্টন এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎস। উচ্চ অৰ্থনৈতিক শ্ৰেণী আৰু নিম্ন শ্ৰেণীৰ মাজত থকা অৰ্থনৈতিক পাৰ্থক্য সমাজৰ ভিতৰত স্তৰীকৰণৰ সৃষ্টি কৰে।
২. শিক্ষা:
- শিক্ষাৰ পদ্ধতি: শিক্ষা ব্যক্তিৰ সামাজিক স্তৰ নিৰ্ধাৰণত এক মুখ্য ভূমিকা পালন কৰে। উচ্চ শিক্ষিত লোকসকল সাধারণতে উন্নত সামাজিক শ্ৰেণীত থাকে, যিয়ে সম্পদ, ক্ষমতা, আৰু সুযোগৰ দ্বাৰা স্তৰীকৰণৰ সৃষ্টি কৰে।
৩. বংশগতি:
- বংশ আৰু ধৰ্ম: ধৰ্মীয় বা বংশগত পৰম্পৰাৰ আধাৰত সামাজিক স্তৰীকৰণ ঘটে। কিছু গোট বিশেষত্বৰ ওপৰত আৱদ্ধ হৈ থাকে, যিয়ে তেওঁলোকৰ ক্ষমতা আৰু সম্পদৰ সাৰ্বজনীন বণ্টনত প্ৰভাৱ পেলায়।
৪. ৰাজনৈতিক কাঠামো:
- ক্ষমতা আৰু প্ৰভাৱ: ৰাজনৈতিক সংস্থা আৰু নেতৃত্বৰ আধাৰত সমাজত ক্ষমতাৰ বণ্টন হয়। উচ্চ ৰাজনৈতিক পদত থকা ব্যক্তিসকলৰ লগত সৰল লোকসকলৰ মাজত এক বিশাল অন্তৰ দেখা যায়, যিয়ে স্তৰীকৰণৰ উৎসৰূপে কাৰ্য্য কৰে।
৫. সাংস্কৃতিক পৰম্পৰা:
- সংস্কৃতি আৰু পৰম্পৰা: সংস্কৃতি আৰু সামাজিক পৰম্পৰাৰ ভিত্তিত গোটসমূহৰ মাজত অসামৰ্থ্য দেখা যায়। বিশেষকৈ সংস্কৃতিৰ দৃষ্টিভংগী আৰু মূল্যবোধই স্তৰীকৰণৰ সৃষ্টি কৰে।
প্রশ্ন ৩ঃ সামাজিক স্তৰীকৰণৰ প্ৰধান তত্ব দুটা উল্লেখ কৰা ৷
উত্তৰঃ সামাজিক স্তৰীকৰণৰ বিষয়ত কেইবাটাও তত্ব প্ৰচলিত আছে, কিন্তু তলত দুটা প্ৰধান তত্ব উল্লেখ কৰা হৈছে:
১. মাৰ্ক্সবাদী তত্ব (Marxist Theory):
- বৰ্ণনা: এই তত্বৰ অধীনত, সমাজৰ স্তৰীকৰণ মূলত অৰ্থনৈতিক সম্পদ আৰু উৎপাদনৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। কাৰ্ল মাৰ্ক্সৰ মতে, সমাজ মূলত দুটা শ্রেণীত বিভক্ত: বুৰ্জোয়া (যিসকলৰ হাতত উৎপাদনৰ সুবিধা আৰু সম্পদ আছে) আৰু প্রলেতারিয়েত (যিসকলক নিজৰ জীৱন চলাবৰ বাবে বুৰ্জোয়া কৰ্মচাৰী হিচাপে কাম কৰিব লগা হয়)। মাৰ্ক্সবাদী দৃষ্টিভংগীৰ অনুসৰি, সম্পদ আৰু ক্ষমতাৰ নিৰ্ভৰশীলতা স্তৰীকৰণৰ মূলে আধাৰিত।
২. ভেবাৰ বৰ্গীয় তত্ব (Weberian Theory):
- বৰ্ণনা: ম্যাক্স ভেবাৰ এই তত্ব অনুসৰি, সামাজিক স্তৰীকৰণ এক বহুমুখী আৰু জটিল প্ৰক্ৰিয়া। ভেবাৰ মতে, সামাজিক স্তৰীকৰণৰ তিনিটা মুখ্য উপাদান আছে:
- অৰ্থনৈতিক স্থিতি (সম্পত্তি আৰু আয়)
- সামাজিক সন্মান (সামাজিক মর্যাদা বা সন্মান)
- ক্ষমতা (লোকসকলৰ ওপৰত প্রভাৱ বিস্তাৰৰ ক্ষমতা)।
খ) ৰচনাধর্মী প্রশ্ন (৩০০-৫০০ টা শব্দত উত্তৰ দিয়ক)
প্রশ্ন ১ঃ সামাজিক স্তৰীকৰণৰ প্ৰকৃতি আৰু কাৰ্য্যাৱলী আলোচনা কৰা ৷
উত্তৰঃ
সামাজিক স্তৰীকৰণৰ প্ৰকৃতি
সামাজিক স্তৰীকৰণ হৈছে সমাজৰ সদস্যসকলৰ মাজত ক্ষমতা, সম্পদ, সন্মান আৰু সুযোগৰ বিভাজন। এই প্ৰক্ৰিয়াটো সামাজিক গঠন আৰু বিকাশৰ মৌলিক বিষয়। ইয়াৰ প্ৰকৃতি কিছুমান বৈশিষ্ট্যৰ মাধ্যমে স্পষ্ট হয়:
বিভাজন:
- সামাজিক স্তৰীকৰণে সমাজৰ সদস্যসকলক ভিন্ন ভিন্ন স্তৰত বিভক্ত কৰে। এই বিভাজন সাধাৰণতে অৰ্থনৈতিক, সামাজিক, আৰু সাংস্কৃতিক ভিত্তিত হয়।
ধাৰাবাহিকতা:
- সামাজিক স্তৰীকৰণ সাধাৰণতে এক ধাৰাবাহিক প্ৰক্ৰিয়া। ই এক প্ৰজন্মৰ পৰা আন প্ৰজন্মলৈ ৰক্ষা কৰা হয়। এজন ব্যক্তি কিমানও উদ্যমী নহওক, তেওঁ জন্মগত স্তৰৰ পৰা মুক্ত নহ’ব পাৰে।
চলাচল:
- সামাজিক স্তৰীকৰণ এক চলমান প্ৰক্ৰিয়া, য’ত নতুন সামাজিক শ্ৰেণী বা গোট গঠন হয়। নতুন প্ৰযুক্তি, শিক্ষা, আৰু আৰ্থিক উন্নতিৰ ফলত গোটবোৰৰ মাজত চলাচল ঘটিব পাৰে।
বৈচিত্র্য:
- বিভিন্ন সমাজত স্তৰীকৰণৰ ভিন্ন প্ৰকৃতি থাকে। উদাহৰণ স্বৰূপে, ভাৰতত ধৰ্ম আৰু জাতিগত ভিত্তিত স্তৰীকৰণ দেখা যায়, যেতিয়া পশ্চিমী সমাজত অৰ্থনৈতিক ভিত্তিত স্তৰীকৰণ প্ৰধান।
জটিলতা:
- সামাজিক স্তৰীকৰণ একটি জটিল প্ৰক্ৰিয়া। ইয়াৰ ভিতৰত একাধিক কাৰক, যেনে শিক্ষা, ধর্ম, আৰু পৰম্পৰা, সমন্বিত হৈ থাকে।
সামাজিক স্তৰীকৰণৰ কাৰ্য্যাৱলী
সামাজিক স্তৰীকৰণৰ কাৰ্য্যাৱলী সমাজত বিভিন্ন ভূমিকা পালন কৰে, য’ত কিছুমান তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
বিভাজনৰ সৃষ্টি:
- সামাজিক স্তৰীকৰণে সমাজত বিভিন্ন গোটৰ মাজত বিভাজন সৃষ্টি কৰে। ইয়াৰ ফলত, অধিক সচ্ছল আৰু কম সচ্ছল লোকসকলৰ মাজত আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ বেলেগ বেলেগ পৰিৱৰ্তন ঘটে।
ক্ষমতা আৰু সম্পত্তিৰ বিতৰণ:
- স্তৰীকৰণে সামাজিক গোটসমূহৰ মাজত ক্ষমতা আৰু সম্পত্তিৰ বণ্টন নিৰ্ধাৰিত কৰে। উচ্চ স্তৰৰ গোটসকল অধিক সম্পদ আৰু প্ৰভাৱ লাভ কৰে, যিয়ে সমাজৰ নীতি আৰু সিদ্ধান্তত প্ৰভাৱ পেলায়।
সামাজিক সন্মান:
- সামাজিক স্তৰীকৰণে সন্মানৰ ভিত্তিত সমাজত বিভাজন সৃষ্টি কৰে। উচ্চ স্তৰৰ লোকসকলক অধিক সন্মান আৰু মর্যাদা প্ৰদান কৰা হয়, যিয়ে বিভিন্ন কাৰ্য্যত প্ৰতিফলিত হয়।
চলাচল আৰু পৰিবৰ্তন:
- সামাজিক স্তৰীকৰণৰ ফলত সামাজিক চলাচল ঘটে, যিয়ে নতুন গোটৰ উদ্ভৱ ঘটায়। এই চলাচল ব্যক্তিসকলক সমাজৰ ভিতৰত উন্নতিত সহায় কৰে।
স্থিতিশীলতা আৰু বিশৃংখলা:
- সামাজিক স্তৰীকৰণ সমাজত স্থিতিশীলতা সৃষ্টিত সহায় কৰে। কিন্তু একেৰাহে, ই এক প্ৰকারৰ অসন্তোষ আৰু সংঘৰ্ষৰ বাবে কাৰণও হ'ব পাৰে, যিহেতু নিম্ন স্তৰৰ লোকসকলৰ অধিকার আৰু সুযোগসমূহ সীমিত হৈ থাকে।
উপসংহাৰ
সামাজিক স্তৰীকৰণৰ প্ৰকৃতি আৰু কাৰ্য্যাৱলী সমাজৰ গঠন আৰু গতিৰ ওপৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ বিস্তাৰিত কৰে। ই সামাজিক সাম্য, বৈষম্য, আৰু সৃজনশীলতাৰ ক্ষেত্ৰত এক মৌলিক কাৰক হিচাপে কাৰ্য্য কৰে। এই প্ৰক্ৰিয়া সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু সংস্কৃতিৰ বিকাশত বিশেষ ভূমিকা পালন কৰে।
প্রশ্ন ২ঃ সামাজিক স্তৰীকৰণৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ সমূহ আলোচনা কৰা ৷
উত্তৰঃ সামাজিক স্তৰীকৰণ সমাজত সদস্যসকলৰ মাজত ক্ষমতা, সম্পদ, আৰু সন্মানৰ ভিত্তিত বিভাজন কৰা প্ৰক্ৰিয়া। এই স্তৰীকৰণৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ আৰু প্ৰকৃতি বিভিন্ন সমাজ আৰু সংস্কৃতিৰ আধাৰত পৃথক হয়। তলত সামাজিক স্তৰীকৰণৰ কেইটামান প্ৰধান প্ৰকাৰ আলোচনা কৰা হৈছে:
১. আর্থিক স্তৰীকৰণ (Economic Stratification):
- বৰ্ণনা: এই স্তৰীকৰণৰ আধাৰত লোকসকলৰ অৰ্থনৈতিক অবস্থা আৰু আয়ৰ ভিত্তিত বিভাজন কৰা হয়। উচ্চ আয় আৰু সম্পত্তি থকা ব্যক্তিসকল উচ্চ স্তৰত অৱস্থিত আৰু কম আয় বা দৰিদ্ৰতাত জীৱন অতিবাহিত কৰা ব্যক্তিসকল নিম্ন স্তৰত থাকে।
- উদাহৰণ: সমাজত ধনীৰ গোট আৰু দৰিদ্ৰৰ গোটৰ মাজত বিভাজন।
২. শিক্ষাগত স্তৰীকৰণ (Educational Stratification):
- বৰ্ণনা: এই প্ৰকাৰৰ স্তৰীকৰণ শিক্ষাৰ আধাৰত ঘটে। উচ্চ শিক্ষাৰ প্ৰাপ্ত ব্যক্তিসকল উচ্চ স্তৰত অৱস্থিত থাকে, যিসকলৰ শিক্ষাগত অগ্ৰগতিত অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক অৱস্থান অধিক প্ৰভাৱিত হয়।
- উদাহৰণ: বিশ্ববিদ্যালয়ৰ স্নাতক, স্নাতকোত্তৰ আৰু ডক্টৰেটৰ গুণগত শিক্ষা অর্জন কৰা ব্যক্তিসকল।
৩. জাতিগত আৰু ধৰ্মীয় স্তৰীকৰণ (Ethnic and Religious Stratification):
- বৰ্ণনা: এই স্তৰীকৰণত সমাজত ধৰ্ম, জাতি, অথবা সংস্কৃতিৰ ভিত্তিত লোকসকলৰ মাজত বিভাজন ঘটে। কিছু ধৰ্ম বা জাতি অধিক সামাজিক সন্মান লাভ কৰে, আনহাতে কিছুমানে বিভাজন আৰু বৈষম্যৰ সন্মুখীন হয়।
- উদাহৰণ: ভাৰতত হিন্দু, মুছলমান, আৰু অন্যান্য জাতি/ধৰ্মৰ মাজত সামাজিক বিভাজন।
৪. সামাজিক স্তৰীকৰণ (Social Stratification):
- বৰ্ণনা: এই স্তৰীকৰণে সমাজৰ সদস্যসকলৰ মাজত সামাজিক মর্যাদা আৰু সন্মানৰ ভিত্তিত বিভাজন ঘটে। উচ্চ সামাজিক স্তৰৰ ব্যক্তিসকলৰ অধিক সন্মান আৰু সামাজিক সুবিধা থাকে।
- উদাহৰণ: ৰাজনৈতিক নেতাসকল, বিশিষ্ট বৌদ্ধিক সমাজ, আৰু সামাজিক যোদ্ধাসকলৰ মাজত সন্মানৰ বিভাজন।
৫. লিঙ্গৰ ভিত্তিত স্তৰীকৰণ (Gender Stratification):
- বৰ্ণনা: লিঙ্গৰ ভিত্তিত বিভাজন বুলিলে ছোৱালী আৰু পুৰাণী লোকসকলৰ মাজত প্ৰভাৱিত অৱস্থানৰ ভিত্তিত স্তৰীকৰণ বুজা যায়।
- উদাহৰণ: কিছুমান সমাজত পুৰাণীসকল অধিক ক্ষমতা আৰু অধিকার লাভ কৰে, যেতিয়া ছোৱালীসকলৰ অধিকাংশ ক্ষেত্ৰত সীমানাবদ্ধ থাকে।
৬. অবস্থাৰ ভিত্তিত স্তৰীকৰণ (Status Stratification):
- বৰ্ণনা: এই স্তৰীকৰণত ব্যক্তিসকলৰ সামাজিক অৱস্থা বা প্ৰতিষ্ঠানৰ আধাৰত বিভাজন ঘটে। মানৱ সম্পদ, সম্পত্তি, আৰু শক্তিৰ অবিহনে এই স্তৰীকৰণ ঘটে।
- উদাহৰণ: উচ্চ কাৰ্য্যকৰ্তা, চৰকাৰী কৰ্মচাৰী, আৰু সামাজিক কৰ্মীসকলৰ মাজত বিভাজন।
উপসংহাৰ
সামাজিক স্তৰীকৰণৰ এই প্ৰকাৰবোৰ সমাজৰ সাংস্কৃতিক, আৰ্থিক, আৰু সামাজিক গঠনক প্ৰভাৱিত কৰে। এই স্তৰীকৰণৰ দ্বাৰা সদস্যসকলৰ জীৱনযাত্রা, শিক্ষা, আৰু সামাজিক সন্মানৰ ক্ষেত্ৰত বেলেগ বেলেগ অভিজ্ঞতা লাভ কৰে। এই প্ৰক্ৰিয়াটো সামাজিক বৈষম্যৰ কাৰণ হিচাপে চিহ্নিত কৰা হয়, যিয়ে সামাজিক সুৰক্ষা আৰু উন্নয়নলৈ প্ৰভাৱ পেলায়।
প্রশ্ন ৩ঃ সামাজিক স্তৰীকৰণৰ ক্ষেত্ৰত শিক্ষাৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা ৷
উত্তৰঃ সামাজিক স্তৰীকৰণৰ ক্ষেত্ৰত শিক্ষাৰ ভূমিকা অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ। শিক্ষা এক শক্তিশালী মাধ্যম হিচাপে গণ্য কৰা হয়, যিয়ে সমাজত ব্যক্তিসকলৰ মাজত সমতা আৰু উন্নয়নৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰে। তলত শিক্ষাৰ কিছু মুখ্য ভূমিকা আলোচনা কৰা হৈছে:
১. সমান সুযোগৰ সৃষ্টিঃ
- শিক্ষা সমাজৰ বিভিন্ন স্তৰত ব্যক্তিসকলৰ মাজত সমান সুযোগৰ সৃষ্টিত সহায় কৰে। শিক্ষিত ব্যক্তিসকলে অধিক পদ, দায়িত্ব আৰু কৰ্মসংস্থাপনৰ সুযোগ লাভ কৰে, যিয়ে সামাজিক স্তৰীকৰণৰ বৈষম্য কমাই।
২. জ্ঞান আৰু দক্ষতাৰ বিকাশঃ
- শিক্ষা প্ৰকৃতিগতভাবে ব্যক্তিসকলৰ জ্ঞান আৰু দক্ষতাৰ বিকাশ ঘটায়। উচ্চ শিক্ষাৰ অধিকারী ব্যক্তিসকলে অধিক সন্মান আৰু সামাজিক মর্যাদা লাভ কৰে, যিয়ে তেওঁলোকক উচ্চ স্তৰত স্থান প্ৰদান কৰে।
৩. আর্থিক উন্নয়নঃ
- শিক্ষা লোকসকলক আৰ্থিকভাবে উন্নত কৰাৰ সুযোগ দিয়ে। উচ্চ শিক্ষিত ব্যক্তিসকলে সাধারণতে উচ্চ আয়ৰ চাকৰি লাভ কৰে, যিয়ে সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক স্তৰীকৰণত এক ইতিবাচক প্ৰভাৱ সৃষ্টি কৰে।
৪. সামাজিক সচেতনতা আৰু অংশগ্ৰহণঃ
- শিক্ষা সমাজত সামাজিক সচেতনতা বৃদ্ধি কৰে। শিক্ষিত লোকসকল অধিক সামাজিক সমস্যা আৰু সমস্যা সমাধানৰ প্ৰতি সজাগ থাকে। তেওঁলোকৰ মধ্যত ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক কাৰ্যকলাপত অংশগ্ৰহণৰ প্রবণতা বৃদ্ধি পায়।
৫. সামাজিক সংস্কাৰঃ
- শিক্ষা সামাজিক সংস্কাৰ আৰু পৰিৱর্তনত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। এটি শিক্ষিত সমাজ নতুন চিন্তাধাৰা আৰু সংস্কৃতিৰ গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত থাকে, যিয়ে পৰিৱর্তন ঘটাৰ সম্ভাৱনাক বঢ়ায়।
৬. লিঙ্গৰ ভিত্তিত অসমতাৰ হ্ৰাসঃ
- শিক্ষা লিঙ্গৰ ভিত্তিত বৈষম্যৰ হ্ৰাসত সহায় কৰে। ছোৱালী আৰু পুৰাণী দুয়োটাৰ বাবে সমান শিক্ষা প্ৰদান কৰিলে তেওঁলোকৰ মাজত স্নাতকত্বৰ প্ৰাপ্তিৰ সম্ভাৱনা বঢ়ে, যিয়ে সামাজিক স্তৰীকৰণৰ ক্ষেত্ৰত সমতা আনিব পাৰে।
Answer By - Suman Saikia
Type By- Bikash Bora
