সামাজিকীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া
অধ্য়ায়-৩
(ক) অতি চমু প্ৰশ্ন (প্ৰতিটোৰ উত্তৰ প্ৰায় ৫০টা শব্দৰ ভিতৰত)
প্ৰশ্ন নং ১ঃ সামাজিকীকৰণ কি?
উত্তৰঃ সামাজিকীকৰণ (Socialization) হৈছে সেই প্ৰক্ৰিয়া যাৰ মাধ্যমে ব্যক্তি বা সদস্যসকলে সামাজিক মূল্যবোধ, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, সাংস্কৃতিক নীতি, আৰু সমাজৰ বিভিন্ন পৰিকল্পনাৰ বিষয়ে শিকে। এই প্ৰক্ৰিয়া বিশেষকৈ শিশুৰ শৈশৱৰ পৰা আৰম্ভ হয় আৰু জীৱনৰ বিভিন্ন পৰ্যায়ত চলি থাকে।
সামাজিকীকৰণৰ মূল দিশবোৰ:
প্ৰাথমিক অৱস্থা:
- শিশুৰ প্ৰাথমিক সামাজিকীকৰণ সাধাৰণতে পৰিয়ালৰ পৰা আৰম্ভ হয়। পিতৃ-মাতৃ, ভাই-বোন আৰু অন্যান্য পৰিয়ালৰ সদস্যই শিশুক সমাজৰ মূল মূল্যবোধ আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰ শিকায়।
বিদ্যালয় আৰু বন্ধু-বান্ধৱ:
- বিদ্যালয়ত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ মাজত সামাজিকীকৰণৰ এক নতুন পৰ্যায় আৰম্ভ হয়। ইয়াত তেওঁলোকে সহপাঠী, শিক্ষক, আৰু অন্যান্য সমাজৰ সদস্যৰ সৈতে যোগাযোগ কৰে, যিয়ে তেওঁলোকৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু চিন্তা-ভাবনাত প্ৰভাৱ বিস্তাৰিত কৰে।
সাংস্কৃতিক প্ৰক্ৰিয়া:
- সামাজিকীকৰণৰ মাধ্যমে ব্যক্তি সমাজৰ সংস্কৃতিৰ সৈতে সংযোগিত হয়। ইয়াত ভাষা, পৰম্পৰা, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, আৰু বিশ্বাস অন্তর্ভুক্ত থাকে।
ভূমিকা আৰু দায়িত্ব:
- সামাজিকীকৰণৰ সময়ত ব্যক্তি নিজকে সমাজৰ সদস্য হিচাপে কিদৰে চিনাক্ত কৰিব লাগে, সেই বিষয়ে শিকি। ইয়াত পিতৃ-মাতৃ, বন্ধু, আৰু নাগৰিক হিচাপে বিভিন্ন ভূমিকা অন্তর্ভুক্ত।
সমাজৰ নিয়ম আৰু নিয়মনীতি:
- ব্যক্তি সমাজৰ নিয়ম আৰু আচাৰ-কানুনৰ বিষয়ে জনা পায়, যিয়ে তেওঁলোকক সামাজিক পৰিস্থিতিত কিদৰে আচৰণ কৰিব লাগে সেয়া নিৰ্ধাৰিত কৰে।
স্বতন্ত্ৰতা আৰু সহযোগিতা:
- সামাজিকীকৰণৰ মাধ্যমে ব্যক্তি স্বতন্ত্ৰভাবে চিন্তা কৰিবলৈ আৰু সমাজৰ অন্য সদস্যৰ সৈতে সহযোগিতাৰ অৰ্থ জানিব পাৰে।
সামাজিকীকৰণৰ গুৰুত্ব:
- নাগৰিক চেতনা: সামাজিকীকৰণ নাগৰিকৰ অধিকার, দায়িত্ব, আৰু সামাজিক নিয়মৰ বিষয়ে জ্ঞান বৃদ্ধি কৰে।
- সামাজিক উন্নয়ন: ইয়াৰ মাধ্যমে সমাজৰ মূল্যবোধ, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, আৰু সংস্কৃতিৰ সংৰক্ষণ হয়।
- অভিনৱ চিন্তাধাৰা: সামাজিকীকৰণে নতুন চিন্তা-ভাবনা, সৃজনশীলতা, আৰু সমস্যাৰ সমাধানৰ ক্ষমতা বিকাশিত কৰে।
উপসংহাৰ:
সামাজিকীকৰণ হৈছে সমাজৰ প্ৰতিটো সদস্যৰ বিকাশৰ বাবে এক অত্যাৱশ্যকীয় প্ৰক্ৰিয়া। ই সদস্যসকলৰ মাজত সম্পর্ক গঢ়ি তোলে, সামাজিক মানসিকতা বিকাশ কৰে, আৰু সমাজৰ সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ সংৰক্ষণত সহায় কৰে।
প্ৰশ্ন নং ২ঃ সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া (Social Interaction) হৈছে ব্যক্তি আৰু গোষ্ঠীসমূহৰ মাজত হোৱা ব্যৱহাৰ, যোগাযোগ, আৰু আন্তঃসংযোগৰ এক প্ৰক্ৰিয়া। এই প্ৰক্ৰিয়া সামাজিক জীৱনৰ মূল আধাৰ আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা মানুহবোৰে পৰস্পৰৰ সৈতে সম্পর্ক গঢ়ি তোলে, চিন্তা-ভাবনা আৰু অনুভৱসমূহ বিনিময় কৰে।
সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়াৰ মুখ্য দিশসমূহ:
যোগাযোগ:
- সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া সাধাৰণতে যোগাযোগৰ মাধ্যমত ঘটে। ইয়াত কথা, শৰীৰৰ ভাষা, লিপি, আৰু অন্যান্য অঙ্গভঙ্গী অন্তর্ভুক্ত।
মিলন আৰু সম্পর্ক:
- আন্তঃক্ৰিয়াৰ মাধ্যমে মানুহে একে পৰিৱেশত মিলিত হয় আৰু বিভিন্ন ধরনের সামাজিক সম্পর্ক গঢ়ি তোলে, যেনে বন্ধুত্ব, পৰিয়ালৰ সদস্যতা, আৰু পেশাগত সম্পর্ক।
ভূমিকা আৰু স্বীকৃতি:
- সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া ব্যক্তি নিজৰ সামাজিক ভূমিকা কিদৰে পালন কৰিব লাগে সেয়া নিৰ্ধাৰিত কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা পৃথক পৃথক ভূমিকা, যেনে পিতৃ, মাক, বন্ধু, শিক্ষিকা ইত্যাদিৰ স্বীকৃতি ঘটে।
সাংস্কৃতিক বিনিময়:
- আন্তঃক্ৰিয়াৰ সময়ত সাংস্কৃতিক গুণাবলী, মূল্যবোধ, আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ বিনিময় হয়। ইয়াৰ মাধ্যমে সমাজৰ বৈচিত্র্য আৰু সহযোগিতা বৃদ্ধি পায়।
মনৰ প্ৰভাৱ:
- ব্যক্তিৰ অনুভৱ, ভাবনা, আৰু আচাৰ আন্তঃক্ৰিয়াৰ মাধ্যমে একে সময়তে পৰস্পৰৰ ওপৰত প্ৰভাৱ বিস্তাৰিত কৰে। সামাজিক পৰিস্থিতিত এটি ব্যক্তিৰ অনুভৱৰ প্ৰতি অন্যজনৰ প্ৰতিক্ৰিয়া হোৱা দেখা যায়।
সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়াৰ প্ৰকাৰ:
সকাৰাত্মক আন্তঃক্ৰিয়া:
- যেতিয়া মানুহে পৰস্পৰৰ সৈতে সমৰ্থন, সহযোগিতা, আৰু মৈত্রীৰে আচৰণ কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে বন্ধুত্ব, সহযোগিতা, আৰু আনন্দৰ অভিব্যক্তি।
নেগেটিভ আন্তঃক্ৰিয়া:
- যেতিয়া সামাজিক সম্পর্কত দ্বন্দ্ব, সংঘাত, বা সমালোচনাৰ দৰে নেতিবাচক আচৰণ দেখা যায়। উদাহৰণ স্বৰূপে বিবাদ, নিন্দা, বা বৈষম্য।
ফৰ্মাল আন্তঃক্ৰিয়া:
- ই চৰকাৰী বা পেশাগত পৰিস্থিতিত ঘটে। উদাহৰণ স্বৰূপে বৈঠক, প্ৰেজেন্টেশ্বন, আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰ্য্য।
ইনফৰ্মাল আন্তঃক্ৰিয়া:
- বন্ধুত্ব আৰু সামাজিক অনুষ্ঠানত হোৱা দৈনন্দিন কথোপকথন। উদাহৰণ স্বৰূপে ঘৰৰ পৰা বন্ধু লগ পোৱা।
উপসংহাৰ:
সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া হৈছে মানুহৰ জীৱনত এক অত্যাৱশ্যকীয় প্ৰক্ৰিয়া। ইয়াৰ মাধ্যমে ব্যক্তিসকল পৰস্পৰৰ সৈতে সংযোগিত হয়, নতুন সম্পর্ক গঢ়ে, আৰু সামাজিক মূল্যবোধৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰে। সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া সমাজৰ সমষ্টিগত উন্নয়ন আৰু সহযোগিতাৰ বাবে এক গুৰুত্বপূর্ণ উপাদান।
প্ৰশ্ন নং ৩ঃ সহজননতা কি?
উত্তৰঃ সহজননতা (Solidarity) হৈছে এক সমাজতাত্ত্বিক আৰু দাৰ্শনিক ধাৰণা, যাৰ দ্বাৰা বিভিন্ন সদস্য, গোষ্ঠী, বা জনগণৰ মাজত একতাবদ্ধতা, সমৰ্থন, আৰু সহযোগিতাৰ অনুভৱ প্ৰকাশ পায়। সহজননতা ইষ্টাৰণৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে, য’ত ব্যক্তিসকল একে উদ্দেশ্য, সমস্যাৰ সন্মুখীনতা, আৰু একে পৰিস্থিতিৰ মাজত যুক্ত থাকে।
প্ৰশ্ন নং ৪ঃ সদৃশীকৰণৰ ক্ষেত্ৰত বাধাৰ সৃষ্টি কৰা এটা কাৰক উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ সদৃশীকৰণ (Assimilation)ৰ ক্ষেত্ৰত বাধাৰ সৃষ্টি কৰা এটি কাৰক হৈছে সংস্কৃতিক বিভিন্নতা (Cultural Diversity)।
ব্যাখ্যা:
সদৃশীকৰণ হৈছে সেই প্ৰক্ৰিয়া যাৰ মাধ্যমে এক গোষ্ঠী বা সংস্কৃতিৰ সদস্যসকলে অন্য গোষ্ঠী বা সংস্কৃতিৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ, মূল্যবোধ, আৰু পৰম্পৰাৰ সৈতে মিলে যায়। কিন্তু যেতিয়া বিভিন্ন সংস্কৃতিৰ মাজত বৃহৎ পাৰ্থক্য থাকে, তেতিয়া সদৃশীকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়া বাধা লাভ কৰে।
সংস্কৃতিক বিভিন্নতা তলত উল্লেখ কৰা বিভিন্ন কাৰকসমূহৰ মাধ্যমে সদৃশীকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়া প্ৰভাবিত হয়:
ভাষা: যদি দুই সংস্কৃতিৰ মাজত ভাষাগত পাৰ্থক্য থাকে, তেন্তে যোগাযোগৰ অসুবিধা হয়, যিয়ে সদৃশীকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়াত বাধা সৃষ্টি কৰে।
বিশ্বাস আৰু পৰম্পৰা: বিভিন্ন সংস্কৃতিত ভিন্ন ধৰ্ম, বিশ্বাস, আৰু পৰম্পৰা থাকিলে, সদস্যসকলে নতুন সংস্কৃতি গ্ৰহণ কৰাত অসুবিধা অনুভৱ কৰে।
আচাৰ-ব্যৱহাৰ: সংস্কৃতিৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত যদি মৌলিক পাৰ্থক্য থাকে, তেন্তে সদৃশীকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়া কঠিন হৈ পৰে।
উপসংহাৰ:
সদৃশীকৰণৰ ক্ষেত্ৰত সংস্কৃতিক বিভিন্নতা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বাধা হিচাপে পৰিগণিত হয়। ই একে সময়তে দুই বা ততোধিক সংস্কৃতিৰ মাজত আন্তঃসংযোগৰ ক্ষেত্ৰত সমস্যাসমূহ সৃষ্টি কৰে, যাৰ ফলত সদৃশীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া সঠিক ৰূপে চলি নাযায়।
(খ) চমু প্ৰশ্ন (প্ৰতিটোৰ উত্তৰ প্ৰায় ১৫০টা শব্দৰ ভিতৰত)
প্ৰশ্ন নং ১ঃ সামাজিকীকৰণৰ বৈশিষ্ট্য়সমূহ লিখা।
উত্তৰঃ সামাজিকীকৰণ (Socialization) হৈছে এজন ব্যক্তিৰ সমাজত গঠন, বিকাশ, আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ প্ৰক্ৰিয়া। ইয়াৰ কিছুমান বৈশিষ্ট্য নিম্নলিখিত হৈছে:
প্ৰশ্ন নং ২ঃ সহযোগিতাৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ সহযোগিতা (Cooperation) হৈছে এক প্ৰক্ৰিয়া, য'ত ব্যক্তিসকল বা গোষ্ঠীসমূহ একে লক্ষ্যৰ উদ্দেশ্যে একত্ৰিতভাৱে কাম কৰে। সহযোগিতাৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
১. সামাজিক সহযোগিতা:
- এইটো সমাজৰ সদস্যসকলৰ মাজত ঘটে, য'ত তেওঁলোকে একে পৰিস্থিতিত সহযোগিতা কৰি একে লক্ষ্যৰ বাবে কাজ কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, সমাজ সেৱাৰ বাবে কৰ্মসূচী বা প্ৰকল্পসমূহৰ প্ৰয়োগ।
২. আর্থিক সহযোগিতা:
- আৰ্থিক সহযোগিতা হৈছে সম্পদ, ধন, বা পুঁজিৰ আদান-প্ৰদান। উদাহৰণ স্বৰূপে, পুঁজিৰ সহযোগিতাৰে এক নতুন উদ্যোগ আৰম্ভ কৰা।
৩. পেচাদাৰী সহযোগিতা:
- পেচাদাৰী সহযোগিতা হৈছে বাণিজ্যিক বা পেচাদাৰী ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন প্ৰতিষ্ঠান বা ব্যক্তিৰ মাজত সহযোগিতা। উদাহৰণ স্বৰূপে, দুই বা ততোধিক প্ৰতিষ্ঠানে একেলগে কোনো প্ৰকল্পত কাম কৰা।
৪. শিক্ষাগত সহযোগিতা:
- শিক্ষাৰ্থীসকলৰ মাজত জ্ঞানৰ আদান-প্ৰদান আৰু একে লক্ষ্যৰ বাবে একেলগে অধ্যয়ন কৰা। উদাহৰণ স্বৰূপে, গোটত কাম কৰাৰ সময়ত একে বিষয়ে আলোচনা কৰা।
৫. অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা:
- অৰ্থনৈতিক সংস্থা বা গোষ্ঠীসমূহৰ মাজত একেলগে কাম কৰাৰ বাবে প্ৰতিষ্ঠা কৰা। উদাহৰণ স্বৰূপে, বাণিজ্যিক সন্থাসমূহৰ মাজত চুক্তি বা একেলগে উদ্যোগ লোৱা।
৬. রাজনৈতিক সহযোগিতা:
- ৰাজনৈতিক দল বা সংগঠনসমূহৰ মাজত একেলগে কাৰ্য্যৰ উদ্দেশ্যে সহযোগিতা। উদাহৰণ স্বৰূপে, নিৰ্বাচনী ক্ষেত্ৰত একেলগে প্ৰচাৰ কৰা।
৭. সাংস্কৃতিক সহযোগিতা:
- বিভিন্ন সংস্কৃতিৰ মাজত সাংস্কৃতিক বিনিময় বা সহযোগিতা। উদাহৰণ স্বৰূপে, অনুষ্ঠানসমূহত সহযোগিতা কৰা বা একে অনুষ্ঠান উদযাপন কৰা।
৮. অভিজ্ঞতাৰ সহযোগিতা:
- বিভিন্ন সদস্যৰ মাজত অভিজ্ঞতা, জ্ঞান, আৰু দৰ্শন বিনিময় কৰা। উদাহৰণ স্বৰূপে, একে উদ্দেশ্যৰ বাবে গৱেষণাত একেলগে কাম কৰা।
৯. সমাজিক আন্দোলন আৰু আন্দোলন সহযোগিতা:
- সামাজিক বা ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্যৰ বাবে একেলগে সংঘটিত হৈ কাম কৰা। উদাহৰণ স্বৰূপে, সমূহ আন্দোলন, পৰিৱেশ সুৰক্ষা আন্দোলন আদিৰ বাবে সদস্যসকলৰ মাজত সহযোগিতা।
উপসংহাৰ:
সহযোগিতা সমাজৰ উন্নতি, স্থিতিশীলতা, আৰু সদস্যসকলৰ মাজত সহযোগিতাৰ অনুভূতি বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে অত্যন্ত গুৰুত্বপূর্ণ। ইয়াৰ মাধ্যমে একে লক্ষ্যৰ বাবে কাম কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা সমাজৰ বিভিন্ন দিশত উন্নতি সাধন হয়।
(গ) ৰচনাধৰ্মী প্ৰশ্ন (প্ৰতিটোৰ উত্তৰ প্ৰায় ৩০০-৫০০টা শব্দৰ ভিতৰত)
প্ৰশ্ন নং ১ঃ উদাহৰণৰ সৈতে সামাজিকীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া বৰ্ণা কৰা।
উত্তৰঃ সামাজিকীকৰণ (Socialization) হৈছে মানুহৰ সমাজত সদস্য হিচাপে বিকাশৰ এক প্ৰক্ৰিয়া। ইয়াৰ মাধ্যমে ব্যক্তি সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ, মূল্যবোধ, আৰু সাংস্কৃতিক নিয়মবোৰ শিকে। সামাজিকীকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়া বিভিন্ন পৰ্যায়ত ঘটে আৰু ইয়াৰ কিছু উদাহৰণ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
১. প্ৰাথমিক সামাজিকীকৰণ:
প্ৰশ্ন নং ২ঃ সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া আৰু ইয়াৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া (Social Interaction) হৈছে ব্যক্তিসকলৰ মাজত হোৱা আচাৰ-ব্যৱহাৰ, যোগাযোগ, আৰু পৰস্পৰৰ সৈতে প্ৰতিস্পন্দনৰ এক প্ৰক্ৰিয়া। এই আন্তঃক্ৰিয়া সমাজত যোগাযোগৰ আধাৰ আৰু মানুহৰ দৈনন্দিন জীৱনৰ এক মৌলিক অংশ। সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়াৰ মাধ্যমে ব্যক্তিসকলৰ মাজত সম্পর্ক গঢ়ি উঠে, অনুভৱ আৰু চিন্তাধাৰাৰ আদান-প্ৰদান ঘটে।
সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়াৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ:
- যোগাযোগ: ব্যক্তিসকলৰ মাজত ভাৱনা, অনুভৱ, আৰু তথ্যৰ বিনিময় ঘটে।
- সংযুক্ততা: ব্যক্তিসকলৰ মাজত সম্পর্কৰ সৃষ্টি হয়, যিয়ে একে পৰিৱেশত একে লক্ষ্যৰ বাবে একত্ৰিত কৰে।
- সাংস্কৃতিক বিনিময়: আন্তঃক্ৰিয়াৰ সময়ত সাংস্কৃতিক মূল্যবোধ আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ বিনিময় ঘটে।
- প্ৰতিক্ৰিয়া: একে পৰিস্থিতিত একে ব্যক্তি বা গোষ্ঠীৰ প্ৰতিস্পন্দন আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰ পৰস্পৰৰ ওপৰত প্ৰভাৱিত হয়।
সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়াৰ প্ৰকাৰসমূহ:
সকাৰাত্মক আন্তঃক্ৰিয়া:
- সকাৰাত্মক আন্তঃক্ৰিয়া সাধাৰণতে আনন্দ, সমৰ্থন, আৰু সহযোগিতাৰ ওপৰত আধাৰিত।
- উদাহৰণ: বন্ধু-বান্ধৱীৰ মাজত হাস্যৰস আৰু সুখৰ বোধৰ বিনিময়।
নেগেটিভ আন্তঃক্ৰিয়া:
- নেগেটিভ আন্তঃক্ৰিয়া দ্বন্দ্ব, সংঘাত, বা সমালোচনাৰ বাবে উপযুক্ত।
- উদাহৰণ: বিবাদ, গালাগালি, বা একে বিষয়ত মতভেদ।
ফৰ্মাল আন্তঃক্ৰিয়া:
- ফৰ্মাল আন্তঃক্ৰিয়া ৰাজনৈতিক, আৰ্থিক, বা চৰকাৰী পৰিৱেশত ঘটে।
- উদাহৰণ: বৈঠক, কৰ্মশালা, বা আনুষ্ঠানিক প্ৰেজেন্টেশ্বন।
ইনফৰ্মাল আন্তঃক্ৰিয়া:
- দৈনন্দিন কথোপকথন আৰু বন্ধুত্বমূলক পৰিস্থিতিত ঘটে।
- উদাহৰণ: বন্ধুবৰ্গৰ সৈতে চা খাবলৈ যোৱাৰ সময়ত দৈনন্দিন কথা-বাৰ্তা।
গোটগত আন্তঃক্ৰিয়া:
- গোটৰ সদস্যসকলৰ মাজত ঘটে। এই প্ৰকাৰৰ আন্তঃক্ৰিয়া গোটৰ উদ্দেশ্যৰ বাবে সহযোগিতা বা সংহতিৰ সৈতে জড়িত।
- উদাহৰণ: দলগত প্ৰকল্পৰ সময়ত সদস্যসকলৰ মাজত আলোচনা।
মিছা আন্তঃক্ৰিয়া:
- যেতিয়া কোনো বিশেষ উদ্দেশ্যৰ বাবে ব্যক্তিসকলে একে পৰিৱেশৰ মাজত সদৃশৰূপে আচৰণ কৰে, সেয়া মিছা আন্তঃক্ৰিয়া বুলি কোৱা হয়।
- উদাহৰণ: ৰাজনৈতিক নিৰ্বাচনত এদিনৰ বাবে কাৰ্যকৰতাৰ দৰে আচৰণ কৰা।
মৌখিক আৰু অ-মৌখিক আন্তঃক্ৰিয়া:
- মৌখিক আন্তঃক্ৰিয়াত কথাৰ ব্যৱহাৰ ঘটে, যাৰ দ্বাৰা ব্যক্তিসকলে একে সन्दেশা বিনিময় কৰে। অ-মৌখিক আন্তঃক্ৰিয়া হৈছে শৰীৰৰ ভাষা, মুখৰ অভিব্যক্তি, আৰু অঙ্গভঙ্গীৰ দ্বাৰা হোৱা যোগাযোগ।
- উদাহৰণ: কোনো ব্যক্তিৰ ওপৰত মনোযোগ দিবলৈ আৰু লেনদেনৰ সময়ত অঙ্গভঙ্গীৰ মাধ্যমে সঁচা অনুভৱ প্ৰকাশ কৰা।
উপসংহাৰ:
সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া মানুহৰ জীৱনৰ এক কেন্দ্ৰবিন্দু। ইয়াৰ মাধ্যমে সমাজৰ সদস্যসকলৰ মাজত সম্পর্ক গঢ়ি উঠে, অভিজ্ঞতা বিনিময় হয়, আৰু নতুন চিন্তা-ভাবনাৰ সৃষ্টি হয়। সামাজিক আন্তঃক্ৰিয়া সমাজৰ সমষ্টিগত উন্নতি আৰু সাংস্কৃতিক বিনিময়ৰ ক্ষেত্ৰত অত্যন্ত গুৰুত্বপূর্ণ।
প্ৰশ্ন নং ৩ঃ সামাজিক জীৱনত সহযোগিতা আৰু প্ৰতিযোগিতাৰ ভূমিকা মূল্য়ায়ন কৰা।
উত্তৰঃ সামাজিক জীৱনত সহযোগিতা (Cooperation) আৰু প্ৰতিযোগিতা (Competition) দুয়োটাই গুরুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে। এই দুটা প্ৰক্ৰিয়া একে সময়তে সমাজৰ গঠন, বিকাশ আৰু সদস্যসকলৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলায়। তলত সহযোগিতা আৰু প্ৰতিযোগিতাৰ ভূমিকা বিশ্লেষণ কৰা হৈছে:
সহযোগিতাৰ ভূমিকা
সম্প্ৰীতি আৰু বন্ধুত্ব গঢ়া:
- সহযোগিতা সদস্যসকলৰ মাজত সঁচা সম্পৰ্ক আৰু বিশ্বাসৰ ভিত্তি গঢ়ে। একেলগে কাম কৰি সদস্যসকলে একে লক্ষ্যৰ প্ৰতি মনোনিবেশ কৰে, যাৰ ফলত সম্প্ৰীতি বৃদ্ধি পায়।
সমস্যা সমাধান:
- সহযোগিতাৰ মাধ্যমে সমস্যা সমাধান কৰাটো সহজ হয়। সদস্যসকলে একেলগে আলোচনা কৰি সমস্যাবোৰ চিহ্নিত কৰি সমাধানৰ পথৰ সন্ধান কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, গোটৰ কৰ্মসূচীৰ সফলতা লাভ কৰিবলৈ সহযোগিতা অত্যন্ত প্ৰয়োজন।
সামাজিক স্থিতিশীলতা:
- সহযোগিতা সংঘাত আৰু অসন্তোষৰ সৃষ্টি হ্ৰাস কৰে। সদস্যসকলৰ মাজত সমৰ্থন আৰু সহানুভূতি থাকিলে সমাজৰ স্থিতিশীলতা বজাই ৰাখে।
জ্ঞান আৰু অভিজ্ঞতাৰ বিনিময়:
- সহযোগিতাৰ মাধ্যমে সদস্যসকলে একে অৱস্থাত থকা সময়ত অভিজ্ঞতা আৰু জ্ঞানৰ বিনিময় কৰে, যিয়ে সমাজৰ উন্নতি সাধনত সহায় কৰে।
নতুন সৃষ্টি আৰু উদ্ভাৱন:
- সহযোগিতাই সদস্যসকলৰ মাজত নতুন চিন্তা আৰু উদ্ভাৱনমূলক দৃষ্টিভংগী উদ্ৰেক কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত গোট বদ্ধভাৱে কাম কৰি নতুন প্ৰযুক্তি বা কৌশল উদ্ভাৱন কৰে।
প্ৰতিযোগিতাৰ ভূমিকা
প্ৰগতিশীলতা আৰু উদ্ভাৱন:
- প্ৰতিযোগিতা সদস্যসকলৰ মাজত উদ্ভাৱন আৰু সৃজনশীলতাৰ এক আৱশ্যকতা গঢ়ে। সদস্যসকলে নিজস্ব প্ৰতিযোগিতামূলক মঞ্চৰ মাধ্যমে উন্নতিৰ বাবে নতুন চিন্তা আৰু কৌশল শিকিব পাৰে।
দক্ষতা বৃদ্ধি:
- প্ৰতিযোগিতা সদস্যসকলক নিজৰ সক্ষমতা আৰু দক্ষতা উন্নত কৰিবলৈ প্ৰেৰণা দিয়ে। সদস্যসকলে নিজৰ শক্তি আৰু প্ৰতিভা বাঢ়িবলৈ চেষ্টা কৰে, যাৰ ফলত সামাজিক উন্নতি ঘটে।
গতি আৰু কাৰ্যকৰিতা:
- প্ৰতিযোগিতা সমাজৰ গতি আৰু কাৰ্যকৰিতা বৃদ্ধি কৰে। সদস্যসকলে সক্রিয়ভাবে অংশগ্ৰহণ কৰি নিজৰ সফলতা লাভ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
সামাজিক চিন্তা আৰু সমস্যা সমাধান:
- প্ৰতিযোগিতাৰ ফলত সদস্যসকলৰ মাজত বিভিন্ন দিশৰ চিন্তা-বিনিময় ঘটে, যিয়ে সমস্যাসমূহৰ প্ৰতি ভিন্ন দিশে চিন্তা কৰিবলৈ সহায় কৰে।
অধিক শক্তি আৰু উৎসাহ:
- প্ৰতিযোগিতা সদস্যসকলৰ মাজত অধিক শক্তি আৰু উৎসাহৰ সৃষ্টি কৰে। সদস্যসকলে একে লক্ষ্যত অধিক গতিৰে আগবাঢ়িবলৈ চেষ্টা কৰে, যাৰ ফলত সমাজৰ সৰ্বাঙ্গীণ উন্নতি সাধিত হয়।
উপসংহাৰ
সহযোগিতা আৰু প্ৰতিযোগিতা দুয়োটাই সামাজিক জীৱনৰ এক অঙ্গ। সহযোগিতা সম্প্ৰীতি, সহানুভূতি, আৰু সামাজিক সমৰ্থনৰ প্ৰতীক, যিয়ে সমাজৰ স্থিতিশীলতা বজাই ৰাখে। আনহাতে, প্ৰতিযোগিতা সদস্যসকলৰ মাজত উদ্ভাৱন, সৃজনশীলতা, আৰু উন্নয়নক উৎসাহিত কৰে। এই দুটা প্ৰক্ৰিয়া একেলগে সমাজৰ উন্নতি, সম্পর্ক, আৰু জীৱনৰ মান বাঢ়াই তোলাত এক বিশেষ ভূমিকা পালন কৰে।
প্ৰশ্ন নং ৪ঃ সামাজিক প্ৰক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত উপযোগীকৰণ আৰু সদৃশীকৰণে কি ভূমিকা পালন কৰে?
উত্তৰঃ সামাজিক প্ৰক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত উপযোগীকৰণ (Adaptation) আৰু সদৃশীকৰণ (Assimilation) হৈছে দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ তত্ত্ব, যিয়ে সমাজৰ বিকাশ, সদস্যসকলৰ সম্পর্ক, আৰু সামাজিক সংহতিৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়। তলত এই দুটাৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা হৈছে:
প্ৰশ্ন নং ৫ঃ প্ৰতিযোগিতা আৰু সংঘৰ্ষৰ মাজত কেনেদৰে পাৰ্থক্য় নিৰ্ণয় কৰিব পাৰিব? বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ প্ৰতিযোগিতা (Competition) আৰু সংঘৰ্ষ (Conflict) হৈছে সমাজত ঘটে থকা দুটা মৌলিক সামাজিক প্ৰক্ৰিয়া। যদিও দুয়োটাই একেটা পৰিসৰত ঘটে, সেয়া সদস্যসকলৰ আচাৰ, উদ্দেশ্য, আৰু ফলাফলের দিশৰ পৰা উল্লেখযোগ্যভাৱে বেলেগ। তলত এই দুটাৰ মাজত পাৰ্থক্য নিৰ্ণয় কৰা হৈছে:
১. উদ্দেশ্য
প্ৰতিযোগিতা:
- প্ৰতিযোগিতাৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে সফলতা লাভ কৰা আৰু উন্নতিৰ বাবে একে লক্ষ্যৰ প্ৰতি অধিক গতি আৰু দক্ষতা দেখোৱা। উদাহৰণ স্বৰূপে, ছাত্র-ছাত্ৰীৰ মাজত সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ শ্ৰেণী লাভ কৰাৰ বাবে প্ৰতিযোগিতা হ’ব পাৰে।
সংঘৰ্ষ:
- সংঘৰ্ষৰ উদ্দেশ্য হৈছে একে বস্তু বা সম্পদৰ বাবে যুদ্ধ কৰা বা প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰা। ই সাধাৰণতে বিপৰীত দিশৰ উদ্দেশ্যসমূহৰ মাজত সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, দুই গোষ্ঠীৰ মাজত অঞ্চলৰ বাবে থকা দ্বন্দ্ব।
২. সম্পর্কৰ প্ৰকাৰ
প্ৰতিযোগিতা:
- প্ৰতিযোগিতা সাধাৰণতে সৃষ্টিশীল আৰু ইতিবাচক। ইয়াৰ মাজত সদস্যসকলৰ মাজত সৎ প্ৰতিযোগিতাৰ বাবে সহযোগিতাৰ অভাৱ নাথাকে। সদস্যসকলে নিজৰ সামৰ্থ্যৰ ওপৰত কেন্দ্ৰিত থাকে। উদাহৰণ স্বৰূপে, খেলত বা বিজ্ঞানৰ প্ৰতিযোগিতাত অংশ গ্ৰহণ।
সংঘৰ্ষ:
- সংঘৰ্ষ এক ধৰণৰ নেতিবাচক সম্পর্ক সৃষ্টি কৰে। সদস্যসকলৰ মাজত দ্বন্দ্ব, ক্ষোভ, আৰু অসন্তোষৰ সৃষ্টি হয়। ইয়াৰ ফলত সামাজিক সম্পর্ক ক্ষীণ হয়। উদাহৰণ স্বৰূপে, ৰাজনৈতিক সংঘাত বা সামাজিক আন্দোলন।
৩. ফলাফল
প্ৰতিযোগিতা:
- প্ৰতিযোগিতাৰ ফলত ব্যক্তিসকলৰ মাজত উৎকৃষ্টতাৰ আৰু দক্ষতাৰ বৃদ্ধি হয়। সদস্যসকলে একে লক্ষ্যৰ বাবে একেলগে কাম কৰি উন্নতি লাভ কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, বিদ্যালয়ত শিক্ষাৰ্থীসকলে প্ৰতিযোগিতাৰ মাধ্যমে নিজৰ কৌশল বিকাশ কৰে।
সংঘৰ্ষ:
- সংঘৰ্ষৰ ফলত সমাজত অব্যৱস্থা, দ্বন্দ্ব, আৰু ক্ষতিৰ সৃষ্টি হয়। ইয়াৰ পৰা সদস্যসকলৰ মাজত বিপৰীত মতামত আৰু বিভাজনৰ সৃষ্টি হয়। উদাহৰণ স্বৰূপে, যুদ্ধ বা সামাজিক অস্থিৰতাৰ অৱস্থা।
৪. সমাধানৰ পথ
প্ৰতিযোগিতা:
- প্ৰতিযোগিতা সাধাৰণতে সৃজনশীল সমাধানৰ মাধ্যমে সমাপ্ত হয়। সদস্যসকলে নিজৰ শক্তি আৰু কৌশল বৃদ্ধি কৰি সফলতা লাভ কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, বিশ্ববিদ্যালয়ত শিক্ষাৰ্থীসকলে শিক্ষণৰ চূড়ান্ত পৰীক্ষাত প্ৰবেশ কৰিবলৈ নিজৰ বাবে পাঠ্যসূচী প্রস্তুত কৰে।
সংঘৰ্ষ:
- সংঘৰ্ষৰ সমাধান সাধাৰণতে আলোচনা, মধ্যস্থতা, বা সমঝোতাৰ দ্বাৰা হয়। ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে উত্তেজনা কমোৱা আৰু সমাধান বিচৰা। উদাহৰণ স্বৰূপে, ৰাজনৈতিক সমস্যা সমাধান কৰিবলৈ শান্তিপূর্ণ আলোচনা।
উপসংহাৰ
প্ৰতিযোগিতা আৰু সংঘৰ্ষ সমাজৰ মৌলিক অংশ। প্ৰতিযোগিতা এক ইতিবাচক আৰু সৃজনশীল প্ৰক্ৰিয়া, যিয়ে উন্নতিৰ বাবে সুযোগ প্ৰদান কৰে। আনহাতে, সংঘৰ্ষ এক নেতিবাচক প্ৰক্ৰিয়া, যিয়ে সদস্যসকলৰ মাজত দ্বন্দ্ব আৰু সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে। এই দুইৰ মাজত পাৰ্থক্য বুজি লোৱাটো সমাজৰ আচাৰ আৰু কার্যপ্ৰণালী বুজাৰ ক্ষেত্ৰত অত্যন্ত গুৰুত্বপূর্ণ।
Answer By - Suman Saikia
Type By- Bikash Bora
