শিক্ষা আৰু সামাজিক পৰিবৰ্তন
অধ্য়ায়-৪
(ক) অতি চমু প্ৰশ্ন (প্ৰতিটো প্ৰশ্নৰ উত্তৰ প্ৰায় ৫০টা শব্দৰ ভিতৰত দিয়ক)
প্ৰশ্ন নং ১ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তন মা.....নে কি?
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তন (Social Change) হৈছে সমাজৰ সাংস্কৃতিক, সমাজিক, অৰ্থনৈতিক, আৰু ৰাজনৈতিক গঠন আৰু গুণগত অৱস্থাৰ ক্ষেত্ৰত হোৱা পৰিৱর্তন। এই পৰিবর্তনটো সময়ৰ লগত লগত ঘটে আৰু ইয়াৰ বাবে বিভিন্ন কাৰণ থাকে, যেনে আৰ্থিক উন্নতি, নতুন চিন্তা, প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি, আৰু বৰ্ণনা, ইতিহাস, আৰু বাণিজ্যৰ প্ৰভাৱ।
সামাজিক পৰিবর্তনৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ:
সংশোধন আৰু বিকাশ:
- সামাজিক পৰিবর্তন মানে হৈছে সমাজৰ গঠন আৰু নীতি-নিৰ্বাচনৰ ক্ষেত্ৰত হোৱা সংশোধন আৰু বিকাশ।
প্ৰবাহ আৰু গতিশীলতা:
- সমাজসমূহ সদায় প্ৰবাহিত আৰু গতিশীল। বিভিন্ন সময়ত নতুন আচাৰ, ধৰ্ম, বা পৰম্পৰাবোৰৰ যোগেদি এই পৰিবর্তন ঘটে।
প্ৰযুক্তিৰ প্ৰভাৱ:
- প্ৰযুক্তিৰ বিকাশৰ ফলত সমাজৰ গঠন আৰু কৰ্মপদ্ধতিত উল্লেখযোগ্য পৰিবর্তন ঘটে। উদাহৰণস্বৰূপে, তথ্য আৰু যোগাযোগ প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি সমাজৰ যোগাযোগৰ পদ্ধতিত এক বিপ্লৱৰ সৃষ্টি কৰিছে।
বৈচিত্ৰ্য আৰু অন্তর্ভুক্তি:
- সামাজিক পৰিবর্তন প্ৰায়ে বিভিন্ন সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্য আৰু নতুন ভাবনাসমূহৰ অন্তর্ভুক্তি আৰু গ্রহণৰ লগত জড়িত থাকে।
আৰ্থ-সামাজিক পৰিবৰ্তন:
- সামাজিক পৰিবর্তন সাধাৰণতে আৰ্থিক, ৰাজনৈতিক আৰু সমাজিক দিশৰ পৰা পৰিসংখ্যা আৰু সংগঠনসমূহৰ ভিতৰত হোৱা পৰিবর্তনসমূহৰ ফলস্বরূপ।
সামাজিক পৰিবর্তনৰ কাৰণসমূহ:
অর্থনৈতিক বিকাশ:
- আৰ্থিক উন্নতি বা সমস্যাসমূহৰ বাবে সামাজিক পৰিবর্তন ঘটে।
শিক্ষাৰ বিকাশ:
- শিক্ষা বৃদ্ধি পোৱাৰ ফলত সমাজৰ চিন্তা ধাৰা আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰত পৰিবর্তন ঘটে।
সাংস্কৃতিক পৰিবর্তন:
- নতুন সংস্কৃতিৰ সংস্পৰ্শত বা সংস্কৃতিত থকা পরিবর্তনৰ ফলত সামাজিক পৰিবর্তন ঘটে।
প্ৰযুক্তিগত উন্নতি:
- নতুন প্ৰযুক্তিৰ উদ্ভাৱন আৰু প্ৰয়োগৰ ফলত সমাজৰ দৈনন্দিন জীৱন আৰু কৰ্মপদ্ধতিত পৰিৱর্তন ঘটে।
প্ৰশ্ন নং ২ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তন এটা সংজ্ঞা লিখক।
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তন (Social Change) হৈছে সমাজৰ ভিতৰত সংঘটিত সাংস্কৃতিক, অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক, আৰু সামাজিক গঠন আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত হোৱা সাৰ্বজনীন পৰিবর্তন। এই পৰিবর্তনটো সময়ৰ লগত লগত ঘটে আৰু ইয়াৰ বাবে বিভিন্ন কাৰণ থাকে, যেনে প্রযুক্তিৰ উন্নতি, শিক্ষাৰ বৃদ্ধি, আৰু সামাজিক আন্দোলন। সামাজিক পৰিবর্তন সামগ্ৰিকভাৱে এক সমাজৰ মানসিকতা, মূল্যবোধ, আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়।
প্ৰশ্ন নং ৩ঃ 'Basic Sociological Principle' গ্ৰন্থখনৰ লিখক কোন?
উত্তৰঃ Basic Sociological Principles' গ্ৰন্থখনৰ লেখক হৈছে James M. Henslin। এই গ্ৰন্থখন সমাজতত্ত্বৰ মৌলিক নীতি আৰু ধাৰণাসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰে। Henslin, সমাজতত্ত্বৰ ক্ষেত্ৰত জনপ্ৰিয় লেখক আৰু শিক্ষকৰূপে পৰিচিত।
প্ৰশ্ন নং ৪ঃ উলিয়াম এফ্ অগবাৰ্নে কোন চনত 'Social Change' গ্ৰন্থখন ৰচনা কৰিছিল?
উত্তৰঃ উলিয়াম এফ্ অগবাৰ্নে 1975 চনত 'Social Change' গ্ৰন্থখন ৰচনা কৰিছিল। এই গ্ৰন্থখনত সমাজত চলি অহা পৰিবর্তনৰ বিভিন্ন দিশ আৰু তাত প্রভাৱ বিস্তাৰিত আলোচনা কৰা হৈছে।
প্ৰশ্ন নং ৫ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তন হৈছে এক ___________ প্ৰক্ৰিয়া। (খালী ঠাই পূৰণ কৰক)
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তন হৈছে এক গতিশীল প্ৰক্ৰিয়া।
প্ৰশ্ন নং ৬ঃ শিক্ষানুষ্ঠানক সামাজিক পৰিবৰ্তন এক হিচাবে গণ্য় কৰা হয়। (খালী ঠাই পূৰণ কৰক)
উত্তৰঃ শিক্ষানুষ্ঠানক সামাজিক পৰিবৰ্তন এক প্ৰক্রিয়া হিচাবে গণ্য কৰা হয়।
প্ৰশ্ন নং ৭ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তনত বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ ভূমিকা বিষয়ে উল্লেখ কৰক।
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তনত বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ ভূমিকা বিশেষকৈ উল্লেখযোগ্য। বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি সমাজৰ সাৰ্বজনীন দিশৰ পৰিৱর্তন আৰু উন্নতিৰ প্ৰক্ৰিয়াত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। তলত কিছু মুখ্য দিশ উল্লেখ কৰা হৈছে:
১. প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি:
- যোগাযোগ: বিজ্ঞানৰ অগ্রগতি আৰু আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ দ্বাৰা যোগাযোগৰ ক্ষেত্ৰত এক বিপ্লৱ ঘটিছে। ই আন্তঃসংযোগ, তথ্যৰ আদান-প্ৰদান আৰু সমাজৰ মাজত সচেতনতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ সহায় কৰে।
- মেডিকেল সায়েন্স: স্বাস্থ্যবিজ্ঞানৰ অগ্রগতিৰ ফলত নতুন চিকিৎসা আৰু থেৰাপী উন্নত হৈছে, যিয়ে সমাজত স্বাস্থ্যকৰ জীৱনযাত্ৰাৰ উন্নতি ঘটাইছে।
২. আৰ্থিক বিকাশ:
- নতুন শিল্প: বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি নতুন শিল্পৰ উৎপত্তি কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, তথ্য প্ৰযুক্তি আৰু কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ আধাৰত নতুন উদ্যোগ আৰু কৰ্মসংস্থাপনৰ সৃষ্টি হৈছে।
- অৰ্থনৈতিক সংক্ৰান্তি সমাধান: নতুন প্ৰযুক্তিবোৰ অৰ্থনৈতিক সংক্ৰান্তি সমাধান কৰিবলৈ সহায় কৰে, যিয়ে গৱেষণা, বিকাশ, আৰু উৎপাদনত দৰকাৰী সেবা প্ৰদান কৰে।
৩. শিক্ষা আৰু জ্ঞানৰ বৃদ্ধি:
- শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰ: বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ সহায়ত শিক্ষা পদ্ধতিত বিৰাট পৰিবর্তন ঘটিছে। ই নতুন পাঠ্যপুস্তক, অনলাইন শিক্ষা, আৰু ডিজিটেল শিক্ষাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰিছে।
- জ্ঞানৰ বিতৰণ: ইন্টাৰনেটৰ মাধ্যমে সহজে তথ্য আৰু জ্ঞানৰ উপলব্ধতা বৃদ্ধি হৈছে, যিয়ে সমাজৰ শিক্ষাৰ মান উন্নত কৰাত সহায় কৰিছে।
৪. সামাজিক সমস্যা সমাধান:
- পরিবেশ বিজ্ঞান: পরিবেশৰ সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। বায়ু আৰু পানীৰ দুষণ নিয়ন্ত্রণৰ বাবে নতুন প্ৰযুক্তিৰ উন্নয়ন হৈছে।
- সামাজিক আন্দোলন: সামাজিক ন্যায় আৰু অধিকাৰৰ বাবে বিজ্ঞানৰ সঠিক তথ্য আৰু গৱেষণাই আন্দোলনসমূহক সমৰ্থন জনাইছে।
৫. সাংস্কৃতিক পৰিবর্তন:
- সংস্কৃতিৰ সংযোগ: বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি সংস্কৃতিৰ আধাৰত গ্লোবালাইজেচন বৃদ্ধি কৰিছে। ই বিভিন্ন সংস্কৃতিৰ মাজত আদান-প্ৰদান বৃদ্ধি কৰি বৈচিত্ৰ্যৰ গঠন ঘটায়।
(খ) চমুকৈ উত্তৰ লিখক (প্ৰতিটো প্ৰশ্নৰ উত্তৰ প্ৰায় ১৫০টা শব্দৰ ভিতৰত দিয়ক)
প্ৰশ্ন নং ১ঃ "সামাজিক পৰিবৰ্তন এক স্বাভাৱিক প্ৰক্ৰিয়া"- ব্য়াখ্য়া কৰক।
উত্তৰঃ “সামাজিক পৰিবর্তন এক স্বাভাৱিক প্ৰক্ৰিয়া” বুলি কোৱাৰ অৰ্থ হৈছে যে সামাজিক পৰিবর্তন কোনো অভূতপূর্ব বা অতিপ্রাকৃতিক ঘটনা নহয়, বরঞ্চ ই জীৱন আৰু সমাজৰ গঠন আৰু প্ৰকৃতিৰ সৈতে গভীৰভাৱে জড়িত এক প্ৰাকৃতিক প্ৰক্ৰিয়া। এইটো বিভিন্ন কাৰণৰ ফলত সময়ৰ সৈতে ঘটে। তলত এই ধাৰণাৰ কিছু মুখ্য দিশ আলোচনা কৰা হৈছে:
১. সময়ৰ লগত ঘটি পৰা প্ৰক্ৰিয়া
প্ৰশ্ন নং ২ঃ 'শিক্ষাই সামাজিক পৰিবৰ্তনত এক প্ৰধান ভূমিকা পালন কৰে'।- ব্য়াখ্য়া কৰক।
উত্তৰঃ 'শিক্ষাই সামাজিক পৰিবর্তনত এক প্ৰধান ভূমিকা পালন কৰে' এই মতবাদৰ অৰ্থ হৈছে যে শিক্ষা হৈছে সমাজৰ পৰিবর্তনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান, যিয়ে সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ, মূল্যবোধ, আৰু চিন্তাধাৰাত উল্লেখযোগ্য প্ৰভাৱ সৃষ্টি কৰে। তলত এই বিষয়টোৰ কিছু মুখ্য দিশ আলোচনা কৰা হৈছে:
১. মনোভাৱ আৰু চিন্তাধাৰাৰ বিকাশ
- প্ৰজ্ঞাৰ উন্নতি: শিক্ষা মানুহক নতুন চিন্তা, যুক্তি, আৰু প্ৰজ্ঞা উন্নত কৰিবলৈ সহায় কৰে। শিক্ষাৰ দ্বাৰা ব্যক্তিৰ সমগ্ৰ চিন্তাধাৰাত পরিবর্তন ঘটে, যিয়ে তেওঁলোকক নতুন সমস্যা সমাধান কৰিবলৈ সহায় কৰে।
- বিশ্বদৃষ্টি: শিক্ষা মানৱিক দৃষ্টিভংগীৰ উন্নতি ঘটায়। ই মানুহক বিভিন্ন সংস্কৃতি, ধৰ্ম, আৰু সমাজৰ বিষয়ে জানিবলৈ সহায় কৰে, যিয়ে বৈচিত্র্যৰ সন্মান আৰু সন্মানজনক আচাৰ-ব্যৱহাৰ গঢ়ি তোলে।
২. সামাজিক সজাগতা
- সচেতনতা বৃদ্ধি: শিক্ষা ব্যক্তিক সামাজিক বিষয়সমূহৰ ক্ষেত্ৰত সজাগ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, ধৰ্ম, ৰাজনীতি, আৰু পৰিবেশৰ সুৰক্ষাৰ ওপৰত শিক্ষাই সমাজৰ গঠনক সজাগ কৰি তোলে।
- সামাজিক ন্যায়: শিক্ষাৰ মাধ্যমে ব্যক্তি সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰয়োজনীয়তা বুজে আৰু সেয়া পূৰণৰ বাবে কাৰ্যকলাপ কৰে। ই বিভিন্ন সামাজিক আন্দোলনৰ উন্নয়ন ঘটাত সহায় কৰে।
৩. নৱীন চিন্তা আৰু উদ্ভাৱন
- নতুন উদ্ভাৱনৰ সৃষ্টি: শিক্ষা সমাজত নতুন চিন্তা আৰু উদ্ভাৱনসমূহৰ সৃষ্টি কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, তথ্য প্ৰযুক্তি আৰু বিজ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰত শিক্ষা নতুন উদ্যোগ আৰু শিল্পৰ সৃষ্টি কৰাৰ বাবে ভূমিকা ৰাখে।
- বিকাশমূলক চিন্তা: শিক্ষাই ব্যক্তিক সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে প্ৰেৰণা যোগায়। যেতিয়া লোক শিক্ষিত হয়, তেওঁলোকে উন্নত সমাজৰ দিশে আগুৱাই যাব পাৰে।
৪. সামাজিক সংহতি
- সম্প্ৰদায়ৰ সংহতি: শিক্ষা সমাজৰ ভিতৰত সহযোগিতা আৰু সংহতিৰ সংস্কৃতি গঢ়ি তোলে। শিক্ষাৰ দ্বাৰা বিভিন্ন সংস্কৃতি আৰু জাতি মাজত সম্প্ৰীতি আৰু একতাৰ অনুভৱ বৃদ্ধি হয়।
- মিলন মঞ্চ: বিদ্যালয় আৰু অন্যান্য শিক্ষানুষ্ঠানসমূহ এক মিলনৰ স্থান হিচাপে কাম কৰে, য'ত শিশুবোৰ আৰু যুৱক-যুৱতীসমূহ বিভিন্ন পৃষ্ঠভূমিৰ পৰা আহে আৰু একে সময়ত শিকাৰ সুযোগ পায়।
৫. আৰ্থিক উন্নতি
- কৰ্মসংস্থাপন: শিক্ষাই লোকৰ কৰ্মসংস্থাপনৰ সম্ভাৱনাসমূহ বৃদ্ধি কৰে। শুদ্ধ আৰু বিজ্ঞানভিত্তিক শিক্ষা ব্যক্তিক উন্নত প্ৰতিষ্ঠানসমূহত চাকৰিৰ সুযোগ প্ৰদান কৰে, যিয়ে আৰ্থিক উন্নতিৰ বাবে সহায়ক হয়।
- সামাজিক দায়িত্ব: শিক্ষা মানুহক সামাজিক দায়িত্ববোধৰ প্ৰতি সজাগ কৰি তোলে, যিয়ে সমাজৰ উন্নতিৰ বাবে প্ৰৱৃ্ত্তি কৰে।
উপসংহাৰ
শিক্ষাই সামাজিক পৰিবর্তনত এক প্ৰধান ভূমিকা পালন কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা চিন্তাধাৰা, সামাজিক সচেতনতা, আৰু উদ্ভাৱনশীলতাৰ উন্নতি ঘটে, যিয়ে সমাজৰ উন্নতি আৰু পৰিবর্তনৰ প্ৰক্ৰিয়াক অধিক সহায় কৰে। সমাজক সঠিক দিশলৈ আগবঢ়াবলৈ আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ বাবে সহায় কৰিব বিচৰা এক সক্ৰিয় শক্তি হিচাপে শিক্ষাৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
প্ৰশ্ন নং৩ঃ সামাজি্ক পৰিবৰ্তনৰ চাৰিটা প্ৰকৃতি উল্লেখ কৰক।
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তনৰ প্ৰকৃতিসমূহ নিম্নলিখিত চাৰিটা হিচাপে উল্লেখ কৰিব পাৰি:
১. সাংস্কৃতিক পৰিবর্তন (Cultural Change)
- বৰ্ণনা: সাংস্কৃতিক পৰিবর্তন মানে হৈছে সমাজৰ আচাৰ, সংস্কৃতি, মূল্যবোধ, আৰু প্ৰথাসমূহত হোৱা পৰিবর্তন। এইটো সাধাৰণতে নতুন পৰিৱেশ, চিন্তা-ধাৰা, আৰু উদ্ভাৱনৰ ফলস্বৰূপ ঘটে।
- উদাহৰণ: উদাহৰণ স্বৰূপে, নতুন প্ৰযুক্তিৰ আগমন, সাংস্কৃতিক বিনিময়, আৰু বৈদেশিক চিন্তাধাৰাৰ প্ৰভাৱ।
২. অৰ্থনৈতিক পৰিবর্তন (Economic Change)
- বৰ্ণনা: অৰ্থনৈতিক পৰিবর্তন হৈছে সমাজৰ অৰ্থনীতিৰ গঠন আৰু ব্যৱস্থাত হোৱা পৰিবর্তন। ই বাণিজ্য, শিল্প, উৎপাদন, আৰু ব্যৱসায়ৰ পদ্ধতিত পৰিবর্তনৰ সৈতে জড়িত।
- উদাহৰণ: উদাহৰণস্বৰূপে, শিল্পকৌশলৰ বিকাশ, নতুন অৰ্থনৈতিক নীতি, আৰু বৈশ্বিক অৰ্থনীতিৰ প্ৰভাৱ।
৩. ৰাজনৈতিক পৰিবর্তন (Political Change)
- বৰ্ণনা: ৰাজনৈতিক পৰিবর্তন মানে হৈছে সমাজৰ ৰাজনৈতিক গঠন, নীতি, আৰু চৰকাৰী কাঠামোৰ পৰিবর্তন। ই আইন, নীতি-নিয়ম, আৰু চৰকাৰী পদ্ধতিত হোৱা পৰিবর্তনৰ সঙ্গেও জড়িত।
- উদাহৰণ: উদাহৰণস্বৰূপে, নতুন চৰকাৰৰ গঠন, সামাজিক আন্দোলন, আৰু গণতান্ত্ৰিক বা স্বৈরতান্ত্ৰিক পৰিৱর্তন।
৪. সামাজিক পৰিবর্তন (Social Change)
- বৰ্ণনা: সামাজিক পৰিবর্তন হৈছে সমাজৰ গঠন, সামাজিক সম্পর্ক, আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰত হোৱা পৰিবর্তন। ই বিভিন্ন সমাজিক সংকট, গৱেষণা, আৰু আন্দোলনৰ ফলত ঘটে।
- উদাহৰণ: উদাহৰণ স্বৰূপে, লিঙ্গ সমতা, জাতিগত সংহতি, আৰু পৰিবেশৰ সুৰক্ষাৰ বাবে সামাজিক আন্দোলন।
এই চাৰিটা প্ৰকৃতিৰ দ্বাৰা সামাজিক পৰিবর্তন বুজিবলৈ আৰু সমাজৰ দিশৰ পৰিবর্তন চিহ্নিত কৰিবলৈ সহায় কৰে।
প্ৰশ্ন নং ৪ঃ 'সামাজিক পৰিবৰ্তন হৈছে সামাজিক সজাগতা ফলশ্ৰুতি।'- ব্য়াখ্য়া কৰক।
উত্তৰঃ “সামাজিক পৰিবর্তন হৈছে সামাজিক সজাগতা ফলশ্ৰুতি” এই বাক্যটো বোলে যে সামাজিক সজাগতাৰ ফলত সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ, সংস্কৃতি, আৰু সংগঠনসমূহত পৰিৱর্তন ঘটে। ইয়াত বেছিকৈ দুইটা মূল দিশ উল্লেখ কৰা হৈছে:
(গ) ৰচনাধৰ্মী প্ৰশ্ন (প্ৰতিটো প্ৰশ্নৰ উত্তৰ প্ৰায় ৩০০-৫০০ শব্দৰ ভিতৰত দিয়ক)
প্ৰশ্ন নং ১ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তন মানে কি? ইয়াৰ প্ৰকৃতি আৰু বৈশিষ্ট্য়সমূহ উল্লেখ কৰক।
উত্তৰঃ
প্ৰশ্ন নং ২ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তনৰ কাৰণসমূহ উল্লেখ কৰক?
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তন বিভিন্ন কাৰণৰ ফলত ঘটে। এই কাৰণবোৰ সাধাৰণতে সামাজিক, আৰ্থিক, ৰাজনৈতিক, আৰু সাংস্কৃতিক ক্ষেত্ৰৰ সৈতে জড়িত থাকে। তলত কিছু মুখ্য কাৰণ উল্লেখ কৰা হৈছে:
১. প্ৰযুক্তিগত কাৰণ
- বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি: নতুন প্ৰযুক্তি আৰু বিজ্ঞানৰ অগ্ৰগতি সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু জীৱনযাত্রাত উল্লেখযোগ্য পৰিবর্তন ঘটায়। উদাহৰণ স্বৰূপে, ইণ্টাৰনেটৰ আগমনে সমাজৰ যোগাযোগৰ প্ৰক্ৰিয়াত বিপ্লৱ ঘটাইছে।
২. অৰ্থনৈতিক কাৰণ
- আর্থিক বিকাশ: অৰ্থনীতিৰ বিকাশ আৰু নতুন শিল্পৰ উদ্ভৱ সমাজৰ গঠন আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰক সলনি কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, বিশ্বায়নৰ ফলত স্থানীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ বৃদ্ধি।
৩. ৰাজনৈতিক কাৰণ
- নতুন নীতি আৰু চৰকাৰী পৰিবর্তন: নতুন চৰকাৰী নীতি আৰু ৰাজনৈতিক পৰিবর্তনসমূহে সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত পৰিৱর্তন আনিব পাৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, গণতান্ত্ৰিক আন্দোলন আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ বাবে লড়াই।
৪. সামাজিক কাৰণ
- সামাজিক আন্দোলন: জনগণের সজাগতা আৰু সামাজিক আন্দোলনসমূহৰ দ্বাৰা সামাজিক পৰিবর্তন ঘটে। উদাহৰণস্বৰূপে, নারী অধিকাৰ, ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলন, আৰু পৰিবেশ সুৰক্ষাৰ বাবে আন্দোলন।
৫. সাংস্কৃতিক কাৰণ
- সংস্কৃতি আৰু ধর্ম: বিভিন্ন সংস্কৃতি আৰু ধৰ্মৰ প্ৰভাৱ সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত পৰিৱর্তন আনিব পাৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে, নতুন ধৰ্মীয় চিন্তাধাৰা বা সংস্কৃতিৰ প্ৰৱেশ।
৬. শিক্ষা
- শিক্ষাৰ প্ৰভাৱ: শিক্ষা সমাজৰ সজাগতা আৰু অৱস্থাত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰে। শিক্ষিত সমাজৰ লোকসকলৰ চিন্তাধাৰা আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰ সলনি হয়, যিয়ে সামাজিক পৰিবর্তন ঘটায়।
৭. পৰিবেশীয় কাৰণ
- পৰিবেশৰ প্ৰভাৱ: পৰিবেশগত পৰিবর্তনসমূহ, যেনে জলবায়ু পৰিবৰ্তন আৰু প্ৰাকৃতিক দূৰ্যোগ, সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত প্ৰভাৱ পেলায় আৰু এইবোৰ সামাজিক পৰিবর্তনৰ কাৰণ হ’ব পাৰে।
৮. জনসংখ্যা আৰু গণনাৰ পৰিবর্তন
- জনসংখ্যাৰ বৃদ্ধিৰ কাৰণ: জনসংখ্যাৰ বৃদ্ধি, মাইগ্ৰেশ্যন, আৰু জনসংখ্যাৰ গঠন পৰিবর্তনসমূহেও সমাজত পৰিৱর্তন ঘটাব পাৰে।
উপসংহাৰ
প্ৰশ্ন নং ৩ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তনৰ প্ৰধান মাধ্য়মসমূহ বৰ্ণনা কৰক?
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তন সাধাৰণতে কেইবাটাও মাধ্যেমৰ মাধ্যমে সংঘটিত হয়। এই মাধ্যেমসমূহ সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ, সংস্কৃতি, আৰু গঠনক সলনি কৰাত বিশেষ ভূমিকা পালন কৰে। তলত সামাজিক পৰিবর্তনৰ কিছু প্ৰধান মাধ্যেম বৰ্ণনা কৰা হৈছে:
১. শিক্ষা
- বিৱৰণ: শিক্ষা সমাজৰ মূখ্য মাধ্যেম হৈছে। এটি শিক্ষিত সমাজৰ সদস্যসকলে উন্নত চিন্তাধাৰা, সামাজিক সজাগতা, আৰু নতুন প্ৰৱণতাসমূহ গ্ৰহণ কৰে, যিয়ে পৰিৱর্তনৰ সূত্ৰপাত কৰে।
- প্ৰভাব: শিক্ষাৰ মাধ্যমে লোকসকলৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু দৃষ্টিভংগী বদলে যায়, যিয়ে সমাজত ইতিবাচক পৰিবর্তন আনে।
২. সামাজিক আন্দোলন
- বিৱৰণ: সামাজিক আন্দোলনসমূহ সমাজৰ ভিতৰত সজাগতা আৰু সলনিৰ প্ৰয়োজনীয়তা প্ৰকাশ কৰে। এই আন্দোলনসমূহে বিভিন্ন সামাজিক, ৰাজনৈতিক, আৰু আৰ্থিক সমস্যাৰ সমাধানৰ বাবে জনসাধাৰণৰ সমৰ্থন লাভ কৰে।
- প্ৰভাব: উদাহৰণ স্বৰূপে, নারী অধিকাৰ আন্দোলন, ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাধীনতা আন্দোলন, আৰু পৰিবেশ সুৰক্ষা আন্দোলন সমাজত গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিবর্তন আনে।
৩. বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি
- বিৱৰণ: নতুন বিজ্ঞানী আৰু প্ৰযুক্তিৰ উদ্ভৱ সমাজৰ গঠন আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰত উল্লেখযোগ্য প্ৰভাৱ পেলায়। উদাহৰণ স্বৰূপে, তথ্য আৰু যোগাযোগ প্ৰযুক্তিৰ উন্নতিৰে যোগাযোগৰ পদ্ধতিত বিপ্লৱ ঘটে।
- প্ৰভাব: ইন্টাৰনেট, মেচিন লাৰ্নিং, আৰু সামাজিক মিডিয়াৰ ব্যৱহাৰ জনতাৰ চিন্তাধাৰা আৰু সামাজিক সংগঠনক সলনি কৰে।
৪. সংস্কৃতি
- বিৱৰণ: বিভিন্ন সংস্কৃতিৰ আদান-প্ৰদান সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰলৈ প্ৰভাৱ পেলায়। সাংস্কৃতিক সজাগতা আৰু বৈচিত্র্য নতুন দৃষ্টিভংগী আৰু মূল্যবোধৰ সৃষ্টি কৰে।
- প্ৰভাব: বিভিন্ন সংস্কৃতিৰ মাজত আদান-প্ৰদান আৰু পৰিৱর্তনে সমাজত বৈচিত্র্য আনে, যিয়ে নতুন চিন্তাধাৰা প্ৰবৰ্তন কৰে।
৫. ৰাজনৈতিক পৰিবর্তন
- বিৱৰণ: নতুন ৰাজনৈতিক নীতি, চৰকাৰী সলনি, আৰু ৰাজনৈতিক আন্দোলনসমূহে সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰে।
- প্ৰভাব: ৰাজনৈতিক সলনিৰ দ্বাৰা নতুন নীতিৰ কার্যকৰী হ'লে সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ, আদৰ্শ আৰু মূল্যবোধৰ পৰিবর্তন ঘটায়।
৬. আর্থিক পৰিবর্তন
- বিৱৰণ: অৰ্থনীতিৰ গঠন আৰু অৰ্থনৈতিক নীতিৰ সলনিৰ ফলত সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত সলনি ঘটে। নতুন বাণিজ্যিক সুযোগ আৰু উদ্যোগসমূহে সমাজৰ সদস্যসকলৰ জীৱনমানক প্ৰভাৱিত কৰে।
- প্ৰভাব: অৰ্থনৈতিক উন্নতিৰ ফলত সামাজিক শ্রেণী, সম্পদৰ বণ্টন আৰু জীৱনযাত্ৰাত সলনি ঘটে।
প্ৰশ্ন নং ৪ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তনৰ প্ৰধান কাৰকসমূহ বৰ্ণনা কৰক?
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তনৰ প্ৰধান কাৰকসমূহ সমাজৰ গঠন, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, আৰু চিন্তাধাৰাত পৰিৱর্তন ঘটায়। এই কাৰকসমূহ সাধাৰণতে বিভিন্ন ক্ষেত্ৰৰ সৈতে জড়িত থাকে। তলত কিছু প্ৰধান কাৰক উল্লেখ কৰা হৈছে:
১. প্ৰযুক্তিগত কাৰক
- বিৱৰণ: বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি সমাজত উল্লেখযোগ্য পৰিৱর্তন আনিব পাৰে। নতুন প্ৰযুক্তিসমূহ, যেনে কম্পিউটাৰ, ইণ্টাৰনেট, আৰু যোগাযোগৰ সুবিধাসমূহ, মানুহৰ দৈনন্দিন জীৱন আৰু সম্পর্কসমূহত বিপ্লৱ ঘটাইছে।
- প্ৰভাব: তথ্য আৰু যোগাযোগৰ নতুন পদ্ধতিৰ আগমনে সমাজৰ যোগাযোগ আৰু তথ্যৰ আদান-প্ৰদানৰ পদ্ধতিত বিপ্লৱ ঘটায়, যিয়ে নতুন সমাজিক আচাৰ আৰু মূল্যবোধৰ বিকাশ ঘটায়।
২. অৰ্থনৈতিক কাৰক
- বিৱৰণ: অৰ্থনৈতিক বিকাশ আৰু পৰিৱর্তন সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলায়। নতুন উদ্যোগ, ব্যৱসায়িক পৰিৱর্তন, আৰু বাণিজ্যৰ গঠন ইত্যাদি পৰিৱর্তন আনিব পাৰে।
- প্ৰভাব: অৰ্থনৈতিক উন্নতিৰে মানুহৰ জীৱনযাত্রা, আয়, আৰু সামাজিক শ্রেণী প্ৰভাৱিত হয়, যিয়ে সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত সলনি কৰে।
৩. সামাজিক কাৰক
- বিৱৰণ: জনগণের আন্দোলন, সামাজিক সংগঠন, আৰু সামাজিক সজাগতা সমাজত পৰিবর্তন ঘটায়। নতুন সামাজিক আন্দোলনসমূহে মূল্যবোধ আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰত সলনিৰ বাবে প্ৰেৰণাৰে কাৰ্য কৰে।
- প্ৰভাব: উদাহৰণ স্বৰূপে, নারী অধিকাৰ, ব্ৰাহ্মণী আন্দোলন, আৰু পৰিবেশ সুৰক্ষা আন্দোলনে সমাজত উল্লেখযোগ্য পৰিবর্তন আনিব পাৰে।
৪. সাংস্কৃতিক কাৰক
- বিৱৰণ: বিভিন্ন সংস্কৃতিৰ আদান-প্ৰদান আৰু সাংস্কৃতিক পৰিবর্তন সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰলৈ প্ৰভাৱ পেলায়। নতুন চিন্তাধাৰা, বিশ্বাস, আৰু আচাৰসমূহ সমাজত প্ৰৱেশ কৰে।
- প্ৰভাব: সাংস্কৃতিক বৈচিত্র্য সমাজত নতুন চিন্তাধাৰা আৰু দৃষ্টিভংগী সৃষ্টি কৰে, যিয়ে সামাজিক পৰিবর্তনক উৎসাহিত কৰে।
৫. ৰাজনৈতিক কাৰক
- বিৱৰণ: চৰকাৰী নীতি, নতুন আইন, আৰু ৰাজনৈতিক আন্দোলনসমূহে সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত উল্লেখযোগ্য প্ৰভাৱ ফালে। ৰাজনৈতিক পৰিবর্তন সমাজৰ গঠনক সলনি কৰে।
- প্ৰভাব: গণতান্ত্ৰিক আন্দোলন, চৰকাৰী সলনি, আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ বাবে লড়াই সমাজত নতুন মূল্যবোধ আৰু আচাৰৰ সৃষ্টি কৰে।
৬. শিক্ষা
- বিৱৰণ: শিক্ষা সমাজৰ সজাগতা আৰু জনসাধাৰণৰ চিন্তাধাৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। শিক্ষা লোকসকলক নতুন চিন্তাধাৰা, মূল্যবোধ, আৰু আচাৰ গ্ৰহণ কৰিবলৈ প্ৰেৰিত কৰে।
- প্ৰভাব: শিক্ষিত সমাজৰ সদস্যসকলৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু চিন্তাধাৰা সলনি হয়, যিয়ে সামাজিক পৰিবর্তন আনিব পাৰে।
৭. পৰিবেশীয় কাৰক
- বিৱৰণ: প্ৰাকৃতিক পরিবেশৰ পৰিবর্তন, যেনে জলবায়ু পৰিবর্তন, প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ, আৰু আন পৰিবেশীয় সমস্যা সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত প্ৰভাৱ পেলায়।
- প্ৰভাব: পৰিবেশীয় সমস্যা সমাধানৰ বাবে সজাগতা বৃদ্ধি পায়, যিয়ে সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰত পৰিবর্তন আনিব পাৰে।
৮. জনসংখ্যাৰ পৰিবর্তন
- বিৱৰণ: জনসংখ্যাৰ বৃদ্ধিৰ হেতু সমাজৰ গঠন আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰত সলনি ঘটে। যুৰোপীয় আৰু আফ্ৰিকাৰ দৰে অঞ্চলসমূহৰ জনসংখ্যাৰ গঠন বা গণনাৰ পৰিবর্তনেও প্ৰভাৱিত কৰে।
- প্ৰভাব: জনসংখ্যাৰ বৃদ্ধি বা মাইগ্ৰেশ্যনৰ ফলত সমাজত নতুন সদস্যৰ আগমন আৰু সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্যৰ সৃষ্টি হয়।
উপসংহাৰ
প্ৰশ্ন নং ৫ঃ সামাজিক পৰিবৰ্তনৰ কাৰক হিচাবে শিক্ষাৰ ভূমিকা কি- আলোচনা কৰক।
উত্তৰঃ সামাজিক পৰিবর্তনত শিক্ষাৰ ভূমিকা অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ। শিক্ষা সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ, মূল্যবোধ, আৰু চিন্তাধাৰাত পৰিৱর্তন আনিবলৈ সহায় কৰে। ইয়াৰ কিছু মুখ্য দিশ তলত আলোচনা কৰা হৈছে:
১. সজাগতা আৰু সচেতনতা সৃষ্টি
- বিৱৰণ: শিক্ষা এক সামাজিক সজাগতা সৃষ্টি কৰে। শিক্ষাৰ মাধ্যমে মানুহে সমাজৰ সমস্যা, ৰাজনৈতিক, অৰ্থনৈতিক, আৰু পৰিৱেশীয় প্ৰসংগৰ বিষয়ে সজাগ হয়।
- প্ৰভাব: উচ্চ শিক্ষা গ্ৰহণ কৰা লোকসকল সচেতন আৰু সমাজৰ ক্ষেত্ৰত সমগ্ৰ পৰিৱৰ্তনৰ বিষয়ে অধিক চিন্তিত থাকে। ইয়াৰ ফলত সমাজত সজাগতা বৃদ্ধি পায়।
২. নতুন মূল্যবোধৰ প্ৰতিস্থাপন
- বিৱৰণ: শিক্ষা নতুন মূল্যবোধ আৰু আচাৰ প্ৰতিস্থাপন কৰে। সঠিক শিক্ষাৰ মাধ্যমে লোকসকল বিভিন্ন সামাজিক আচাৰ আৰু পৰিবর্তনৰ প্ৰয়োজনীয়তা উপলব্ধি কৰে।
- প্ৰভাব: শিক্ষিত সমাজৰ সদস্যসকল শৃঙ্খলা, ন্যায়, আৰু অধিকাৰৰ প্ৰতি অধিক সদয় হয়, যিয়ে সমাজত ইতিবাচক পৰিবর্তন আনিবলৈ সহায় কৰে।
৩. সামাজিক সমতা আৰু ন্যায়
- বিৱৰণ: শিক্ষা সমতা আৰু ন্যায়ৰ প্ৰতি মনোযোগ কেন্দ্ৰীভূত কৰে। শিক্ষা গ্ৰহণ কৰাৰ মাধ্যমে লোকসকলৰ মাজত সামাজিক সমতা বৃদ্ধি পায়।
- প্ৰভাব: বঞ্চিত আৰু নিম্ন বর্গৰ লোকসকলৰ শিক্ষাৰ সুযোগ বৃদ্ধিৰ দ্বাৰা সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰতি আগ্ৰহ বৃদ্ধি পায়, যিয়ে সমাজত সঠিক পৰিবর্তন আনিব পাৰে।
৪. চিন্তনশীলতা আৰু তৰ্কশক্তি বৃদ্ধি
- বিৱৰণ: শিক্ষা ব্যক্তিৰ চিন্তনশীলতা আৰু তৰ্কশক্তি বৃদ্ধি কৰে। শিক্ষিত লোকসকলে সমস্যা সমাধানৰ বাবে বেছি চিন্তা আৰু বিশ্লেষণ কৰে।
- প্ৰভাব: সমাজৰ সদস্যসকলে নতুন পৰিবর্তনৰ বাবে চিন্তা কৰি নতুন চিন্তাধাৰা সৃষ্টি কৰে, যিয়ে সমাজৰ গঠনক সলনি কৰিবলৈ সহায় কৰে।
৫. সামাজিক সংহতি বৃদ্ধি
- বিৱৰণ: শিক্ষা সমাজৰ ভিতৰত সংহতি আৰু সহযোগিতা বৃদ্ধি কৰে। এটা শিক্ষিত সমাজৰ লোকসকলৰ মাজত সযোগিতা আৰু পৰস্পৰ বিশ্বাসৰ গঠন ঘটে।
- প্ৰভাব: শিক্ষিত লোকসকল একে উদ্দেশ্যে কাম কৰাৰ বাবে আগ্ৰহী হয়, যিয়ে সমাজত সমষ্টিগত পৰিবর্তন আনিব পাৰে।
৬. প্ৰযুক্তি আৰু বিজ্ঞানৰ জ্ঞান
- বিৱৰণ: শিক্ষা বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ জ্ঞান প্ৰদান কৰে। এই জ্ঞানৰ ফলত নতুন প্রযুক্তি আৰু উদ্ভাৱনৰ উদ্ভৱ ঘটে।
- প্ৰভাব: নতুন প্ৰযুক্তি আৰু উদ্ভাৱন সমাজত উন্নতি আৰু পৰিৱর্তন আনিব পাৰে, যেনে স্বাস্থ্য, যোগাযোগ, আৰু উৎপাদনত।
৭. নৈতিক আৰু সামাজিক আচাৰ
- বিৱৰণ: শিক্ষা নৈতিক আৰু সামাজিক আচাৰক সজাগ কৰি তুলিব পাৰে। সঠিক শিক্ষাৰ মাধ্যমে মানুহে সঠিক আচাৰ আৰু মূল্যবোধৰ প্ৰতি সচেতন হয়।
- প্ৰভাব: সমাজত সঠিক নৈতিক আচাৰ আৰু মূল্যবোধৰ বৃদ্ধি সামাজিক স্থিতিশীলতা আৰু শান্তি নিশ্চিত কৰে।
উপসংহাৰ
সামাজিক পৰিবর্তনৰ কাৰক হিচাপে শিক্ষাৰ ভূমিকা অতি মৌলিক। শিক্ষা সমাজত সজাগতা, নতুন মূল্যবোধ, আৰু চিন্তনশীলতাৰ বিকাশ ঘটায়, যিয়ে সমাজৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ আৰু সংস্কৃতিত উল্লেখযোগ্য পৰিবর্তন আনিবলৈ সহায় কৰে। সমাজৰ উন্নতি আৰু পৰিবর্তনৰ বাবে শিক্ষাৰ যথাযথ অৱস্থান একেটা সুত্ৰবদ্ধ প্ৰক্ৰিয়া হিচাপে কাজ কৰে।
Answer By - Suman Saikia
Type By- Bikash Bora
