GU BA 1st Sem Education Chapter 5 Question Answer | গণতন্ত্ৰ আৰু অৰ্থ পাঠটোৰ উত্তৰ | NEP-2024
গণতন্ত্ৰ আৰু অৰ্থ
-------------------------------------------
১। গণতন্ত্ৰৰ ব্যুৎপত্তিগত অর্থ লিখা।
Ans: "গণতন্ত্ৰ" শব্দটো প্ৰাচীন গ্ৰীক ভাষাৰ "ডেম'স" (δημος) আৰু "ক্রাত'স" (κράτος) শব্দৰ সংমিশ্ৰণৰ পৰা আহৰণ হৈছে।
1. ডেম'স (δημος): এই শব্দৰ অৰ্থ হৈছে "জনতা" বা "লোকসকল"। এইটো প্ৰকাশ কৰে যে গণতন্ত্ৰৰ মূল আধাৰ হৈছে জনতাৰ অংশগ্ৰহণ আৰু মতামত।
2. ক্রাত'স (κράτος): এই শব্দৰ অৰ্থ হৈছে "শাসন" বা "শক্তি"। ই ইঙ্গিত কৰে যে কোনে বা কিদৰে শক্তি বা শাসন চলোৱা হৈছে।
সামূহিকভাৱে "গণতন্ত্ৰ"ৰ ব্যুৎপত্তিগত অৰ্থ হৈছে "জনতাৰ শাসন" বা "লোকসকলৰ শক্তি"। গণতন্ত্ৰত জনতাৰ মতামত আৰু অংশগ্ৰহণৰ ভিত্তিত চৰকাৰৰ গঠন আৰু সিদ্ধান্ত গ্রহণ কৰা হয়। সেয়া নিশ্চিত কৰে যে জনতাৰ মৌলিক অধিকাৰসমূহ সন্মানিত হয় আৰু তেওঁলোকৰ স্বাৰ্থৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হয়।
২। গণতন্ত্র মানে কি?
Ans: গণতন্ত্র মানে হৈছে এটি ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা য'ত জনগণৰ অংশগ্ৰহণ আৰু মতামতৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি চৰকাৰ গঠন কৰা হয়। ইয়াত নিয়মিত নিৰ্বাচন, মৌলিক অধিকাৰ, আৰু নাগৰিকসকলৰ স্বাধীনতা সন্মানিত হয়। গণতন্ত্রত জনতাৰ শাসন আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ অধিকার থাকে।
৩। গণতান্ত্রিক শিক্ষা কি?
Ans: গণতান্ত্রিক শিক্ষা হৈছে এটি শিক্ষা পদ্ধতি য'ত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ সৃজনশীলতা, স্বাধীনতা, আৰু অংশগ্ৰহণক গুৰুত্ব দিয়া হয়। ইয়াত শিক্ষাৰ্থীসকলে স্বাধীনভাৱে চিন্তা কৰে, আলোচনা কৰে, আৰু নিজ নিজ মতামত প্ৰকাশ কৰে, যাতে তেওঁলোকৰ মৌলিক অধিকাৰ আৰু সামাজিক দায়িত্বৰ সঠিক সন্মান ঘটে। গণতান্ত্রিক শিক্ষা সমাজৰ সাম্য আৰু ন্যায়ৰ মূল্যবোধৰ উন্নয়নতো সহায়ক।
৪। গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ এটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
Ans: গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ বৈশিষ্ট্য: গণতান্ত্রিক শিক্ষা এটি অংশগ্ৰহণমূলক পদ্ধতি, য'ত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ সক্রিয় অংশগ্ৰহণ আৰু মতামতক সন্মান জনা হয়। শিক্ষাৰ্থীসকলে শিক্ষাৰ প্ৰক্ৰিয়া, বিষয়বস্তুৰ নিৰ্বাচন, আৰু শিকনীৰ পদ্ধতিৰ ওপৰত নিজৰ মতামত আৰু সিদ্ধান্ত প্ৰদান কৰি শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়াত যুক্ত হয়।
৫। জনশিক্ষা কি?
Ans: জনশিক্ষা হৈছে এটি শিক্ষা পদ্ধতি য'ত সকলো স্তৰৰ লোকসকলক, বিশেষকৈ পিছপৰা আৰু সমাজৰ বিত্তীয়ভাৱে অভাবী লোকসকলক শিক্ষা প্ৰদান কৰা হয়। ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে নাগৰিকসকলক মৌলিক শিক্ষা, জ্ঞান, আৰু দক্ষতা প্ৰদান কৰা, যাতে তেওঁলোকে নিজৰ জীৱনমান উন্নত কৰিবলৈ সক্ষম হয় আৰু সমাজত সজাগ আৰু দায়িত্বশীল নাগৰিকৰূপে গঢ়ি তোলাৰ সুবিধা লাভ কৰে।
৬। হিউৰিষ্টিক শব্দৰ অৰ্থ কি?
Ans: হিউৰিষ্টিক (Heuristic) শব্দৰ অৰ্থ হৈছে এটা সমস্যা সমাধানৰ কৌশল বা পদ্ধতি, যিয়ে শিক্ষাৰ্থী বা সমস্যাৰ সমাধানকাৰীজনক বুদ্ধিমত্তাৰ ভিত্তিত সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিবলৈ সক্ষম কৰে। এই পদ্ধতিত তাত্ক্ষণিক অথবা অভিজ্ঞতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সমাধান বিচাৰ কৰা হয়, যিয়ে তথ্য আৰু পৰিসংখ্যা বিশ্লেষণ কৰাৰ পৰা বাচি যোৱা সমস্যাসমূহৰ সমাধানত সহায় কৰে।
৭। ডাল্টন আঁচনিৰ সৃষ্টিকর্তা কোন?
Ans: ডাল্টন আঁচনিৰ সৃষ্টিকর্তা হৈছে জন ডাল্টন (John Dalton)।
৮। সংহতিপূর্ণ পাঠ্যক্রম কি?
Ans: সংহতিপূর্ণ পাঠ্যক্রম (Integrated Curriculum) হৈছে এটি শিক্ষা পদ্ধতি, য'ত বিভিন্ন বিষয় আৰু শিক্ষাৰ উপাদানসমূহক একেলগে সংহত কৰি শিক্ষা দিয়া হয়। ইয়াত শিক্ষাৰ্থীসকলে বিভিন্ন বিষয়ৰ জ্ঞান আৰু দক্ষতাসমূহৰ মাজত আন্তঃসম্পর্ক সৃষ্টি কৰি শিকিব পাৰে, যাতে শিকনীৰ প্ৰক্ৰিয়া অধিক অৰ্থপূর্ণ আৰু প্ৰাসঙ্গিক হয়। এই ধৰণৰ পাঠ্যক্রমে শিক্ষাৰ্থীসকলক বাস্তৱ জীৱনত ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা জ্ঞান আৰু দক্ষতা গঢ়ি তোলে।
৯। আত্ম-অনুশাসন কি?
Ans: আত্ম-অনুশাসন (Self-Discipline) হৈছে এটা ব্যৱহাৰিক পদ্ধতি, য'ত এক ব্যক্তিয়ে নিজৰ আচৰণ, চিন্তা, আৰু অনুভৱসমূহ নিয়ন্ত্ৰণ কৰি লক্ষ্যপ্ৰাপ্তিৰ বাবে সঠিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে। ইয়াত শৃঙ্খলা, দায়িত্ববোধ, আৰু ব্যক্তিগত লক্ষ্যৰ প্রতি নিষ্ঠাৰ আৱশ্যকতা থাকে। আত্ম-অনুশাসনে ব্যক্তিৰ বিকাশ, সময়ৰ ব্যৱস্থাপনা, আৰু আচৰণৰ উন্নতি কৰাত সহায় কৰে।
১০। শিশুকেন্দ্রিক পাঠ্যক্ৰমৰ মূল মাধ্যম কি?
Ans: শিশুকেন্দ্রিক পাঠ্যক্ৰমৰ মূল মাধ্যম হৈছে শিশুৰ আগ্রহ, অভিজ্ঞতা, আৰু ব্যক্তিগত চিন্তাধাৰা। এই পাঠ্যক্ৰমে শিশুসকলক শিক্ষাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ কেন্দ্ৰত ৰাখি, তেওঁলোকৰ মনোভাৱ, প্ৰশ্ন, আৰু অনুসন্ধানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে শিশুসকলৰ সৃজনশীলতা আৰু আত্মপ্ৰকাশৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰা, যাতে তেওঁলোকে কাৰ্য্যকৰী আৰু প্ৰাসঙ্গিকভাবে শিকিব পাৰে।
১১। গণতন্ত্ৰৰ সংজ্ঞা দিয়া।
Ans: গণতন্ত্ৰ (Democracy) হৈছে এটি ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা, য'ত জনগণৰ অংশগ্ৰহণ আৰু মতামতক কেন্দ্ৰবিন্দু কৰা হয়। ইয়াৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
1. জনতাৰ শাসন: গণতান্ত্রিক ব্যৱস্থাত, চৰকাৰৰ ক্ষমতা জনতাৰ হাতত থাকে। নাগৰিকসকলে ভোটদান আৰু নিৰ্বাচনৰ মাধ্যমে নিজৰ প্রতিনিধিসকলক নিৰ্বাচন কৰে, যিয়ে চৰকাৰৰ নীতি আৰু সিদ্ধান্তসমূহ গঠন কৰে।
2. মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতা: গণতন্ত্ৰত নাগৰিকসকলৰ মৌলিক অধিকাৰ, যেনে স্বাধীনতা, সমতা, আৰু মতামত প্ৰকাশৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত থাকে। সকলো নাগৰিকৰ বাবে সমান অধিকার নিশ্চিত কৰা হয়।
3. নিয়মিত নির্বাচন: গণতন্ত্ৰত নিয়মিতভাৱে সুষ্ঠু আৰু সৰ্বজনীন নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হয়, য'ত সকলো নাগৰিকৰ ভোটাধিকার থাকে। এই পদ্ধতিৰ দ্বাৰা জনতাৰ ইচ্ছা আৰু প্ৰয়োজনৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি চৰকাৰ গঠন কৰা হয়।
গণতন্ত্র হৈছে এটি ব্যৱস্থা য'ত জনতাৰ অংশগ্ৰহণ, মৌলিক অধিকাৰ, আৰু নিয়মিত নিৰ্বাচনৰ মাধ্যমে শাসনৰ সৃষ্টি হয়।
১২। গণতন্ত্ৰৰ প্ৰধান ভাগ দুটা কি কি?
Ans:গণতন্ত্ৰৰ প্ৰধান ভাগ দুটা হৈছে:
1. প্ৰতিনিধিত্বমূলক গণতন্ত্ৰ (Representative Democracy): এই ধৰণৰ গণতনত, নাগৰিকসকলে ভোট দি নিজৰ প্রতিনিধিসকলক নিৰ্বাচন কৰে। সেই প্ৰতিনিধিসকলে সংসদ বা অন্যান্য চৰকাৰী সংস্থাত জনতাৰ সপক্ষে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে। এই ধৰণৰ গণতন্ত্রত নাগৰিকসকলৰ অবদান হৈছে ভোটদান আৰু তেওঁলোকৰ স্বাৰ্থৰ সুৰক্ষাৰ বাবে সঠিক প্ৰতিনিধিসকলক নিৰ্বাচন কৰা।
2. সোজা গণতন্ত্র (Direct Democracy): এই প্ৰকাৰৰ গণতনত, নাগৰিকসকলে সোজাসুজি নিজৰ মতামত প্ৰকাশ কৰি সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, জনসভা বা ৰেফাৰেণ্ডামৰ দ্বাৰা নাগৰিকসকলে নীতি আৰু আইন সন্দৰ্ভে সিধা অংশগ্ৰহণ কৰে। সোজা গণতন্ত্র সাধাৰণতে ক্ষুদ্ৰ সমাজত অধিক দেখা যায়।
এই দুটা ভাগে গণতান্ত্রিক প্ৰক্ৰিয়াৰ মূল ভিত্তি গঢ়ি তোলে।
১৩। শিক্ষাত গণতন্ত্ৰৰ ধাৰণা ব্যাখ্যা কৰা।
Ans: শিক্ষাত গণতন্ত্ৰৰ ধাৰণা (Democratic Concept in Education) হৈছে এটি শিক্ষা পদ্ধতি য'ত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ অধিকাৰ, অংশগ্ৰহণ, আৰু স্বাধীনতা গুৰুত্বপূর্ণ। ইয়াৰ মুখ্য দিশসমূহ তলত আলোচনা কৰা হৈছে:
3. শিক্ষাৰ্থীৰ অংশগ্ৰহণ: শিক্ষাত গণতন্ত্ৰৰ ধাৰণাৰ অধীনত, শিক্ষাৰ্থীসকলক শিক্ষাৰ প্ৰক্ৰিয়াত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা হয়। তেওঁলোকে নিজৰ মতামত প্ৰকাশ কৰিব পাৰে, বিষয়বস্তুৰ নিৰ্বাচনত অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে, আৰু শিক্ষা গৃহীত নীতি-নিয়মৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে। এইদৰে শিক্ষাৰ্থীসকলৰ সিদ্ধান্তগ্ৰহণৰ ক্ষমতা উন্নত হয়।
2. মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতা: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত, শিক্ষাৰ্থীসকলৰ মৌলিক অধিকাৰ তথা স্বাধীনতা সুৰক্ষিত থাকে। তেওঁলোকৰ স্ব-অধিকাৰ, চিন্তা, আৰু মতামত প্ৰকাশৰ অধিকাৰক সন্মান জনোৱা হয়। ইয়াত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ সৃজনশীলতা আৰু চিন্তনশীলতা বিকাশিত হয়।
1. সমাজিক দায়িত্ব আৰু ন্যায়: শিক্ষাত গণতন্ত্ৰৰ ধাৰণা শিক্ষাৰ্থীসকলক সমাজৰ সদস্য হিচাপে নিজ দায়িত্ববোধৰ ওপৰত জ্ঞান প্ৰদান কৰে। ইয়াত ন্যায়, সমতা, আৰু সামাজিক সজাগতা গঢ়ি তোলাৰ প্ৰয়াস কৰা হয়। শিক্ষাৰ্থীসকল সমাজৰ প্ৰতি দায়িত্বশীল নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি উঠাৰ সুযোগ পায়।
শিক্ষাত গণতন্ত্ৰৰ ধাৰণাই শিক্ষাৰ্থীসকলক স্বাৱলম্বী, সৃজনশীল, আৰু সমাজৰ বাবে দায়িত্বশীল নাগৰিকৰূপে গঢ়ি তুলিবলৈ সহায় কৰে।
১৪। গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিশুৰ বিষয়ে লিখা।
Ans: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিশুৰ বিষয়ে আলোচনা কৰাৰ সময়ত, শিশুৰ ভূমিকা, সৃজনশীলতা, আৰু অধিকারৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হয়। ইয়াৰ মূল দিশসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
1. শিশুৰ অংশগ্ৰহণ: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত, শিশুসকলক শিকনীৰ প্ৰক্ৰিয়াত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণৰ সুযোগ প্ৰদান কৰা হয়। তেওঁলোকে নিজৰ মতামত, ধাৰণা, আৰু আগ্ৰহৰ ভিত্তিত শিক্ষাৰ বিষয়বস্তুৰ নিৰ্বাচনত অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে। এই অংশগ্ৰহণ শিশুৰ আত্মবিশ্বাস আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰে।
2. শিশুৰ সৃজনশীলতা আৰু চিন্তনশীলতা: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিশুসকলৰ সৃজনশীলতা আৰু চিন্তনশীলতাৰ বিকাশত উৎসাহিত কৰা হয়। ইয়াত কেবলমাত্র তথ্যৰ মাত্ৰা শিকাবলৈ দিয়া নহয়, বরং শিশুসকলক সমস্যা সমাধানৰ বাবে নিজস্ব চিন্তা আৰু নতুন আইডিয়া উদ্ভাৱন কৰিবলৈ প্ৰেৰণা দিয়া হয়। ই তেওঁলোকৰ সৃজনশীল দক্ষতা বৃদ্ধি কৰে।
3. মৌলিক অধিকাৰ আৰু সন্মান: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত, শিশুৰ মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতাৰ সন্মান জনা হয়। তেওঁলোকৰ অনুভৱ আৰু ভাবনাক গুৰুত্ব দিয়া হয়, যাতে শিশু সম্পূৰ্ণৰূপে বিকশিত হ'ব পাৰে। এই সন্মান শিশুৰ সামাজিক আৰু মানসিক বিকাশত সহায় কৰে, যিয়ে তেওঁলোকক স্বাস্থ্যকৰ, সজাগ, আৰু দায়িত্বশীল নাগৰিকৰূপে গঢ়ি তুলিবলৈ সহায় কৰে।
গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিশুসকলক কেন্দ্ৰবিন্দু কৰি তেওঁলোকৰ অংশগ্ৰহণ, সৃজনশীলতা, আৰু মৌলিক অধিকাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়, যিয়ে তেওঁলোকৰ সামগ্ৰিক বিকাশত সহায়ক হয়।
১৫। গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ বিদ্যালয়ৰ বিষয়ে লিখা।
Ans: গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ বিদ্যালয় হৈছে সেই ধৰণৰ বিদ্যালয় য'ত শিক্ষাৰ প্ৰক্ৰিয়া, পৰিকল্পনা, আৰু পাঠ্যক্ৰমত গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ আৰু পদ্ধতিৰ অন্তর্ভুক্ত থাকে। এই বিদ্যালয়সমূহত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ অংশগ্ৰহণ, মতামত, আৰু সৃজনশীলতাক প্ৰধান্য দিয়া হয়। ইয়াৰ মূল দিশসমূহ তলত আলোচনা কৰা হৈছে:
1. শিক্ষাৰ্থী-কেন্দ্ৰিক পাঠ্যক্ৰম: গণতান্ত্রিক বিদ্যালয়সমূহত পাঠ্যক্ৰম সাজিবলৈ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ আগ্রহ আৰু অভিজ্ঞতাক কেন্দ্ৰবিন্দু কৰা হয়। শিক্ষাৰ্থীসকলে নিজৰ মতামত আৰু চিন্তাধাৰা শ্ৰেণী পৰিকল্পনাৰ অংশ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে। এই দৃষ্টিভংগী শিক্ষাৰ্থীসকলক শিকনীৰ প্ৰক্ৰিয়াত অধিক সক্ৰিয় আৰু আগ্ৰহী কৰে।
2. নিয়মিত আৰু সুষ্ঠু আলোচনাৰ প্ৰক্ৰিয়া: বিদ্যালয়সমূহত নিয়মিতভাৱে আলোচনা, বিতৰ্ক, আৰু সৃজনশীল কাৰ্যকলাপৰ আয়োজন কৰা হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা শিক্ষাৰ্থীসকলে ভিন্ন দৃষ্টিভংগী আৰু অভিজ্ঞতাৰে শিকিব পাৰে, যিয়ে তেওঁলোকক বিশ্লেষণমূলক চিন্তা আৰু সমস্যাসমাধানৰ দক্ষতা উন্নত কৰে।
3. সমাজ আৰু নৈতিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা: গণতান্ত্রিক বিদ্যালয়সমূহত সমাজত দায়িত্বশীল নাগৰিকৰূপে গঢ়ি তোলাৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হয়। শিক্ষাৰ্থীসকলক নৈতিক মূল্যবোধ, ন্যায়, আৰু সামাজিক সজাগতা সম্পৰ্কে শিক্ষা দিয়ে, যিয়ে তেওঁলোকৰ সামাজিক দায়িত্ববোধক উন্নত কৰে।
4. মৌলিক অধিকাৰৰ সন্মান: বিদ্যালয়সমূহত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতা সন্মানিত হয়। তেওঁলোকৰ মতামত, চিন্তাভাবনা, আৰু বাচলতা প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ উপযুক্ত পৰিবেশ সৃষ্টি কৰা হয়, যিয়ে শৈক্ষিক অভিজ্ঞতাক অধিক সন্তোষজনক আৰু অৰ্থপূর্ণ কৰে।
5. শিক্ষকৰ ভূমিকা: গণতান্ত্রিক বিদ্যালয়ত শিক্ষকৰ ভূমিকা প্ৰধান। শিক্ষকে শিক্ষাৰ্থীসকলক প্ৰেৰণা দিয়ে, তেওঁলোকৰ মাক্সলৰ উন্নতিৰ বাবে সহায় কৰে, আৰু সহায়ক পৰিৱেশ গঢ়ি তোলে। শিক্ষকৰ উদাৰতা আৰু খোলামেলা মানসিকতাৰ দ্বাৰা শিক্ষাৰ্থীসকলৰ অৱদানক সন্মান কৰা হয়।
গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ বিদ্যালয়সমূহ শিক্ষাৰ্থীসকলক কেন্দ্ৰবিন্দু কৰি শিকনীৰ প্রক্রিয়া আৰু বিদ্যালয়ৰ পৰিকল্পনাত গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ আৰু পদ্ধতিৰ অন্তর্ভুক্ত থাকে, যিয়ে তেওঁলোকৰ সামগ্ৰিক বিকাশত সহায় কৰে।
১৬। গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিক্ষকৰ ভূমিকা কি কি?
Ans: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিক্ষকৰ ভূমিকা বিশেষ গুৰুত্বপূর্ণ, যাৰ কিছু মুখ্য দিশ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
1. সহায়ক আৰু প্ৰেৰক: শিক্ষকৰ ভূমিকা হৈছে শিক্ষাৰ্থীসকলৰ শিকনীৰ প্ৰক্ৰিয়াত সহায় কৰা। তেওঁলোকে শিক্ষাৰ্থীসকলক উৎসাহিত কৰে, যাতে তেওঁলোকে নিজৰ চিন্তা আৰু ধাৰণা প্ৰকাশ কৰে। শিক্ষকে শিশুসকলৰ আগ্ৰহ আৰু স্বাভাৱিক অনুসন্ধানৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, যিয়ে শিক্ষাৰ্থীসকলক অধিক সক্রিয়ভাৱে শিকিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰে।
2. পাঠ্যবস্তুৰ মাৰ্গপ্ৰদৰ্শক: শিক্ষকে শিক্ষাৰ্থীসকলক পাঠ্যবস্তুৰ সৈতে সম্পৰ্কিত তথ্য, নীতি, আৰু মূল্যবোধৰ ওপৰত দৃষ্টি নিবদ্ধ কৰে। তেওঁলোকে শিক্ষাৰ্থীসকলক আলোচনা আৰু বিতৰ্কৰ মাধ্যমে বিষয়বস্তুৰ গভীৰতা অন্বেষণ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰে, যাতে শিশুসকলে বিষয়বস্তুৰ একাধিক দিশ উপলব্ধি কৰিব পাৰে।
3. সামাজিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত, শিক্ষকৰ ভূমিকা হৈছে শিক্ষাৰ্থীসকলক সামাজিক মূল্যবোধ, নৈতিকতা, আৰু নাগৰিক দায়িত্বৰ ওপৰত শিক্ষা প্ৰদান কৰা। শিক্ষকে সামাজিক ইস্যুৰ ওপৰত আলোচনা কৰাৰ বাবে এটি প্লেটফৰ্ম গঢ়ি তোলে, যাতে শিক্ষাৰ্থীসকলে যুক্তিতর্ক কৰিবলৈ সক্ষম হয় আৰু সমাজত নিজ দায়িত্ব পালন কৰাৰ উপায় শিকিব পাৰে।
গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিক্ষকৰ ভূমিকা হৈছে সহায়ক, পাঠ্যবস্তুৰ মাৰ্গপ্ৰদৰ্শক, আৰু সামাজিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা দাতা, যিয়ে শিক্ষাৰ্থীসকলক সুপ্ৰশিক্ষিত আৰু দায়িত্বশীল নাগৰিকৰূপে গঢ়ি তোলাৰ বাবে সহযোগিতা কৰে।
১৭। মণ্টেশ্বৰী পদ্ধতি কি?
Ans: মণ্টেশ্বৰী পদ্ধতি (Montessori Method) হৈছে এটি শিক্ষা পদ্ধতি, যাৰ প্ৰতিষ্ঠাপক হৈছে মাৰিয়া মণ্টেসৰি (Maria Montessori)। এই পদ্ধতিৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
1. শিশুকেন্দ্ৰিক শিক্ষা: মণ্টেশ্বৰী পদ্ধতিত শিক্ষাৰ্থীসকলক কেন্দ্ৰবিন্দু কৰি শিক্ষাদান কৰা হয়। শিশু সকলৰ আগ্ৰহ, দৰাচল আৰু আচৰণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি শিক্ষাৰ সামগ্ৰী আৰু কার্যকলাপ সাজি দিয়া হয়। ইয়াত শিশুৰ স্বাভাৱিক অনুসন্ধানৰ প্ৰকৃতি আৰু সৃজনশীলতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়।
2. স্বাধীনতা আৰু দায়িত্ব: এই পদ্ধতিত, শিশুসকলক নিজৰ শিক্ষাৰ বাচনি কৰিবলৈ স্বাধীনতা প্ৰদান কৰা হয়। শিশুৰা নিজৰ গতিত আৰু আগ্ৰহৰ ভিত্তিত শিকিবলৈ সক্ষম হয়, যিয়ে তেওঁলোকৰ আত্মবিশ্বাস আৰু দায়িত্ববোধ গঢ়ি তোলে। শিক্ষাৰ্থীসকল নিজৰ কৰ্মত নিয়মিতভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰে, আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত উন্নতি হয়।
3. সাংস্কৃতিক আৰু সামাজিক শিক্ষা: মণ্টেশ্বৰী পদ্ধতি শিক্ষাৰ্থীসকলক বিভিন্ন সংস্কৃতি, ভাষা, আৰু সামাজিক মূল্যবোধৰ ওপৰত শিক্ষা প্ৰদান কৰে। ইয়াত সমষ্টিগত কাৰ্যকলাপ, গ্ৰুপ আলোচনা, আৰু সহপাঠীসকলৰ সৈতে আন্তঃসংযোগৰ মাধ্যমে শিশুসকলৰ সামাজিক বিকাশৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়।
মণ্টেশ্বৰী পদ্ধতি হৈছে এটি শিশুকেন্দ্ৰিক শিক্ষা পদ্ধতি, য'ত স্বাধীনতা, দায়িত্ব, আৰু সামাজিক মূল্যবোধৰ ওপৰত জোৰ দিয়া হয়, যিয়ে শিশুসকলৰ সামগ্ৰিক বিকাশত সহায় কৰে।
১৮। প্রকল্প পদ্ধতি কি?
Ans: প্ৰকল্প পদ্ধতি (Project Method) হৈছে এটি শিক্ষণ পদ্ধতি, য'ত শিক্ষাৰ্থীসকলে বাস্তৱ জগতৰ সমস্যাসমূহ সমাধান কৰিবলৈ বিভিন্ন প্রকল্পৰ মাজেৰে শিকাৰ প্ৰক্ৰিয়া সম্পন্ন কৰে। ইয়াৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
1. প্ৰকল্পভিত্তিক শিকন: এই পদ্ধতিত, শিক্ষাৰ্থীসকলে এটা বিশেষ বিষয় বা সমস্যা বাছনি কৰি সেই সন্দৰ্ভত এক প্রকল্প ৰূপায়ণ কৰে। এই প্ৰকল্পৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীসকলে সৃজনশীলতা, বিশ্লেষণক্ষমতা, আৰু সমাধানৰ ক্ষমতা উন্নত কৰে। প্রকল্পৰ সময়ত শিক্ষাৰ্থীসকলে পৰিকল্পনা, গৱেষণা, আৰু কার্য্যকাৰিতা বাস্তৱায়ন কৰে।
2. সহযোগীতা আৰু গ্ৰুপ কাৰ্য: প্রকল্প পদ্ধতিত শিক্ষাৰ্থীসকলক একেলগে কাম কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা হয়। তেওঁলোকৰ মাজত আলোচনা, সহযোগিতা, আৰু যোগাযোগৰ মাধ্যমে সমস্যা সমাধানৰ উপায় নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। এই সহযোগিতাই শৃংখলাবদ্ধ চিন্তা আৰু গৱেষণাৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰে।
3. বাস্তৱ অভিজ্ঞতা: প্রকল্প পদ্ধতি শিক্ষাৰ্থীসকলক বাস্তৱিক অভিজ্ঞতাৰ মাধ্যমে শিকিবলৈ সুযোগ দিয়ে। ইয়াত শিক্ষাৰ্থীসকলে বাস্তৱ সমস্যাসমূহৰ সন্মুখীন হয়, যিয়ে তেওঁলোকৰ শিকনীৰ প্ৰক্ৰিয়াক অধিক অৰ্থপূর্ণ আৰু প্ৰাসঙ্গিক কৰে। ইয়াত ৰিজাল্ট আৰু প্ৰতিক্ৰিয়া দৰ্শনৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়।
প্ৰকল্প পদ্ধতি হৈছে এটি শিক্ষণ পদ্ধতি, য'ত বাস্তৱ অভিজ্ঞতা, সহযোগিতা, আৰু সৃজনশীলতাৰ মাধ্যমে শিক্ষাৰ্থীসকলে প্ৰকল্প ৰূপায়ণ কৰে, যিয়ে তেওঁলোকৰ চিন্তা আৰু সমস্যা সমাধানৰ ক্ষমতা উন্নত কৰে।
১৯। গণতান্ত্রিক পাঠ্যক্ৰমৰ পাঁচটা দিশ উল্লেখ কৰা।
Ans: গণতান্ত্রিক পাঠ্যক্ৰমৰ পাঁচটা দিশ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
1. শিক্ষাৰ্থী-কেন্দ্ৰিকতা: গণতান্ত্রিক পাঠ্যক্ৰমত শিক্ষাৰ্থীসকলক কেন্দ্ৰবিন্দু হিচাপে ধৰা হয়। ইয়াত শিক্ষাৰ্থীৰ আগ্ৰহ, চিন্তা, আৰু মতামতক গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হয়, যাতে তেওঁলোকে নিজস্ব অভিজ্ঞতাৰ পৰা শিকিব পাৰে।
2. মুক্ত আলোচনা আৰু বিতৰ্ক: এই পাঠ্যক্ৰমত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ মাজত মুক্ত আলোচনা আৰু বিতৰ্কৰ আয়োজন কৰা হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা শিক্ষাৰ্থীসকলে বিভিন্ন দৃষ্টিভংগী আৰু চিন্তা-ভাবনা শিকিব পাৰে, যিয়ে তেওঁলোকৰ বিশ্লেষণাত্মক ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰে।
3. মৌলিক অধিকাৰৰ সন্মান: গণতান্ত্রিক পাঠ্যক্ৰমত শিক্ষাৰ্থীসকলৰ মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতাৰ সন্মান কৰা হয়। শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাচনি আৰু অভিজ্ঞতাৰ ওপৰত কেন্দ্ৰিত হৈ পাঠ্যক্ৰম গঢ়ি তোলা হয়, যিয়ে তেওঁলোকৰ আত্মবিশ্বাস আৰু চিন্তনশীলতা উন্নত কৰে।
4. নৈতিকতা আৰু সামাজিক দায়িত্ব: এই পাঠ্যক্ৰমত শিক্ষাৰ্থীসকলক নৈতিকতা, সামাজিক মূল্যবোধ, আৰু দায়িত্বশীল নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়। তেওঁলোকক সমাজৰ বিভিন্ন সমস্যা আৰু সমাধানৰ ওপৰত আলোচনা কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা হয়।
5. সৃজনশীলতা আৰু উদ্যোগ: গণতান্ত্রিক পাঠ্যক্ৰমত শিক্ষাৰ্থীসকলক সৃজনশীলতা আৰু উদ্যোগ ল’বলৈ উৎসাহিত কৰা হয়। তেওঁলোকে নতুন চিন্তা আৰু ধারণা উদ্ভাৱন কৰিবলৈ আৰু সমস্যাৰ সমাধানৰ বাবে নিজস্ব উপায় বিচাৰিবলৈ প্ৰেৰণা পায়।
এই পাঁচটা দিশই গণতান্ত্রিক পাঠ্যক্ৰমৰ সাফল্য আৰু কার্যকারিতা নিশ্চিত কৰে, যিয়ে শিক্ষাৰ্থীসকলক সুপ্ৰশিক্ষিত আৰু দায়িত্বশীল নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলে।
২০। গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ অনুশাসন
Ans: গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ অনুশাসনৰ মূল দিশসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে:
1. স্বাধীনতা আৰু দায়িত্ব: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিক্ষাৰ্থীসকলক নিজৰ আচৰণ আৰু সিদ্ধান্তৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ দিবলৈ স্বাধীনতা প্ৰদান কৰা হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা তেওঁলোকে নিজৰ দায়িত্বৰ ওপৰত সচেতন হয় আৰু নিজ সিদ্ধান্তৰ ফলাফল বুজি পায়। শিক্ষাৰ্থীসকলে নিজৰ আচৰণৰ ওপৰত খিয়াল ৰাখিবলৈ সক্ষম হয়, যিয়ে আত্ম-অনুশাসন গঢ়ি তোলে।
2. মৌলিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা: গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ অনুশাসনত নৈতিকতা, সন্মান, আৰু সহনশীলতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়। শিক্ষাৰ্থীসকলক সামাজিক মূল্যবোধ, ন্যায় আৰু সাম্যৰ ওপৰত শিক্ষা দিয়ে, যিয়ে তেওঁলোকক দায়িত্বশীল নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলে।
3. যোগাযোগ আৰু সহযোগিতা: গণতান্ত্রিক শিক্ষাত শিক্ষাৰ্থীসকলক একেলগে কাম কৰিবলৈ আৰু আলোচনা কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা তেওঁলোকে পৰস্পৰৰ মাজত সঠিক আৰু সদাচাৰ পৰামৰ্শ বিনিময় কৰে, যিয়ে সামাজিক সম্পর্ক উন্নত কৰে আৰু এক সহায়ক পৰিৱেশ গঢ়ি তোলে।
গণতান্ত্রিক শিক্ষাৰ অনুশাসন শিক্ষাৰ্থীসকলক স্বাধীনতা, মূল্যবোধ, আৰু সহযোগিতাৰ মাধ্যমে আত্ম-অনুশাসন গঢ়ি তুলিবলৈ সহায় কৰে।
(For Paid User)
(সকলো পাঠৰ Paid উত্তৰবোৰ চাব পাৰিব)
Post ID: DABP007522
