Chapter 15

 ଓଡ଼ିଶାର ଐତିହ୍ୟ

୧. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ୬୦ ଗୋଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ଯରେ ଲେଖ ।

(କ) ଷୋଡ଼ଶ ଓ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ କିପରି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିକାଶ ହୋଇଥିଲା ?
ଉତ୍ତର:

ଷୋଡ଼ଶ ଓ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ (16th ଓ 17th century) ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଇତିହାସରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିନ ଥିଲା। ଏହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଧାର୍ମିକ, ଭାବନାପ୍ରଧାନ ଓ ଭକ୍ତିମୟ ରୂପ ନେଇ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା। ନିମ୍ନଲିଖିତ ଭାବେ ଏହାର ବିକାଶ ଦେଖାଯାଏ:

ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀ (16th Century)

  1. ପଞ୍ଚସାଖା ଭକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନ: ଓଡ଼ିଶାରେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ତତ୍ତ୍ୱ, ଦୂତୀ ଭକ୍ତି, ଜ୍ଞାନମାର୍ଗ ଓ ରସମୟ କବିତା ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା। ବଳରାମଦାସ, ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦ ଓ ଅନ୍ୟ ଅନେକ ନାମକୀ ଦାସକବି ଏହି ଦିଗରେ ଦେଖାଯାନ୍ତି।

  2. ଯାତ୍ରା ଓ ଗୀତନାଟ୍ୟ: ଲୋକପ୍ରିୟ ଭାବରେ ଯାତ୍ରା ଓ ଗୀତିନାଟକ ଆଧାରିତ କୃତି ଲେଖାଯାଇଥିଲା।

  3. ଧାର୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥା: ରାମାୟଣ, ମହାଭାରତ, ଭାଗବତ ଭଳି ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣ ଓ ଶାସ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ଅନୁବାଦ ହୋଇଥିଲେ।

ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ (17th Century)

  1. ଅପଭ୍ରଂଶ ରୂପରେ ରଚିତ ଗୀତ: ଏହି ସମୟରେ ଭକ୍ତିମାର୍ଗୀ କବିମାନେ ଗୀତ ରେ ଭାବ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଥିଲେ। ରସପ୍ରଧାନ ରଚନା ହେଉଛି ଏହାର ବିଶେଷତା।

  2. କାବ୍ୟର ବିକାଶ: ଉପମା, ଅଲଙ୍କାର, ଚମତ୍କୃତି ଭରପୂର କାବ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା। ରାଘବ ରେନୁ, କାନ୍ତି କବି, ଦେବଦତ୍ତ କବି ଭଳି ଗୁଣବତ୍ତାପୂର୍ଣ୍ଣ କବି ଉଦୟ ହୋଇଥିଲେ।

  3. ମଙ୍ଗଳ କାବ୍ୟ: ଗଞ୍ଜାମ ଓ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ଆଧାରିତ ଅନେକ ମଙ୍ଗଳ କାବ୍ୟ ଲିଖାଯାଇଥିଲା। ଯେପରିକି, ରାସମାଳା ଓ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁରାଣ ଏହି ବେଳରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରସିଦ୍ଧ।

ଷୋଡ଼ଶ ଓ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଧାର୍ମିକ ଭକ୍ତି, ଗୀତିମୟ ରଚନା, ମଙ୍ଗଳକାବ୍ୟ ଓ ଦାସ କବିତା ଦ୍ୱାରା ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଉନ୍ନତି ଦେଖାଯାଇଛି

(ଖ) ସୋମବଂଶୀ, ପରବର୍ତ୍ତୀ ଗଙ୍ଗବଂଶ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ଗଜପତି ଯୁଗରେ ନିର୍ମିତ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ଗୁଡ଼ିକ ଉଲ୍ଲେଖ କର

ଉତ୍ତର: ଦ୍ରିନାରାସୋମବଂଶୀ, ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ଗଜପତି ଯୁଗରେ ନିର୍ମିତ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ଏହିପରି:

  • 1) ସୋମବଂଶୀ ଯୁଗ (9th–11th century)

    ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ:

    • ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର (ଭୁବନେଶ୍ୱର)

    • ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର (ଭୁବନେଶ୍ୱର)

    • ପାର୍ଶ୍୵ନାଥ ଜିନାଳୟ

    • ରାଜାରାଣୀ ମନ୍ଦିର

    • ବ୍ରହ୍ମେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର

    ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: କଳିଙ୍ଗ ଶୈଳୀର ଆରମ୍ଭିକ ଆକୃତି, ଶିଳ୍ପ ଓ ଶିବ ଉପାସନା କେନ୍ଦ୍ରିତ।

    2) ଗଙ୍ଗବଂଶୀ ଯୁଗ (11th–15th century)

    ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ:

    • ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର (ପୁରୀ)

    • କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର

    • ନିଲମାଧବ ମନ୍ଦିର

    • ମଧୁକେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର (ନୂଆଗାଁ)

    ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶିଳ୍ପ ଓ ଶିବ, ବିଷ୍ଣୁ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉପାସନାର ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଦେଖଣା।

    3) ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ଗଜପତି ଯୁଗ (15th–16th century)

    ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ:

    • ମଣିକେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର

    • ବିରୁପାକ୍ଷ ମନ୍ଦିର

    • ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ମନ୍ଦିର ଓ ଗୋପୀନାଥ ମନ୍ଦିର

    • ବୟଣ ମନ୍ଦିର (ପୁରୀ)

ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସେବା ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରଥାର ବିକାଶ, ଶୈବ ଓ ବୈଷ୍ଣବ ଧାରାର ସମନ୍ୱୟ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ନିଷ୍କର୍ଷ:

ଏହି ତିନି ଯୁଗରେ ଓଡ଼ିଶାର ମନ୍ଦିର ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳା ଓ ଧାର୍ମିକ ଜୀବନରେ ବେଶ କୁସଳ ଓ ଶିଳ୍ପସମୃଦ୍ଧ ଅବଦାନ ରହିଛି।


(ଗ) ଓଡ଼ିଶାର ଚିତ୍ରକଳା ବର୍ଶନ କର ।


(ଘ) ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାଚୀନ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ ଦିଅ ।


୨. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ୨୦ ଗୋଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ଯରେ ଲେଖ ।

(କ) ଆର୍ଯ୍ୟଭାଷାଭାଷୀମାନେ କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ବସତି ସ୍ଥାପନ କରିବାପାଇଁ ଆସିଥିଲେ ?


(ଖ) କେଉଁ ଦୁଇଟି ରଚନା ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ନମୁନା ଭାବେ ପରିଗଣିତ ହୁଏ ?



(ଗ) ମାର୍କଣ୍ଡ ଦାସଙ୍କ ରଚିତ କେଶବ କୋଇଲିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ'ଣ ?


(ଘ) ‘ସମର ତରଙ୍ଗ’ର ରଚୟିତା କିଏ ? ଏହା କାହିଁକି ଭାରତୀୟ ସାହିତ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି ?


(ଡ) ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର୍‌ଙ୍କ କବିତାର ଶୈଳୀ ଓ ବିଷୟର ଭିଭି କ'ଣ ?


(ଚ) ବାଲେଶ୍ଵର ଜିଲ୍ଲାର କେଉଁ ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକରେ ଜୈନ କୀର୍ତି ଦେଖୁବାକୁ ମିଳେ ?


(ଛ) ଭାରତର ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଶୈଳୀ କେତେ ପ୍ରକାର ଓ ସେଗୁଡ଼ିକ କ'ଣ ?


(ଜ) ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାଚୀନ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ କଳାରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଥିବା ସ୍ଫୁରିଟି ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ନାମ ଲେଖ ।


(ଝ) ଓଡ଼ିଶାର କେଉଁ ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ ଶିଙ୍ଗ କାରିଗରି କୌଶଳ ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ?



(ଞ) ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାର ବନ୍ଦର ଗୁଡ଼ିକର ନାମ କ'ଣ ?



୩. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ।


(କ) କାହାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ସ୍ୱଦେଶ ସାହିତ୍ୟଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ?



(ଖ) ରାଣୀଗୁମ୍ଫା କେଉଁ ପାହାଡ଼ରେ ରହିଛି ?


(ଗ) କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିରର ନିର୍ମାତା କେଉଁ ବଂଶର ରାଜା ଥିଲେ ?


(ଘ) କେବେଠାରୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣର ସମାପ୍ତି ଘଟିଥିଲା ?


(ଡ) କଟକ ତିନିକୋଣିଆ ବଗିଚାଠାରେ କେଉଁ ଚର୍ଜ ଅବସ୍ଥିତ ?


(ଚ) ‘ପଶାପାଲି’ ଶାଢ଼ି ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର କେଉଁ ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ?


(ଛ) ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାର ବଣିକମାନଙ୍କୁ କ'ଣ କୁହାଯାଉଥିଲା ?


(ଜ) କେଉଁଠାରେ କଳିଙ୍ଗର ରାଜାଙ୍କୁ ‘ମହୋଦଧୂପତି’ ଭାବେ ଚିତ୍ରଣ କରାଯା