ভূগোলৰ বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিভংগীসমূহ
► অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। ইণ্ডাক্টিভ পদ্ধতি কি?
উত্তৰঃ একে ধৰণৰ জলবায়ু আৰু মাটিৰ গুণাগুণ থকা অঞ্চলবোৰত, একেধৰণৰ উদ্ভিদ প্রাকৃতিকভাবে গজিব। এইটোক কোৱা হয় ইন্ডাক্টিভ পদ্ধতি। ইণ্ডাক্টিভ পদ্ধতিত প্রথমে পৰ্যবেক্ষণ কৰি তাৰ পিছত সিদ্ধান্তত অহা হয়।
২। ডিডাক্টিভ পদ্ধতি কি?
উত্তৰঃ ডিডাক্টিভ পদ্ধতিত প্রথমে সিদ্ধান্ত কৰি লৈ, পিছত পর্যবেক্ষণ কৰি সঁচা-মিছা ঠাৱৰ কৰা হয়।
৩। ভৌগোলিক অধ্যয়নত প্রয়োগ কৰা দুবিধ অত্যাধুনিক কৌশল কি কি?
উত্তৰঃ (ক) দূৰ সংবেদন (Remote Sensing) (খ) ভৌগোলিক বার্তা প্রণালী বা
৪। 'GPS' অৰ সম্পূর্ণ অর্থ কি?
উত্তৰ: Global Positioning System বা ভূ স্থানাংকন পদ্ধতি।
৫। GPS অৰ উপাংশ কেইটা?
উত্তৰঃ তিনিটা।
৬। GPS অৰ সহায়ত কি কি তথ্য একেলগে পাব পাৰি?
উত্তৰঃ (ক) অক্ষাংশ
(খ) দ্রাঘিমাংশ
(গ) উচ্চতা
(ঘ) সময়।
৭। 'GIS' অৰ পূৰ্ণ অর্থ কি?
উত্তৰ: Geographical Information System.
৮। GIS অৰ উপাংশ দুটা কি কি?
উত্তৰ: GIS অৰ উপাংশ দুটা হ'লঃ (i) Graphical data.
(ii) Attribute data.
৯। দূৰ সংবেদনত ধৰাপৃষ্ঠৰ বিভিন্ন অৱয়ববোৰৰ তথ্য সংগ্ৰহৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা deviseটোৰ নাম কি?
উত্তৰ: দূৰ সংবেদনত ধৰাপৃষ্ঠৰ বিভিন্ন অৱয়ববোৰৰ তথ্য সংগ্ৰহৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা deviseটোৰ নাম হ'ল: Sensor.
১০। দূৰ সংবেদনৰ প্ৰথমটো উপগ্রহ কেতিয়া আৰু কোন দেশে মহাকাশলৈ উৎক্ষেপণ কৰিছিল?
উত্তৰ: 1972 চনত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই।
১১। দূৰ সংবেদনৰ Sensor খনে ব্যৱহাৰ কৰা শক্তি বিধৰ নাম কি?
উত্তৰঃ ইলেকট্র'মেগনেটিক শক্তি (Electromagnetic energy)।
১২। দূৰ সংবেদনক ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰা 'Space-borne platform' ৰ উদাহৰণ দিয়া ?
উত্তৰঃ কৃত্রিম উপগ্রহ বা Satellite.
১৩। অতিকৈ জনপ্রিয়, সর্বগুণী আৰু কম ব্যয়বহুল দূৰ সংবেদন বিধৰ নাম কি?
উত্তৰ: Aerial Photography' বা অকাশী ছবি লোৱা কৌশল।
► চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। 'GPS' মানে কি? ইয়াৰ উপাংশ তিনিটাৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: জিপিএছৰ অৰ্থ হ’ল গ্ল’বেল পজিচনিং চিষ্টেম। এই ব্যৱস্থাৰ তিনিটা মূল উপাদান হ'ল: 1. উপগ্ৰহ শৃংখল: এই শৃংখলত পৃথিৱীৰ চাৰিওফালে থকা উপগ্ৰহসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়, যিয়ে সমন্বয় তথ্য প্ৰদান কৰে। 2. ৰিচিভাৰ: এই ডিভাইচসমূহে উপগ্ৰহৰ পৰা লাভ কৰা সংকেতৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি অৱস্থান নিৰ্ধাৰণ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, জিপিএছ ডিভাইচ, স্মাৰ্টফোন, আৰু অন্যান্য নেভিগেচন ডিভাইচ। 3. নিয়ন্ত্ৰণ কেন্দ্ৰ: এই ষ্টেচনসমূহে উপগ্ৰহৰ অৱস্থান আৰু তথ্য নিৰীক্ষণ আৰু পৰিচালনা কৰে, যিয়ে জিপিএছ ব্যৱস্থাৰ সঠিকতা নিশ্চিত কৰে। এই উপাদানসমূহৰ সংমিশ্ৰণৰ দ্বাৰা জিপিএছ প্ৰযুক্তিৰ স্থানীয় তথ্য সঠিকভাৱে সংগ্ৰহ আৰু প্ৰয়োগ কৰা হয়।
২ । GPS ৰ সহায়ত কোনো এখন ঠাইৰ কি চাৰিবিধ তথ্য একেলগে পোৱা যায়?
উত্তৰ: জিপিএছে এটা স্থানৰ পৰা চাৰি ধৰণৰ তথ্য প্ৰদান কৰে: 1. স্থানাংক: স্থানৰ সঠিক স্থানাংক (অক্ষাংশ আৰু দ্ৰাঘিমাংশ) পোৱা যায়, যিয়ে ইয়াক সঠিকভাৱে স্থান নিৰ্ণয় কৰাত সহায় কৰে। 2. উচ্চতা: ঠাইখনৰ সমুদ্ৰপৃষ্ঠৰ পৰা উচ্চতাৰ তথ্য আহৰণ কৰা হয়, যাৰ ফলত ভৌগোলিক গঠন বুজি পোৱাত সহায় হয়। 3. দূৰত্ব: কোনো নিৰ্দিষ্ট স্থানৰ পৰা আন স্থানলৈ দূৰত্ব জুখিব পাৰি, যিটো নেভিগেচনৰ বাবে উপযোগী। 4. ৰুটিং: জিপিএছ ব্যৱস্থাই এটা নিৰ্দিষ্ট ঠাইলৈ যাবলৈ প্ৰয়োজনীয় পথ বা পথ প্ৰদান কৰে, যাতে ভ্ৰমণ আৰু পৰিবহণ সহজ হয়। এই তথ্যসমূহ একত্ৰিত কৰি জিপিএছ ব্যৱস্থাই স্থানীয় পৰিস্থিতি আৰু নেভিগেচনৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে।
৩। 'GIS' প্রয়োগ কৰা ক্ষেত্ৰ চাৰিটাৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ জিআইএছ (ভৌগোলিক তথ্য ব্যৱস্থা) প্ৰয়োগ কৰা চাৰিটা ক্ষেত্ৰত: 1. নগৰ পৰিকল্পনা: নগৰ উন্নয়ন, ভূমি ব্যৱহাৰ আৰু সেৱাৰ পৰিকল্পনাৰ বাবে জিআইএছ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। 2. প্ৰাকৃতিক সম্পদ ব্যৱস্থাপনা: বনাঞ্চল, পানী, খনিজ সম্পদৰ সঠিক ব্যৱস্থাপনা আৰু সংৰক্ষণৰ বাবে জিআইএছ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। 3. পৰিৱেশ সুৰক্ষা: প্ৰদূষণ, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, আৰু অন্যান্য পৰিৱেশ সমস্যা বিশ্লেষণৰ বাবে জিআইএছ এক ফলপ্ৰসূ আহিলা। 4. সামাজিক আৰু জনসংখ্যা অধ্যয়ন: জনসংখ্যাৰ তথ্য, স্বাস্থ্য পৰিসংখ্যা, আৰু সামাজিক আচৰণ বিশ্লেষণ কৰিবলৈ জিআইএছ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এই ক্ষেত্ৰত তথ্য বিশ্লেষণ আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত জিআইএছ প্ৰযুক্তিয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
৪। ভূগোলবিজ্ঞানৰ অধ্যয়নত প্রয়োগ কৰা অত্যাধুনিক প্রযুক্তি দুবিধৰ নাম লিখা।
উত্তৰ: ভূগোল অধ্যয়নত প্ৰয়োগ কৰা দুবিধ অত্যাধুনিক প্ৰযুক্তি হ’ল- ড্ৰোন প্ৰযুক্তি: উচ্চতা আৰু স্থানীয় তথ্য সংগ্ৰহৰ বাবে ড্ৰোন বা ইউএভি (মানৱবিহীন বিমান) ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ভৌতিক আৰু পৰিৱেশ বিশ্লেষণৰ বাবে এই প্ৰযুক্তি বিশেষভাৱে ফলপ্ৰসূ। ৰিম’ট চেন্সিং (ৰিম’ট ৰিপ’ৰ্ট): পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠৰ তথ্য উপগ্ৰহ আৰু বায়ুমণ্ডলীয় সঁজুলি ব্যৱহাৰ কৰি সংগ্ৰহ কৰা হয়। ইয়াত ভৌগোলিক পৰিৱেশ, গছ-গছনি, আৰু ভূমি ব্যৱহাৰৰ তথ্য বিশ্লেষণ কৰা হয়। এই দুটা প্ৰযুক্তিয়ে ভৌগোলিক গৱেষণাত নতুন মাত্ৰা সংযোজন কৰিছে।
৫। 'GIS' অৰ অৰ্থ কি?
উত্তৰঃ জিআইএছৰ অৰ্থ হ’ল ভৌগোলিক তথ্য ব্যৱস্থা। এই ব্যৱস্থাই ভৌগোলিক তথ্য সংগ্ৰহ, সংৰক্ষণ, বিশ্লেষণ আৰু দৃশ্যমান কৰে। জিআইএছে বিভিন্ন দিশত স্থানীয় তথ্যৰ ওপৰত বিশ্লেষণ সম্পন্ন কৰাত সহায় কৰে, যেনে মানচিত্ৰ প্ৰস্তুত কৰা, স্থানীয় সম্পদৰ ব্যৱস্থাপনা, আৰু সিদ্ধান্ত সমৰ্থন। জিআইএছ প্ৰযুক্তি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যেনে নগৰ পৰিকল্পনা, পৰিৱেশ বিজ্ঞান, আৰু পৰিবহণ ব্যৱস্থাপনা।
৬। 'GIS' ৰ প্ৰয়োগ সম্পর্কে চমু ব্যাখ্য কাৰা।
উত্তৰ: 'GIS' (ভৌগোলিক তথ্য ব্যৱস্থা) হৈছে স্থানীয় তথ্য সংগ্ৰহ, বিশ্লেষণ আৰু দৃশ্যমান কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা এক শক্তিশালী আহিলা। ইয়াৰ প্ৰয়োগৰ কিছুমান মূল দিশ হ’ল-
1. নগৰ পৰিকল্পনা: নগৰ উন্নয়ন, ভূমি ব্যৱহাৰ আৰু জনসংখ্যাৰ পৰিসংখ্যা বিশ্লেষণৰ বাবে জিআইএছ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা উত্তম সেৱা আৰু আন্তঃগাঁথনি নিশ্চিত কৰা হয়।
2. প্ৰাকৃতিক সম্পদ ব্যৱস্থাপনা: জিআইএছ প্ৰযুক্তিয়ে বনাঞ্চল, পানী, আৰু খনিজ সম্পদৰ সঠিক ব্যৱহাৰ আৰু সংৰক্ষণত সহায় কৰে।
3. পৰিৱেশ সুৰক্ষা: জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, প্ৰদূষণ, আৰু অন্যান্য পৰিৱেশ সমস্যা বিশ্লেষণ কৰিবলৈ জিআইএছ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
4. জৰুৰীকালীন ব্যৱস্থা: ভূমিকম্প, বানপানী, জুইৰ দৰে প্ৰাকৃতিক বিপদৰ সময়ত সংকটৰ পৰিস্থিতি বিশ্লেষণ আৰু সঁহাৰিৰ বাবে জিআইএছে বিশেষ ভূমিকা পালন কৰে।
5. চিকিৎসা আৰু স্বাস্থ্য: স্বাস্থ্যসেৱা আৰু ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ স্থানীয় তথ্য বিশ্লেষণ কৰি অধিক ফলপ্ৰসূ স্বাস্থ্য প্ৰচেষ্টা গ্ৰহণ কৰা হয়। GIS ৰ জৰিয়তে তথ্য বিশ্লেষণ আৰু দৃশ্যায়ন সহজ আৰু অধিক কাৰ্যক্ষম, যিয়ে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত সহায় কৰে।
৭। ভূগোল বিজ্ঞানত 'ইণ্ডাক্টিভ' আৰু 'ডিডাক্টিভ' পদ্ধতি কি আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভূগোলৰ দুটা সুপৰিচিত গৱেষণা পদ্ধতি হৈছে ইণ্ডাক্টিভ আৰু ডিডক্টিভ পদ্ধতি। এই পদ্ধতিসমূহৰ অৰ্থ আৰু ব্যৱহাৰ তলত বৰ্ণনা কৰা হৈছে: ১/ আৱেগিক পদ্ধতি:
অৰ্থ: কোনো নিৰ্দিষ্ট পৰিঘটনা বা তথ্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সাধাৰণ ছাপ সৃষ্টি কৰাৰ পদ্ধতিক আনুভূতিক পদ্ধতি বোলে। ইয়াত গৱেষকজনে বহু তথ্যৰ ভিত্তিত এক সামগ্ৰিক সিদ্ধান্তত উপনীত হৈছে।
উদাহৰণঃ যেনে- যদি কোনো গৱেষকে বিভিন্ন স্থানৰ উচ্চতা বাছি লৈ উচ্চতাৰ লগে লগে ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱ বাঢ়ি যায় বুলি ধৰা পেলায়, তেন্তে সেই তথ্যৰ ভিত্তিত তেওঁ ৰোগৰ কাৰণ হিচাপে উচ্চতা নিৰ্ণয় কৰিব পাৰে।
২/ ডিডক্টিভ পদ্ধতি:
অৰ্থ: ডিডক্টিভ পদ্ধতিসমূহ সাধাৰণ তত্ত্ব বা ধাৰণা এটাৰ পৰা নিৰ্দিষ্ট তথ্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি এটা সিদ্ধান্তলৈ গতি কৰে। এই পদ্ধতিত গৱেষকে এটা নিৰ্দিষ্ট তত্ত্বৰ পৰা আৰম্ভ কৰি তাৰ ভিত্তিত তথ্য বিশ্লেষণ কৰে।
উদাহৰণ: উদাহৰণস্বৰূপে, যদি কোনো গৱেষকে সাৰ্বজনীন স্বাস্থ্য ব্যৱস্থাৰ ওপৰত এনে এটা তত্ত্ব প্ৰস্তাৱ কৰে যিয়ে স্বাস্থ্যৰ মান উন্নত কৰে তেন্তে প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ সঠিক ব্যৱহাৰৰ প্ৰয়োজন হয়, তেন্তে তেওঁ সেই তত্ত্বৰ ভিত্তিত স্থানীয় স্বাস্থ্যৰ তথ্য বিশ্লেষণ কৰিব পাৰে।
উপসংহাৰ:
ভূগোলত বিভিন্ন পৰিস্থিতিত দুটা পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইণ্ডাক্টিভ পদ্ধতিয়ে অধিক তথ্যৰ ভিত্তিত চূড়ান্ত সিদ্ধান্তত উপনীত হয়, আনহাতে ডিডক্টিভ পদ্ধতিয়ে সাধাৰণ ধাৰণাসমূহৰ পৰা বিশেষ তথ্যসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। গৱেষণা আৰু বিশ্লেষণৰ ক্ষেত্ৰত দুয়োটা গুৰুত্বপূৰ্ণ।
৮। বিশিষ্ট ভূগোলবিদ ডেভিদ হার্মে তেওঁৰ তাত্ত্বিক অৱদানৰ অংশ হিচাবে ভূগোলত কি কি ব্যাখ্যাৰ ধৰণ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল, আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ডেভিদ হাৰ্ভে ভূগোল বিজ্ঞানত তাত্ত্বিক অৱদানৰ বাবে বেছিকৈ পৰিচিত। স্থান, পৰিস্থিতি আৰু সমাজৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি তেওঁ ভূগোলত বিভিন্ন ধৰণৰ ব্যাখ্যাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল। ১/ স্থানীয় বিশ্লেষণ:
হাৰ্মে বুজাই দিলে যে ঠাই কেৱল ভৌগোলিক স্থান নহয়, ই সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক দিশতো গভীৰভাৱে প্ৰতিফলিত হয়। তেওঁ মহাকাশৰ জৰিয়তে সামাজিক আচৰণ আৰু সম্পৰ্কৰ ওপৰত এক নতুন দৃষ্টিভংগী আগবঢ়াইছিল। ২/ স্থানৰ উৎপত্তি আৰু অৰ্থনীতি:
তেওঁ প্ৰৱৰ্তন কৰা স্থানীয় অৰ্থনীতিৰ ধাৰণা অনুসৰি স্থানীয়তা অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক শক্তিৰ অন্তৰ্গত। সমাজৰ ইতিহাস আৰু স্থানীয় সম্পদৰ ব্যৱস্থাপনাত স্থানীয় চেতনাৰ গুৰুত্ব আছে। ৩/ সমসাময়িক বিশ্লেষণ:
ডেভিদ হাৰ্মে সমসাময়িক সমস্যা আৰু সম্পদৰ বিতৰণৰ ওপৰত বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিভংগী আগবঢ়াইছিল। তেওঁ স্পষ্ট কৰি দিলে যে স্থানীয় আৰু বিশ্বজনীন সমস্যাসমূহ একেটা অৱস্থান, পৰিস্থিতি আৰু স্থানৰ পৰা একেলগে বিশ্লেষণ কৰাটো প্ৰয়োজন। ৪/ উপস্থিতি আৰু সামাজিক ন্যায়:
তেওঁৰ তত্ত্বত সামাজিক ন্যায়ৰ বিষয়সমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। ইয়াত স্থানীয় সম্পদৰ বিতৰণ আৰু সেই সম্পদসমূহৰ ওপৰত আদৰ্শ নীতিৰ জৰিয়তে সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক সমতা উন্নত কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত আলোকপাত কৰা হৈছে। ডেভিদ হাৰ্মে ভূগোলৰ স্থানীয় জৰীপত স্থানৰ সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক দিশসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি এক গুৰুত্বপূৰ্ণ নতুন দিশ দেখুৱাইছে।
৯। ভূগোলত জ্ঞানমূলক বিশ্লেষণৰ বিষয়ে বহলাই আলোচনা কৰা।
উত্তৰ: ভূগোলত জ্ঞানমূলক বিশ্লেষণ হৈছে স্থান আৰু পৰিস্থিতিৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ গভীৰ অধ্যয়ন। এই বিশ্লেষণত গৱেষকসকলে স্থানীয় তথ্য, পৰিৱেশ, আৰু সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক আচৰণৰ সৈতে প্ৰাকৃতিক আৰু মানৱীয় দৃষ্টিভংগীৰ সংমিশ্ৰণ ঘটাব পাৰে। জ্ঞানমূলক বিশ্লেষণত বিভিন্ন ধৰণৰ তথ্য ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যেনে মানচিত্ৰ, পৰিসংখ্যা, আৰু ক্ষেত্ৰৰ প্ৰয়োগ। ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে স্থানীয় সমস্যাৰ পৰা পৰিসংখ্যাগত তথ্য সংগ্ৰহ আৰু বুজা, যেনে: কিমান সম্পদ উপলব্ধ, জনসংখ্যা কেনেকৈ বিতৰণ কৰা হয়, আৰু স্থানীয় সংস্কৃতি কেনেকৈ গঠন হয়। এই বিশ্লেষণে স্থানীয় পৰিস্থিতিৰ ওপৰত সমাজৰ প্ৰভাৱ আৰু সম্পদ আবণ্টন, পৰিৱেশ সুৰক্ষা, আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰয়োজনীয়তা উন্মোচন কৰে। জ্ঞানমূলক বিশ্লেষণৰ জৰিয়তে ভূগোলবিদসকলে স্থানীয় সমস্যা আৰু প্ৰকৃতিৰ বিষয়ে এক ব্যাপক দৃষ্টিভংগী লাভ কৰে, যিয়ে উন্নয়ন পৰিকল্পনা, ৰাজনৈতিক সিদ্ধান্ত, আৰু সমাজৰ আচৰণৰ উন্নতিত সহায় কৰে। এই পদ্ধতিৰ ফলত গৱেষণাই অধিক জ্ঞাত আৰু যুক্তিসংগত সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে।
