Gujrat Board Class 11 History Chapter 6 Solution (Gujarati Medium) | ગુજરાત બોર્ડ વર્ગ ૧૧ ઇતિહાસ 6 ઉકેલ (ગુજરાતી માધ્યમ) | ઇતિહાસ પરિચય | મહાજનપદો |

Chapter--6  

મહાજનપદો

---------------------------

👉Text Book PDF
👉MCQ Online Exam
👉Click Here YouTube Video
👉MCQs Answer

Page 1

પ્રશ્ન 1: મહાજનપદ શું છે?

ઉત્તર: મહાજનપદ એ પ્રાચીન ભારતીય રાજ્યો હતા, જે ઈ.સ. પૂર્વે 7મી-6મી સદીમાં ઉત્તર ભારતમાં સ્થિત હતા.

પ્રશ્ન 2: કેટલા મહાજનપદો હતા?

ઉત્તર: બૌદ્ધ ગ્રંથો મુજબ 16 મહાજનપદો હતા.

પ્રશ્ન 3: બૌદ્ધ ગ્રંથ ‘અંગુત્તરનિકાય’ માં કયા મહાજનપદોનો ઉલ્લેખ છે?

ઉત્તર: અંગ, મગધ, કાશી, કોશલ, વિજ, મલ્લ, ચેદિ, વત્સ, કુરુ, પાંચાલ, સૂરસેન, અસ્મક, અવંતિ, ગાંધાર, કામ્બોજ.

પ્રશ્ન 4: મગધ મહાજનપદની રાજધાની શું હતી?

ઉત્તર: ગિરિવ્રજ (રાજગૃહ).

પ્રશ્ન 5: કોશલ મહાજનપદની રાજધાની કઈ હતી?

ઉત્તર: શ્રાવસ્તી, અયોધ્યા અને કુશાવતી.

પ્રશ્ન 6: કયા મહાજનપદની રાજધાની તક્ષશિલા હતી?

ઉત્તર: ગાંધાર.

પ્રશ્ન 7: ક્યા મહાજનપદની રાજધાની વારાણસી હતી?

ઉત્તર: કાશી.

પ્રશ્ન 8: બૌદ્ધ ગ્રંથો ઉપરાંત કયા ગ્રંથોમાં મહાજનપદોનો ઉલ્લેખ થયો છે?

ઉત્તર: જૈનગ્રંથો (ભગવતી સૂત્ર), પુરાણો અને સંસ્કૃત સાહિત્ય.

પ્રશ્ન 9: ક્યા મહાજનપદમાં પાટલિપુત્ર સ્થિત હતું?

ઉત્તર: મગધ.

પ્રશ્ન 10: મહાજનપદોમાં કેટલાંક રાજ્યો પ્રજાસત્તાક ગણરાજ્ય હતા. ઉદાહરણ આપો.

ઉત્તર: મલ્લ અને લીચ્છવી.

Page 2

પ્રશ્ન 1: બૌદ્ધ ગ્રંથો અનુસાર કયા ગણરાજ્યો ઉલ્લેખિત છે?

ઉત્તર: વૈશાલીના લિચ્છવી, કપિલવસ્તુના શાક્ય, પાવા અને કુશીનગરના મલ્લ, પીપલીવનના મોરિય, સુમસુમારના ગિરિના મગ્ગ અને મિથિલાના વિદેહ.

પ્રશ્ન 2: વૈશાલી ગણરાજ્યની રાજધાની કઈ હતી?

ઉત્તર: વૈશાલી.

પ્રશ્ન 3: વૈશાલી ગણરાજ્યના મુખ્ય સરદાર કોણ હતા?

ઉત્તર: ચેતક.

પ્રશ્ન 4: વૈશાલીમાં કેટલા રાજાઓ (સેવક-સત્તાધીશો) હતા?

ઉત્તર: 7707 રાજા, 7707 ઉપરાજા, 7707 સેનાપતિ અને ખજાનચીઓ.

પ્રશ્ન 5: કપિલવસ્તુની શાક્ય સંસ્થા શું પ્રગટ કરે છે?

ઉત્તર: શાક્ય ગણરાજ્યમાં 500 સભ્યોની સંથાગાર હતી, અને કાયદા પસાર કરવા ત્રણ વાર વાંચન થતું.

પ્રશ્ન 6: મલ્લોની ગણરાજ્ય શાખાઓ કયા બે સ્થળોએ સ્થિત હતી?

ઉત્તર: પાવા અને કુશીનારા.

પ્રશ્ન 7: મલ્લોની ગણરાજ્ય વ્યવસ્થામાં વહીવટી અધિકારીઓને શું કહેવાતા?

ઉત્તર: પુરીશ.

પ્રશ્ન 8: પીપલીવનનો મોરીયો ગણરાજ્યથી કયા મહાન સામ્રાજ્યનો ઉદ્ભવ થયો?

ઉત્તર: મૌર્ય સામ્રાજ્ય.

(2) મગધના ઉદય અને વિકાસ

પ્રશ્ન 9: 16 મહાજનપદોમાંથી મગધના ઉદ્ભવ માટે જવાબદાર ચાર મુખ્ય રાજ્યો કયા હતા?

ઉત્તર: કોશલ, વત્સ, અવંતિ, મગધ.

પ્રશ્ન 10: મગધ રાજ્ય કેવી રીતે મહારાજ્યમાં વિકસ્યું?

ઉત્તર: મગધ પ્રાકૃતિક સંસાધનો, સશક્ત સૈન્ય, મૈત્રીસંપર્ક (જેમ કે પ્રસેનજિતની બહેન કોશલદેવી અને બિંબિસારના લગ્ન), અને સશક્ત શાસકોના કારણે વિકસ્યું.

પ્રશ્ન 11: મગધના શાસકોમાં પ્રથમ શક્તિશાળી રાજા કોણ હતા?

ઉત્તર: બિંબિસાર.

પ્રશ્ન 12: મગધના વિકાસ માટે તેનું ભૌગોલિક સ્થાન શા માટે અનુકૂળ હતું?

ઉત્તર: મગધ ગંગા અને સોન નદીઓની નજીક હતું, જે વેપાર અને સૈન્ય માટે અનુકૂળ હતું.

પ્રશ્ન 13: કોશલ રાજ્ય અને મગધ વચ્ચે શું સંબંધ હતો?

ઉત્તર: મગધના રાજા બિંબિસાર અને કોશલના રાજા પ્રસેનજિતની બહેન કોશલદેવીના લગ્ન થયા હતા, જે રાજકીય મૈત્રીની નિશાની હતી.

Page 3

(1) બિંબિસાર અને મગધ સામ્રાજ્ય

પ્રશ્ન 1: મગધના બિંબિસાર કયા વંશના શાસક હતા?

ઉત્તર: હર્યક વંશ.

પ્રશ્ન 2: બિંબિસારે પોતાના રાજ્યનું પાટનગર કયું બનાવ્યું?

ઉત્તર: ગિરિવ્રજ (રાજગૃહ).

પ્રશ્ન 3: બિંબિસારે કયા દેશ પર કબજો કર્યો અને ત્યાં કોણે શાસન કર્યું?

ઉત્તર: અંગ દેશ કબજે કરીને પોતાના પુત્ર અજાતશત્રુને ત્યાંનો શાસક બનાવ્યો.

પ્રશ્ન 4: બિંબિસારના રાજ્યમાં કેટલાં ગામડાં હતાં?

ઉત્તર: 80 હજાર ગામડાં.

પ્રશ્ન 5: બિંબિસારનો શાસન વ્યવસ્થાનો મુખ્ય હેતુ શું હતો?

ઉત્તર: જુદા-જુદા રાજ્યો સાથે લગ્નસંબંધો બાંધીને શાસન મજબૂત કરવું અને સામ્રાજ્ય વિસ્તૃત કરવું.

(2) અજાતશત્રુ અને મગધનો વિકાસ

પ્રશ્ન 6: મગધના ક્યા રાજાએ કોશલ રાજ્ય પર વિજય મેળવ્યો?

ઉત્તર: અજાતશત્રુ.

પ્રશ્ન 7: લિચ્છવી સંઘરાજ્યને હરાવવા માટે અજાતશત્રુએ શું કર્યું?

ઉત્તર: લિચ્છવીઓની સંઘશક્તિમાં ફાટફૂટ પડાવી અને તેમને કચડી નાખ્યા.

પ્રશ્ન 8: અજાતશત્રુ પછી મગધનું પાટનગર કયાં સ્થળે ફેરવાયું?

ઉત્તર: પાટલીપુત્ર (કુસુમપુરી).

(3) શિશુનાગ અને મગધ પરિષદ

પ્રશ્ન 9: શિશુનાગ કયા વંશના સ્થાપક હતા?

ઉત્તર: શિશુનાગ વંશ.

પ્રશ્ન 10: નાગદશક પછી શાસન સંભાળનાર કોણ હતો?

ઉત્તર: શિશુનાગ.

પ્રશ્ન 11: બૌદ્ધ ગ્રંથો અનુસાર શિશુનાગના કયા પુત્રે શાસન કર્યું?

ઉત્તર: કાલાશોક.

(4) નંદ વંશ અને મગધ સામ્રાજ્ય

પ્રશ્ન 12: મગધમાં નંદવંશની સ્થાપના કોણે કરી હતી?

ઉત્તર: મહાપદ્માનંદે.

પ્રશ્ન 13: મહાપદ્માનંદે ક્યા રાજ્યો પર વિજય મેળવ્યો હતો?

ઉત્તર: કૌશામ્બી, કોશલ અને અવંતી.

પ્રશ્ન 14: ગ્રીક લેખકોના જણાવ્યા પ્રમાણે કઈ રાણીએ ખૂન કરીને ગાદી પચાવી પાડી?

ઉત્તર: કાકવર્ણિનની રાણી.

Page 4

પ્રશ્ન 1: ઈ.સ. પૂર્વે 6ઠ્ઠી સદીમાં ક્યા સમ્રાટે ભારત પર આક્રમણ કર્યું?
ઉત્તર: સમ્રાટ સાયરસ.

પ્રશ્ન 2: ગ્રીક ઈતિહાસકાર હેરોડોટસ મુજબ ઈ.સ.પૂર્વે 517માં ક્યા ઈરાની શાસકે ભારતની વાયવ્ય સરહદ પર સૈનિકો મોકલ્યા?
ઉત્તર: દરાયસ પ્રથમ.

પ્રશ્ન 3: દરાયસે કોને સિંધુનદીના પ્રવાહોની શોધખોળ માટે મોકલ્યો હતો?
ઉત્તર: સ્કોપલેક્સ.

પ્રશ્ન 4: દરાયસના સમયમાં ભારતના કયા ભાગને ઈરાનના એક પ્રાંત તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યો?
ઉત્તર: પશ્ચિમી ભારત (ગાંધાર અને આજુબાજુના પ્રદેશો).

પ્રશ્ન 5: દરાયસના સમય દરમિયાન ભારતમાંથી કેટલા ‘ટેલેન્ટ’ સોનાની ખંડણી વસૂલાતી હતી?
ઉત્તર: 360 ‘ટેલેન્ટ’.

પ્રશ્ન 6: ઝર્કસીસના ગ્રીક સામેના યુદ્ધમાં હિંદ અને ગાંધારના સૈનિકોનો સમાવેશ થયો હતો કે નહિ?
ઉત્તર: હાં, હિંદ અને ગાંધારના સૈનિકો ઝર્કસીસની સેનામાં હતા.

પ્રશ્ન 7: ભારત પર ઈરાની આક્રમણની મુખ્ય સંસ્કૃતિક અસર શું થઈ?
ઉત્તર:

• વેપાર સંબંધો મજબૂત થયા.

• ખરોષ્ઠી લિપિ ઈરાની આરામ લિપિ પરથી વિકસિત થઈ.

• મૌર્ય શિલ્પ, स्थापત્ય અને શિલાલેખો પર ઈરાની પ્રભાવ રહ્યો.

(2) મેસિડોનિયન (ગ્રીક) આક્રમણ

પ્રશ્ન 8: ક્યા મેસિડોનિયન શાસકે ભારત પર આક્રમણ કર્યું?
ઉત્તર: અલેક્ઝાંડર (સિકંદર).

પ્રશ્ન 9: મેસિડોનિયન શાસક સિકંદરને ભારત તરફ આવવા કયા ઈરાની શાસકને હરાવવો પડ્યો?
ઉત્તર: દરાયસ ત્રીજો.

પ્રશ્ન 10: સિકંદર જ્યારે ભારતમાં આવ્યો ત્યારે અહીં કયા મોટાં સામ્રાજ્યો ન હતા?
ઉત્તર: મગધ સિવાય કોઈ શક્તિશાળી સામ્રાજ્ય ન હતું, નાના રાજ્યો હતા.

પ્રશ્ન 11: સિકંદરે ભારતના ક્યા રાજાને હરાવ્યો હતો?
ઉત્તર: પોરસ (પુરુ).

પ્રશ્ન 12: ભારત પરના ગ્રીક આક્રમણની મુખ્ય અસરો શું હતી?
ઉત્તર:

• ભારત અને ગ્રીસ વચ્ચે સાંસ્કૃતિક અને વેપારી સંબંધો મજબૂત થયા.

• ગ્રીક કલા અને શિલ્પશૈલી ભારત પર પ્રભાવશાળી બની (ગંધાર શૈલી).

• ગ્રીક શાસકોએ ઉત્તર પશ્ચિમ ભારત પર ઘણા વર્ષો સુધી શાસન કર્યું.

Page 5

પ્રશ્ન 1: મેસેડોનિયાના ક્યા રાજાએ હિંદ પર આક્રમણ કર્યું?

ઉત્તર: સિકંદર (અલેક્ઝાંડર).

પ્રશ્ન 2: સિકંદર ક્યા યુદ્ધમાં ઈરાનના દરાયસ ત્રીજાને હરાવી હિંદ પર ચડાઈ માટે તૈયાર થયો?

ઉત્તર: અરબેલા યુદ્ધ.

પ્રશ્ન 3: તક્ષશિલાના રાજાએ સિકંદરને હિંદ પર ચડાઈ માટે મદદ આપવાનું વચન કોના મારફત આપ્યું?

ઉત્તર: પોતાના પુત્ર આંભિકુમાર મારફત.

પ્રશ્ન 4: સિકંદરના સેનાના બે વિભાગોની આગેવાની કોના હાથમાં હતી?

ઉત્તર: હફેઇસ્ટન (Haphaestion) અને પડીકાસ (Perdiccas).

સિકંદર ખુદ.

પ્રશ્ન 5: કયા શાસકોએ સિકંદરને શરણાગતિ સ્વીકારતા વિદેશી શાસક તરીકે મદદ કરી?

ઉત્તર: તક્ષશિલાના રાજા આંભિકુમાર અને શશીગુપ્ત.

પ્રશ્ન 6: કયા કિલ્લાની લડતમાં સિકંદર પોતે ઘાયલ થયો હતો?

ઉત્તર: પાણિનિ દ્વારા ઉલ્લેખિત કિલ્લા પરના યુદ્ધમાં.

પ્રશ્ન 7: ગ્રીક ઇતિહાસકારો કયા કિલ્લાની જીતને સિકંદરની સૌથી મહાન લશ્કરી સિદ્ધિ માનશે?

ઉત્તર: આરસોનનો કિલ્લો.

પ્રશ્ન 8: સિકંદર જ્યારે તક્ષશિલા પહોંચ્યો ત્યારે કયા રાજાએ તેનું ભવ્ય સ્વાગત કર્યું?

ઉત્તર: આંભિકુમારે.

પ્રશ્ન 9: કયા ભારતીય રાજાએ સિકંદર સામે હિંમતપૂર્વક યુદ્ધ કર્યું?

ઉત્તર: પુરૂ (પોરસ).

પ્રશ્ન 10: પુરૂ પર વિજય મેળવી સિકંદરે તેને શી સજા આપી?

ઉત્તર: તેનું રાજ્ય પાછું આપ્યું.

15 પ્રજાસત્તાક રાજ્યોના પ્રદેશની ભેટ આપી.

પ્રશ્ન 11: સિકંદર આગળ મગધ પર ચડાઈ કેમ ન કરી શક્યો?

ઉત્તર:

તેના સૈનિકો થાકી ગયા હતા અને ઘરે જવા ઇચ્છતા હતા.

મગધના નંદવંશની સત્તા અને લશ્કરી બળથી ડરાયેલા હતા.

પ્રશ્ન 12: ભારતમાંથી પાછા જતા સિકંદરે બિયાસ નદીના કાંઠે શું કર્યું?

ઉત્તર:

પથ્થરની બાર વેદીઓ બનાવી.

ગ્રીક દેવતાઓને બલિદાન આપ્યું.

(2) મેસેડોનિયન (ગ્રીક) આક્રમણોના પરિણામો

પ્રશ્ન 13: સિકંદરના આક્રમણથી ભારતીયો માટે શું શિખામણ મળી?

ઉત્તર:

નાના રાજ્યોની નબળાઈ ખુલ્લી પડી.

બળવાન સામ્રાજ્ય હોવું જરૂરી છે.

પ્રશ્ન 14: સિકંદરના આક્રમણ વખતે ભારતીય પ્રજાએ કયા ગુણો દર્શાવ્યા?

ઉત્તર:

હિંમત અને સ્વાતંત્ર્યપ્રિયતા.

વિદેશી શાસક સામે બહાદુરીથી યુદ્ધ.

પ્રશ્ન 15: ગ્રીક ઇતિહાસકારોએ સિકંદરના ક્યા હિચકારા કૃત્યની નિંદા કરી છે?

ઉત્તર: એક કિલ્લાની પ્રજાને પુરી રીતે નાશ કરવો.

Page 6

1. મહાજનપદ શું છે? તે કેટલાં હતાં?

• મહાજનપદ મોટા રાજ્યો હતા, અને ભારતમાં 16 મહાજનપદ હતાં.

1. પાંચ મહાજનપદનાં વર્તમાન નામ જણાવો.

• મગધ (બિહાર), કોશલ (ઉત્તરપ્રદેશ), અવંતી (મધ્યપ્રદેશ), વત્સ (અલહાબાદ), કુરુ (દિલ્હી-હરિયાણા).

1. લિચ્છવીઓની એકતા કેમ પ્રસંશનીય હતી?

• તેઓ સંઘ પદ્ધતિથી શાસન કરતા અને શિસ્તબદ્ધ રાજકીય વ્યવસ્થા ધરાવતા.

1. કપિલવસ્તુ અને શાક્યો વિશે ટૂંકી માહિતી આપો.

• કપિલવસ્તુ શાક્યવંશની રાજધાની હતી અને ત્યાં ગૌતમ બુદ્ધ જન્મ્યા હતા.

1. મલ્લ રાજ્ય પ્રજાસત્તાક શા માટે ગણાતું?

• મલ્લ રાજ્ય સંઘ પદ્ધતિથી શાસિત હતું, જ્યાં રાજા પ્રજાની પસંદગી દ્વારા બનાવાતા.

1. ગણરાજ્યોની યાદી કયા ગ્રંથમાં છે?

• (C) અંગુતર નિકાય

1. બુદ્ધના શરણે પોતાનું આમ્રવન ધરનાર નૃત્યાંગના કોણ?

• (B) આમ્રપાલી

1. મહાવીરસ્વામીનું નિર્વાણ સ્થાન કયું?

• (B) પાવાપુરી

1. ગૌતમ બુદ્ધનું નિર્વાણ સ્થાન કયું છે?

• (A) કુશીનગર

1. સિકંદરને ભારત પર ચડાઈ માટે મદદ કરનાર ભારતીય કોણ હતો?

• (A) આંભિકુમાર

EDITING BY--LIZA MAHANTA