Gujrat Board Class 11 History Chapter 8 Solution (Gujarati Medium) | ગુજરાત બોર્ડ વર્ગ ૧૧ ઇતિહાસ ૭ ઉકેલ (ગુજરાતી માધ્યમ) | ઇતિહાસ પરિચય | ઈ.સ. પૂર્વે 300 થી ઈ.સ. 300 દરમિયાન નું ભારત

Chapter 8

ઈ.સ. પૂર્વે 300 થી ઈ.સ. 300 દરમિયાન નું ભારત

----------------------------------------------------------

👉Text Book PDF

👉MCQ Online Exam

👉Click Here YouTube Video

👉MCQs Answer

Page 1

1. મૌર્યસામ્રાજ્યનું પતન ક્યારે થયું?

ઉત્તર: ઈ.સ. પૂર્વે 185ની આસપાસ.

2. મૌર્યકાળ અને ગુપ્તકાળ વચ્ચે કેટલી વર્ષની ગાળો છે?

ઉત્તર: 500 વર્ષ.

3. ઉપનિષદ, બ્રાહ્મણ ગ્રંથો અને મહાભારત કઈ ભાષામાં લખાયેલા છે?

ઉત્તર: સંસ્કૃત.

4. પતંજલિ કયા ગ્રંથ માટે પ્રખ્યાત છે?

ઉત્તર: મહાભાષ્ય.

5. પ્રાકૃત ભાષા કોની બોલી હતી?

ઉત્તર: સામાન્ય લોકોની.

6. રામાયણ અને મહાભારત પૈકી કઈ રચના પહેલા થઈ?

ઉત્તર: મહાભારત.

7. પાલિ ભાષાનું મહત્ત્વપૂર્ણ ગ્રંથ કયું છે?

ઉત્તર: ત્રિપિટક.

8. ચરકસંહિતા અને સુશ્રુતસંહિતા કયા વિષય સાથે જોડાયેલા છે?

ઉત્તર: આયુર્વેદ.

9. વિદેશી પ્રજાઓ ભારતીય સંસ્કૃતિ અપનાવતાં જતા તેનું શું પરિણામ આવ્યું?

ઉત્તર: વર્ણવ્યવસ્થાનું દબાણ વધ્યું.

10. મૌર્યસામ્રાજ્યના પતન પછી કઈ પ્રજાઓ ભારત પર આક્રમણ કર્યાં?

ઉત્તર: ભારતીય ગ્રીકો, શક, પહલવ અને કુષાણ.

Page 2

1. પુષ્યમિત્ર શુંગે કઈ વંશની સ્થાપના કરી?

ઉત્તર: શુંગવંશ.

2. ઇન્ડોગ્રીક શાસકોને ભારતીય સાહિત્યમાં શું કહેવામાં આવ્યાં છે?

ઉત્તર: યવન.

3. ઇન્ડોગ્રીક શાસકોમાં સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ રાજા કોણ હતા?

ઉત્તર: મિનેન્ડર.

4. મિનેન્ડર અને બૌદ્ધ સાધુ નાગસેનના સંવાદો પર કયો ગ્રંથ લખાયો?

ઉત્તર: મિલીન્દપાન્હો.

5. શક શાસકોમાં સૌથી નોંધપાત્ર શાસક કોણ હતા?

ઉત્તર: રુદ્રદામન.

6. શકો કયા પ્રદેશથી આવ્યા હતા?

ઉત્તર: મધ્ય એશિયા (સીથિયા/શઇસ્તાન).

7. પહલવો કે પાર્થિય શાસકોમાં મહત્ત્વપૂર્ણ રાજા કોણ હતા?

ઉત્તર: ગોન્ડોફર્નિસ.

8. કુષાણવંશનો સૌથી મહાન શાસક કોણ હતો?

ઉત્તર: કનિષ્ક.

9. કનિષ્કે કઈ બૌદ્ધ સંગીતીનું આયોજન કર્યું?

ઉત્તર: ચોથી બૌદ્ધ સંગીતી.

10. કનિષ્કની રાજધાની કયાં હતી?

ઉત્તર: પુરુષપુર (હાલનું પેશાવર).

Page 3

1. ક્યા રાજાએ બૌદ્ધ ધર્મને મહાયાન અને હીનયાન પંથોમાં વહેંચવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી?

ઉત્તર: કનિષ્ક.

2. ક્યા સ્થળે કનિષ્કે એક વિશાળ બૌદ્ધ સ્તૂપ બંધાવ્યો?

ઉત્તર: પુરુષપુર (હાલનું પેશાવર).

3. કુષાણ શાસન દરમિયાન કઈ બે કલા શૈલીઓનું વિકાસ થયું?

ઉત્તર: ગાંધાર શૈલી અને મથુરા શૈલી.

4. કોષાણ શાસકોની પ્રાંતીય વ્યવસ્થામાં પ્રાંતોના વડા કોને કહેવામાં આવતા?

ઉત્તર: ક્ષત્રપ.

5. આયુર્વેદવિજ્ઞાનના પિતા તરીકે કોને ઓળખવામાં આવે છે?

ઉત્તર: ચરક.

6. 'બુદ્ધચરિતમ્' ગ્રંથના લેખક કોણ હતા?

ઉત્તર: અશ્વઘોષ.

7. ભારતમાં શાસકોના ચિત્રવાળા અને સમય સૂચવતા સિક્કા કઈ પ્રભાવના હેઠળ પ્રચલિત થયા?

ઉત્તર: મધ્ય એશિયા અને ગ્રીક પ્રભાવ.

8. કલિંગનો શક્તિશાળી રાજા ખારવેલ કયા વંશનો હતો?

ઉત્તર: ચેદી વંશ.

9. ઉદયગિરિની હાથીગુફા અભિલેખ કયા રાજાને સંબંધિત છે?

ઉત્તર: ખારવેલ.

10. સાતવાહન શાસકોમાં સૌથી પ્રસિદ્ધ શાસક કોણ હતા?

ઉત્તર: ગૌતમિપુત્ર સાતકર્ણી.

Page 4

1. સાતવાહન વંશની રાજધાની ક્યા શહેરમાં હતી?

ઉત્તર: પ્રતિષ્ઠાન (આજનું પૈઠણ).

2. સાતવાહન શાસન દરમિયાન જિલ્લાઓને શું કહેવામાં આવતા?

ઉત્તર: અહાર.

3. સાતવાહન રાજ્યમાં રાજાનો મુખ્યમંત્રી કોને કહેવામાં આવતો?

ઉત્તર: અમાત્ય.

4. સૌપ્રથમ બૌદ્ધો અને બ્રાહ્મણોને જમીન દાનમાં આપવાની પરંપરા કયા વંશે શરૂ કરી?

ઉત્તર: સાતવાહન વંશે.

5. ભારતમાં બે મુખ્ય વેપાર માર્ગો કયા નામે ઓળખાતા?

ઉત્તર: ઉત્તરાપથ અને દક્ષિણાપથ.

6. મોસમની શોધ કયા ગ્રીક સાહસિકે કરી?

ઉત્તર: હિપ્પાલસ.

7. ભારતના મહત્ત્વપૂર્ણ બંદરોમાં કયા બંદરોનો સમાવેશ થાય છે?

ઉત્તર: ભૃગુકચ્છ (ભરૂચ), સોપારા, કલ્યાણ, મુજીરીસ, તામ્રલિપ્તિ, અરિકામેડુ.

8. 'પેરીપ્લસ ઑફ ધ એરિથ્રિયન સી' પુસ્તકમાં કયા બે દેશો વચ્ચેના વેપારનું વર્ણન છે?

ઉત્તર: ભારત અને રોમ.

9. રોમમાં ભારતમાંથી કઈ વસ્તુઓ નિકાસ થતી?

ઉત્તર: મરી-મસાલા, હાથીદાંતની વસ્તુઓ, રત્નો, મલમલ, ઉત્તમ કાપડ.

10. દક્ષિણ ભારતમાં મોટા પ્રમાણમાં કયા દેશના સિક્કાઓ મળ્યા છે?

ઉત્તર: રોમન સિક્કાઓ.

11. વેપારીઓના સમુદાયને શું કહેવામાં આવતું?

ઉત્તર: શ્રેણી.

12. હસ્તકલાકારોના સંગઠનને શું કહેવામાં આવતું?

ઉત્તર: સંઘ.

13. 'મિલીન્દપાન્હો'માં કેટલા હસ્તઉદ્યોગોનો ઉલ્લેખ થયો છે?

ઉત્તર: 750 હસ્તઉદ્યોગો (60 શિલ્પઉદ્યોગો).

14. સ્તૂપ શું છે?

ઉત્તર: ભગવાન બુદ્ધ અથવા બૌદ્ધ સાધુઓના અવશેષો ઉપર નિર્મિત અર્ધગોળાકાર ગુંબજ.

Page 5

1. સૌપ્રથમ સ્તૂપનું નિર્માણ કયા શાસકે કરાવ્યું હતું?

ઉત્તર: સમ્રાટ અશોકે

2. સાંચી અને ભારહૂતના સ્તૂપ ક્યાં સ્થિત છે?

ઉત્તર: મધ્યપ્રદેશ.

3. સ્તૂપ પર કઈ કથાઓ ચિત્રિત કરવામાં આવતી?

ઉત્તર: જાતકકથાઓ અને બૌદ્ધકથાઓ.

4. સાતવાહન શાસકોના સમયમાં શિલ્પસ્થાપત્ય મુખ્યત્વે ક્યાં જોવા મળે?

ઉત્તર: મહારાષ્ટ્રમાં (પૂણે અને નાસિક નજીક).

5. વિહારો અને ચૈત્ય શું હતા?

ઉત્તર: વિહાર – બૌદ્ધ સાધુઓના નિવાસ, ચૈત્ય – બૌદ્ધ પૂજા સ્થાન.

6. બૌદ્ધ ધર્મ કઈ બે પંથોમાં વહેંચાયો?

ઉત્તર: હીનયાન અને મહાયાન.

7. મહાયાન સંપ્રદાયે બુદ્ધને કયા સ્વરૂપમાં સ્વીકાર્યા?

ઉત્તર: ઈશ્વર તરીકે.

8. ભારતમાં બૌદ્ધ મૂર્તિકલાની ત્રણ મુખ્ય શૈલીઓ કઈ છે?

ઉત્તર: 1) મથુરા, 2) ગાંધાર, 3) અમરાવતી.

9. સૌપ્રથમ બુદ્ધની પ્રતિમા કઈ શૈલીમાં તૈયાર થઈ?

ઉત્તર: મથુરા શૈલી.

10. મથુરા શૈલીમાં ક્યા પથ્થરનો ઉપયોગ થતો?

ઉત્તર: લાલ પથ્થર (કાળા ટપકાવાળો).

11. ગાંધાર શૈલીની મુખ્ય ખાસિયત શું હતી?

ઉત્તર: બુદ્ધની મૂર્તિઓમાં દેહનું ચિત્રણ વિશેષ હતું.

12. ગાંધાર શૈલીના વિકાસમાં કયા શાસકોનો ફાળો રહ્યો?

ઉત્તર: ગ્રીક, શક અને કુષાણ શાસકો.

13. ગાંધાર શૈલીમાં કયા રંગના પથ્થરનો ઉપયોગ થતો?

ઉત્તર: ભૂરા અને વાદળી રંગના પથ્થરો.

14. અમરાવતી કલાશૈલી ક્યા પ્રદેશમાં વિકસી?

ઉત્તર: કૃષ્ણા અને ગોદાવરી નદીઓના ખીણ વિસ્તારમાં.

15. અમરાવતી કલાશૈલીના મુખ્ય પ્રેરક કોણ હતા?

ઉત્તર: સાતવાહન અને ઇક્ષ્વાકુવંશના શાસકો.

16. અમરાવતી કલાશૈલીમાં કઈ વિશેષતા જોવા મળે?

ઉત્તર: આભૂષણોની કોતરણી અને બુદ્ધ-હાથીની મૂર્તિઓ.

Page 6

1. દક્ષિણ ભારતની પ્રાચીન સંસ્કૃતિ કઈ તરીકે ઓળખાય છે?
   ઉત્તર: મહાપાષાણ સંસ્કૃતિ.

1. મહાપાષાણ સંસ્કૃતિનો સમયગાળો કયો છે?
   ઉત્તર: ઈ.સ. પૂર્વે 1200 થી ઈ.સ. પૂર્વે 300.

2. મહાપાષાણ સંસ્કૃતિમાં મૃતકોને કેવી રીતે દફનાવાતા?
   ઉત્તર: દફનાના સ્થળ પર ગુંબજવાળું સ્થાપત્ય અને આસપાસ વિશાળ શિલાઓ રાખવામાં આવતી.

3. આ સંસ્કૃતિનો વ્યાપ ક્યાં સુધી હતો?
   ઉત્તર: નાગપુર (મહારાષ્ટ્ર) થી તમિલનાડુ અને કેરલ સુધી.

4. મહાપાષાણ સંસ્કૃતિમાં કયા હથિયારો મળી આવ્યા છે?
   ઉત્તર: તલવાર, તીર, કટાર, ત્રિશુલ, કોદાળી, કુહાડી, કોશ.

5. સંગમયુગમાં 'સંગમ' શબ્દનો અર્થ શું છે?
   ઉત્તર: કવિઓનું સંગઠન અથવા સંઘ.

6. સંગમસાહિત્ય કઈ ભાષામાં લખાયું છે?
   ઉત્તર: તમિલ.

7. સંગમયુગ દરમિયાન કુલ કેટલા સંગમ યોજાયા?
   ઉત્તર: ત્રણ.

8. સંગમસાહિત્યમાં કઈ પ્રકારની કવિતાઓ છે?
   ઉત્તર: પ્રેમ અને યુદ્ધ વિષયક.

9. સંગમસાહિત્યમાં તમિલપ્રદેશને કેટલાં આર્થિક વિસ્તારોમાં વહેંચવામાં આવ્યો છે?
   ઉત્તર: પાંચ (કુરિન્જી, મલાઈ, મુલઈ, મસદમ, નીતલ).

10. ચોલ, ચેર અને પાંડ્ય રાજવીઓની રાજધાની ક્યાં હતી?
    ઉત્તર:

• ચોલ: ઉરૈયુર

• ચેર: બંજી

• પાંડ્ય: મદુરાઈ

12. તમિલપ્રદેશમાં યોદ્ધાઓના સમ્માન માટે શું સ્થાપિત કરવામાં આવતું?
    ઉત્તર: પાળિયા (નચુકલ કે વિશકલ).

13. સતીપ્રથાને તમિલમાં શું કહેવામાં આવતું?
    ઉત્તર: તિપાયતલ.

14. સંગમકાલીન સ્ત્રીઓની સ્થિતિ કેવી હતી?
    ઉત્તર:

• શિક્ષિત હતી.

• કવિતાઓની રચના કરતી.

• ખેતી અને પશુપાલનમાં સંકળાયેલી હતી.

15. સંગમયુગ દરમિયાન તમિલપ્રદેશમાં વર્ણવ્યવસ્થા જોવા મળતી?
    ઉત્તર: નહિ, લોકો વ્યવસાયના આધારે ઓળખાતા.

page 7

(2) ભારતનો રોમ સાથેનો વેપાર-વાણિજ્ય સમજાવો.

➡️ ભારતમાંથી રોમમાં મસાલા, હાથીદાંત, રત્નો અને કાપડ નિકાસ થતા, જ્યારે રોમમાંથી સોનું-ચાંદી, દ્રાક્ષ અને કાચ આયાત થતું. મુખ્ય બંદરોમાં મુઝીરીસ, ભૃગુકચ્છ અને અરીકામેડુ સામેલ હતા.

(3) મથુરાકલાશૈલી વિશે જણાવો.
➡️ મથુરા શૈલી ભારતીય મૂર્તિકલાની એક પ્રખ્યાત શૈલી હતી. લાલ પથ્થરમાં બનાવેલી આ શૈલીમાં બૌદ્ધ, જૈન અને હિંદુ દેવતાઓની મૂર્તિઓ ઘડાતી.

(4) કનિષ્કની સિદ્ધિઓ દર્શાવો.
➡️ કનિષ્ક મહાન કુષાણ શાસક હતો. તેણે બૌદ્ધધર્મને રાજધર્મ બનાવ્યો, ચતુર્થ બૌદ્ધ સંસદનું આયોજન કર્યું, અને પોતાની સિક્કાઓ પર બુદ્ધની છબીઓ છપાવી.

(5) મૌર્યસામ્રાજ્ય પછી ભારતીય સમાજની લાક્ષણિકતાઓ સ્પષ્ટ કરો.
➡️ મૌર્યસામ્રાજ્ય પછી સમાજમાં ક્ષત્રિય રાજાઓનો ઉથાન થયો, બ્રાહ્મણ ધર્મ પ્રબળ બન્યો, બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મને રાજાશ્રય મળ્યો, અને વેપાર-વાણિજ્ય વિકસ્યું.

વિકલ્પ પ્રશ્નોના સાચા જવાબ:

1. મૌર્યસામ્રાજ્ય બાદ કયા વંશની સત્તા સ્થપાઈ હતી?
   ✅ (A) શુંગ

2. સંગમસાહિત્યની ભાષા કઈ હતી?
   ✅ (A) તમિલ

3. કયા સ્થળેથી રોમ સાથેના ભારતીય વેપારના પુરાવા પ્રાપ્ત થયા છે?
   ✅ (C) અરીકામેડુ

4. 'મિલીન્દપાન્હો' ગ્રંથ કયા રાજા સાથે સંકળાયેલ છે?
   ✅ (D) મિનેન્ડર

5. કૌરવ-પાંડવ યુદ્ધ વર્ણવતા ગ્રંથ 'મહાભારત'નું મૂળ નામ શું હતું?
   ✅ (D) જયસંહિતા

EDITING BY-- LIZA MAHANTA