Chapter 13
ભારતના રાજપૂત રાજ્યો
--------------------------------------
👉MCQ Online Exam
👉Click Here YouTube Video
👉MCQs AnswerPage 1
📘 લઘુપ્રશ્નો અને જવાબો (Short Questions with Answers):
1. હર્ષવર્ધન પછી ભારતના રાજકીય દ્રષ્ટિએ શું બદલાવ આવ્યો?
ઉત્તર: અનેક નાનાં-મોટાં રાજ્યોનું ઉદય થયું.
2. કનોજના પ્રથમ ગઢવાલ શાસક કોણ હતા?
ઉત્તર: ચંદ્રદેવ.
3. મદનચંદ્રે કઈ ઉપાધિ ધારણ કરી હતી?
ઉત્તર: મહારાજાધિરાજ.
4. ‘મદનવિનોદ’ ગ્રંથ કોણે લખ્યો હતો?
ઉત્તર: મદનચંદ્રે.
5. કનોજના સૌથી પ્રતાપી ગઢવાલ શાસક કોણ હતા?
ઉત્તર: ગોવિંદચંદ્ર.
6. જયચંદ્રનો શાસન સમય કયો હતો?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1170 થી ઈ.સ. 1198 સુધી.
7. જયચંદ્ર કોની સાથે લડ્યો હતો?
ઉત્તર: પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ અને ચંદેલાઓ સાથે.
8. મોહંમદ ઘોરીએ ક્યારે કનોજ પર આક્રમણ કર્યું?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1193માં.
9. ‘રાજતરંગિણી’ ગ્રંથના રચયિતા કોણ હતા?
ઉત્તર: કલ્હણ.
10. કલ્હણના પિતાનું નામ શું હતું અને તેઓ કોણ હતા?
ઉત્તર: ચંપક; કાશ્મીરના શાસક હર્ષના મંત્રી.
11. ‘રાજતરંગિણી’ કઈ ભાષામાં લખાયું છે?
ઉત્તર: સંસ્કૃત.
12. કાશ્મીરમાં કર્કોટક વંશની સ્થાપના કોણે કરી?
ઉત્તર: દુર્લભવર્ધને.
13. દુર્લભક શાસકે કયું પદવિ નામ ધારણ કર્યું?
ઉત્તર: પ્રતાપાદિત્ય.
14. માર્તંડ મંદિરનો નિર્માણ કોણે કરાવ્યો?
ઉત્તર: લલિતાદિત્ય મુક્તાપીડે.
15. લલિતાદિત્યએ કઈ વિદેશી રાજશક્તિને પરાજિત કરી?
ઉત્તર: તિબેટના રાજાઓને.
16. ઉત્પલ વંશના સ્થાપક કોણ હતા?
ઉત્તર: અવંતિવર્મન.
17. દિદા કોણ હતી?
ઉત્તર: લોહારના રાજા સિંહરાજની પુત્રી અને ક્ષેમગુપ્તની રાણી.
18. દિદાએ કઈ રીતે કાશ્મીર પર શાસન કર્યું?
ઉત્તર: પોતાના પતિના બદલે સફળતાપૂર્વક શાસન કર્યું.
19. કાશ્મીરનું રાજકીય ઇતિહાસ આપણી પાસે કોણથી કૃતિ દ્વારા મળ્યો છે?
ઉત્તર: રાજતરંગિણી ગ્રંથ દ્વારા.
20. ગઢવાલ વંશના શાસકો કયા વંશ અથવા પ્રદેશ સાથે સંબંધિત જણાય છે?
ઉત્તર: રાષ્ટ્રકુટો કે રાઠોડોની એક શાખા સાથે.
Page 2
🔹 Short Question Answer (સંક્ષિપ્ત પ્રશ્નોત્તરો):
1. રાજપૂતયુગ કઈ સદીથી શરૂ થયો અને કઈ સદી સુધી ચાલ્યો?
ઉત્તર: રાજપૂતયુગ ઈ.સ. 700 થી ઈ.સ. 1200 સુધી ચાલ્યો.
2. રાજપૂત શાસકોએ પોતાની સ્થિતિ મજબૂત બનાવવા શું કર્યું?
ઉત્તર: આજુબાજુના રાજ્યો પર આક્રમણો કરીને પોતાની સ્થિતિ મજબૂત બનાવી.
3. યશોવર્માને કઈ લડાઈમાં હરાવવામાં આવ્યો હતો?
ઉત્તર: કશ્મીરના શાસક લલિતાદિત્ય મુક્તાપીડે કનોજ પર ચડાઈ કરીને યશોવર્માને હરાવ્યો.
4. મદનચંદ્રે કયો ગ્રંથ રચ્યો હતો?
ઉત્તર: 'મદનવિનોદ' ગ્રંથ.
5. રાજા જયચંદ્ર કોણ હતો અને તે ક્યાં યુદ્ધમાં માર્યો ગયો હતો?
ઉત્તર: ગઢવાલ વંશનો પ્રખ્યાત રાજા જયચંદ્ર મોહમ્મદ ઘોરીના યુદ્ધમાં (ઈ.સ. 1193) માર્યો ગયો.
6. 'રાજતરંગિણી' કોના સમયમાં લખવામાં આવ્યું હતું?
ઉત્તર: જયસિંહ (ઈ.સ. 1127-1154)ના સમયમાં કલ્હણ દ્વારા.
7. માર્તંડ મંદિર કોણે બંધાવ્યું હતું?
ઉત્તર: લલિતાદિત્ય મુક્તાપીડે.
8. રાણી દિદાનો સંબંધ કયા વંશ સાથે હતો?
ઉત્તર: લોહાર વંશ સાથે, તે સિંહરાજની પુત્રી હતી.
9. મેવાડના પ્રારંભિક પાટનગરનું નામ શું હતું?
ઉત્તર: નાગહુદ (નાગદા).
10. વિજયસ્તંભ કોણે બંધાવ્યો હતો?
ઉત્તર: રાણા કુંભાએ ચિત્તોડમાં.
🔹 Long Question Answer (વિસ્તૃત પ્રશ્નોત્તરો):
1. કનોજના ગઢવાલ વંશના ઇતિહાસનું વર્ણન કરો.
ઉત્તર: હર્ષના અવસાન પછી કનોજ રાજ્ય છિન્નભિન્ન થયું. યશોવર્મા પછી ચંદ્રદેવે ગોપાલ રાજાને હરાવી રાજ્ય સ્થાપ્યુ. ચંદ્રદેવથી શરૂઆત થયેલો ગઢવાલ વંશ ઉત્તર ભારતમાં શક્તિશાળી બન્યો. મદનચંદ્રે મહારાજાધિરાજ બિરુદ અપનાવ્યું અને 'મદનવિનોદ' ગ્રંથ લખ્યો. ગોવિંદચંદ્ર સૌથી પ્રતિષ્ઠિત શાસક હતો. જયચંદ્રે પૃથ્વીરાજ ચૌહાણ અને ચંદેલાઓ સામે યુદ્ધ કર્યુ. ઈ.સ. 1193માં મોહમ્મદ ઘોરી સાથે યુદ્ધમાં માર્યો ગયો.
2. કશ્મીર રાજ્યના ઈતિહાસનું વર્ણન કરો.
ઉત્તર: કશ્મીરના હિન્દુ રાજ્યનો ઈતિહાસ 'રાજતરંગિણી'માંથી મળે છે. કર્કોટક વંશની સ્થાપના દુર્લભવર્ધને કરી. લલિતાદિત્ય મુક્તાપીડે તિબેટ અને કનોજ જીત્યા અને માર્તંડ મંદિર બંધાવ્યું. ઉત્પલ વંશના અવંતિવર્મન, ગોપાલવર્મન અને ક્ષેમગુપ્ત બાદ રાણી દિદાએ રાજ્ય સંભાળ્યું. લોહારવંશ પછી શાહમીરે મુસ્લિમ શાસન સ્થાપ્યું.
3. મેવાડના ગોહિલો અને રાણા કુંભાનું વર્ણન આપો.
ઉત્તર: મેવાડમાં ગોહિલો, જેમને પછીથી સિસોદિયા તરીકે ઓળખવામાં આવ્યા, તેમનું શાસન હતું. બપ્પા રાવળને સ્થાપક માનવામાં આવે છે. મદનસિંહ, નરવાહન, શાલિવાહન જેવા શાસકો થયા. ચિત્તોડનો વિજયસ્તંભ રાણા કુંભાએ બંધાવ્યો, જે સાહિત્ય-સંસ્કૃતિપ્રેમી અને પરાક્રમી રાજવી હતો. તેણે ૩૨ કિલ્લા બંધાવ્યા અને મેવાડની યશસ્વી પરંપરા ઊભી કરી.
Page 3
🔹 Short Question Answer (સંક્ષિપ્ત પ્રશ્નોત્તરો)
1. રાણા સાંગા કઈ લડાઈમાં હાર્યો હતો?
ઉત્તર: ખાનવા (કાન્હવા)ની લડાઈમાં.
2. રાણા સાંગા કોણ સામે લડ્યો હતો?
ઉત્તર: બાબર સામે.
3. રાણા પ્રતાપે કઈ લડાઈઓમાં મુઘલોને પડકાર આપ્યો હતો?
ઉત્તર: હલદીઘાટની લડાઈ સહિતની અનેક લડાઈઓમાં.
4. મારવાડનું આધુનિક ઈતિહાસ કોના રાજથી શરૂ થાય છે?
ઉત્તર: રાજા ચંદ્રના શાસનથી.
5. જોધપુર શહેર કોણે વસાવ્યું હતું?
ઉત્તર: રાજા જોધાએ.
6. બિકાનેર કોણે વસાવ્યું હતું?
ઉત્તર: રાજા બીકાજીએ.
7. મારવાડના સૌથી શક્તિશાળી રાજા કોણ હતા?
ઉત્તર: રાજા માલદેવ.
8. શાકંભરીના ચૌહાણો શરૂઆતમાં કોના સામંતો હતા?
ઉત્તર: ગુર્જર પ્રતિહારોના.
9. શાકંભરીના ચૌહાણોનું પાટનગર કયું હતું?
ઉત્તર: શાકંભરી (સાંભર).
10. અજમેર શહેર કોણે વસાવ્યું હતું?
ઉત્તર: રાજા અજયરાજે.
11. પૃથ્વીરાજ ચૌહાણના પિતા કોણ હતા?
ઉત્તર: સોમેશ્વર.
12. પૃથ્વીરાજ ચૌહાણની લડાઈ કોના સાથે થઈ હતી?
ઉત્તર: મહમ્મદ ઘોરી સાથે.
13. ચૌહાણ રાજવંશનો અંત કોણે કર્યો હતો?
ઉત્તર: અલ્લાઉદિન ખલજીએ.
14. અંબર કે આમેર રાજ્યમાં કઈ વંશના રાજપૂતો શાસન કરતા હતા?
ઉત્તર: કચ્છવા (સૂર્યવંશી) રાજપૂતો.
15. હરખાબાઈના લગ્ન કોની સાથે થયા?
ઉત્તર: મુઘલ બાદશાહ અકબર સાથે.
16. જયપુરના કયા મહેલ કલા માટે પ્રસિદ્ધ છે?
ઉત્તર: હવામહેલ.
17. અંબર કિલ્લો ક્યા રાજ્યમાં આવેલો છે?
ઉત્તર: વર્તમાન જયપુર (રાજસ્થાન)માં.
18. ગુજરાતમાં કઈ સદીમાં ગુર્જર પ્રતિહારોનું શાસન હતું?
ઉત્તર: 7મી કે 8મી સદીમાં.
19. બાબરે કઈ લડાઈથી ભારતમાં મુઘલ શાસન સ્થાપિત કર્યું?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1526ની પાણિપતની પ્રથમ લડાઈથી.
20. મારવાડના રાઠોડ શાસકોએ બીજું કયું રાજ્ય સ્થાપ્યું હતું?
ઉત્તર: બિકાનેર રાજ્ય.
Page 4
🔹 Short Question Answer (સંક્ષિપ્ત પ્રશ્નોત્તરો)
1. ચાવડા વંશના છેલ્લા રાજાનું નામ શું હતું?
ઉત્તર: સામંતસિંહ.
2. ગુજરાતમાં સોલંકી વંશે કયા વંશને હરાવીને શાસન સ્થાપ્યું?
ઉત્તર: ચાવડા વંશને.
3. સિદ્ધરાજ જયસિંહના સમયમાં ગુજરાત કેવી સ્થિતિમાં હતું?
ઉત્તર: આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક રીતે સમૃદ્ધ.
4. સોલંકી રાજાવંશમાં પાટણમાં કઈ પ્રસિદ્ધ વાવ બનાવવામાં આવી હતી?
ઉત્તર: રાણીની વાવ.
5. સિદ્ધપુરમાં કઈ પ્રસિદ્ધ સ્થાપત્ય રચના આવેલી છે?
ઉત્તર: રુદ્રમાળ મંદિર.
6. વડનગરમાં કયો પ્રસિદ્ધ તોરણ આવેલો છે?
ઉત્તર: કીર્તિતોરણ.
7. સૂર્યમંદિર ક્યાં આવેલું છે?
ઉત્તર: મોઢેરામાં.
8. કર્ણદેવ વાઘેલા કોના શાસન દરમિયાન ગુજારત પર મુગલોએ આક્રમણ કર્યું?
ઉત્તર: દિલ્હીના સુલતાને (ઈ.સ. 1303).
9. ગુજરાતના પ્રથમ મુસ્લિમ શાસક કોણ હતા?
ઉત્તર: મુજફરશાહ (ઝફરખાન).
10. માળવાના પાટનગરનું નામ શું હતું?
ઉત્તર: પારાનગરી.
11. માળવાનાં મુંજ રાજાને કઈ ઉપાધિ અપાઈ હતી?
ઉત્તર: પૃથ્વીવલ્લભ.
12. મુંજસાગર નામનું જળાશય કોણે બનાવ્યું હતું?
ઉત્તર: મુંજ રાજાએ.
13. માળવાનાં રાજા ભોજ કયા વિષયોનો ઉપાસક હતો?
ઉત્તર: સાહિત્ય, કલા, આયુર્વેદ, યોગ, જ્યોતિષ વગેરે.
14. ભોજે ક્યાં વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરી હતી?
ઉત્તર: ધારાનગરીમાં.
15. કલિંગનું આધુનિક નામ શું છે?
ઉત્તર: ઓરિસ્સા.
16. કલિંગ યુદ્ધ કઈ વિખ્યાત વ્યક્તિએ કર્યું હતું?
ઉત્તર: મૌર્ય સમ્રાટ અશોકે.
17. ઓરિસ્સાનું પાટનગર કયું છે?
ઉત્તર: ભુવનેશ્વર.
18. ઓરિસ્સામાં આવેલા બે વિખ્યાત મંદિર કયા છે?
ઉત્તર: પુરી મંદિર અને કોર્ણાકનું સૂર્યમંદિર.
Page 5
🔹 કલિંગ રાજ્ય (ઓરિસ્સા)
1. કલિંગમાં શાસન કરનાર ગંગ શાસકો ક્યા વંશથી સંબંધિત હતા?
ઉત્તર: મૈસુરના ગંગ વંશથી.
2. ગંગ શાસકોના નામ પાછળ કયો શબ્દ લાગતો?
ઉત્તર: વર્મન.
3. ગંગ શાસકો કયું બિરુદ ધારણ કરતા?
ઉત્તર: ત્રિકલિંગાધિપતિ.
4. ગંગ શાસકોએ ઓરિસ્સા પર કેટલાં વર્ષ શાસન કર્યું?
ઉત્તર: લગભગ 400 વર્ષ.
5. અનંતવર્મને કયું ઈલ્કાબ ધારણ કર્યું હતું?
ઉત્તર: ઉત્તકલાધિપતિ અથવા ઓરિસ્સાપતિ.
6. પુરીનું જગન્નાથ મંદિર કોણે બંધાવ્યું હતું?
ઉત્તર: અનંતવર્મને.
7. કોર્ણાકનું સૂર્યમંદિર કોણે બંધાવ્યું હતું?
ઉત્તર: નરસિંહ પ્રથમ (રાજાભીમદેવ) એ.
8. ગજપતિ વંશની સ્થાપના કોણે કરી હતી?
ઉત્તર: કપિલેન્દ્ર ગજપતિએ.
9. ગજપતિ વંશનો સૌથી પ્રખ્યાત શાસક કોણ હતો?
ઉત્તર: પ્રતાપ રુદ્રદેવ.
10. પ્રતાપ રુદ્રદેવનો સમકાલીન કોણ હતો?
ઉત્તર: કૃષ્ણદેવરાય (વિજયનગર સામ્રાજ્યનો).
🔹 ચોલ સામ્રાજ્ય
1. ચોલનો પ્રાચીન ઉલ્લેખ કયા શિલાલેખમાં મળે છે?
ઉત્તર: અશોકના શિલાલેખમાં.
2. ચોલ વંશના પુનરુત્થાનનો આરંભ કોણે કર્યો હતો?
ઉત્તર: વિજયપાલે.
3. તંજાવૂરના દુર્ગામંદિર કોણે બનાવ્યું હતું?
ઉત્તર: વિજયપાલે.
4. ચોલ વંશનો વાસ્તવિક સંસ્થાપક કોણ માનવામાં આવે છે?
ઉત્તર: અરિમોલિવર્મન.
5. રાજારાજ 1લો શા માટે પ્રસિદ્ધ છે?
ઉત્તર: તંજાવૂરનું બૃહદેશ્વર મંદિર બનાવ્યું અને નૌકાસેના ગઠન કર્યું.
6. બૃહદેશ્વર મંદિરને બીજું નામ શું છે?
ઉત્તર: રાજરાજેશ્વર મંદિર.
7. રાજેન્દ્ર-1લોએ કયા પ્રદેશો જીત્યા હતા?
ઉત્તર: શ્રીલંકા, ચેર, પાંડ્યા, મલાયા, સુમાત્રા.
8. ચોલોની નૌકાસેના કોણે સ્થાપી હતી?
ઉત્તર: રાજારાજ 1લોએ.
9. રાજેન્દ્ર બીજાએ કોની સેનાને હરાવી?
ઉત્તર: સોમેશ્વરની સેનાને.
10. ચોલ શાસકો શા માટે જાણીતાં હતા?
ઉત્તર: દક્ષિણ ભારતમાં સામ્રાજ્ય સ્થાપન, નૌકાસેના, અને ભવ્ય મંદિરનિર્માણ માટે.
Page 6
🔸 ચોલ શાસન અને મુખ્ય શાસકો
1. ચોલ વંશનો છેલ્લો મહત્વપૂર્ણ શાસક કોણ હતો?
ઉત્તર: કુલોત્તુંગ પ્રથમ.
2. કુલોત્તુંગ પ્રથમનો વિશેષ કાર્ય કયું હતું?
ઉત્તર: તેણે ચોલ અને પૂર્વી ચાલુક્યને એક કર્યા.
3. કુલોત્તુંગ પહેલા ક્યાં બૌદ્ધ મંદિરોને સમાન મહત્ત્વ આપ્યું?
ઉત્તર: નેત્રપટ્ટમના બૌદ્ધ મંદિરોને.
4. ચોલોના શાસન દરમિયાન શ્રીલંકા ક્યારે ચોલના અધિકારથી બહાર નીકળી ગયું?
ઉત્તર: કુલોત્તુંગ પહેલા શાસન દરમિયાન.
5. ચોલ વંશના કેટલાક અન્ય શાસકોના નામ જણાવો.
ઉત્તર: રાજારાજ બીજો, રાજાધિરાજ બીજો, કુલોત્તુંગ બીજો, રાજેન્દ્ર ત્રીજો, રાજારાજ ત્રીજો.
🔸 ચોલ વહીવટી તંત્ર
1. ચોલ વહીવટ તંત્રમાં રાજાનું શું સ્થાન હતું?
ઉત્તર: રાજા મુખ્ય અને સર્વોપરી સત્તા ધરાવતો હતો.
2. ચોલ સમયમાં સૈનિક છાવણી માટે કયો શબ્દ વપરાતો હતો?
ઉત્તર: કણમ.
3. ચોલ રાજ્યનું સૌથી મોટું વહીવટી વિભાગ કયો હતો?
ઉત્તર: મંડલમ્ (પ્રાંત).
4. ચોલ સમયમાં નાડુમાં શું હતું?
ઉત્તર: નાટર – સ્થાનિક લોકોની સભા.
5. ચોલ વહીવટમાં યુવરાજનો શું રોલ હતો?
ઉત્તર: તે રાજાને શાસનમાં સહાયરૂપ બનતો.
🔸 આર્થિક જીવન
1. ચોલ રાજ્યની મુખ્ય આવકનું સાધન કયું હતું?
ઉત્તર: ભૂમિકર (જમીન મહેસૂલ).
2. ભૂમિકર જમીનની ઉપજના કેટલા ભાગ જેટલો લેવાતો હતો?
ઉત્તર: છઠ્ઠો ભાગ.
3. ચોલ સમયમાં અન્ય આવકના સ્ત્રોતો કયા હતા?
ઉત્તર: મીઠાકર, સિંચાઈવેરો, બંદરો પરના વેરા, ખંડણી વગેરે.
4. ચોલોના મુખ્ય વેપાર બંદરોના નામ આપો.
ઉત્તર: મદુરાઈ, કૌચી, તાંજાવૂર, થિરૂવનંતપુરમ.
5. ચોલોના વેપાર સંબંધ કયા દેશો સાથે હતા?
ઉત્તર: અગ્નિએશિયા, રોમ અને યુરોપના દેશો સાથે.
🔸 સાંસ્કૃતિક જીવન
1. ચોલ સમયમાં કઈ ભાષાનો સુવર્ણયુગ રહ્યો હતો?
ઉત્તર: તમિલ ભાષાનો.
2. સંસ્કૃત સાહિત્ય માટે કઈ સંસ્થા સ્થાપવામાં આવી હતી?
ઉત્તર: સંસ્કૃત વિશ્વવિદ્યાલય.
3. શૈવ અને વૈષ્ણવ સંપ્રદાયનું શું મહત્વ હતું?
ઉત્તર: તેમના ભક્તિકાવ્યો તમિલ સાહિત્યમાં ઉમેરાયા.
4. કુલોત્તુંગ પ્રથમના સમયમાં થયેલું મહત્વપૂર્ણ ભાષ્ય કયું હતું?
ઉત્તર: ઋગ્વેદ પર વૈકક્ટ માધવનું ભાષ્ય.
5. 'નાના-ધોર્ણવ સંક્ષેપ' કોણે રચ્યું હતું?
ઉત્તર: કેશવસ્વામી.
Page 7
🔸 સ્થાપત્ય અને મંદિર શિલ્પ
1. ચોલ રાજાઓએ કઈ શૈલીમાં મંદિરોનું નિર્માણ કરાવ્યું?
ઉત્તર: પલ્લવ શૈલી અને દ્રવિડ શૈલીમાં.
2. ચોલ શાસનમાં કયા ભવ્ય મંદિરનું નિર્માણ રાજરાજા પ્રથમએ કરાવ્યું હતું?
ઉત્તર: તાંજાવુરના રાજરાજેશ્વર (બૃહદેશ્વર) મંદિર.
3. શ્રીનિવાસનલ્લુરના મંદિરનું નામ શું છે?
ઉત્તર: કોરંગનાથનું મંદિર.
4. બૃહદેશ્વર મંદિર કયા સ્થળે આવેલું છે?
ઉત્તર: તાંજાવુર (તાંજોર).
5. ચોલ શાસનમાં કઈ શૈલીના મંદિરોનું અનુકરણ જોવા મળે છે?
ઉત્તર: પલ્લવ શૈલીનું.
🔸 શિલ્પ અને ધાતુમૂર્તિઓ
1. ચોલ શાસનમાં કઈ લોખંડની મૂર્તિઓનું વિશેષ સ્થાન હતું?
ઉત્તર: કાંસાની નટરાજ મૂર્તિઓ.
2. નટરાજની પ્રસિદ્ધ કાંસાની મૂર્તિ કયા સ્થળેથી મળી આવી છે?
ઉત્તર: તિરુવલંગાડું (જિ. ચિત્તુર).
3. શિવના અવતારો અને અન્ય શિલ્પો કયા મંદિરમાં કંડારવામાં આવ્યા છે?
ઉત્તર: બૃહદેશ્વર મંદિર (તાંજાવુર અને ગંગેકોન્ડ ચોલપુર).
4. ચેન્નઈના મ્યુઝિયમમાં કઈ પ્રસિદ્ધ ધાતુમૂર્તિ છે?
ઉત્તર: શ્રીરામની ધાતુની મૂર્તિ.
5. ચોલ શાસનમાં મુખ્યત્વે કયા ધાતુના શિલ્પો બનતા હતા?
ઉત્તર: તાંબા અને કાંસાના.
🔸 ભીંતચિત્રો અને ચિત્રકલા
1. ચોલ શાસનમાં ભીંતચિત્રો ક્યાં જોવા મળે છે?
ઉત્તર: તિરુમયમ, મમંદુરની ગુફાઓ અને પનમલાઈના તલગિરિશ્વર મંદિરમાં.
2. કઈ શૈલીના ભીંતચિત્રો પનમલાઈમાં જોવા મળે છે?
ઉત્તર: પલ્લવ શૈલીના.
3. ભીંતચિત્રોમાં કયા રંગોનો ઉપયોગ થયો છે?
ઉત્તર: પીળા, લાલ, કાળા, સફેદ.
4. ચોલ શાસનમાં કઈ કલાઓનો સમન્વય થયો હતો?
ઉત્તર: સ્થાપત્ય, શિલ્પકલા, ચિત્રકલા અને ધાતુકલા.
5. કયા મંદિરને ચોલયુગના મહાન स्थापત્યનો ઉત્તમ નમૂનો ગણવામાં આવે છે?
ઉત્તર: તાંજાવુરનું રાજરાજેશ્વર (બૃહદેશ્વર) મંદિર.
Page 8
🔸 યાદવ વંશનો ઉદય અને વિજયો
1. યાદવો પોતાને કોના વંશજ માનતા હતા?
ઉત્તર: ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના વંશજ.
2. દેવગીરીનું વર્તમાન નામ શું છે?
ઉત્તર: દૌલતાબાદ (ઔરંગાબાદ નજીક).
3. યાદવોનું પ્રથમ પાટનગર કયું હતું?
ઉત્તર: દેવગીરી.
4. યાદવ વંશના પ્રથમ મહત્વપૂર્ણ શાસક કોણ હતા?
ઉત્તર: ભિલ્લમ I (પ્રથમ).
5. ભિલ્લમ IXએ કયા શાસકોને હરાવ્યા હતા?
ઉત્તર: હોયસળના વિર બલ્લાલ અને ચોલના રાજા કુલોતુંગ.
🔸 સિંઘણ (ઈ.સ. 1200-1247)
1. કયા રાજાએ કાવેરી કાંઠે વિજયસ્તંભ ઊભો કર્યો હતો?
ઉત્તર: સિંઘણ.
2. સિંઘણે કયા પ્રદેશો જીત્યા હતા?
ઉત્તર: ગોવા, કોલ્હાપુર, લાટ પ્રદેશ (ગુજરાત), માળવા, દક્ષિણ ભારતનો મોટો ભાગ.
3. સંગીતરત્નાકરનું રચયિતા કોણ હતું અને કોના આશ્રયમાં હતું?
ઉત્તર: સારંગધર, સિંઘણના આશ્રયમાં.
4. સિંઘણે કેટલા કિલ્લાઓ બનાવ્યા હતા?
ઉત્તર: લગભગ 84 કિલ્લાઓ.
5. સિંઘણના સમયમાં વિજ્ઞાન અને જ્યોતિષ માટે કઈ પ્રસિદ્ધ કૃતિઓ લખાઈ હતી?
ઉત્તર: સિદ્ધાંતશિરોમણી (ભાસ્કરાચાર્ય દ્વારા).
🔸 કૃષ્ણ (ઈ.સ. 1247-1260)
1. કૃષ્ણ રાજા કયો ધર્મ અનુસરતો હતો?
ઉત્તર: બ્રાહ્મણ ધર્મ.
2. કૃષ્ણના સમયમાં કયા બે મહત્વપૂર્ણ ગ્રંથોની રચના થઈ હતી?
ઉત્તર: "સૂક્તિ મુક્તાવલી" અને "વેદાંત કલ્પતરુ".
🔸 રામચંદ્ર (ઈ.સ. 1270-1311)
1. રામચંદ્રના સમયગાળામાં કોના આક્રમણો થયા હતા?
ઉત્તર: અલાઉદ્દીન ખલજીના.
2. અલાઉદ્દીન ખલજીએ કયા સેનાપતિને રામચંદ્ર સામે મોકલ્યો હતો?
ઉત્તર: મલેક કાફુર.
3. દેવગીરીનું નામ બદલીને શું રાખવામાં આવ્યું હતું?
ઉત્તર: દૌલતાબાદ.
4. અલાઉદ્દીન ખલજીએ રામચંદ્રને કઈ ઉપાધિ આપી હતી?
ઉત્તર: રાયેરાયન.
5. દેવગીરી ક્યારે દિલ્લી સલ્તનતનો ભાગ બની ગયું?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1317માં.
Page 9
🔸 લક્ષ્મણસેન અને સેનવંશ
1. લક્ષ્મણસેનના દરબારી કવિ કોણ હતા?
ઉત્તર: શ્રીપરદાસ અને જયદેવ.
2. શ્રીપરદાસ કયા ગ્રંથના રચયિતા હતા?
ઉત્તર: સદુક્તિકર્ણામૃત.
3. જયદેવે કયા પ્રસિદ્ધ ગ્રંથની રચના કરી હતી?
ઉત્તર: ગીતગોવિંદ.
4. લક્ષ્મણસેનના શાસનકાળ દરમિયાન બિહારમાં કયો સવંત શરૂ થયો?
ઉત્તર: લક્ષ્મણ સવંત.
5. લક્ષ્મણસેને કયા પવિત્ર સ્થળને જીત્યું અને ત્યાં વિજયસ્તંભ ઊભો કર્યો?
ઉત્તર: જગન્નાથપુરી.
6. ઈ.સ. 1202માં લક્ષ્મણસેનની રાજધાની પર કોણે આક્રમણ કર્યું?
ઉત્તર: મહમ્મદ બિન ભક્તિયારુદીન ખલજીએ.
🔸 અસામ (કામરૂપ)
1. અસામનો પ્રાચીન નામ શું હતું?
ઉત્તર: કામરૂપ.
2. વર્મન રાજવંશનો સ્થાપક કોણ હતો?
ઉત્તર: પુષ્પવર્મા.
3. ભાસ્કરવર્માએ ક્યા મહાન રાજવી સાથે મૈત્રી-સંધિ કરી હતી?
ઉત્તર: હર્ષવર્ધન સાથે.
4. અહોમ રાજ્યસત્તાનો ઉદય આસામમાં ક્યારે થયો?
ઉત્તર: 12મી સદીમાં.
5. અહોમ શાસકોના સમયના મુખ્ય ખેતી પેદાશ કયો હતો?
ઉત્તર: ચોખું.
6. અંગ્રેજોની આસામ પર ક્યારે સત્તા સ્થપાઈ?
ઉત્તર: અંગ્રેજ અને આસામના યુદ્ધ પછી.
🔸 ત્રિપુરા રાજ્ય
1. ત્રિપુરાને અશોકના સમયમાં કયું નામ આપવામાં આવ્યું હતું?
ઉત્તર: કિરાતોની ભૂમિ.
2. 'રાજમાલા' ગ્રંથમાં ઉલ્લેખિત ત્રિપુરાના રાજા કોણ હતા?
ઉત્તર: કૃષ્ણકિશોર અને મણિક્યા.
3. ત્રિપુરાની રાજધાનીનું નામ શું હતું?
ઉત્તર: અગરતલ્લા.
4. ત્રિપુરા કયા હસ્તકલા અને પાક માટે પ્રસિદ્ધ છે?
ઉત્તર: વાંસ, શેરડી અને હસ્તકલા.
🔸 મણિપુર રાજ્ય
1. મણિપુરમાં કયા શાસકોએ 15મી-16મી સદીમાં સંયુક્ત રાજ્ય રચ્યું હતું?
ઉત્તર: મીતેઈ શાસકોએ.
2. મણિપુરમાં કયો ધર્મ પ્રચલિત થયો હતો?
ઉત્તર: વૈષ્ણવધર્મ.
3. મણિપુરના પ્રખ્યાત નૃત્યનો શું નામ છે?
ઉત્તર: મણિપુરી નૃત્ય.
Page 10
🔸 મણિપુર
1. મણિપુરના સૌથી પ્રાચીન શાસકનો પુરાવો કઈ સદીમાં મળે છે?
ઉત્તર: ઈ.સ. 154 ની આસપાસ.
2. મધ્યકાળમાં મણિપુરનો મહાન શાસક કોણ હતો?
ઉત્તર: લોઈમ્બા (ઈ.સ. 1074 – 1122).
3. મેઇડિન્ગુ શાસન ક્યારે થયું?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1443 – 1467.
4. મેઇન્ગુકિયામ્બા શાસકના મિત્ર કોણ હતા?
ઉત્તર: બર્માના શાસકો.
5. મણિપુર રાજ્ય બ્રિટિશ સત્તા હેઠળ ક્યારે આવ્યું?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1824.
6. મણિપુરનું કયું નૃત્ય વિશ્વપ્રસિદ્ધ છે?
ઉત્તર: મણિપુરી નૃત્ય.
7. મણિપુરની સંસ્કૃતિના મુખ્ય તત્વો કયા છે?
ઉત્તર: લોકનૃત્ય, સંગીત, લોકકથા.
🔸 નેપાળ
1. નેપાળના પ્રાચીન વિસ્તારો ક્યા નદીઓની વચ્ચે હતા?
ઉત્તર: ગંડક અને કોશી નદીઓ વચ્ચે.
2. નેપાળની સ્વતંત્રતા અંગે કયો સ્તંભલેખ માહિતી આપે છે?
ઉત્તર: સમુદ્રગુપ્તના અલ્હાબાદના સ્તંભલેખ.
3. નેપાળમાં નવો સંવત ક્યારે શરૂ થયો?
ઉત્તર: ઈ.સ. 879, ઓક્ટોબર 20ના દિવસે.
4. કાઠમંડુ શહેરની સ્થાપના કોણે કરી?
ઉત્તર: ગુણકામદેવ પ્રથમ.
5. નેપાળ કયા ત્રણ ભાગોમાં વિભાજિત થયું હતું?
ઉત્તર: પાટશ, કાઠમંડુ અને ભાટગાંવ.
6. નેપાળમાં કયા ધાર્મિક સંપ્રદાયોની સાથે વિકાસ થયો?
ઉત્તર: બૌદ્ધ મહાયાન સંપ્રદાય અને શૈવ સંપ્રદાય.
7. નેપાળનું કયું મંદિર ખૂબ પ્રસિદ્ધ છે?
ઉત્તર: પશુપતિનાથ મંદિર.
8. નેપાળમાં પહેલાં કઈ મુખ્ય આજીવિકા હતી?
ઉત્તર: ખેતી.
🔸 બિહાર (ગૌડ)
1. વર્તમાન બિહારનો જૂનો નામ શું હતું?
ઉત્તર: ગૌડ.
2. ગૌડ પ્રદેશના શશાંક રાજવી કયા ધર્મને માનતા હતા?
ઉત્તર: શૈવધર્મી.
3. ગૌડમાં આરંભિક અરાજકતા ક્યારે શરૂ થઈ હતી?
ઉત્તર: 8મી સદીમાં.
4. ગોપાલને ગૌડનો રાજા કોણે બનાવ્યો?
ઉત્તર: જનતા અને સામંત સરદારોએ.
5. પાલવંશના મુખ્ય શાસકોના નામ આપો.
ઉત્તર: ધર્મપાલ, દેવપાલ, નારાયણપાલ, વિગ્રહપાલ, રાજ્યપાલ, નથપાલ.
6. ગૌડમાં પાલવંશ પછી કયા રાજવંશનો ઉદય થયો?
ઉત્તર: સેનશાસકો.
Page 11
🔸 સેન વંશ (બિહાર/ગૌડ)
1. સેન વંશના સૌથી લાંબો શાસન કરનાર રાજા કોણ હતો?
ઉત્તર: વિજયસેન.
2. લક્ષ્મણસેન કોના હાથેથી પરાજય પામ્યો હતો?
ઉત્તર: બખત્યારુદ્દીન ખિલજી (ઈ.સ. 1202).
3. સેન વંશના બીજા શાસકોના નામ આપો.
ઉત્તર: બલ્લાલસેન અને લક્ષ્મણસેન.
🔸 પાલ વંશ
1. પાલ શાસકોએ કયા મુખ્ય વિદ્યાપીઠોની સ્થાપના કરી?
ઉત્તર: વિક્રમશીલા, ઉદાન્તાપુરી, સૌમપુર.
2. પાલ શાસન દરમિયાન કઈ ભાષાઓનો વિકાસ થયો હતો?
ઉત્તર: સંસ્કૃત, માગધી, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ.
3. વિખ્યાત ચિત્રકાર ધીમાનો પુત્ર કોણ હતો?
ઉત્તર: વિતપાલ.
4. પાલ શાસકો કોને આશ્રય આપતા હતા?
ઉત્તર: સાધુઓ અને મઠવાસીઓને.
🔸 રાષ્ટ્રકૂટ વંશ
1. રાષ્ટ્રકૂટ વંશ કયા પ્રદેશમાં શાસક હતો?
ઉત્તર: દક્ષિણ ભારતમાં (8મી–10મી સદી).
2. રાષ્ટ્રકૂટ વંશનો સ્થાપક કોણ હતો?
ઉત્તર: ઈન્દ્ર પ્રથમ.
3. દંતિદુર્ગે કઈ જગ્યાએ રાજધાની સ્થાપી?
ઉત્તર: એલચીપુર ખાતે.
4. કૃષ્ણરાજ પ્રથમએ કયા મહત્ત્વપૂર્ણ મંદિરો બંધાવ્યાં?
ઉત્તર: ઇલોરાનાં કૈલાસમંદિર.
5. કઈ કાવ્યકૃતિ અમોચવર્ષે લખી હતી?
ઉત્તર: "કવિરાજમાર્ગ" (કન્નડ ભાષામાં).
6. અમોચવર્ષ કઈ ભાષાઓના પોષક હતા?
ઉત્તર: સંસ્કૃત, કન્નડ, પ્રાકૃત.
7. રાષ્ટ્રકૂટ શાસનનો અંત કોણે લાવ્યો?
ઉત્તર: કલ્યાણીના ચાલુક્ય રાજા તૈલપે.
🔸 વહીવટી વ્યવસ્થા અને ધાર્મિક દૃષ્ટિએ રાષ્ટ્રકૂટો
1. રાષ્ટ્રકૂટ શાસનમાં છેલ્લું વહીવટી એકમ શું હતું?
ઉત્તર: ગામ (ગ્રામ).
2. રાષ્ટ્રકૂટ શાસક અમોધવર્ષે કઈ ધર્મને પ્રોત્સાહન આપ્યું?
ઉત્તર: જૈન ધર્મ (દિગંબર સંપ્રદાય).
3. દંતિદુર્ગ અને કૃષ્ણપ્રથમે કોના મંદિરો બંધાવ્યાં?
ઉત્તર: હિન્દુ મંદિરો, ખાસ કરીને કૃષ્ણપ્રથમે કૈલાસમંદિર.
4. રાષ્ટ્રકૂટ શાસનમાં કયા બૌદ્ધ વિહારમાં ગ્રંથાલય અને છાત્રાલયો હતા?
ઉત્તર: કનેરીના બૌદ્ધવિહારમાં.
Page 12
🔹 રાષ્ટ્રકૂટ શાસનનો કલા અને સાહિત્યમાં યોગદાન
1. વિદ્યાલયના ખર્ચ માટે કેટલી જમીનની આવક મળતી હતી?
ઉત્તર: 600 એકર જમીનની આવક.
2. રાજા અમોઘવર્ષે કયો પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ લખ્યો હતો?
ઉત્તર: હરિવંશપુરાણ (કન્નડ ભાષામાં).
3. ત્રિવિક્રમ ભટ્ટે કઈ કાવ્યકૃતિ લખી હતી?
ઉત્તર: નલચમ્પુ (નળ-દમયંતી કથા).
🔹 ચંદેલ વંશ (જેજાકભૂક્તિ – બુંદેલખંડ)
1. ચંદેલ વંશની રાજધાની કઈ હતી?
ઉત્તર: ખજૂરાહો.
2. ચંદેલ વંશના સ્થાપક કોણ હતા?
ઉત્તર: રાજા જોજક (વાક્યતિના પુત્ર).
3. ચંદેલો કઈ જાતિમાંથી ઉત્પન્ન માનવામાં આવે છે?
ઉત્તર: આદિજાતિ ગૌડ.
🔹 યશોવર્મા (ઈ.સ. 925–950)
1. યશોવર્માને કયાંથી વિષ્ણુમૂર્તિ મળી હતી?
ઉત્તર: કાલિંજરના ગઢમાંથી.
2. યમુના નદીથી નર્મદા નદી સુધી રાજ્યવિસ્તાર કયા રાજાએ કર્યો હતો?
ઉત્તર: યશોવર્માએ.
🔹 ધંગ (ઈ.સ. 950–1002)
1. ધંગે કયું બિરુદ ધારણ કર્યું હતું?
ઉત્તર: મહારાજાધિરાજ.
2. ધંગે કઈ જગ્યા પર જળસમાધિ લીધી હતી?
ઉત્તર: અલ્હાભાદના ત્રિવેણીસંગમ પર.
🔹 ગંડ (ઈ.સ. 1002–1025)
1. ગંડ કયા મુસ્લિમ આક્રમણકર્તા સામે સૈન્ય સંઘમાં જોડાયો?
ઉત્તર: મહેમૂદ ગઝનવી સામે.
2. ગંડ કઈ શરતો કબૂલવા માટે મજબૂર થયો હતો?
ઉત્તર: મહેમૂદ ગઝનવીના હુમલા પછી શરતો કબૂલી.
🔹 પરમર્દિદેવ (ઈ.સ. 1165–1201)
1. પરમર્દિદેવ પર કોણે સખત હાર નમાવી?
ઉત્તર: પૃથ્વીરાજ ચૌહાણે.
2. મુસ્લિમ આક્રમણો સામે પરમાર્દિદેવે શું કર્યું?
ઉત્તર: તુર્કીની સર્વોપરિતા સ્વીકારી.
🔹 ત્રૈલોક્યવર્મા (ઈ.સ. 1205–1241)
1. ત્રૈલોક્ય વર્માએ કઈ જગ્યાએ તુર્ક ફોજને હરાવી?
ઉત્તર: કકડાદહ સ્થળે.
2. ત્રૈલોક્ય વર્મા પછી કોને સિંહાસન મળ્યું?
ઉત્તર: વીરવર્મા પ્રથમ, પછી ભોજવર્મા અને હમ્મીર વર્મા.
3. વીરવર્મા દ્વિતીયે કઈ જગ્યાએ લાંબું શાસન કર્યું?
ઉત્તર: બુંદેલખંડ.
Page 13
🔹 ખજૂરાહો મંદિર સમૂહ (કંડારિયા મહાદેવ)
1. ચંદેલ વંશના મુખ્ય નગરો કયા હતાં?
ઉત્તર: ખજૂરાહો, કાલિંજર, મહોબા.
2. મદન વર્માએ કયો પ્રસિદ્ધ જળાશય બંધાવ્યો હતો?
ઉત્તર: મદનસાગર (મહોબામાં).
3. ખજૂરાહોના ભવ્ય મંદિરો કઈ રીતે પ્રખ્યાત છે?
ઉત્તર: તીર્થસ્થાન તરીકે.
🔹 કલ્ચરીઓ (ત્રિપુરીના રાજાઓ)
1. કલ્ચરીઓ કયા મહાભારત પાત્રના વંશજ માનવામાં આવે છે?
ઉત્તર: કાર્તિવિર્ય અર્જુનના.
2. કલ્ચરીઓની રાજધાની કઈ હતી?
ઉત્તર: ત્રિપુરી.
3. સવંત કેલન્ડરનો પ્રારંભ કયા શાસકવંશે કર્યો?
ઉત્તર: કલ્ચરીઓએ (ઈ.સ. 249 કે 250થી).
4. કલ્ચરી વંશના આરંભિક ત્રણ રાજાઓના નામ જણાવો.
ઉત્તર: કૃષ્ણરાજ, શંકરગણ, બુદ્ધરાજ.
5. કલ્ચરીઓની એક શાખાએ કયાં વસવાટ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું?
ઉત્તર: બુંદેલખંડના ચેદીપ્રદેશમાં.
6. ગાંગેયદેવે કયું બિરુદ ધારણ કર્યું હતું?
ઉત્તર: ત્રિકલીંગાધીપતિ.
7. ગાંગેયદેવે કઈ જગ્યા પોતાના રાજ્યમાં ભેળવી હતી?
ઉત્તર: બનારસ.
8. ગાંગેયદેવે કઈ ઉપાધિ ધારણ કરી હતી?
ઉત્તર: વિક્રમાદિત્ય.
🔹 હોયસળો (દ્વારાસમુદ્ર)
1. હોયસળો કયા વંશના વર્ગમાં પોતાને ગણાવતા હતા?
ઉત્તર: શ્રીકૃષ્ણના ચંદ્રવંશી યાદવ તરીકે.
2. હોયસળોનું પાટનગર કયું હતું?
ઉત્તર: દ્વારાસમુદ્ર (હાલનું હાલેબીડ).
3. હોયસળોના સ્થાપક રાજવી કોણ હતા?
ઉત્તર: નૃત્યકામે.
4. હોયસળો કઈ બે શક્તિશાળી રાજવંશ વચ્ચે યુદ્ધના સમયમાં ઉદ્ભવ્યા?
ઉત્તર: ચાલુક્ય અને ચોલો.
5. વિનયાદિત્ય પછી કયો રાજવી ગાદી પર આવ્યો હતો?
ઉત્તર: બલ્લાલ પ્રથમ.
6. બલ્લાલ પ્રથમનું બીજું પાટનગર કયું હતું?
ઉત્તર: વેલ્લોર (મૈસુર નજીક).
Page 14
🔹 હોયસળો રાજાઓ અને તેમના કાર્યો
1. વિષ્ણુદેવે કઈ જગ્યાને રાજધાની બનાવી?
ઉત્તર: દ્વારાસમુદ્રને.
2. વિષ્ણુદેવે કયા પ્રદેશો જીત્યા હતા?
ઉત્તર: ગંગવાડી અને નોલંબવાડી.
3. વિષ્ણુદેવે કયા પ્રસિદ્ધ મંદિર બંધાવ્યું હતું?
ઉત્તર: વેલોરનું મંદિર.
4. વિષ્ણુદેવેતુ લાપુરુષવિધિ પછી શું કર્યું?
ઉત્તર: અનેક મંદિરો બંધાવ્યાં.
5. વીર બલ્લાલ બીજો કોણનો પૌત્ર હતો?
ઉત્તર: વિષ્ણુવર્ધનનો.
6. વીર બલ્લાલ બીજાનું શાસન કઈ સદીમાં હતું?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1173 થી 1220.
7. હોયસળવંશનો સૌથી પ્રસિદ્ધ રાજવી કયો હતો?
ઉત્તર: વીર બલ્લાલ બીજો.
8. અલાઉદીન ખલજીના સેનાપતિના હુમલા પછી હોયસળોના રાજ્યનો શું પરિણામ આવ્યું?
ઉત્તર: હોયસળોનો અંત આવ્યો.
🔹 હોયસળોના સાંસ્કૃતિક યોગદાન
1. વિષ્ણુવર્ધનના સમયમાં કઈ જાણીતી કવિયત્રી હતી?
ઉત્તર: કાંતિ ભિક્ષુણી.
2. ‘લીલાવતી’ ગ્રંથ કઈ ભાષામાં લખાયો હતો અને કોણે લખ્યો?
ઉત્તર: કન્નડમાં નૈમિચંદ્રે લખ્યો.
3. હોયસળ શાસકોએ કયા વિષયોમાં પ્રગતિ કરી?
ઉત્તર: વિદ્યા, સાહિત્ય અને કલા.
🔹 પાંડ્યરાજ્ય (Pandya Dynasty)
1. પાંડ્યરાજ્યનો ઉલ્લેખ સૌપ્રથમ ક્યાં જોવા મળે છે?
ઉત્તર: અશોકના શિલાલેખમાં.
2. 8મી સદીના પાંડ્ય શાસકો કોણ હતા?
ઉત્તર: રાજસિંહ, જટિલ પરાંતક, શ્રીમાર શ્રીવલ્લભ.
3. દ્વિતીય પાંડ્ય રાજ્યની સ્થાપના કોણે કરી હતી?
ઉત્તર: જાતવર્મન કુલશેખરે.
4. મારકોપોલો કયા પાંડ્ય રાજાના સમયમાં ભારત આવ્યો હતો?
ઉત્તર: મારવર્મન કુલશેખર.
5. અલાઉદીન ખલજીના સેનાપતિ મલેક કાફ઼ુરે કયું પાટનગર જીત્યું હતું?
ઉત્તર: મદુરા.
🔹 વિજયનગર રાજ્ય
1. વિજયનગર રાજ્યની સ્થાપના કોણે કરી હતી?
ઉત્તર: હરિહરરાય અને બુક્કરાય.
2. વિજયનગર રાજ્ય કઈ નદી પાસે સ્થાપાયું હતું?
ઉત્તર: તુંગભદ્રા નદી.
3. વિજયનગર રાજ્યની સ્થાપનામાં કોની પ્રેરણા હતી?
ઉત્તર: માધવ વિદ્યારણ્ય અને સાયણાચાર્ય.
4. વિજયનગર રાજ્યના સ્થાપક વંશને શું કહેવામાં આવે છે?
ઉત્તર: સંગમવંશ.
Page 15
🔹 વિજયનગરની સ્થાપના અને વંશવાર વારસાગત શાસન
1. વિજયનગરની સ્થાપના કોણે અને ક્યારે કરી હતી?
ઉત્તર: હરિહરરાય અને બુક્કરાયે ઈ.સ. 1336માં કરી.
2. વિજયનગરની સ્થાપનામાં કોની પ્રેરણા હતી?
ઉત્તર: માધવ વિદ્યારણ્ય અને સાયણાચાર્યની.
3. વિજયનગર રાજ્યનો પ્રથમ રાજા કોણ હતો?
ઉત્તર: હરિહર પ્રથમ.
4. સંગમવંશ પછી કયો વંશ આવ્યો?
ઉત્તર: સાલુવવંશ.
5. સાલુવ નરસિંહ પછી કયો વંશ શરૂ થયો?
ઉત્તર: તુલુવવંશ.
6. તુલુવવંશનો મહાન શાસક કોણ હતો?
ઉત્તર: કૃષ્ણદેવરાય.
🔹 કૃષ્ણદેવરાય અને તેની સિદ્ધિઓ
1. કૃષ્ણદેવરાયનો શાસન સમય કયો હતો?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1509 થી 1530.
2. કૃષ્ણદેવરાયે કયા રાજ્યોને હરાવ્યાં?
ઉત્તર: બીજાપુર અને ઓરિસ્સા.
3. વિજયનગરના સમયમાં કયો વિદેશી મુસાફર આવ્યો હતો?
ઉત્તર: ડોમિંગો પાએઝ (Domingo Peas).
4. કૃષ્ણદેવરાયે કયો ગ્રંથ રચ્યો હતો?
ઉત્તર: આમુક્તામાલ્યદા.
🔹 વહીવટી અને ન્યાય વ્યવસ્થા
1. વિજયનગરમાં કેટલાં મંત્રીઓનો મંત્રિમંડળ હતો?
ઉત્તર: ઓછામાં ઓછા 8 મંત્રીઓ.
2. વિજયનગરના પ્રાંતના વડાને શું કહેવાતું હતું?
ઉત્તર: નાયક.
3. વિજયનગર સામ્રાજ્ય કેટલી પ્રાંતમાં વહેંચાયેલું હતું?
ઉત્તર: આશરે છ પ્રાંતોમાં.
4. વિજયનગર રાજ્યમાં ન્યાયની સર્વોચ્ચ પદવી કોણે ધરાવતી?
ઉત્તર: રાજાએ.
5. લશ્કરી ખાતાનું નામ શું હતું અને વડાને શું કહેવાતું હતું?
ઉત્તર: કંડાચાર અને વડા 'દંડનાયક'.
🔹 સામાજિક અને ધાર્મિક વ્યવસ્થા
1. વિજયનગર સામ્રાજ્યમાં વર્ણ વ્યવસ્થાનો કયો પ્રકાર હતો?
ઉત્તર: વર્ણાશ્રમ ધર્મ પર આધારિત.
2. વિજયનગર શાસકોએ કોની રક્ષા ફરજ તરીકે માની હતી?
ઉત્તર: જ્ઞાતિ અને વર્ણ વ્યવસ્થાની.
3. વિજયનગરનો છેલ્લો સમય કયા હુમલાથી નાશ પામ્યો?
ઉત્તર: ભીજાપુર, ગોલકુંડા અને અહમદનગરના સંયુક્ત હુમલાથી.
4. વિજયનગરના પછાત રાજ્યમાંથી કયા નાના રાજ્યઓ ઊભાં રહ્યાં?
ઉત્તર: શ્રીરંગપટ્ટમ, વેડનૂર, મદુરા, તાંજોર.
5. વિજયનગર સામ્રાજ્ય કેટલી સદીઓ સુધી ટકી રહ્યું હતું?
ઉત્તર: આશરે ત્રણ સદીઓ સુધી.
Page 16
🔹 સામાજિક જીવન
1. વિજયનગરના લોકો ખોરાકમાં શું લેતા હતા?
ઉત્તર: ઘઉં, ચોખા, બાજરી, જુવાર, માછલી, ફળો વગેરે.
2. કઈ વસ્તુઓના માંસનો ત્યાગ કરાતો હતો?
ઉત્તર: ગાય અને બળદનું માંસ.
3. સ્ત્રીઓ કેવી રીતે શણગારતી હતી?
ઉત્તર: ફૂલો, સુગંધિત દ્રવ્યો, અને નિલમ, માણેક જેવા રત્નો પહેરીને.
4. વિજયનગરના પુરુષો કઈ પ્રકારના દાગીનાં પહેરતા?
ઉત્તર: કટુંકન (કાનમાં પહેરાતા દાગીના).
5. આ સમયમાં કઈ સામાજિક પ્રથાઓ જોવા મળતી?
ઉત્તર: બાળલગ્ન, સતિપ્રથા, વિધવાવિવાહનો અભાવ, છૂટાછેડાની પરવાનગી ન હતી.
6. મનોરંજનના સાધનો શું હતા?
ઉત્તર: સંગીત, નૃત્ય, કઠપૂતળી, મદારીના ખેલ, મહાનવમી ઉત્સવ, શિકાર, કુસ્તી વગેરે.
7. વિજયનગરના કયો રાજવી સંગીતપ્રેમી અને વીણાવાદનમાં નિષ્ણાત હતો?
ઉત્તર: કૃષ્ણદેવરાય.
🔹 આર્થિક જીવન
1. વિજયનગરનું મુખ્ય વ્યવસાય શું હતું?
ઉત્તર: ખેતી.
2. સિંચાઈ માટે કઈ સાધનોનો ઉપયોગ થતો હતો?
ઉત્તર: બંધ, કૂવા, તળાવો.
3. વિજયનગરના કયા કયા પાક ઉગાડાતા?
ઉત્તર: ઘઉં, ડાંગર, બાજરી, જુવાર, શેરડી, કપાસ, ફળો વગેરે.
4. વિજયનગર કયા દેશો સાથે વેપાર કરતું હતું?
ઉત્તર: મલયાદ્વીપ, ભર્મા, ચીન, ઈરાન, અરબસ્તાન, પોર્ટુગલ, દક્ષિણ આફ્રિકા વગેરે.
5. વિદેશમાંથી કઈ વસ્તુઓ આયાત થતી હતી?
ઉત્તર: હાથી, હીરા, પારો, મોતી, ચીની રેશમ, મલમલ.
6. વિજયનગરના અન્ય વ્યવસાયો કયા હતા?
ઉત્તર: વણાટકામ, દરજીકામ, અત્તર બનાવવું, ધાતુકામ, ખોદકામ, હથિયાર બનાવવું, માછીમારી વગેરે.
🔹 સાંસ્કૃતિક જીવન
1. વિજયનગરના રાજાઓ મુખ્યત્વે કયા ધર્મના અનુયાયી હતા?
ઉત્તર: વૈષ્ણવ ધર્મના.
2. અન્ય ધર્મો પ્રત્યે શું વલણ હતું?
ઉત્તર: સહિષ્ણુતા અને પ્રોત્સાહન.
3. કયા ધાર્મિક તહેવારો ઊજવાતા?
ઉત્તર: રામનવમી, દિવાળી, હોળી, જન્માષ્ટમી, શિવરાત્રી, મકરસંક્રાંતિ, રથયાત્રા.
4. સાહિત્ય માટે વિજયનગરના શાસકોએ કઈ ભાષાઓને પ્રોત્સાહન આપ્યું?
ઉત્તર: સંસ્કૃત, કન્નડ, તેલુગુ, તમિલ.
5. કૃષ્ણદેવરાયનો મુખ્ય સાહિત્ય ગ્રંથ કયો છે?
ઉત્તર: આમુક્તમાલ્યદા.
6. સંસ્કૃતના પ્રસિદ્ધ પંડિતો કોણ હતા?
ઉત્તર: માધવાચાર્ય.
7. તેલુગુ ભાષામાં કાવ્ય ‘અચ્યુતરાયાભ્યુદયમ્’ કોણે રચ્યું?
ઉત્તર: રાજનાથ ડિડમે.
Page 17
🔹 વિજયનગરના સિક્કા અને સ્થાપત્ય-શિલ્પકલા
1. વિજયનગર સામ્રાજ્યમાં કયા મહત્ત્વના મંદિરો બનેલા છે?
ઉત્તર: વિરૂપાક્ષ મંદિર, હજારાસ્વામી મંદિર, અચ્યુતરાય મંદિર, વિદ્યાશંકર મંદિર.
2. વિજયનગરની શિલ્પકલા માટે કઈ મૂર્તિઓ પ્રખ્યાત છે?
ઉત્તર: ચિન્નાદેવી, તિરૂમલ્લાદેવી અને વિદ્યારણ્યની મૂર્તિઓ.
3. વિજયનગર રાજ્ય કેવું હતું?
ઉત્તર: સંસ્કૃતિક, કલાત્મક, સમૃદ્ધ અને સુખમય જીવન ધરાવતું રાજ્ય.
🔹 બહ્મની સામ્રાજ્ય
1. બહ્મની રાજ્યની સ્થાપના કોણે અને ક્યારે કરી હતી?
ઉત્તર: હસનગંગુએ, ઈ.સ. 1347માં.
2. બહ્મની સામ્રાજ્યમાં કેટલાં સુલતાનો થયા?
ઉત્તર: કુલ 18 સુલતાનો.
3. બહ્મની સામ્રાજ્યનો પ્રથમ સુલતાન કોણ હતો?
ઉત્તર: અલ્લાઉદીન બહમનશાહ.
4. મહંમદશાહે કયા મહત્વના કાર્ય કર્યા હતા?
ઉત્તર: સ્થાયી લશ્કર અને વહીવટી સુધારાઓ.
5. તાજપદ્દીન ફિરોઝશાહે કઈ બધી સફળતાઓ મેળવી હતી?
ઉત્તર: વિજયનગર સામે બે વખત વિજય.
6. અહમદશાહે રાજધાની ક્યાથી ક્યા ખસેડી?
ઉત્તર: ગુલબર્ગથી બીદર.
7. સુલતાન અહમદશાહ કોના આશ્રયદાતા હતા?
ઉત્તર: વિદ્વાનો અને કવિ શેખ આઝારીના.
8. અહમદશાહ બીજાએ કયા બાંધકામો કરાવ્યા?
ઉત્તર: મસ્જિદો, શાળાઓ, દવાખાનાં અને ધર્માદાની સ્થાપનાઓ.
9. મહંમદશાહ ત્રીજા ના સમયમાં કોણ મુખ્ય વજીર હતો?
ઉત્તર: મહેમુદ ગવાન.
10. મહેમુદ ગવાને કઈ સિદ્ધિઓ મેળવી?
ઉત્તર: ઓરિસ્સા પર આક્રમણ, ગોવાબંદર કબજે કરવું, રાજ્યની સીમાઓ વિસ્તારવી.
11. મહેમુદ ગવાન વિશે ડૉ. આર.સી. મજુમદારે શું લખ્યું છે?
ઉત્તર: “અસાધારણ શક્તિઓ અને નિષ્કલંકિત પ્રામાણિકતા દર્શાવી હતી.”
12. ઈ.સ. 1527માં શું બન્યું?
ઉત્તર: દક્ષિણી ઉમરાવો વચ્ચે આંતરવિગ્રહ થઈ અને બહ્મની રાજ્ય ભંગ થયું.
13. બહ્મની રાજ્યના પાચMus̥લિમ રાજ્ય કયા હતા?
ઉત્તર: બીજાપુર, વરાડ, અહમદનગર, ગોલકોંડા, બીદર.
14. આ પાંચેય રાજ્યોને અંતે કોણે મુઘલ સામ્રાજ્યમાં જોડ્યા?
ઉત્તર: ઔરંગઝેબે.
🔹 મલબાર અને પોર્ટુગીઝો
1. મધ્યયુગ દરમિયાન ભારત કયા માર્ગે યુરોપીય દેશો સાથે વેપાર કરતું?
ઉત્તર: જમીનમાર્ગ અને દરિયાઈ માર્ગે.
2. ભારત યુરોપ સાથેના વેપાર માટે નવો માર્ગ શોધવાનું શા માટે બન્યું?
ઉત્તર: કોન્સ્ટન્ટિનોપલના પતનના કારણે જુનો માર્ગ બંધ થયો.
3. ભારતમાં આગમન કરનાર પહેલો યુરોપીય દેશ કયો હતો?
ઉત્તર: પોર્ટુગલ (ફિરંગી).
Page 18
🔹 વાસ્કો-દ-ગામા અને શરૂઆતનો સમયગાળો
1. વાસ્કો-દ-ગામા ભારત ક્યારે આવ્યો?
ઉત્તર: મે 1498માં.
2. વાસ્કો-દ-ગામા કયા માર્ગે ભારત આવ્યો?
ઉત્તર: કેપ ઓફ ગુડ હોપથી આગળ મોઝામ્બિક બંદર થઈ, હિન્દ મહાસાગર પાર કરી.
3. ભારતમાં વાસ્કો-દ-ગામા ક્યા બંદરે ઊતર્યો?
ઉત્તર: કાલીકટ બંદરે.
4. કાલીકટનો રાજા કોણ હતો જયારે વાસ્કો-દ-ગામા ત્યાં પહોંચ્યો?
ઉત્તર: સામુદ્રિક (ઝામોરીન).
5. ભારતમાં પ્રથમ કયા યુરોપીય પ્રજાએ પ્રવેશ કર્યો?
ઉત્તર: પોર્ટુગીઝો.
🔹 પોર્ટુગીઝ અધિકારીઓ અને વિસ્તાર
1. ગોવાને પોર્ટુગીઝો ક્યારે કબજે કર્યું અને કોણે કર્યું?
ઉત્તર: ઈ.સ. 1510માં, અલ્બુકર્કે.
2. અલ્બુકર્કે કયા કિલ્લાઓમાં કોઠીઓ સ્થાપી?
ઉત્તર: ગોવા, કોચીન, અને અન્ય સ્થળો.
3. પોર્ટુગીઝોએ કયા સ્થળોએ પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરી?
ઉત્તર: વસઈ, દમણ, દીવ.
4. ભારતમાં પોર્ટુગીઝોની રાજધાની કઈ હતી?
ઉત્તર: ગોવા.
🔹 પોર્ટુગીઝોનો વેપાર અને સાંસ્કૃતિક પ્રભાવ
-
પોર્ટુગીઝોએ કઈ કૉમોડિટીઝ પર એકાધિકાર મેળવ્યો?
ઉત્તર: કાળી મરી, મસાલા, દારૂખાનું, ઘોડાઓ. -
પોર્ટુગીઝોના આગમનથી કયો નવો વેપાર શરૂ થયો?
ઉત્તર: ભારત અને જાપાન વચ્ચેનો વેપાર. -
પોર્ટુગીઝોના આગમનથી કઈ નવિન વસ્તુઓ ભારતમાં આવી?
ઉત્તર: બટાટા, મકાઈ, તંબાકુ. -
યુરોપીય ગોથિક શૈલીના કયા બાંધકામોએ ભારત પર અસર કરી?
ઉત્તર: ચર્ચો. -
પોર્ટુગીઝો કયા રત્ન અને ચીજવસ્તુઓ આયાત કરતા?
ઉત્તર: લેન્ડર્સ, ગુલાબજળ, મુંગા, તાંબું, પારો, સિંદુર, સિક્કા.
🔹 પોર્ટુગીઝ શક્તિનો અવસાન
-
હુગલીમાંથી પોર્ટુગીઝોને કોણે ભગાડ્યા?
ઉત્તર: મુઘલ સરદાર કાસીમે. -
મુંબઈ અંગ્રેજોને કેવી રીતે મળ્યું?
ઉત્તર: બ્રિટિશ રાજાએ પોર્ટુગીઝ રાજકુમારી સાથે લગ્ન કરતાં દહેજમાં. -
ઈ.સ. 1739માં કયા વિસ્તારો પર મરાઠાઓનો અધિકાર થયો?
ઉત્તર: સાલસેટ અને બસિન. -
અંતે પોર્ટુગીઝો પાસે કયા પ્રદેશો બચ્યા?
ઉત્તર: દીવ, દમણ અને ગોવા.
Page 19
