Chapter 12
મધ્યયુગીન ભારત
--------------------------------
👉Text Books Question Answer
👉Text Book PDF
👉MCQ Online Exam
👉Click Here YouTube Video
👉MCQs Answer
Page 12
✅ લઘુપ્રશ્નો (Short Questions):
1. મધ્યયુગના ત્રણ મુખ્ય રાજકીય વિભાગો કયા છે?
ઉ: રાજપૂત યુગ (ઈ.સ. 647-1192), સલ્તનત યુગ (ઈ.સ. 1206-1526), મુઘલ યુગ (ઈ.સ. 1526-1707).
2. 'રાજતરંગિણી'ના લેખક કોણ હતા?
ઉ: કલ્હણ.
3. 'પૃથ્વીરાજ રાસો' કોણે લખ્યું હતું?
ઉ: રાજકવિ ચંદબરદાઈએ.
4. 'તારીખે ફિરોઝશાહી' ના રચયિતા કોણ હતા?
ઉ: ઝિયાઉદ્દીન બર્ની.
5. 'તુઝુકે જહાંગીરી' એ કઈ આત્મકથા છે?
ઉ: મુઘલ બાદશાહ જહાંગીરની.
6. 'અકબરનામા' અને 'આઈન-એ-અકબરી' કોણે લખ્યા?
ઉ: અબુલફઝલ.
7. 'હુમાયુનામા' કોણે લખ્યું હતું?
ઉ: ગુલબદન બેગમ.
8. અલાઉદ્દીન ખલજીના સમયની માહિતી આપવા કયા સાહિત્યકારના ગ્રંથ મહત્વના છે?
ઉ: અમીર ખુશરોના ‘ખઝાઈન-ઉલ-ફત્તુહ’ અને ‘કિરાત-ઉલ-સદાયન’.
✅ વિસ્તૃત પ્રશ્નો (Long Questions):
1. મધ્યયુગીન ભારતના મુખ્ય શાસકો વિષે વિગતવાર નોંધ લખો.
ઉ: મધ્યયુગીન ભારતના સમયગાળા (ઈ.સ. 647 થી 1818) દરમિયાન મહારાણા પ્રતાપ, અકબર, જહાંગીર, શાહજહાં, છત્રપતિ શિવાજી, કૃષ્ણદેવરાય, સિદ્ધરાજ જયસિંહ, રાજેન્દ્ર ચોળ, અલાઉદ્દીન ખલજી, ઔરંગઝેબ જેવા મહાન શાસકો થયા. તેમના શાસનકાળમાં ન્યાય, શિલ્પકલાકૃતિ, સમાજ કલ્યાણ અને વિજ્ઞાનસંસ્કૃતિમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ થઈ.
2. મધ્યયુગીન ઇતિહાસ માટેના લેખિત સાધનોનું મહત્વ સમજાવો.
ઉ: લેખિત સાધનો તરીકે રાજતરંગિણી, પૃથ્વીરાજ રાસો, ચચનામા, તુઝુકે બાબરી, તુઝુકે જહાંગીરી, અકબરનામા, આઈન-એ-અકબરી, હુમાયુનામા વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. આ સાહિત્ય દ્વારા રાજકીય, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક માહિતી મળે છે.
3. ઝિયાઉદ્દીન બર્ની અને અબુલફઝલના સાહિત્યિક યોગદાન પર નોંધ લખો.
ઉ: ઝિયાઉદ્દીન બર્નીએ ‘તારીખે ફિરોઝશાહી’ અને ‘ફતવા-એ-જહાંદારી’ લખ્યા, જ્યારે અબુલફઝલે ‘અકબરનામા’ અને ‘આઈન-એ-અકબરી’ લખી, જેમાં મુઘલ શાસનવ્યવસ્થાનો વિસતૃત ઉલ્લેખ છે.
✅ લઘુપ્રશ્નો (Short Questions):
1. ‘તહકીક-એ-હિન્દ’ ગ્રંથના લેખક કોણ હતા?
ઉ: અલબેરૂની.
2. ‘પદ્માવત’ ગ્રંથના રચયિતા કોણ છે?
ઉ: મલિક મુહમ્મદ જાયસી.
3. ‘શાહજહાંનામા’ કોણે લખ્યું હતું?
ઉ: ઈનાયત ખાં અને સાદિક ખાં.
4. ‘તવારીખે શેરશાહી’ ગ્રંથ કોણે લખ્યો હતો?
ઉ: અબ્બાસ સરવાણી.
5. શિવાજી મહારાજના જીવન પર આધારિત કાવ્યો કયા છે અને કોણે રચ્યાં?
ઉ: ‘શિવબાવની’ – કવિ ભૂષણ.
6. ‘મિરાત-એ-સિકંદરી’ ગ્રંથમાં શાનું વર્ણન છે અને કોણે લખ્યું?
ઉ: સલ્તનત યુગના લોકજીવનનું વર્ણન – સિકંદર મંજુ.
7. 'બાદશાહનામા' કોણે લખ્યું અને તેમાં કોનો સમય આવરી લેવાયો છે?
ઉ: અબ્દુલ હમીદ લાહોરી – અકબરના સમયનું વર્ણન.
8. ‘તવારીખ-ઉલ-હિંદ’ ગ્રંથના લેખક કોણ છે અને તેમાં શાનું વર્ણન છે?
ઉ: અલબેરૂની – હિંદના ધાર્મિક, સામાજિક અને વૈજ્ઞાનિક વિષયોનું વર્ણન.
9. માર્કો પોલોએ કઈ કૃતિમાં ભારત વિશે લખ્યું છે?
ઉ: Travels of Marco Polo.
10. મુઘલ બાદશાહ જહાંગીરના સમયમાં ભારત આવેલા વિદેશી પ્રવાસીઓમાં કોણ મુખ્ય છે?
ઉ: વિલિયમ હોકિન્સ અને થોમસ રો.
✅ લઘુપ્રશ્નો (Short Questions)
1. જૈન હસ્તલિખિત ગ્રંથોના ભંડારો કયા શહેરોમાં હતા?
ઉ: પાટણ, ખંભાત અને અમદાવાદ.
2. ‘કુવ્વત-ઉલ-ઇસ્લામ’ મસ્જિદ કયા શહેરમાં આવેલી છે?
ઉ: દિલ્હી.
3. ‘ઢાઈ-દિન કા ઝોંપડા’ કઈ મસ્જિદ છે અને ક્યા શહેરમાં આવેલી છે?
ઉ: મસ્જિદ – અજમેર.
4. તાજમહેલ ક્યા મુઘલ બાદશાહનો મકબરો છે?
ઉ: શાહજહાં.
5. અલાઉદીન ખલજીના સિક્કાઓ પરથી શું માહિતી મળે છે?
ઉ: તેના વિજયનો પુરાવો મળે છે.
6. ઇલ્તુત્મિશે કયા બે પ્રકારના સિક્કા ચલણમાં મૂક્યા હતા?
ઉ: ટંકા (ચાંદીના) અને જીતલ (તાંબાના).
7. 'હમ્ઝાહનામા' અને 'શાહનામા' શું છે?
ઉ: મુઘલયુગના ચિત્રગ્રંથો.
8. મહંમદ પયગમ્બર કઈ સંસ્કૃતિના સ્થાપક હતા?
ઉ: ઇસ્લામી સંસ્કૃતિના.
9. 'એપિગ્રાફિકા-ઇન્ડો-મોસ્લેમિકા' ગ્રંથમાં શું આપવામાં આવ્યું છે?
ઉ: 500થી વધુ મુસ્લિમ યુગના અભિલેખો.
10. વિજયનગરના કયા સિક્કાને ઓળખવામાં આવે છે અને તે કઈ ધાતુનો છે?
ઉ: ‘વરાહ’ નામનો સિક્કો – સોનાનો.
✅ વિસ્તૃત પ્રશ્નો (Long Questions)
1. જૈન સાહિત્યનો સામાજિક ઇતિહાસ માટે ઉપયોગ વિશે વિગતવાર લખો.
ઉ: જૈન ગ્રંથો અને હસ્તલિખિત સાહિત્ય એ મધ્યયુગીન ભારતના સામાજિક ઇતિહાસ માટે અમૂલ્ય સાબિત થાય છે. પાટણ, ખંભાત અને અમદાવાદ જેવા શહેરોના ગ્રંથભંડારોમાંથી પ્રાપ્ત તાડપત્ર અને કાગળ ઉપર લખેલા ગ્રંથોમાંથી જૈન ધર્મ ઉપરાંત તે સમયના જીવન, અર્થતંત્ર, શિક્ષણ અને અન્ય સંસ્કૃતિઓ વિશે માહિતી મળે છે. આ ગ્રંથો આપણા ઈતિહાસના અધ્યયન માટે આધારભૂત સ્ત્રોત છે.
2. મધ્યયુગના સ્થાપત્ય ઉદાહરણો – મસ્જિદો, મકબરા અને મહેલો વિશે લખો.
ઉ: મધ્યયુગમાં મસ્જિદો જેવા કે કુવ્વત-ઉલ-ઇસ્લામ (દિલ્લી), ઢાઈ-દિન કા ઝોંપડા (અજમેર), અને અટાલા મસ્જિદ (જૌનપુર) નમાજ માટેના પવિત્ર સ્થળો હતા.હુમાયૂનો મકબરો, તાજમહેલ, ગોળગુંબજ જેવી કબરો એ ઈસ્લામી કલા અને સ્થાપત્યના શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે.
3. મુઘલ યુગના અભિલેખો અને સિક્કાઓની મદદથી ઈતિહાસ જાણવો કેટલો મહત્વપૂર્ણ છે, સમજાવો.
ઉ: મુઘલ યુગના ફારસી, અરબી અને ઉર્દૂ ભાષાના અભિલેખો ઘણી ઐતિહાસિક ઘટનાઓના પુરાવા છે. ‘કુવ્વત-ઉલ-ઇસ્લામ’નો અભિલેખ સૌથી જૂનો માનવામાં આવે છે.
સિક્કાઓ, જેમ કે ઇલ્તુત્મિશના ટંકા અને જીતલ, અબકરના દિને-ઇલાહી દર્શાવતા સિક્કા, આર્થિક અને ધાર્મિક સ્થિતિ દર્શાવે છે. ઈતિહાસના આ અવશેષો સમયની વિવિધ બાબતો સમજવામાં માર્ગદર્શક બને છે.
4. ઈસ્લામના ઉદય અને તેની સંસ્કૃતિના ફેલાવાના ઈતિહાસ વિશે નોંધ લખો.
ઉ: ઈસુની 7મી-8મી સદીમાં મહંમદ પયગમ્બર સાહેબના માર્ગદર્શન હેઠળ ઈસ્લામનો ઉદય થયો. very
તેમણે મધ્ય પૂર્વમાં નવો ધર્મ અને સંસ્કૃતિ સ્થાપી. ટૂંક સમયમાં પશ્ચિમ ચીનથી સ્પેન સુધીનું વિસ્તારેલું ઈસ્લામી સામ્રાજ્ય સર્જાયું. ઈસ્લામી સંસ્કૃતિએ વિશ્વના ઈતિહાસ અને કલાને કાયમી અસર pahunchાડી છે.
✅ લઘુપ્રશ્નો (Short Questions)
1. મહંમદ પયગંબરનો જન્મ ક્યાં થયો હતો?
ઉ: અરબસ્તાનના મક્કા શહેરમાં.
2. આરબો પહેલા કઈ રીતે દેવપૂજા કરતા હતા?
ઉ: તેઓ જુદા-જુદા દેવતાઓ, સૂર્ય, ચંદ્ર, તારાઓ અને મૂર્તિઓની પૂજા કરતા.
3. મહંમદ પયગંબરના અવસાન પછી આરબોના નેતાઓને શું કહેવામાં આવતાં?
ઉ: ખલીફા.
4. મહંમદ-બિન-કાસિમે ભારત પર કયા પ્રદેશ પર આક્રમણ કર્યું?
ઉ: સિંધ.
5. આરબોનું ભારત ઉપર પ્રથમ આક્રમણ કયા સ્થળે થયું?
ઉ: મુંબઈ-થાણે.
6. વલભી નગરીને ધ્વસ્ત કરનાર આરબ સૂબેદાર ક્યો હતો?
ઉ: જુનૈદ.
7. વિખ્યાત મુસ્લિમ ઇતિહાસકાર અલ-ભિરુનીએ કયો આરબ શહેર સિંધમાં હોવાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે?
ઉ: અલમન્સુરા.
8. મહંમદ-બિન-કાસિમના આક્રમણ વખતે ભારતનો રાજા કોણ હતો?
ઉ: દાહિર.
9. જૌહર એટલે શું?
ઉ: સ્ત્રીઓ દ્વારા સ્વમાન માટે સામૂહિક અગ્નિસ્નાન.
10. આરબો સિવાય ભારત પર આક્રમણ કરનારા અન્ય મુખ્ય આક્રમણકારોના નામ લખો.
ઉ: મહંમદ ગઝનવી, મહંમદ ઘોરી, ચંગેઝખાન, નાદિરશાહ, અહમદશાહ અબ્દાલી.
✅ વિસ્તૃત પ્રશ્નો (Long Questions)
1. મહંમદ પયગંબરના ઉપદેશ અને ઇસ્લામના પ્રારંભિક વિસ્તારો વિશે વિગત આપો.
ઉ: મહંમદ પયગંબરનો જન્મ મક્કામાં થયો હતો. તે સમયે આરબો જુદા-જુદા દેવતાઓની પૂજા કરતા અને મૂર્તિપૂજામાં મન્ન રાખતા. મહંમદસાહેબે ઉપદેશ આપ્યો કે ઈશ્વર એક છે અને તેઓ તેના પયગંબર છે. તેમના અવસાન પછી ખલીફાઓએ ઇસ્લામના વિસ્તરણ માટે યાત્રા કરી. તેમણે વિશાળ સૈન્ય સાથે ઇરાન, સ્પેન જેવી મહાન સંસ્કૃતિઓને પરાજય આપ્યો. તેમની આગેવાનીમાં ઇસ્લામ વિશ્વના અનેક વિસ્તારોમાં પ્હોચ્યું.
2. મહંમદ-બિન-કાસિમના ભારત પરના આક્રમણ વિશે નોંધ લખો.
ઉ: ઈ.સ. 712માં મહંમદ-બિન-કાસિમને ખલીફાએ ભારત પર આક્રમણ માટે મોકલ્યો. તે સમયે રાજા દાહિરનું રાજ હતું. દાહિરના રાજમાં સિંધના દેવલ બંદરે લૂંટ થયા પછી આરબોએ જવાબદારી લઇ ભારત પર ચડાઈ કરી. દાહિર અને તેની રાણીઓએ વીરતાપૂર્વક લડત આપી પણ અંતે દાહિર વિજય મેળવ્યો. તેની રાણીઓએ જૌહર કર્યું. આ સાથે આરબોનું પ્રથમ સફળ આક્રમણ ભારત પર થયું.
3. વલભી પર આરબોના આક્રમણ અને તેનો પ્રભાવ સમજાવો.
ઉ: શીલાદિત્યનાં શાસનમાં વિદ્યા અને ઐશ્વર્યથી ભરેલાં વલભી નગર પર આરબ સૂબેદાર જુનૈદે આક્રમણ કર્યું. પરિણામે નગર અને તેનું વિદ્યાપીઠ ધ્વસ્ત થયું. આ આક્રમણ પાછળ કાકુ નામના દેશદ્રોહી વેપારીએ પણ ભૂમિકા ભજવી. આરબ ત્વારીખ મુજબ ઈ.સ. 766માં અબ્દુલ મલિકે બીજો દરિયાઈ હુમલો કર્યો. આ ઘટના ગુજરાતના શૈક્ષણિક ઇતિહાસમાં મોટો ફેરફાર લાવી.
4. આરબો અને તુર્કોએ ઇસ્લામના વિસ્તાર માટે કેવી રીતો અપનાવી, તેનું વિશ્લેષણ કરો.
ઉ: આરબોએ ઇસ્લામના શાંતિપૂર્ણ ઉપદેશોથી શરૂ કરી વિશ્વમાં ફેલાવવાનું કાર્ય કર્યું. તેમ છતાં ખલીફાઓએ સૈન્ય વાપરીને અનેક પ્રદેશો પર કબ્જો કર્યો. તુર્કો પાસે "કુરાન અને તલવાર" એમ બંનેના આધારે ધાર્મિક વિસ્તાર થયો. તેઓ ઇસ્લામના નેતા બનીને વિશ્વભરમાં ઈસ્લામિક સામ્રાજ્ય સ્થાપવા લાગ્યા, જેમાં ભારત પણ આવરી લેવામાં આવ્યું.
5. ભારત પર આરબો અને અન્ય વિદેશી આક્રમણકારોની યાત્રાઓને ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ કેવી રીતે જોવી જોઈએ?
ઉ: આરબો, ગઝનવી, ઘોરી, ચંગેઝખાન, નાદિરશાહ વગેરે દ્વારા કરવામાં આવેલા આક્રમણો ભારતના રાજકીય, ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક પરિપ્રેક્ષમાં મોટાં ફેરફાર લાવનારા રહ્યા. આ આક્રમણોએ મધ્યયુગીન ભારતીય ઇતિહાસને વધુ પડકારભર્યો અને દૂરસ્થ રાષ્ટ્રીય જોડાણ તરફ દોરી ગયો. કેટલાક આક્રમણો વિશ્વસ્નેહનાં તત્ત્વો સાથે તો કેટલાક લૂંટ અને ધ્વંસ સાથે જોડાયેલા રહ્યા.
📌 મહત્વપૂર્ણ ટૂંકા પ્રશ્નો (Short Questions)
-
મહંમદ પયગંબરનો જન્મ ક્યાં થયો હતો?
-
‘ખલીફા’ કોને કહેવામાં આવતાં?
-
0આરબોએ ભારત પર સૌપ્રથમ આક્રમણ ક્યાં કર્યું?
-
બિન-કાસિમે ક્યા શહેરો જીત્યા?
-
વલભી શહેરનો વિનાશ કયા હુમલાના કારણે થયો?
-
ક્યા આરબ સૂબાએ વલભી પર ફરીવાર દરિયાઈ હુમલો કર્યો?
-
આરબ આક્રમણ પછી ક્યા ક્યા શાસ્ત્રોના અનુવાદો અરબીમાં થયા?
-
ભારતના કયા રાજાએ આરબ આક્રમણકારોને સિંધથી આગળ વધવા ન દીધા?
-
બિન-કાસિમના મૃત્યુ પછી જિન્યા રાજાએ સિંધ પર અધિકાર જમાવ્યો હતો?
-
બિન-કાસિમને કેટલા સૈનિકો અને શસ્ત્રોથી સિંધ મોકલવામાં આવ્યો?
📌 મહત્વપૂર્ણ લાંબા પ્રશ્નો (Long Questions)
-
આરબોના ભારત પરના આક્રમણો વિશે વિગતવાર વિગત આપો.
-
મહંમદ-બિન-કાસિમના સિંધ વિજય અંગે વિસ્તૃતમાં સમજાવો.
-
વલભી પર થયેલા આરબ આક્રમણનું વર્ણન કરો.
-
આરબોના આક્રમણની ભારત પર શું અસર પડી તે સમજાવો.
-
આરબો અને ભારતીય સંસ્કૃતિ વચ્ચેના આદાન-પ્રદાનનું વિશ્લેષણ કરો.
-
આરબોના વિજય બાદ ભારતીય સમાજ અને રાજ્ય વ્યવસ્થામાં આવેલા ફેરફાર વિશે સમજાવો.
-
આરબો વિજય બાદ ભારતની વૈજ્ઞાનિક, તત્ત્વજ્ઞાનિક અને શૈક્ષણિક ક્ષેત્રીય અસરોનું મૂલ્યાંકન કરો.
🔹 સ્વાધ્યાય
1. નીચે આપેલા પ્રશ્નોના વિસ્તૃત જવાબ આપો :
(1) મધ્યયુગનો ઇતિહાસ જાણવા માટેનાં લિખિત સાધનો વિશે માહિતી આપો.
મધ્યયુગના ઇતિહાસ માટે લિખિત સાધનોમાં મુસાફરોના વર્ણનો, દરબાર કવિઓના ગ્રંથો, ઈતિહાસકારોના પુસ્તકો, રાજકીય અને ધાર્મિક દસ્તાવેજો અને અન્ય શિલાલેખો મહત્વના છે. અલબરુની, ઇબ્ન બતૂતાના લેખન, તેમજ રાજતરંગિણી અને ફારસી ઇતિહાસગ્રંથો વિધાનરૂપ સાબિત થાય છે.
(2) આરબોએ કરેલ સિંધ પરનાં આક્રમણની ચર્ચા કરો.
મહંમદ-બિન-કાસિમે ખલીફાના આદેશથી સિંધ પર આક્રમણ કર્યું. તેણે દેવલ, બ્રાહ્મણાબાદ, અલોર અને મુલતાન જીતી લીધાં. બિન-કાસિમ બાદ જયસિંહે પછાતર લીધો, પણ જુનૈદે તેને હરાવી ફરી આરબોનું શાસન સ્થાપ્યું. તેમ છતાં આરબોની સત્તા લાંબા સમય સુધી ટકી નહોતી.
(3) મધ્યયુગમાં વિદેશથી આવેલા પ્રવાસી લેખકો વિશે નોંધ લખો.
અલબરુની, ઇબ્ન બતૂતા, માર્કો પોલો, ફાહિયાન અને હ્યુએનસાંગ જેવા વિદેશી પ્રવાસીઓએ ભારતમાં આવી ભારત વિશે લિખાણ કર્યું. તેમના લેખન દ્વારા આપણને તત્કાલીન રાજવ્યવસ્થા, ધર્મ, સમાજ અને સંસ્કૃતિ વિશે મહત્વપૂર્ણ માહિતી મળે છે.
(4) અગ્નિએશિયા અને પૂર્વ એશિયાના દેશો સાથે ભારતના સંપર્કની માહિતી આપો.
ભારતના પૂર્વ કિનારા પરથી ચીન, જાવા, સુમાત્રા જેવા દેશો સાથે વેપાર ચાલતો. આરબો દક્ષિણ ભારતમાં વસ્યા અને ત્યાંથી દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયામાં જઈ ઈસ્લામ ફેલાવ્યો. મસાલા, કાપડ અને મુલ્યવાન પથ્થરોનું નિકાસ થતું. એ સંપર્કથી સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક લેવા-દેવા પણ થયાં.
(5) આરબ આક્રમણોની અસરો જણાવો.
-
યુદ્ધશક્તિમાં ઘોડાનો ઉપયોગ થયો.
-
મલ્લવિદ્યા, શિકાર જેવી રમતો આયાત થઈ.
-
યુનાની ચિકિત્સા પદ્ધતિનો પ્રવેશ થયો.
-
આરબોએ ભારતીય વિદ્વાનો પાસેથી ખગોળ, ગણિત વગેરે શીખ્યું.
-
ભારતીય ગ્રંથોનો અરબીમાં અનુવાદ થયો.
-
વ્યાપારના નવા માર્ગો વિકસ્યા અને સંસ્કૃતિઓ વચ્ચે આદાન-પ્રદાન થયું.
2. ટૂંકમાં જવાબ આપો :
| પ્રશ્ન | જવાબ |
|---|---|
| (1) ઈસ્લામ ધર્મના સ્થાપક કોણ હતા? | મહંમદ પયગંબર |
| (2) આરબોના સંપર્કથી ભારતમાં કઈ-કઈ રમતો દાખલ થઈ? | શિકાર, મલ્લવિદ્યા, સાઠમારી |
| (3) વિજયનગર સામ્રાજ્યમાં સોનાના સિક્કાઓ કયા નામથી જાણીતા હતા? | હોંસ |
| (4) અલબરુની કોણ હતો? | ખલીફાના દરબારનો વિદ્વાન અને ભારતીય સંસ્કૃતિનો અધ્યયનકાર |
| (5) ભારતીય ઇતિહાસમાં મધ્યયુગના કેટલા વિભાગો પડે છે? કયા-કયા? | બે વિભાગો – મૂળ મધ્યયુગ (700-1200) અને પછીનો મધ્યયુગ (1200-1700) |
3. આપેલા વિકલ્પોમાંથી સાચો વિકલ્પ પસંદ કરો :
| પ્રશ્ન | સાચો વિકલ્પ |
|---|---|
| (1) દિલ્લીના સુલ્તાનોની રાજભાષા કઈ હતી? | (B) ફારસી |
| (2) ભારતનો સર્વપ્રથમ ઐતિહાસિક ગ્રંથ કયો છે? | (C) રાજતરંગિણી |
| (3) કયા મુસ્લિમ આક્રમણકારે ભારત પર આક્રમણ કરી સિંધ કબજે કર્યું હતું? | (A) મહમદ-બિન-કાસીમ |
| (4) 'શિવબાવની' ગ્રંથના લેખક કોણ હતા? | (B) કવિ ભૂષણ |
| (5) કુંભલગઢનો કિલ્લો કયા રાજ્યમાં આવેલો છે? | (D) રાજસ્થાન |
