chapter 5. प्रसारमाध्यमे आणि इतिहास


१. (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

(१) भारतातील पहिले इंग्रजी वर्तमानपत्र ......... बांनी सुरू केले.

(अ) जेम्स ऑगस्टस हिकी

(च) सर जॉन मार्शल

(क) अॅलन हाम

(ड) बाळशास्त्री जांभेकर

उत्तर: भारतातील पहिले इंग्रजी वर्तमानपत्र (अ) जेम्स ऑगस्टस हिकी बांनी सुरू केले. ✅

➡️ योग्य विधान: भारतातील पहिले इंग्रजी वर्तमानपत्र हिकी'ज बंगाल गझेट जेम्स ऑगस्टस हिकी यांनी सुरू केले.

(२) दूरदर्शन हे .......  माध्यम आहे. 

अ) दृक्

(ब) श्राव्य

(क) दृक्-श्राव्य

(ड) स्पर्शात्मक

उत्तर: दूरदर्शन हे (क) दृक्-श्राव्य माध्यम आहे. ✅

➡️ योग्य विधान: दूरदर्शन हे दृक् (दृश्य) आणि श्राव्य (आवाज) या दोन्ही माध्यमांचा समावेश असलेले एक प्रभावी माध्यम आहे.

३. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.

(१) प्रसारमाध्यमांद्वारे मिळणा-या माहितीचे चिकित्सक आकलन करून घ्यावे लागते.

उत्तर: प्रसारमाध्यमांद्वारे मिळणाऱ्या माहितीचे चिकित्सक आकलन करून घ्यावे लागते.

स्पष्टीकरण:
प्रसारमाध्यमे (जसे की वर्तमानपत्र, दूरदर्शन, आकाशवाणी, वेब पोर्टल्स इ.) आपल्याला दररोज विविध बातम्या व माहिती पुरवतात. मात्र ही सर्व माहिती नेहमीच सत्य, अचूक किंवा वस्तुनिष्ठ असेलच असे नाही. कधी कधी चुकीची, अपूर्ण किंवा फसवणूक करणारी माहितीही प्रसारित होते.

उदाहरणार्थ, 'स्टर्न' नावाच्या एका जर्मन साप्ताहिकाने अॅडॉल्फ हिटलरच्या नकली रोजनिश्या खऱ्या असल्याच्या बातम्या दिल्या होत्या, पण नंतर त्या खोट्या ठरल्या. अशा प्रकारच्या उदाहरणांमुळेच माहितीचा चिकित्सक, म्हणजे विचारपूर्वक व सखोल आकलन करूनच उपयोग करणे गरजेचे आहे.

म्हणूनच, कोणतीही माहिती स्वीकारताना ती कोणत्या स्रोतातून आली आहे, ती अधिकृत आहे का, तिच्या मागे संशोधन किंवा तथ्य आहे का हे तपासणे आवश्यक आहे. यामुळे समाजात चुकीची माहिती पसरण्यापासून प्रतिबंध होतो आणि नागरिक जागरूक राहतात.

(२) वर्तमानपत्रांना इतिहास या विषयाची गरज पडते.

उत्तर: वर्तमानपत्रांना इतिहास या विषयाची गरज पडते.

स्पष्टीकरण:
वर्तमानपत्रांना दररोज ताज्या बातम्या वाचकांपर्यंत पोहोचवायच्या असतात, आणि यासाठी त्यांना इतिहासाची गरज पडते कारण इतिहासाची माहिती आणि संदर्भ प्रदान केल्याने वर्तमानातील घडामोडींचे चांगले विश्लेषण आणि संदर्भ मिळवता येतात.

उदाहरणार्थ, जर एखाद्या मोठ्या राजकीय घडामोडीबद्दल बातमी येते, तर त्या घटनांचा ऐतिहासिक संदर्भ देणे महत्त्वाचे असते. उदाहरणार्थ, "स्वातंत्र्य संग्राम" किंवा "महात्मा गांधींचे नेतृत्व" यांसारख्या घटनांचा उल्लेख केल्यास वाचकांना या घटनांची सखोल समज मिळते आणि त्यांचा प्रभाव कसा आहे हे त्यांना समजते.

इतिहासाच्या मदतीने वर्तमानपत्रे आपल्या वाचकांना घटनेच्या पाश्र्वभूमीची माहिती देतात, ज्यामुळे ते केवळ घटनेसंबंधीची माहिती न घेता, त्या घटनेसाठी इतिहास कसा महत्त्वाचा होता हे देखील समजून घेतात.

तसेच, इतिहासाच्या संदर्भाने आपल्याला भविष्याशी निगडित मुद्द्यांवर अधिक माहिती मिळवता येते. उदाहरणार्थ, "किल्ल्यांच्या संरक्षणाच्या धोरणांमध्ये कोणती बदल केली गेली आणि त्याचा समाजावर कसा प्रभाव पडला" यासारखे ऐतिहासिक उदाहरणे वर्तमानपत्रे दिली तर त्याच्या अर्थाचा परिपूर्ण आकलन होऊ शकतो.

(३) सर्व प्रसारमाध्यमांत दूरदर्शन अतिशय लोकप्रिय माध्यम आहे.

उत्तर: सर्व प्रसारमाध्यमांत दूरदर्शन अतिशय लोकप्रिय माध्यम आहे.

स्पष्टीकरण:
दूरदर्शन (टी.व्ही.) हे एक दृक्-श्राव्य माध्यम आहे, ज्यामुळे ते लोकांच्या लक्षात वेगवेगळ्या प्रकारच्या कार्यक्रमांसह येते. त्यामध्ये बातम्या, शालेय कार्यक्रम, मनोरंजन, शास्त्रज्ञान, शहरीकरण, क्रीडा, इतिहास, चित्रपट आणि इतर विविध प्रकारचे प्रोग्राम्स दाखवले जातात. यामुळे, विविध वयोगट, आणि विविध सामाजिक स्तरावर असलेल्या लोकांसाठी ते आकर्षक असते.

दूरदर्शनची लोकप्रियता त्याच्या विविधतेमध्ये आहे. ते घराघरात पाहता येते, ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणात माहिती, मनोरंजन आणि शिक्षण यांचा प्रसार होऊ शकतो. याच्या माध्यमातून लोकांना ताज्या बातम्यांसाठी, सामाजिक समस्या आणि इतर महत्त्वाच्या घडामोडींबद्दल सहज माहिती मिळवता येते.

दूरदर्शनच्या कार्यक्रमांमध्ये एकाच वेळी दृश्य आणि श्राव्य माहिती मिळवता येते, ज्यामुळे माहिती अधिक प्रभावी आणि लक्षवेधी होईल. यामुळेच दूरदर्शन सर्व प्रसारमाध्यमांमध्ये अत्यंत लोकप्रिय ठरले आहे.