Chapter 1. इतिहासलेखन : पाश्चात्त्य परंपरा



१ . (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

१) आधुनिक इतिहास लेखनाचा जनक  .................  यास म्हणता येईल.

 (अ) व्हॉल्टेअर 

(ब) रेने देकार्त 

(क) लिओपॉल्ड रांके

(ड) कार्ल मार्क्स 

उत्तर: (अ) व्हॉल्टेअर

२) आर्केऑलॉजी ऑफ नॉलेज हा ग्रंथ ..........  याने लिहिला.

अ) कार्ल मार्क्स 

(ब) मायकेल फुको 

(क) लुसिआँ फेबर

 (ड) व्हॉल्टेअर

उत्तर: (ब) मायकेल फुको

३.. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.

१) स्त्रियांच्या आयुष्याशी निगडित विविध पैलूंवर विचार करणारे संशोधन सुरू झाले.

उत्तर: स्त्रियांच्या आयुष्याशी निगडित विविध पैलूंवर विचार करणारे संशोधन सुरू झाले.

कारण:
इतिहासलेखनामध्ये पूर्वीपर्यंत मुख्यतः राजकीय घटना, राजे, युद्धे, मुत्सद्देगिरी, आणि पुरूष प्रधान समाजरचना यांवरच भर दिला जात असे. परंतु, स्त्रीवादी इतिहासलेखनाच्या उदयामुळे ही परंपरा मोडली गेली आणि स्त्रियांच्या जीवनाशी निगडित अनेक पैलूंवर लक्ष केंद्रित केले गेले.

उदाहरणार्थ:

  • स्त्रियांची नोकरी, रोजगार व त्यामधील अडचणी

  • ट्रेड युनियनमधील सहभाग

  • त्यांच्यासाठी काम करणाऱ्या संस्था

  • विवाह, कुटुंब, आणि सामाजिक भूमिका

सीमाँ-द-बोव्हा या फ्रेंच विदुषीने स्त्रीवादी विचारांची मूलभूत मांडणी केली. तिच्या विचारांनंतर इतिहासात 'स्त्री' हा एक स्वतंत्र सामाजिक घटक मानून अभ्यास केला जाऊ लागला.

म्हणूनच, स्त्रीच्या आयुष्याशी संबंधित बाजूंवर सखोल संशोधन होऊ लागले आणि इतिहासाचा दृष्टिकोन अधिक सर्वसमावेशक व संतुलित झाला. 

२) फुको यांच्या लेखनपद्धतीला ज्ञानाचे पुरातत्त्व म्हटले आहे.

उत्तर:  फुको यांच्या लेखनपद्धतीला ज्ञानाचे पुरातत्त्व म्हटले आहे.

कारण:
मायकेल फुको हे विसाव्या शतकातील एक प्रसिद्ध फ्रेंच विचारवंत आणि इतिहासकार होते. त्यांच्या लेखनातून इतिहासाकडे पाहण्याची एक नवीन आणि वैचारिक दृष्टी पुढे आली. त्यांनी इतिहास लिहिण्याच्या पारंपरिक पद्धतींवर टीका केली आणि त्याऐवजी "ज्ञानाचे पुरातत्त्वशास्त्र" (Archaeology of Knowledge) ही संकल्पना मांडली.

फुको यांच्या मते:

  • इतिहासाची मांडणी कालानुक्रमाने (chronological) किंवा एकसंध पद्धतीने करणे चुकीचे आहे.

  • इतिहास म्हणजे अखंड प्रवाह नसून वेगवेगळ्या काळांतील स्थित्यंतरांची सांगड असते.

  • एखाद्या काळातील समाज, सत्ता, मानसिकता, वैद्यकीय व्यवस्था, शिक्षण, तुरुंग व्यवस्था, इ. क्षेत्रांतील ज्ञानाचे रचना-तंत्र समजून घेण्याचा प्रयत्न इतिहासाने करायला हवा.

त्यामुळे त्यांनी इतिहासकारांनी लक्ष द्यावे असे नवे विषय (जसे की: मनोविकृती, कारागृह, लैंगिकता) मांडले, जे पारंपरिक इतिहासलेखनात दुर्लक्षित होते.

म्हणूनच, फुको यांच्या लेखनपद्धतीला “ज्ञानाचे पुरातत्त्व” असे म्हटले जाते, कारण त्यांनी भूतकाळातील ज्ञान-संरचनेचा अभ्यास करण्यासाठी एक विशिष्ट, खोलवर जाणारी विचारपद्धती वापरली.

५ . पुढील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.

१) कार्ल मार्क्स यांचा वर्गसिद्धान्त स्पष्ट करा.

उत्तर: कार्ल मार्क्स यांचा वर्गसिद्धान्त स्पष्ट करा.

कार्ल मार्क्स (1818-1883) हे आधुनिक समाजशास्त्र आणि अर्थशास्त्राच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान देणारे विचारवंत होते. त्यांचा वर्गसिद्धान्त (Class Theory) समाजातील अर्थव्यवस्था, वर्ग संघर्ष, आणि वर्गांचे परस्परसंबंध यावर आधारित आहे. त्यांच्या वर्गसिद्धान्तानुसार, समाज दोन मुख्य वर्गांमध्ये विभागला जातो: प्रोलिटेरिएट (श्रमजीवी वर्ग) आणि बुर्जुआ (संपन्न वर्ग).

कार्ल मार्क्स यांचा वर्गसिद्धान्त:

1. वर्गांची विभागणी:

मार्क्स यांच्या मतानुसार, समाजात दोन प्रमुख वर्ग असतात:

  • बुर्जुआ (Bourgeoisie): हा वर्ग उत्पादन साधनांचा मालक असतो. म्हणजेच त्यांच्याकडे कापड कारखाने, कोळसा खाणी, यांत्रिक साधने, जमीन आणि इतर उत्पादनाची साधने असतात. हे लोक इतर लोकांच्या श्रमाची शोषण करून संपत्ती जमा करतात.

  • प्रोलिटेरिएट (Proletariat): हा वर्ग श्रमजीवी लोकांचा असतो, ज्यांच्याकडे उत्पादन साधने नसतात. त्यांना आपल्या उपजीविकेसाठी आपल्या श्रमांची विक्री करावी लागते. हे लोक उत्पादक शक्तीचे मुख्य घटक आहेत, पण त्यांना त्यांच्या श्रमाचे मूल्य नीट मिळत नाही.

2. वर्ग संघर्ष:

मार्क्स यांच्या वर्गसिद्धान्तानुसार, इतिहास हा वर्ग संघर्षाचा इतिहास आहे. म्हणजेच, इतिहासातील प्रत्येक महत्त्वपूर्ण घडामोड आणि सामाजिक बदल हे विविध वर्गांच्या संघर्षामुळे घडले आहेत. बुर्जुआ वर्ग आणि प्रोलिटेरिएट वर्ग यांच्यातील संघर्ष हा प्रमुख संघर्ष असतो.

  • बुर्जुआ वर्गाचे उद्दिष्ट असतो अधिकाधिक नफा मिळवणे, त्यासाठी त्यांनी श्रमिक वर्गाचे शोषण करणे सुरू ठेवले आहे.

  • प्रोलिटेरिएट वर्गाचे उद्दिष्ट असते त्यांच्या श्रमाचे योग्य मूल्य मिळवणे आणि वर्गविरोधी संघर्ष करून एक समतावादी समाज स्थापणे.

3. उत्पादन आणि श्रमशोषण:

मार्क्स यांच्या मते, उत्पादनाची साधने कोणाच्या ताब्यात आहेत यावरच समाजातील वर्गांची रचना आणि त्यांचा परस्परसंबंध ठरतो. बुर्जुआ वर्ग उत्पन्न मिळवण्यासाठी श्रमिक वर्गाची कामे घेतात. परंतु, त्याच्या श्रमाचे योग्य मूल्य त्यांना मिळत नाही. उदाहरणार्थ, एक कामगार जो एका कारखान्यात काम करतो, त्याने जो उत्पादन केला त्या उत्पादनाच्या मूल्यापेक्षा त्याला कमी वेतन दिले जाते. यामुळे श्रमशोषण होतो. हेच मूलभूत शोषण आहे, जे आर्थिकदृष्ट्या शक्तिशाली वर्ग (बुर्जुआ) करतात.

4. सामाजिक बदल आणि वर्ग संघर्ष:

मार्क्स म्हणतात की एक दिवस प्रोलिटेरिएट वर्ग या वर्ग संघर्षात विजय मिळवेल, आणि शोषणावर आधारित व्यवस्था उधळून लावली जाईल. ते क्रांतीच्या विचारात विश्वास ठेवतात. त्यांचे म्हणणे होते की श्रमिक वर्ग एकत्र येऊन आणि एक जागतिक क्रांती घडवून एक सामाजिकवाद स्थापेल, ज्यामध्ये उत्पादनाच्या साधनांवर सामूहिक नियंत्रण असेल. समाजात वर्गविभाजन नसेल, आणि सर्व व्यक्तींना समान अधिकार मिळतील.

5. वर्गीय परिभाषा आणि समाजवाद:

मार्क्स यांच्या मते, एक समाज जो "वर्गविहीन" असेल, त्याला सामाजिकवाद किंवा कम्युनिझम म्हणता येईल. या समाजात वर्गभेद नष्ट होईल आणि प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या गरजेनुसार प्राप्त होईल. मार्क्स या दृष्टीने वर्गविरोधी क्रांतीचा पाठपुरावा करत होते, ज्यामध्ये श्रमिक वर्ग सत्तेत येईल आणि उत्पादनाच्या साधनांची मालकी सर्व समाजाच्या ताब्यात असेल.

6. वर्गसिद्धान्ताचे महत्त्व:

मार्क्स यांनी वर्गसिद्धान्त वापरून, ते समाजातील आर्थिक असमानता, शोषण आणि वर्गीय संघर्ष यांवर प्रकाश टाकतात. त्यांचा उद्देश हीच होता की, जोपर्यंत वर्ग संघर्ष सुरू आहे, तोपर्यंत समाजात असमानता आणि शोषण अस्तित्वात राहील. त्यांचा विचार या दृष्टिकोनातून माणसाचे समाजशास्त्र बनवण्याचा होता, जो श्रमिक वर्गासाठी न्याय आणि समानतेचा संकल्पना तयार करतो.

निष्कर्ष:

मार्क्स यांचा वर्गसिद्धान्त हा एक समाजशास्त्रीय दृष्टिकोन आहे ज्यामध्ये सामाजिक विषमता आणि वर्ग संघर्षावर भर दिला जातो. त्यांच्या वर्गविचारधारेने समजला अधिक न्यायपूर्ण आणि समतावादी बनवण्याच्या दिशेने दिशा दिली. 

(२) आधुनिक इतिहासलेखन पद्धतीची चार वैशिष्ट्ये कोणती ?

उत्तर: आधुनिक इतिहासलेखन पद्धतीची चार वैशिष्ट्ये:

आधुनिक इतिहासलेखन पद्धतीत एक शास्त्रीय आणि वस्तुनिष्ठ दृष्टिकोन वापरण्याचा प्रयत्न केला जातो. या पद्धतीतील काही महत्त्वाची वैशिष्ट्ये खाली दिली आहेत:

1. वस्तुनिष्ठता (Objectivity):

आधुनिक इतिहासलेखनाच्या पद्धतीमध्ये वस्तुनिष्ठता महत्त्वाची भूमिका निभावते. याचा अर्थ असा आहे की इतिहासकाराने लिहित असलेल्या घटनांबाबत त्याच्या वैयक्तिक मतांपेक्षा त्या घटनांचे विश्लेषण आणि मांडणी तर्कशुद्ध आणि नि:पक्षपाती असावी लागते. इतिहासकाराने वापरलेली स्रोत सामग्री आणि पुरावे (साक्षी, कागदपत्रे, इ.) यांचे योग्य आणि अनुकूल विश्लेषण करून त्यावर आधारित निष्कर्ष काढले पाहिजेत. त्यात पूर्वग्रह किंवा व्यक्तिगत दृषटिकोनास वाव दिला जात नाही.

2. स्रोत सामग्रीचे सखोल विश्लेषण (Critical Analysis of Sources):

आधुनिक इतिहासलेखन पद्धतीत स्रोतांचा सखोल अभ्यास केला जातो. यामध्ये इतिहासकार त्याच्या संशोधनासाठी उपलब्ध असलेल्या कागदपत्रांचा, पुराणांचा, भाष्यांचा आणि इतर स्रोतांचा मूल्यमापन करतो. हे स्रोत नेहमीच विश्वसनीयता, संदर्भ आणि प्रामाणिकता यावर आधारित तपासले जातात. तसंच, त्या स्रोतांच्या वेगवेगळ्या संदर्भात किंवा अनेक अंगांनी तपासणी केली जाते.

3. विविध दृष्टिकोनातून विश्लेषण (Multiple Perspectives):

आधुनिक इतिहासलेखनाच्या पद्धतीमध्ये एकाच घटनेला विविध दृष्टिकोनातून पाहण्याचा प्रयत्न केला जातो. यामुळे त्या घटनेचे अधिक व्यापक आणि सखोल विश्लेषण होऊ शकते. उदाहरणार्थ, एकच घटना राजकीय, सामाजिक, आर्थिक आणि सांस्कृतिक पातळ्यांवर वेगवेगळ्या दृषटिकोनातून तपासली जाते. यामुळे घटनांचे व्यापक आणि विविध पैलू समजून घेता येतात.

4. सामाजिक संदर्भात घटनांचे विश्लेषण (Social Contextualization):

आधुनिक इतिहासलेखन पद्धतीमध्ये घटनेला त्याच्या सामाजिक, सांस्कृतिक, आणि ऐतिहासिक संदर्भात पाहले जाते. याचा अर्थ असा की, एखादी ऐतिहासिक घटना किंवा व्यक्ती केवळ स्वत:च्या समकालीन काळातच नाही तर त्या काळातील समाजातील इतर घटकांसोबत, आर्थिक स्थिती, सामाजिक व्यवहार, आणि राजकीय परिस्थितीच्या संदर्भात समजून घेतली जाते. यामुळे घटनेचे आकलन अधिक चांगले आणि विस्तृत होऊ शकते.

निष्कर्ष:

आधुनिक इतिहासलेखन पद्धतीतील ही चार वैशिष्ट्ये (वस्तुनिष्ठता, स्रोतांचे सखोल विश्लेषण, विविध दृष्टिकोनातून विश्लेषण, आणि सामाजिक संदर्भ) या इतिहासाच्या अभ्यासाची शास्त्रीय आणि तर्कशुद्ध पद्धत सुनिश्चित करतात. यामुळे इतिहासाच्या घटनांचे योग्य विश्लेषण आणि मांडणी केली जाऊ शकते, जे भविष्यकालीन संशोधन आणि आकलनासाठी उपयुक्त ठरते. 

३) स्त्रीवादी इतिहासलेखन म्हणजे काय ?

उत्तर: स्त्रीवादी इतिहासलेखन म्हणजे स्त्रियांच्या दृष्टिकोनातून इतिहासाची पुनर्रचना आणि त्याचबरोबर इतिहासलेखनाच्या पारंपारिक, पुरुषप्रधान दृष्टिकोनाचा पुनर्विचार. या प्रकारच्या इतिहासलेखनामध्ये स्त्रियांचा इतिहासात असलेला भाग, त्यांचे योगदान, त्यांच्या परिस्थितीचे विश्लेषण आणि समाजातील भूमिकेचा सखोल अभ्यास केला जातो.

स्त्रीवादी इतिहासलेखनाची मुख्य वैशिष्ट्ये:

  1. स्त्रियांचा इतिहासात समावेश: पारंपारिक इतिहासलेखनामध्ये पुरुषांच्या कृत्यांवर, त्यांच्याच भूमिकांवरच जास्त लक्ष दिले जाते, आणि स्त्रियांचा इतिहासात फारसा उल्लेख केला जात नाही. स्त्रीवादी इतिहासलेखनामध्ये स्त्रियांना इतिहासाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यावर भर दिला जातो. यामध्ये स्त्रियांच्या सामाजिक, राजकीय, सांस्कृतिक योगदानांचा सखोल अभ्यास केला जातो.

  2. पुरुषप्रधान दृष्टिकोनाचा पुनर्विचार: पारंपारिक इतिहास लेखनामुळे पुरुषांचे वर्चस्व निर्माण झाले आहे. स्त्रीवादी इतिहासलेखन याला प्रश्न विचारते आणि पुरुषप्रधान दृष्टिकोनाला आव्हान करते. त्यात फक्त पुरुषांच्या दृष्टिकोनातून लिहिलेल्या घटनांची पुनर्रचना केली जात नाही, तर त्या घटनांमध्ये स्त्रियांच्या भूमिकेचा, त्यांच्या अनुभवांचा आणि त्यांच्या संघर्षांचा विचार केला जातो.

  3. स्त्रीच्या भिन्न अनुभवांचा विश्लेषण: स्त्रीवादी इतिहासलेखन केवळ स्त्रियांना इतिहासात समाविष्ट करत नाही, तर स्त्रियांच्या विविध अनुभवांचा आणि त्यांच्या जीवनातील संघर्षांचा सुद्धा विचार करतो. यामध्ये स्त्रियांच्या कामाच्या परिस्थिती, घरगुती कामकाज, शैक्षणिक आणि सामाजिक स्थिती, तसेच त्यांचे शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक आयुष्य यांचा सखोल अभ्यास केला जातो.

  4. समाजातील वर्चस्व आणि पितृसत्तात्मकता: स्त्रीवादी इतिहासलेखन पितृसत्तात्मक समाजाच्या तत्त्वज्ञानाचे विश्लेषण करते, ज्यामध्ये महिलांना कमी लेखले जाते आणि त्यांना कमकुवत म्हणून चित्रित केले जाते. स्त्रीवादी दृष्टिकोनातून, या वर्चस्वाला आव्हान केले जाते आणि समाजातील स्त्रियांच्या स्थानाची पुनःस्थापना केली जाते.

  5. स्त्रीच्या विदयतेची आणि स्थानाची पुनर्रचना: पारंपारिक इतिहासलेखनामध्ये, स्त्रियांना मुख्यत्वे कुटुंब आणि घरातील भूमिका दर्शवली जात असताना, स्त्रीवादी इतिहासलेखन हे त्या महिलांच्या कार्यक्षेत्रांमध्ये, शिक्षण, कला, विज्ञान, आणि राजकारणात असलेल्या योगदानावर लक्ष केंद्रित करते. यामध्ये महिला विद्वान, कार्यकर्त्या, लेखक, कवी यांचे महत्त्व देखील मांडले जाते.

उदाहरण:

  • सिमोन-दे-बोउआ या प्रसिद्ध फ्रेंच तत्त्वज्ञाने स्त्रीवादी दृष्टिकोनाची मूलभूत भूमिका सिध्द केली. तिच्या "द सेकंड सेक्स" (1949) या ग्रंथामध्ये तिने महिलांचे अस्तित्व आणि त्यांच्या पितृसत्तात्मक समाजात असलेल्या स्थानाचे विश्लेषण केले.

  • झोआ फेयरलेडी आणि कॅरोलीन सी. थॉमस यांसारख्या संशोधकांनी स्त्रीवादी इतिहासलेखनाच्या अभ्यासाला चालना दिली.

निष्कर्ष:

स्त्रीवादी इतिहासलेखनाचे उद्दीष्ट हे स्त्रियांच्या इतिहासातील अविश्रांत योगदानाचे मूल्यांकन करणे, पुरुषप्रधान दृष्टिकोनाचा पुनर्विचार करणे, आणि समाजातील पितृसत्तात्मकतेचे निराकरण करण्यासाठी एक सशक्त दृष्टिकोन तयार करणे आहे. यामुळे स्त्रियांना त्यांच्या ऐतिहासिक स्थानाची आणि योगदानाची योग्य ओळख मिळवता येते.

४) लिओपॉल्ड व्हॉन रांके यांचा इतिहासविषयक दृष्टिकोन स्पष्ट करा.

उत्तर: लिओपॉल्ड व्हॉन रांके (Leopold von Ranke) हे आधुनिक इतिहासलेखनाच्या पद्धतीचे एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण शास्त्रज्ञ होते. त्यांचा इतिहासविषयक दृष्टिकोन इतिहासाच्या अभ्यासात एक मोठा बदल घडवून आणणारा होता. रांके यांनी इतिहासलेखनाला एक वैज्ञानिक आणि वस्तुनिष्ठ (objective) दृष्टिकोन दिला.

लिओपॉल्ड व्हॉन रांके यांचा इतिहासविषयक दृष्टिकोन:

  1. वस्तुनिष्ठता आणि प्राथमिक स्रोतांचे महत्त्व: रांके यांच्या मते, इतिहासकारांनी इतिहास लेखताना केवळ मत आणि तर्कावर न थांबता, प्राथमिक स्रोतांचा (प्राचीन दस्तऐवज, शिलालेख, कागदपत्रे, पत्रव्यवहार) आधार घ्यावा. त्याच्या मते, इतिहासकाराने "वस्तुनिष्ठता" राखून, केवळ सत्य घटनांची नोंद करणे आवश्यक आहे.

    त्यांना विश्वास होता की इतिहासकारांसाठी सर्वात महत्वाचे म्हणजे "घटना जशी घडली तशी" मांडणे. ते म्हणाले होते की, इतिहासकारांना त्यांच्या वैयक्तिक समजुती आणि विचारधारा बाजूला ठेवून फक्त घटनांचे वर्णन करणे आवश्यक आहे.

  2. इतिहासकाराची भूमिका: रांके यांच्या मते, इतिहासकाराला घटनांची शुद्ध आणि तर्कशुद्ध मांडणी करणारी भूमिका असायला हवी. इतिहासकाराने "स्वत:चे मत" किंवा "विचारधारा" मांडण्याऐवजी, त्याने एका निष्कलंक कादंबरीच्या प्रमाणे घटनांची मांडणी केली पाहिजे.

  3. इतिहासाचा कालक्रम (Chronology): रांके यांच्या दृष्टिकोनात इतिहासामध्ये कालक्रम खूप महत्त्वाचा होता. त्यांचे मानणे होते की घटनांचे विश्लेषण करण्यापूर्वी त्यांचा कालक्रम व्यवस्थित असावा लागतो. प्रत्येक घटनेचा कालक्रम महत्त्वपूर्ण असून, त्या कालात घडलेल्या सामाजिक, राजकीय, सांस्कृतिक बाबींचा अभ्यास आवश्यक आहे.

  4. इतिहासकाराचा दृष्टिकोन आणि वैचारिक स्वतंत्रता: रांके यांनी स्पष्टपणे म्हटले की, इतिहासकाराला इतिहासाच्या घटनांचा विवेचन करतांना त्याच्या वैचारिक पक्षपातीपणाची ओळख असू नये. तो केवळ घटनांचा सत्य आणि वस्तुनिष्ठपणे अभ्यास करावा.

  5. इतिहासाचा महत्त्व: रांके यांच्या मते, इतिहास हा केवळ भूतकाळातील घटना नाही, तर त्या घटनांमुळे भविष्यात कशा प्रकारचे बदल घडले, हे देखील महत्त्वाचे आहे. इतिहास म्हणजे "सर्वश्रेष्ठ शिक्षक" असावा लागतो, ज्याने मानवतेला त्यांच्या चुकांवरून शिकवले पाहिजे.

  6. इतिहास लेखनाचा मुख्य उद्दिष्ट: रांके यांच्या मते, इतिहास लेखनाचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे “सत्य शोधणे.” त्यांचा दृष्टिकोन इतिहासाला एक "विज्ञान" म्हणून पाहत होता, जेथे सर्व घटना आणि तथ्ये एकतर प्रमाणित किंवा खोटी असतात, त्यांची खरीपणाची सत्यता हवी असते.

रांके यांचे योगदान:

  • आधुनिक इतिहासलेखनाची पद्धत: रांके यांनी ऐतिहासिक दस्तऐवज, शिलालेख आणि इतर प्राचीन साधनांचा वापर करून इतिहास लेखनाची एक वैज्ञानिक आणि पद्धतशीर पद्धत सुरु केली. त्यांच्या या पद्धतीने इतिहास लेखनाला एक ठराविक दिशा दिली.

  • वस्तुनिष्ठता आणि तर्कसंगतता: रांके यांच्या कार्याने इतिहास लेखनाच्या पद्धतीमध्ये वस्तुनिष्ठता आणि तर्कसंगततेला महत्त्व दिले, ज्यामुळे इतिहास लेखन अधिक विश्वसनीय आणि शास्त्रशुद्ध बनले.

निष्कर्ष:

लिओपॉल्ड व्हॉन रांके यांचा इतिहासविषयक दृष्टिकोन हे आधुनिक इतिहासलेखनाचे पायाभूत तत्व होते. त्यांचा विश्वास होता की इतिहासकारांनी घटनांची शुद्ध आणि प्रमाणिक मांडणी केली पाहिजे, आणि प्रत्येक ऐतिहासिक घटनेचा गहन अभ्यास करणं आवश्यक आहे. रांके यांच्या कार्यामुळे इतिहास लेखन अधिक वैज्ञानिक आणि वस्तुनिष्ठ बनले, ज्यामुळे आधुनिक इतिहास लेखनाची एक नवीन दिशा खुली झाली.