Chapter 5 . भारतीय लोकशाहीसमोरील आव्हाने 

१. दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा. 

(१) लोकशाहीमध्ये  ............ निवडणुकीत सामील होऊन सत्तेत प्रवेश करतात. 

(अ) राजकीय पक्ष

(ब) न्यायालये

(क) सामाजिक संस्था

(ड) वरीलपैकी नाही 

उत्तर: लोकशाहीमध्ये (अ) राजकीय पक्ष निवडणुकीत सामील होऊन सत्तेत प्रवेश करतात. 

(२) जगातील सर्वच लोकशाही राष्ट्रांपुढील मोठे आव्हान म्हणजे  ............. . 

(अ) धार्मिक संघर्ष

(ब) नक्षलवादी कारवाया

(क) लोकशाहीची पाळेमुळे आणखी खोलवर नेणे 

(ड) गुंडगिरीला महत्त्व 

उत्तर: जगातील सर्वच लोकशाही राष्ट्रांपुढील मोठे आव्हान म्हणजे (क) लोकशाहीची पाळेमुळे आणखी खोलवर नेणे 

३. संकल्पना स्पष्ट करा.

(१) डावे उग्रवादी

उत्तर: डावे उग्रवादी :

डावे उग्रवादी म्हणजे अशा विचारसरणीचे लोक किंवा गट जे समाजातील गरीब, शोषित, वंचित घटकांचे हक्क मिळवून देण्यासाठी संघर्ष करतात, पण ते शांततामय मार्गाऐवजी हिंसक मार्गांचा अवलंब करतात.
भारतामध्ये नक्षलवाद हा डाव्या उग्रवादाचा एक प्रमुख प्रकार आहे. भूमिहीन शेतकरी, आदिवासी यांच्यावर होणाऱ्या अन्यायाविरोधात सुरुवातीला हा लढा सुरू झाला होता. परंतु नंतर या चळवळीने उग्र रूप घेतले असून हिंसाचार, पोलिसांवर हल्ले आणि सरकारी यंत्रणेचा सशस्त्र विरोध या मार्गाने ते कार्य करत आहेत.

थोडक्यात, डावे उग्रवादी हे सामाजिक अन्यायाविरोधातील संघर्षाला हिंसक व बेकायदेशीर वळण देणारे गट आहेत.

(२) भ्रष्टाचार

उत्तर: भ्रष्टाचार :

भ्रष्टाचार म्हणजे अधिकाराचा किंवा पदाचा गैरवापर करून स्वतःचा किंवा इतरांचा फायदा करून घेणे.
यामध्ये लाच घेणे-देणे, कामांमध्ये उगाचच अडथळे निर्माण करणे, नियम मोडणे, सार्वजनिक पैशांचा गैरवापर करणे इत्यादी प्रकार येतात.

भ्रष्टाचाराचे परिणाम :

  • सरकारी कामांमध्ये विलंब होतो.

  • सार्वजनिक सेवांची गुणवत्ता कमी होते.

  • लोकांचा सरकार व लोकशाहीवरचा विश्वास कमी होतो.

  • समाजात अन्याय व विषमता वाढते.

उदाहरणे :

  • लाच देऊन नोकरी मिळवणे.

  • सरकारी योजनांमध्ये निधीचा अपव्यय होणे.

  • निवडणुकांमध्ये पैसे किंवा वस्तू वाटून मतदारांना फसवणे. 

४. खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

(१) भारतात लोकशाहीच्या यशासाठी कोणत्या बाबी आवश्यक आहेत ?

उत्तर: भारतात लोकशाहीच्या यशासाठी आवश्यक बाबी :

  • सर्व नागरिकांचा सक्रिय सहभाग वाढणे.

  • शासन, प्रशासन आणि न्यायालयीन प्रक्रिया पारदर्शक होणे.

  • अल्पसंख्य व दुर्बल घटकांचे संरक्षण करणे.

  • भ्रष्टाचार आणि गुन्हेगारीकरणावर नियंत्रण ठेवणे.

  • सामाजिक व आर्थिक समतेसाठी प्रयत्न करणे.

  • लोकशाही मूल्यांचा आदर आणि जोपासना करणे. 

(२) राजकारणाचे गुन्हेगारीकरण झाल्यामुळे कोणते परिणाम होतात ?

उत्तर: राजकारणाचे गुन्हेगारीकरण झाल्यामुळे परिणाम :

  • राजकारणात पैसा आणि हिंसाचार वाढतो.

  • लोकशाही प्रक्रियेवर लोकांचा विश्वास कमी होतो.

  • गुन्हेगारी पार्श्वभूमी असलेल्या व्यक्ती सत्तेवर येतात.

  • जनतेचे कल्याण आणि विकासकामे बाजूला पडतात.

  • कायद्याचे राज्य दुर्बळ होते. 

(३) राजकीय प्रक्रिया पारदर्शक होण्यासाठी कोणते प्रयत्न केले जातात ? 

उत्तर: राजकीय प्रक्रिया पारदर्शक होण्यासाठी केले जाणारे प्रयत्न :

  • गुन्हेगारांना राजकारणात सहभागी होण्यावर बंदी घालणे.

  • निवडणूक प्रक्रियेतील खर्चाची माहिती उघड करणे.

  • उमेदवारांची गुन्हेगारी पार्श्वभूमी जनतेसमोर जाहीर करणे.

  • न्यायालयांनी निवडणूक सुधारणा आणि कठोर शिक्षा सुचवणे.

  • जनतेचा सत्ताधाऱ्यांवर दबाव वाढवणे आणि जनजागृती करणे.