Chapter 3                           भारतीय समाजातील विविधता आणि एकता                               


प्रश्न: प्रतिष्ठित व निम्न दर्जाच्या लोकांना मिळणाऱ्या मोबदल्यात काय फरक असतो?

उत्तर: प्रतिष्ठित लोकांना अधिक मोबदला तर निम्न दर्जाच्या लोकांना कमी मोबदला मिळतो.


प्रश्न: समाजात असमानता कशी रुजते?

उत्तर: मोबदल्यातील फरक पिढ्यान्‌पिढ्या झिरपत जाऊन समाजात असमानता रुजते.


प्रश्न: आर्थिक विषमता कमी करण्यासाठी कोणते प्रयत्न झाले?

उत्तर: कल्याणकारी राज्य, कर संरचनेची पुनर्रचना आणि दारिद्र्य निर्मूलनाचे प्रयत्न.


प्रश्न: संपत्ती गरजूंकडे वळविण्याचा उपाय नेहमी प्रभावी का ठरत नाही?

उत्तर: कारण खरी मदत नेहमीच खऱ्या गरजूंपर्यंत पोहोचेल याची खात्री नसते.


प्रश्न: समानता कायम का एक मृगजळ राहते?

उत्तर: कारण असमानता पूर्णपणे नाहीशी करणे शक्य नसते.


प्रश्न: स्त्रिया, अल्पसंख्याक आणि वंचित गटांच्या स्थितीत काय बदल होत आहेत?

उत्तर: त्यांच्या दर्जात महत्त्वपूर्ण सुधारणा होत आहेत.


प्रश्न: पर्यावरणातील बदल कोणत्या गटांवर परिणाम करतात?

उत्तर: ते गरीब-श्रीमंत असा भेद न करता सर्वांवर परिणाम करतात.


प्रश्न: मानवनिर्मित समस्या कोणत्या आहेत?

उत्तर: प्रदूषण, जागतिक तापमानवाढ, दहशतवाद आणि अस्वच्छता.


प्रश्न: या समस्यांच्या निराकरणासाठी काय आवश्यक आहे?

उत्तर: सामुदायिक प्रयत्न आवश्यक आहेत.


प्रश्न: कल्याणाचा खरा अर्थ काय आहे?

उत्तर: केवळ ऐहिक उत्कर्ष नव्हे तर लोकांचे सर्वांगीण कल्याण.


प्रश्न: भारतात कोणते विविधतेचे प्रकार आहेत?

उत्तर: वांशिक, धार्मिक, भाषिक, प्रादेशिक, जातीय, वर्गीय आणि लिंगभाव आधारित विविधता.


प्रश्न: ऐक्यभावना कोणत्या घटकांमुळे वृद्धिंगत होते?

उत्तर: भौगोलिक, धार्मिक, राजकीय, भाषिक आणि सांस्कृतिक घटकांमुळे.


प्रश्न: राष्ट्रीय ऐक्यभावना म्हणजे काय?

उत्तर: भारताच्या विविधतेत एकता राखणारी सामूहिक भावना.


प्रश्न: सामाजिक संयोगाला प्रोत्साहन देण्यासाठी काय करावे लागते?

उत्तर: योजनांद्वारे परस्पर अवलंबित्व आणि सहकार्य वाढवावे लागते.


प्रश्न: लोकांनी हक्कांसोबत काय जपले पाहिजे?

उत्तर: जबाबदाऱ्या.


प्रश्न: दुर्बल घटकांसाठी कोणत्याही दोन घटनात्मक तरतुदी सांगा.

उत्तर: (१) आरक्षण व्यवस्था, (२) समान संधीचा अधिकार.


प्रश्न: भाषेची त्रिसूत्री म्हणजे काय?

उत्तर: मातृभाषा, हिंदी व इंग्रजी या तिन्हींचा अभ्यास.


प्रश्न: राष्ट्रीय एकतेसमोर कोणती तीन आव्हाने आहेत?

उत्तर: जातीयवाद, समुदायवाद, प्रादेशिकतावाद.


प्रश्न: जातिव्यवस्थेच्या निर्मूलनाचा उद्देश काय आहे?

उत्तर: समाजातील असमानता कमी करणे व समानतेचा प्रसार करणे.


प्रश्न: अल्पसंख्याक गटांसाठी संरक्षणात्मक उपाय का आवश्यक असतात?

उत्तर: त्यांना समाजात सामावून घेण्यासाठी आणि समान संधी मिळवून देण्यासाठी.


प्रश्न: राष्ट्रीय ऐक्याला कोणती पाच आव्हाने आहेत?

उत्तर: जातीयवाद, समुदायवाद, प्रादेशिकतावाद, भाषावाद आणि आर्थिक विषमता.


प्रश्न: आर्थिक विषमता राष्ट्रीय ऐक्याला कसे आव्हान देते?

उत्तर: गरीब-श्रीमंत यांच्यात दरी निर्माण करून समाजात विभागणी घडवते.


प्रश्न: समुदायवाद म्हणजे काय?

उत्तर: धार्मिक आधारावर होणारा भेदभाव आणि संघर्ष.


प्रश्न: प्रादेशिकतावाद म्हणजे काय?

उत्तर: प्रांतावर आधारित स्वार्थी व भेदभावी विचारसरणी.


प्रश्न: भाषावादामुळे कोणते तणाव निर्माण होतात?

उत्तर: भाषिक गटांमध्ये संघर्ष आणि वैमनस्य.


प्रश्न: राष्ट्रीय एकतेला चालना देण्यासाठी काय आवश्यक आहे?

उत्तर: बहुविध विविधतांची जाण व भावनिक एकात्मतेसाठी प्रयत्न.


प्रश्न: वर्गीय आणि जातीय भेद कमी करण्यासाठी कोणती पद्धत उपयुक्त आहे?

उत्तर: समान संधी, शिक्षण व आरक्षण.


प्रश्न: समाजातील सर्व स्तरांना एकत्र आणण्यासाठी काय करावे लागेल?

उत्तर: सहकार्य, सामूहिक जबाबदारी व परस्पर अवलंबित्व वाढवावे लागेल.


प्रश्न: पर्यावरणीय समस्या राष्ट्रीय एकतेला कशी दिशा देऊ शकतात?

उत्तर: त्या सर्वांवर समान परिणाम करतात म्हणून त्यासाठी सामुदायिक प्रयत्न आवश्यक होतात.


प्रश्न: भारताला एकजूट ठेवणारी मूलभूत शक्ती कोणती आहे?

उत्तर: ऐक्यभावना.

Answer by Dimpee Bora