Chapter- 21 संतवागी
१. प्रश्न: पंढरी नगरीचे दैवत कोण आहे?
उत्तर: पंढरी नगरी म्हणजे पंढरपूर, आणि तेथील मुख्य दैवत म्हणजे श्रीहरी विठ्ठल. वारकऱ्यांच्या दृष्टीने विठ्ठल हा देव फक्त मंदिरातील मूर्ती नसून त्यांचे जीवनमार्गदर्शक आणि सर्व दुःखांचे निवारण करणारे दैवत आहे. पंढरीला ‘विठोबाची नगरी’ म्हणूनही मोठा मान आहे.
२. प्रश्न: वारकरी वारीला का जातात?
उत्तर: वारकरी दरवर्षी आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला विठ्ठलाच्या दर्शनासाठी पायी वारी करतात. ही वारी फक्त यात्रा नसून भक्तिभावाने केलेली साधना आहे. वारीत ते व्रत, नियम, नामस्मरण, अभंगगायन आणि सदाचरण पाळतात. त्याद्वारे मन:शांती, आनंद आणि अध्यात्मिक भरभराट मिळते.
३. प्रश्न: आषाढी व कार्तिकी एकादशी वारकऱ्यांसाठी कशी असते?
उत्तर: ही दोन्ही एकादशी वारकऱ्यांसाठी अत्यंत पवित्र आणि पर्वासारखी महत्त्वाची असतात. लाखो भाविक दूरवरून पायी चालत विठ्ठलाच्या दर्शनासाठी येतात. या एकादश्या विठ्ठलभक्तीचा सर्वोच्च उत्कर्ष मानल्या जातात.
४. प्रश्न: वारीत कोणत्या प्रकारचा गजर केला जातो?
उत्तर: वारीत टाळ-मृदंगाच्या नादात ‘विठ्ठल-विठ्ठल’, ‘राम कृष्ण हरी’ अशी नामस्मरणाची वाणी गुंजत असते. त्यात अभंग, कीर्तन, भजन, दिंडी असे विविध भक्तिगीतांचे गायन होते. त्या गजराने संपूर्ण वातावरण पवित्र आणि भक्तिमय बनते.
५. प्रश्न: पताकांचा भार कोण वाहते?
उत्तर: वारीतील प्रमुख दिंडीचे नेतृत्व साधू-संत किंवा दिंडीनायक करतात. ते हातात पताका घेऊन पुढे जातात. ही पताका वारीचा मार्ग, दिशा आणि भक्तांचा एकत्रितपणा दर्शवणारा पवित्र चिन्ह मानली जाते.
६. प्रश्न: वारीत सर्वांच्या मुखी कोणते अमृत असते?
उत्तर: सर्वांच्या मुखी ‘नामामृत’ असते म्हणजे रामनाम, विठ्ठलनाम किंवा हरिनाम. हे नामजप आध्यात्मिक उन्नती देते, मन शुद्ध होते आणि वारीला विशेष पवित्रता प्राप्त होते.
७. प्रश्न: 'गोपाळकाला' म्हणजे काय?
उत्तर: गोपाळकाला हा दही, काकडी, केळी, कोहळा, साखर, नारळ इत्यादींचा मिश्रण करून तयार केलेला प्रसाद आहे. वारीत तो आनंद म्हणून वाटला जातो. यामुळे भक्तांमध्ये एकता व प्रेमभाव निर्माण होतो.
८. प्रश्न: 'हृदयीं बिंबला नरहरी' या ओळीचा अर्थ काय?
उत्तर: या ओळीचा अर्थ असा की संत नरहरी यांच्या हृदयात विठ्ठलाचे रूप प्रतिबिंबाप्रमाणे स्पष्ट दिसू लागले. त्यांनी ईश्वराची अनुभूती हृदयात प्रत्यक्ष अनुभवली.
९. प्रश्न: अभंगात वारीची कोणती वैशिष्ट्ये दाखवली आहेत?
उत्तर: नामस्मरण, पताका, दिंडी, साधू-संतांचा सहभाग, अभंगगायन, भक्तीभाव, आनंद, एकता आणि विठ्ठलदर्शनाची तळमळ अशी वारीची अनेक वैशिष्ट्ये अभंगात सुंदरपणे वर्णन केली आहेत.
१०. प्रश्न: वारीचा मुख्य उद्देश काय आहे?
उत्तर: वारीचा मुख्य उद्देश म्हणजे विठ्ठलाचे दर्शन घेणे, त्याच्या चरणाशी एकरूप होणे, मन शुद्ध करणे आणि भक्तीमय जीवन जगणे.
११. प्रश्न: कान्होपात्रा आपल्या माहेराबद्दल काय म्हणते?
उत्तर: कान्होपात्रा म्हणते की तिचे खरे माहेर म्हणजे पंढरपूर. पंढरीमध्ये तिला आई-वडिलांच्या मायेपेक्षा अधिक प्रेम आणि समाधान मिळते, त्यामुळे ती पंढरीला जन्मदात्यांपेक्षा अधिक मानते.
१२. प्रश्न: पंढरीमध्ये ती सुखाने कुठे नांदते?
उत्तर: ती भीमा नदीच्या तीरावर म्हणजेच भीमातीरीवर अत्यंत आनंदाने नांदते. नदीचे शांत वातावरण आणि विठ्ठलाची उपस्थिती तिला आध्यात्मिक शांतता देते.
१३. प्रश्न: कान्होपात्राच्या मते तिचे माय-बाप कोण आहेत?
उत्तर: कान्होपात्रा विठ्ठलाला स्वतःचे माय-बाप मानते. तिच्या दृष्टीने विठोबा हा प्रेम, माया, आधार, संरक्षण आणि जीवनमार्गदर्शन देणारा खरा पालक आहे.
१४. प्रश्न: विठ्ठलाच्या दर्शनाने काय होते?
उत्तर: विठ्ठलाच्या दर्शनाने मनातील दुःख, चिंता, व्यथा, मानसिक ताण हे सर्व नाहीसे होते. भक्ताला मन:शांती, समाधान आणि आनंद मिळतो.
१५. प्रश्न: 'निवारिली तळमळ चिंता' याचा अर्थ काय?
उत्तर: हे सांगते की विठ्ठलाचे दर्शन होताच तिच्या मनातील सर्व तळमळ, व्याकुळता आणि चिंता पूर्णपणे संपुष्टात आल्या. मन शांत आणि निर्मळ झाले.
१६. प्रश्न: विटेवर कोण शोभत आहे?
उत्तर: विटेवर विठ्ठल उभा आहे. त्याचे हात कंबरेवर टेकलेले, समोर पाहणारे रूप भक्तांच्या मनाला भुरळ घालणारे आहे.
१७. प्रश्न: विठ्ठलाचे रूप पाहून कान्होपात्रा काय करते?
उत्तर: विठ्ठलाचे अद्वितीय, मोहक रूप पाहून कान्होपात्रा भावविश्वात तल्लीन होते आणि विठ्ठलाच्या चरणी स्वतःला पूर्णपणे समर्पित करते.
१८. प्रश्न: कान्होपत्रा विठ्ठलाला कशा नात्याने पाहते?
उत्तर: ती विठ्ठलाला आपल्या जन्मदात्यांपेक्षाही अधिक प्रेमाने पालक, रक्षणकर्ता आणि जीवनसाथी मानते. तिच्या भक्तीत आत्मीयता आणि असीम विश्वास दिसतो.
१९. प्रश्न: तिच्या अंतरातील व्यथा कशामुळे दूर झाली?
उत्तर: विठ्ठलाच्या दर्शनामुळे तिच्या अंतरीची सर्व व्यथा, दुःख, ताण आणि अस्थिरता पूर्णपणे नाहीशी झाली.
२०. प्रश्न: कान्होपात्राच्या अभंगात कोणती भावना केंद्रस्थानी आहे?
उत्तर: भक्ती, समर्पण, विठ्ठलावरील प्रेम, आत्मिक शांतता आणि आत्मभाव हे या अभंगातील प्रमुख घटक आहेत.
२१. प्रश्न: दोन्ही संतांच्या अभंगात कोणत्या देवतेची उपासना आहे?
उत्तर: दोन्ही अभंगांत श्रीहरी विठ्ठलाची उपासना आहे. विठ्ठल हा भक्तांचा आधार, जीवनातील प्रकाश आणि अध्यात्मिक मार्गदर्शक म्हणून वर्णन केला आहे.
२२. प्रश्न: दोन्ही अभंगांचे मुख्य स्थळ कोणते?
उत्तर: दोन्ही अभंगांचे मुख्य स्थळ पंढरपूर आहे. तेथे विठ्ठलाचे मंदिर, भीमा नदीचा तीर आणि भक्तिभावाची परंपरा दिसते.
२३. प्रश्न: वारीत कोणत्या प्रकारचे उपक्रम होताना दिसतात?
उत्तर: भजन, अभंगगायन, कीर्तन, टाळ-मृदंग, पताका, दिंडी, प्रसाद वाटप आणि विठ्ठलनामाचा गजर हे सर्व उपक्रम वारीत उत्साहाने केले जातात.
२४. प्रश्न: वारकऱ्यांची प्रमुख ओळख काय आहे?
उत्तर: भक्ती, साधेपणा, समर्पण, वारी, नामस्मरण आणि विठ्ठलाप्रती प्रेम ही वारकऱ्यांची विशेष ओळख आहे. ते धीर, प्रेम आणि एकतेचे प्रतीक आहेत.
२५. प्रश्न: आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीचे महत्त्व काय?
उत्तर: या दोन एकादश्या विठ्ठलभक्तीचा सर्वोच्च शिखर आहेत. या दिवशी लाखो वारकरी पायी चालून विठ्ठलाच्या दर्शनाला येतात आणि जीवनातील सर्व दुःखांपासून मुक्ती मिळवतात असे मानले जाते.
২. प्रश्न: दोन्ही संत कोणत्या साहित्यप्रकारासाठी प्रसिद्ध आहेत?
उत्तर: दोन्ही संत ‘अभंग’ या भक्तिसाहित्यासाठी प्रसिद्ध आहेत. अभंगांतून त्यांनी भक्ती, प्रेम, नैतिकता आणि आध्यात्मिकता यांचा प्रभावी संदेश दिला आहे.
२७. प्रश्न: वारकऱ्यांच्या मुखी सतत कोणते शब्द असतात?
उत्तर: ‘विठ्ठल-विठ्ठल’, ‘राम कृष्ण हरी’ अशी नामस्मरणाची वाणी. हे शब्द भक्ताला प्रेरणा, शक्ती आणि शांतता प्रदान करतात.
२८. प्रश्न: वारी भक्तांच्या मनावर कसा परिणाम करते?
उत्तर: वारी भक्ताच्या मनातील ताण, दडपण, दुःख दूर करते. ती भक्ताला आत्मिक आनंद, शांती, एकता, सामूहिक प्रेम आणि भाविकता देते.
२९. प्रश्न: पंढरीला 'माहेर' का म्हटले जाते?
उत्तर: कारण भक्ताला पंढरीत प्रेम, रक्षण, समाधान, आत्मीयता आणि अध्यात्मिक शांती मिळते. यामुळे पंढरी हे घरापेक्षा अधिक जवळचे वाटते.
३०. प्रश्न: या दोन्ही अभंगांमध्ये कोणता समान संदेश दिला आहे?
उत्तर: दोन्ही अभंगांचा समान संदेश म्हणजे—विठ्ठलभक्ती हीच जीवनातील सर्वोच्च शक्ती आहे. भक्तीने सर्व दुःख दूर होतात, मन शांत होते आणि जीवन अर्थपूर्ण बनते.
Answer by Dimpee Bora
