Chapter: 3
প্ৰকল্প
(Hypothesis)
অনুশীলনী
১। প্ৰকল্প কাক বোলে? প্ৰকল্পৰ প্ৰকৃতি ব্যখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ- কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধীয় প্ৰাৰম্ভিক আনুমানিক ধাৰণাকেই প্ৰকল্প বোলা হয়।
প্ৰকল্প এটাৰ প্ৰকৃতি কেইটামান মূল দিশ বিবেচনা কৰি বুজিব পাৰি 一
(i) অস্থায়ীঃ- প্ৰকল্পৰ এটা নিৰ্দিষ্ট আৰম্ভণি আৰু অন্ত থাকে। নিৰ্দিষ্ট সময়সীমাৰ ভিতৰত নিৰ্দিষ্ট লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ এইবোৰ গ্ৰহণ কৰা হয়। লক্ষ্য পূৰণ হ’লেই প্ৰকল্পটোৰ সামৰণি পৰে।
(ii) অনন্যঃ- প্ৰতিটো প্ৰকল্পই একক। একেধৰণৰ প্ৰকল্প গ্ৰহণ কৰিলেও নিৰ্দিষ্ট লক্ষ্য, প্ৰয়োজনীয়তা আৰু বাধাই ইয়াক অনন্য কৰি তুলিব।
প্ৰকল্পসমূহ নতুন কিবা এটা সৃষ্টি কৰিবলৈ গ্ৰহণ কৰা হয়, সেয়া কোনো সামগ্ৰী হওক, সেৱা হওক বা ফলাফল হওক। এইটো হ’ব পাৰে দলং নিৰ্মাণ, চফট্ ৱেৰ প্ৰগ্ৰেমৰ বিকাশ বা নতুন বিপণন অভিযান ৰূপায়ণ।
মূলতঃ প্ৰকল্পসমূহ হৈছে আৰম্ভণি আৰু শেষৰ তাৰিখৰ সৈতে সুকীয়া প্ৰচেষ্টা, যিবোৰ চলি থকা কাৰ্য্যকলাপৰ অংশ নহয়, এটা নিৰ্দিষ্ট ফলাফল সৃষ্টি কৰিবলৈ গ্ৰহণ কৰা হয়।
২। প্ৰকল্পৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰবোৰ কি কি? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ- প্ৰকল্প তিনি প্ৰকাৰৰ। সেয়া হ'ল 一
(i) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
(ii) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
(iii) পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
প্ৰকল্পৰ এই প্ৰকাৰসমূহৰ বিষয়ে তলত বহলাই আলোচনা কৰা হ'ল ―
(i) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পঃ- কোনো এটা ঘটনা কিভাৱে বা কি নিয়মত ঘটিল সেয়া জনা হৈছে। কিন্তু কোনে ঘটালে অৰ্থাৎঘটনাটোৰ কৰ্তা কোন আমি নাজানো। তেতিয়া ঘটনাটোৰ কৰ্তা সম্পৰ্কে আমাৰ মনত যি ধাৰণাৰ উদয় হয় তাক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এঘৰত চুৰি হৈছে। চোৰে কি পৰিস্থিতিত, কি নিয়মত চুৰি কৰিলে জনা গৈছে। কিন্তু কোনে চুৰ কৰিলে জানিব পৰা নাই। তেতিয়া চুৰি কৰোতাজনৰ সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(ii) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পঃ- কোনো এটা ঘটনাৰ কৰ্তা বা কাৰণ সম্পৰ্কে জনা আছে, কিন্তু কিভাৱে বা কি নিয়ম অনুযায়ী কৰ্তাই ঘটনাটো ঘটালে তাক জনা নাথাকিলে, অজ্ঞাত এই নিয়ম সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এঘৰত চুৰি হ'ল। আমি কোনে চুৰ কৰিছে জানো। কিন্তু কি পদ্ধতি অৱলম্বন কৰি চুৰ কৰিছে তাক জানিব পৰা নাই। তেতিয়া এই অজ্ঞাত পদ্ধতি সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তেনে প্ৰকল্পকে নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(iii) পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পঃ- পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি হৈছে পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাৰ সমাবেশ। যিকোনো এটা ঘটনা ঘটিবলৈ কৰ্তা, নিয়ম আৰু লগতে পৰিৱেশৰো ভূমিকা থাকে। কোনো এটা ঘটনাৰ কৰ্তা আৰু নিয়ম সম্পৰ্কে আমি জানো, কিন্তু কি পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাৰ সমাবেশত ঘটনাটো ঘটিবলৈ পালে তাক আমি নাজানো। তেতিয়া এই অজ্ঞাত পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থা সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
৩।প্ৰকল্প কাক বোলে ? বৈধ প্ৰকল্পৰ চৰ্তবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ- কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধীয় প্ৰাৰম্ভিক আনুমানিক ধাৰণাকেই প্ৰকল্প বোলা হয়।
বৈধ প্ৰকল্পৰ চৰ্তসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ'ল 一
(i) প্ৰাসংগিকতা
(ii) সত্য়াপনীয়তা
(iii) সু-প্ৰতিষ্ঠিত, পূৰ্ব-প্ৰতিষ্ঠিত প্ৰকল্পৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ আৰু আত্ম সংগতিপূৰ্ণতা
(iv) প্ৰকল্প অনিৰ্দিষ্ট, অস্পষ্ট, উদ্ভট বা কাল্পনিক হ'ব নালাগে, ই হ'ব লাগিব সু-নিৰ্দিষ্ট, স্পষ্ট আৰু ধাৰণাযোগ্য়
(v) ভৱিষ্য়তবাণী কৰাৰ ক্ষমতা।
৪। উদাহৰণ দিয়াঃ
(ক) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
উত্তৰঃ- উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এঘৰত চুৰি হৈছে। চোৰে কি পৰিস্থিতিত, কি নিয়মত চুৰি কৰিলে জনা গৈছে। কিন্তু কোনে চুৰ কৰিলে জানিব পৰা নাই। তেতিয়া চুৰি কৰোতাজনৰ সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(খ) পাৰিপপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
উত্তৰঃ- উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এঘৰত চুৰি হ'ল। আমি কোনে চুৰ কৰিছে জানো। কিন্তু কি পদ্ধতি অৱলম্বন কৰি চুৰ কৰিছে তাক জানিব পৰা নাই। তেতিয়া এই অজ্ঞাত পদ্ধতি সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তেনে প্ৰকল্পকে নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(গ) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
উত্তৰঃ- উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এটা ঘটনাৰ কৰ্তা আৰু নিয়ম সম্পৰ্কে আমি জানো, কিন্তু কি পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাৰ সমাবেশত ঘটনাটো ঘটিবলৈ পালে তাক আমি নাজানো। তেতিয়া এই অজ্ঞাত পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থা সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
৫। সংজ্ঞা দিয়া ।
(ক) প্ৰকল্প,
উত্তৰঃ- তৰ্কশাস্ত্ৰবিদ মিলে প্ৰকল্পৰ সম্পৰ্কে দিয়া সংজ্ঞাটো তলত উল্লেখ কৰা হ'ল 一
"প্ৰকল্প হৈছে বাস্তৱ তথ্য়ক অনুসৰণ কৰি কিছুমান সিদ্ধান্তত উপনীত হোৱাৰ উদ্দেশ্য়ে কোনো সঠিক প্ৰমাণ নোহোৱাকৈ অথবা অপৰ্যাপ্ত প্ৰমাণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি গঠন কৰা অনুমানিক ধাৰণা, যদি দেখা যায় যে সিদ্ধান্তবোৰৰ লগত জ্ঞাত সত্য়ৰ মিল আছে তেনেহ'লে এই ধাৰণাও সত্য় হ'ব বা সত্য় হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকিব।"
(খ) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প,
উত্তৰঃ- কোনো এটা ঘটনা কিভাৱে বা কি নিয়মত ঘটিল সেয়া জনা হৈছে। কিন্তু কোনে ঘটালে অৰ্থাৎঘটনাটোৰ কৰ্তা কোন আমি নাজানো। তেতিয়া ঘটনাটোৰ কৰ্তা সম্পৰ্কে আমাৰ মনত যি ধাৰণাৰ উদয় হয় তাক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে।
(গ) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প,
উত্তৰঃ- কোনো এটা ঘটনাৰ কৰ্তা বা কাৰণ সম্পৰ্কে জনা আছে, কিন্তু কিভাৱে বা কি নিয়ম অনুযায়ী কৰ্তাই ঘটনাটো ঘটালে তাক জনা নাথাকিলে, অজ্ঞাত এই নিয়ম সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে।
(ঘ) ব্যাখ্যামূলক প্ৰকল্প,
উত্তৰঃ- কোনাে এটা নিৰ্দিষ্ট ঘটনা ঘটিলে , আন ঘটনাৰ জৰিয়তে অন্বেষণীয় ঘটনাটো ব্যাখ্যা কৰাৰ বাবে এনে প্রকল্প গঠন কৰা হয় । পূর্ব অভিজ্ঞতা আৰু সংগৃহীত জ্ঞানৰ ভিত্তিত কোনাে ঘটনা বুজিব নােৱাৰিলেই সমস্যাৰ সৃষ্টি হয় । এই সমস্যা সমাধানৰ বাবে মনত ধাৰণাৰ সৃষ্টি হয় আৰু এই ধাৰণাই হৈছে ব্যাখ্যামূলক প্রকল্প।
(ঙ) বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প,
উত্তৰঃ- বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প সাধাৰণতে অন্বেষণীয় জটিল ঘটনা বা তথ্য়সমূহৰ সু-শৃংখলিত সম্বন্ধ নিৰ্ণয় কৰিবলৈ সংকেত প্ৰদানৰ বাবে ব্য়ৱহাৰ কৰা হয়। বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্পৰ মুখ্য় উদ্দেশ্য় হ'ল ঘটনাসমূহৰ সাংকেতিক আভাস দিয়া।
(চ) সাদৃশ্যমূলক প্ৰকল্প,
উত্তৰঃ- সাদৃশ্য়মূলক প্ৰকল্প প্ৰকৃততে বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্পৰে পৰিবৰ্ধিত আৰু উন্নত স্তৰ। সাদৃশ্য়মূলক প্ৰকল্প হৈছে এনে প্ৰকল্প য'ত ধাৰণা কৰা হয় যে কোনো এক শ্ৰেণীৰ ক্ষেত্ৰত যি সত্য় হয়, আন এক ঘটনা বা শ্ৰেণীৰ ক্ষেত্ৰটো সেইটো সত্য় হ'ব, যদিহে দুয়োটা শ্ৰেণীৰে কিছুমান নিৰ্দিষ্ট সাধাৰণ, আকাৰগত ধৰ্ম থাকে।
(ছ) কাৰ্যকৰী প্ৰকল্প,
উত্তৰঃ- অধিক নিৰ্ভৰযোগ্য় প্ৰকল্পৰ অভাৱত অসম্পূৰ্ণ স্বভাৱৰ বা সন্তোষজনক নহয় বুলি জানিও কেৱল অনুসন্ধান কাৰ্য চলাই যাবলৈ বুলি যদি কোনো প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক কাৰ্যকৰী প্ৰকল্প বোলে।
(জ) তদৰ্থ প্ৰকল্প
উত্তৰঃ- কোনো সু-প্ৰতিষ্ঠিত মতবাদক ব্য়াখ্য়া কৰিবৰ বাবে যি বিশেষ প্ৰকল্প গঠন কৰি সেই ব্য়তিক্ৰম ঘটনা বা ঘটনা শ্ৰেণীক ব্য়াখ্য়া কৰাৰ চেষ্টা কৰা হয়, তাক তদৰ্থ প্ৰকল্প বোলা হয়।
(ঝ) অস্তিত্বশীল কাৰণ।
উত্তৰঃ- যি কাৰণৰ অস্তিত্ব ইন্দ্ৰিয়ৰ সহায়ত প্ৰত্য়ক্ষ কৰা যায় তেনে কাৰণকে অস্তিত্বশীল কাৰণ বোলে।
৬। চমুটোকা লিখাঃ
(ক) প্ৰকল্প
উত্তৰঃ- কাৰ্য-কাৰণ সম্বন্ধীয় প্ৰাৰম্ভিক আনুমানিক ধাৰণাকেই প্ৰকল্প বোলা হয়। প্ৰকল্প সম্পৰ্কে বহুতো লোকে বহুতো সংজ্ঞা আগবঢ়াইছে, তাৰে এটা সংজ্ঞা তলত উল্লেখ কৰা হ'ল-
তৰ্কশাস্ত্ৰবিদ মিলৰ মতে, "প্ৰকল্প হৈছে বাস্তৱ তথ্য়ক অনুসৰণ কৰি কিছুমান সিদ্ধান্তত উপনীত হোৱাৰ উদ্দেশ্য়ে কোনো সঠিক প্ৰমাণ নোহোৱাকৈ অথবা অপৰ্যাপ্ত প্ৰমাণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি গঠন কৰা অনুমানিক ধাৰণা, যদি দেখা যায় যে সিদ্ধান্তবোৰৰ লগত জ্ঞাত সত্য়ৰ মিল আছে তেনেহ'লে এই ধাৰণাও সত্য় হ'ব বা সত্য় হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকিব।"
প্ৰকল্প তিনি প্ৰকাৰৰ। সেয়া হ'ল 一
(i) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
(ii) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
(iii) পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
প্ৰকল্পৰ এই প্ৰকাৰসমূহৰ বিষয়ে তলত বহলাই আলোচনা কৰা হ'ল ―
(i) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পঃ- কোনো এটা ঘটনা কিভাৱে বা কি নিয়মত ঘটিল সেয়া জনা হৈছে। কিন্তু কোনে ঘটালে অৰ্থাৎঘটনাটোৰ কৰ্তা কোন আমি নাজানো। তেতিয়া ঘটনাটোৰ কৰ্তা সম্পৰ্কে আমাৰ মনত যি ধাৰণাৰ উদয় হয় তাক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এঘৰত চুৰি হৈছে। চোৰে কি পৰিস্থিতিত, কি নিয়মত চুৰি কৰিলে জনা গৈছে। কিন্তু কোনে চুৰ কৰিলে জানিব পৰা নাই। তেতিয়া চুৰি কৰোতাজনৰ সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(ii) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পঃ- কোনো এটা ঘটনাৰ কৰ্তা বা কাৰণ সম্পৰ্কে জনা আছে, কিন্তু কিভাৱে বা কি নিয়ম অনুযায়ী কৰ্তাই ঘটনাটো ঘটালে তাক জনা নাথাকিলে, অজ্ঞাত এই নিয়ম সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এঘৰত চুৰি হ'ল। আমি কোনে চুৰ কৰিছে জানো। কিন্তু কি পদ্ধতি অৱলম্বন কৰি চুৰ কৰিছে তাক জানিব পৰা নাই। তেতিয়া এই অজ্ঞাত পদ্ধতি সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তেনে প্ৰকল্পকে নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(iii) পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পঃ- পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি হৈছে পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাৰ সমাবেশ। যিকোনো এটা ঘটনা ঘটিবলৈ কৰ্তা, নিয়ম আৰু লগতে পৰিৱেশৰো ভূমিকা থাকে। কোনো এটা ঘটনাৰ কৰ্তা আৰু নিয়ম সম্পৰ্কে আমি জানো, কিন্তু কি পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাৰ সমাবেশত ঘটনাটো ঘটিবলৈ পালে তাক আমি নাজানো। তেতিয়া এই অজ্ঞাত পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থা সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(খ) ব্যাখ্যামূলক প্ৰকল্প
উত্তৰঃ- কোনাে এটা নিৰ্দিষ্ট ঘটনা ঘটিলে , আন ঘটনাৰ জৰিয়তে অন্বেষণীয় ঘটনাটো ব্যাখ্যা কৰাৰ বাবে এনে প্রকল্প গঠন কৰা হয় । পূর্ব অভিজ্ঞতা আৰু সংগৃহীত জ্ঞানৰ ভিত্তিত কোনাে ঘটনা বুজিব নােৱাৰিলেই সমস্যাৰ সৃষ্টি হয় । এই সমস্যা সমাধানৰ বাবে মনত ধাৰণাৰ সৃষ্টি হয় আৰু এই ধাৰণাই হৈছে ব্যাখ্যামূলক প্রকল্প।
(গ) বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প
উত্তৰঃ- বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প সাধাৰণতে অন্বেষণীয় জটিল ঘটনা বা তথ্য়সমূহৰ সু-শৃংখলিত সম্বন্ধ নিৰ্ণয় কৰিবলৈ সংকেত প্ৰদানৰ বাবে ব্য়ৱহাৰ কৰা হয়। বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্পৰ মুখ্য় উদ্দেশ্য় হ'ল ঘটনাসমূহৰ সাংকেতিক আভাস দিয়া।
(ঘ) কাৰ্যকৰী প্ৰকল্প
উত্তৰঃ- অধিক নির্ভযােগ্য প্রকল্পৰ অভাৱত অসম্পূর্ণ স্বভাৱৰ বুলি জানিও কেৱল অনুসন্ধান কাৰ্য আৰম্ভ কৰিবৰ বাবে যদি কোনাে প্রকল্প গঠন কৰা হয় তেনেহ’লে তাক কার্যকৰী প্রকল্প বােলে ৷ এনে প্রকল্পক সাময়িকভাৱে গ্ৰহণ কৰা হয় । উদাহৰণ স্বৰূপে, “ বিদ্যুৎ তৰল পদার্থ ধাৰণাটো এক কার্যকৰী প্রকল্প। বিজ্ঞানীসকলেও এনে প্রকল্প সাময়িকভাৱে গ্ৰহণ কৰি অনুসন্ধান কার্যত আগবাঢ়িছিল। ঘটনাৰ লক্ষণ ভালদৰে উপলব্ধি কৰিব পাৰিলে কাৰ্যকৰী প্রকল্প ত্যাগ কৰি ব্যাখ্যামূলক প্রকল্প কৰিব পৰা যায় ।
(ঙ) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
উত্তৰঃ- কোনো এটা ঘটনা কিভাৱে বা কি নিয়মত ঘটিল সেয়া জনা হৈছে। কিন্তু কোনে ঘটালে অৰ্থাৎঘটনাটোৰ কৰ্তা কোন আমি নাজানো। তেতিয়া ঘটনাটোৰ কৰ্তা সম্পৰ্কে আমাৰ মনত যি ধাৰণাৰ উদয় হয় তাক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এঘৰত চুৰি হৈছে। চোৰে কি পৰিস্থিতিত, কি নিয়মত চুৰি কৰিলে জনা গৈছে। কিন্তু কোনে চুৰ কৰিলে জানিব পৰা নাই। তেতিয়া চুৰি কৰোতাজনৰ সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
মাধ্য়াকৰ্ষণ শক্তিৰ নিয়মৰ কথা জনা আছে আৰু এই নিয়ম অনুসৰি ইউৰেনাচ গ্ৰহ কোন পথেৰে গতি কৰিব লাগে তাকো জনা আছে। কিন্তু বাস্তৱত দেখা গ'ল ইউৰেনাচ গ্ৰহই নিৰ্দিষ্ট কক্ষপথেৰে গতি কৰা নাই, ই নিজৰ কক্ষপথৰ পৰা বিচ্য়ুত হৈছে। তেতিয়া জ্য়োতিৰ্বিদসকলে প্ৰকল্প গঠন কৰিলে যে, নিশ্চয় নভোমণ্ডলত অন্য় কোনো গ্ৰহ আছে যাৰ আকৰ্ষণৰ ফলত ইউৰেনাচ গ্ৰহ নিৰ্দিষ্ট কক্ষপথৰ পৰা বিচ্য়ুত হৈছে। জ্য়োতিৰ্বিদসকলৰ এনে প্ৰকল্পক কৰ্তাসম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(চ) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
উত্তৰঃ- কোনো এটা ঘটনাৰ কৰ্তা বা কাৰণ সম্পৰ্কে জনা আছে, কিন্তু কিভাৱে বা কি নিয়ম অনুযায়ী কৰ্তাই ঘটনাটো ঘটালে তাক জনা নাথাকিলে, অজ্ঞাত এই নিয়ম সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তাক নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলে।
উদাহৰণস্বৰূপে, কোনো এঘৰত চুৰি হ'ল। আমি কোনে চুৰ কৰিছে জানো। কিন্তু কি পদ্ধতি অৱলম্বন কৰি চুৰ কৰিছে তাক জানিব পৰা নাই। তেতিয়া এই অজ্ঞাত পদ্ধতি সম্পৰ্কে যি প্ৰকল্প গঠন কৰা হয় তেনে প্ৰকল্পকে নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(ছ) পৰীক্ষণমূলক চৰম দৃষ্টান্ত
উত্তৰঃ- এটা পৰীক্ষামূলক চৰম দৃষ্টান্তৰ উদাহৰণে দুটা কথা বুজাব পাৰে 一
(i) গৱেষণাত চৰম ক্ষেত্ৰৰ নমুনা সংগ্ৰহঃ- এইটো এটা গৱেষণা কৌশল য’ত বিজ্ঞানীসকলে ইচ্ছাকৃতভাৱে অস্বাভাৱিক বা বিৰল ক্ষেত্ৰ অধ্যয়ন কৰি এনে অন্তৰ্দৃষ্টি লাভ কৰে যিটো সাধাৰণ বিষয়ৰ ক্ষেত্ৰত সম্ভৱ নহ’ব। উদাহৰণস্বৰূপে, এজন গৱেষকে মানুহৰ স্থিতিস্থাপকতা বুজিবলৈ চৰম বতৰৰ পৰিঘটনাৰ পৰা ৰক্ষা পোৱা লোকসকলক অধ্যয়ন কৰিব পাৰে, বা ব্যৱসায়িক অগ্ৰগতিৰ মনোবিজ্ঞান বুজিবলৈ অতি সফল উদ্যোগীসকলৰ ওপৰত অধ্যয়ন কৰিব পাৰে।
(ii) পৰীক্ষাত সীমাবদ্ধতাক ঠেলি দিয়াঃ- এইটো হ’ল যেতিয়া পৰীক্ষা এটাই সাধাৰণ প্ৰাচলৰ বাহিৰলৈ গৈ কি হয় চায়। উদাহৰণস্বৰূপে, দলঙৰ বাবে নতুন সামগ্ৰী পৰীক্ষা কৰা অভিযন্তাই ইয়াৰ ভংগ বিন্দু মূল্যায়ন কৰিবলৈ বাস্তৱ জগতৰ ব্যৱহাৰত যিমান বলৰ সন্মুখীন হ’ব, তাৰ বহু বেছি শক্তিৰ সন্মুখীন হ’ব পাৰে।
৭। চমু উত্তৰ দিয়াঃ
(ক) বিভিন্ন প্ৰকল্পবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ- বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ প্ৰকল্পসমূহ হ'ল ―
(i) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
(ii) নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
(iii) পাৰিপাৰ্শ্বিক সংস্থিতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প
(iv) ব্য়াখ্য়ামূলক প্ৰকল্প
(v) বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প
(vi) সাদৃশ্য়মূলক প্ৰকল্প
(vii) কাৰ্যকৰী প্ৰকল্প
(খ) চৰম দৃষ্টান্ত কি?
উত্তৰঃ- প্রকল্পত প্রাকৃতিক ঘটনাবোকৰ নিৰীক্ষণ কৰা হয় । ঘটনাৰ সাম্ভাৱ্য কাৰণ সম্পর্কে মনত ধাৰণা কৰা হয়। আনুমানিক ধাৰণাৰ পৰা কিছুমান সিদ্ধান্ত নিঃসৃত কৰা হয়, এই সিদ্ধান্তবােৰৰ বাস্তৱ জগতৰ জ্ঞাত ঘটনাৰ লগত তুলনা কৰি মিল আছে নে নাই তাক লক্ষ্য কৰা হয় । মিল থাকিলে ধাৰণা সত্য হ’ব অমিল থাকিলে অসত্য হ’ব । ঘটনা নিৰীক্ষণ কৰোঁতে অপ্রয়ােজনীয় অংশ বাদ দিব লাগিব। ঘটনাৰ কাৰণ ব্যাখ্যাৰ বাবে প্রয়ােজনীয় , চৰম দৃষ্টান্ত নিৰীক্ষণ কৰিলেহে অন্বেষণীয় ঘটনাৰ কাৰণ সত্য হ’ব। এনে ধৰণৰ দৃষ্টান্তকে চম দৃষ্টান্ত বুলিব পাৰি ।
(গ) প্ৰকল্পৰ বিভিন্ন স্তৰবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ- প্ৰকল্পৰ বিভিন্ন স্তৰবোৰ হ'ল ―
(i) প্ৰাকৃতিক ঘটনাৱলীৰ নিৰীক্ষণ
(ii) প্ৰকল্প গঠন
(iii) সিদ্ধান্ত নিঃসৰণ
(iv) বাস্তৱ ঘটনাৰ লগত মিল আছে নে নাই লক্ষ্য় কৰা।
(ঘ) বৈধ প্ৰকল্পৰ চাৰিটা চৰ্ত বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ- বৈধ প্ৰকল্পৰ চাৰিটা চৰ্ত হ'ল 一
(i) প্ৰাসংগিকতা
(ii) ভৱিষ্য়তবাণী কৰাৰ ক্ষমতা
(iii) সত্য়াপনীয়তা
(iv) সু-প্ৰতিষ্ঠিত, পূৰ্ৱ-প্ৰতিষ্ঠিত প্ৰকল্পৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ আৰু আত্ম সংগতিপূৰ্ণতা।
(ঙ) ষ্টেবিঙৰ মতে প্ৰকল্পৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ- ষ্টেবিঙৰ মতে প্ৰকল্পৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰসমূহ হ'ল ㅡ
(i) ব্য়াখ্য়ামূলক প্ৰকল্প
(ii) বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প
(iii) সাদৃশ্য়মূলক প্ৰকল্প
৮। পাৰ্থক্য নিৰ্ণয় কৰাঃ
(ক) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প আৰু নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
উত্তৰঃ- কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প আৰু নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য়সমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ'ল 一
(i) কোনো এটা ঘটনা কেনেকৈ ঘটিল তাক জনাৰ পিছত এই ঘটনাটো কিহে বা কোনে ঘটালে তাক জানিবৰ বাবে যি প্ৰকল্প কৰা যায়, তাকে কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
আনহাতে, কোনো কাৰ্যৰ কৰ্তা সম্পৰ্কে জনাৰ পাছত কৰ্তাই কি নিয়মেৰে বা প্ৰণালীৰে কাৰ্যটো ঘটালে তাক জানিবৰ বাবে যি প্ৰকল্প কৰা যায় তাকে নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প বোলা হয়।
(ii) কোনো এঘৰত চুৰি কাৰ্য হোৱাত চুৰৰ কাৰ্য প্ৰণালী জনাৰ পিছত অজ্ঞাত চোৰৰ বিষয়ে জানিবৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পই হ'ল কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
আনহাতে, কোনো এঘৰত চুৰি কাৰ্য হোৱাত চোৰ সম্পৰ্কে জনাৰ পিছত চোৰৰ অজ্ঞাত কাৰ্য প্ৰণালী জানিবৰ বাবে কৰা প্ৰকল্পই হ'ল নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প।
(iii) কৰ্তা সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পৰ আন এটা নাম হ'ল "ব্য়াখ্য়ামূলক প্ৰকল্প"।
আনহাতে, নিয়ম সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্পৰ আন এটা নাম হ'ল "বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প"।
(খ) ব্যাখ্যামূলক প্ৰকল্প আৰু বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্প।
উত্তৰঃ- ব্য়াখ্য়ামূলক প্ৰকল্প আৰু বৰ্ণনামূলক প্ৰকল্পৰ মাজত থকা পাৰ্থক্য়সমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ'ল 一
পূর্ব অভিজ্ঞতা আৰু সংগৃহীত জ্ঞানৰ ভিত্তিত কোনাে ঘটনা বুজিব নােৱাৰিলে সমস্যাৰ সৃষ্টি হয় । এই সমস্যা সমাধানৰ বাবে মনত নানা ধৰণৰ ধাৰণাৰ সৃষ্টি হয় । এনেদৰেই এই প্ৰকাৰ প্রকল্প গঠন কৰা হয় । এই প্রকল্পই সংঘটিত ঘটনাৰ সমুচিত ব্যাখ্যা দিব বিচাৰে। এই প্রকল্পই ব্যাখ্যামূলক প্রকল্প ।
উদাহৰণস্বৰূপে, সােণৰ অলংকাৰ এপদ অন্তর্ধান হােৱাৰ ঘটনাটো ব্যাখ্যা কৰিবলৈ চুৰিৰ ধাৰণাটো ধৰি লােৱা হয় ।
আনহাতে, বর্ণনামূলক প্রকল্পৰ মুখ্য উদ্দেশ্য হ'ল — ঘটনা বা তথ্যসমূহৰ সুশৃংখলিত সম্বন্ধ নির্ণয় কৰিবলৈ সংকেত প্রদান কৰা। যি ঘটনা সম্পর্কে বিজ্ঞানীসকলে অনুসন্ধান চলায় , সেই সম্পর্কীয় ঘটনাবােৰৰ মাজত যথার্থ সম্পৰ্কৰ আৰ্হি বা নমুনাভিত্তিক বর্ণনাৰে অগ্ৰসৰ হােৱাত সহায় কৰিবলৈ বর্ণনামূলক প্রকল্প গঠন কৰা হয়।
৯। উত্তৰ দিয়াঃ
(ক) প্ৰকল্পৰ প্ৰথম স্তৰটো কি?
উত্তৰঃ- প্ৰকল্পৰ প্ৰথম স্তৰটো হ'ল প্ৰাকৃতিক ঘটনাৱলীৰ নিৰীক্ষণ।
(খ) প্ৰকল্পৰ স্তৰ কেইটা?
উত্তৰঃ- প্ৰকল্পৰ স্তৰ চাৰিটা।
(গ) ভৱিষ্যতবাণী কৰিব পৰাটো প্ৰকল্পৰ এটা চৰ্ত।
(ঘ) প্ৰকল্পৰ প্ৰমাণীকৰণ কেই প্ৰকাৰৰ?
উত্তৰঃ- প্ৰকল্পৰ প্ৰমাণীকৰণ দুই প্ৰকাৰৰ।
Answered by 一 Sri Mampi Kakati
**********
(For Paid User)
(সকলো পাঠৰ Paid উত্তৰবোৰ চাব পাৰি)
Post ID : DABP005946
