অধ্যায়ঃ ১২
শব্দ (SOUND)
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. স্পন্দনশীল বস্তু এটাই মাধ্যমত উৎপন্ন কৰা শব্দ কেনেকৈ তোমাৰ কাণ পায়গৈ ?
উত্তৰঃ স্পন্দনশীল বস্তু এটাই তাৰ চৌপাশে থকা মাধ্যমৰ কণাবিলাকক কপিবলৈ বাধ্য কৰে।
কণাবোৰে কিন্তু কম্পমান বস্তুটোৰ পৰা কাণ পৰ্যন্ত ভ্ৰমণ নকৰে। কম্পমান বস্তুৰ সংস্পৰ্শত থকা মাধ্যমৰ কণা এটা পোনতে তাৰ সাম্য অৱস্থাৰ পৰা অপসৰিতহ’ব। তাৰ পিছত ই নিকটৱতী কণাটোৰ ওপৰত বল প্ৰয়োগ কৰে। তাৰ ফলত নিকটৱৰ্তী কণাটোও তাৰসাম্য অৱস্থাৰ পৰা অপসাৰিত হয়। নিকটৱৰ্তী কণাটোক অপসাৰিত কৰাৰ পিছত প্ৰথম কণাটো আগৰ অৱস্থানলৈ উভতি আহে । শব্দ আহি কাণত নপৰা পৰ্যন্ত মাধ্যমত এই প্ৰক্ৰিয়াটো চলি থাকে ।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. তোমাৰ স্কুলৰ ঘন্টাটোৱে কেনেদৰে শব্দৰ সৃষ্টি কৰে বৰ্ণনা কৰা ।
উত্তৰঃ স্কুলৰ ঘণ্টাটো কোবোৱাৰ সময়ত ঘণ্টাটোৰ লগত লাগি থকা তাৰ চৌপাশৰ কণাবোৰ কপিবলৈ বাধ্য কৰে তাৰ পিছত এই কণাবোৰে নিকটৱৰ্তী কণাবোৰৰ ওপৰত বল প্ৰয়োগ কৰে, তাৰ ফলত নিকটৱৰ্তী কণাবোৰও কপিবলৈ বাধ্য হয় । এনেদৰে গোটেই আন্দোলনটো মাধ্যমৰ কণাবোৰৰ মাজেদি সঞ্চালন হয় । সেই আন্দোলনটো আমাৰ কাণত নপৰা পৰ্যন্ত চলি থাকে বাবেই আমি ঘণ্টাৰ শব্দবোৰ শুনিব পাঁও।
2. শব্দ তৰংগক কিয় যান্ত্ৰিক তৰংগ বুলি কোৱা হয় ?
উত্তৰঃ শব্দ তৰংগৰ সৈতে মাধ্যমৰ কণাৰ গতি জড়িত হৈ থাকে বাবে শব্দ তৰংগক যান্ত্ৰিক তৰংগ বুলি কোৱা হয়।
3. ধৰা হওঁক, তুমি আৰু তোমাৰ বন্ধু চন্দ্ৰত আছা। তোমাৰ বন্ধুৱে উৎপন্ন কৰা যিকোনো শব্দ শুনিবলৈ সমৰ্থ হ’বনে ?
উত্তৰঃ শব্দ সঞ্চালিত হ’বলৈ মাধ্যমৰ প্ৰয়োজন । যিহেতু চন্দ্ৰ পৃষ্ঠত কোনো ধৰণৰ বায়ুমণ্ডল নাই গতিকে তাত শব্দ কৰিলেও শব্দৰ সঞ্চালন নহব, ফলত শব্দ শুনা নাযাব।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. তৰংগৰ কি ধৰ্মই (a) তীব্ৰতা আৰু (b) তীক্ষ্ণতা নিৰ্ণয় কৰে ?
উত্তৰঃ (a) শব্দ তৰংগৰ কম্পনাংক ধৰ্মই তীক্ষ্ণতা নিৰ্ণয় কৰে। কম তীক্ষ্ণতাৰ শব্দৰ কম্পনাংক কম আৰু উচ্চ তীক্ষ্ণতাৰ শব্দৰ কম্পনাংক বেছি।
(b) শব্দৰ তীব্ৰতা তাৰ বিস্তাৰৰ দ্বাৰা নিৰ্ণয় কৰা হয়। কোমল শব্দৰ বিস্তাৰ কম আৰু তীৰ্ব শব্দৰ বিস্তাৰ বেছি।
2. গাড়ীৰ হৰ্ন আৰু গীটাৰ, এই দুয়োটাৰ ভিতৰত কোনটোৰ শব্দৰ তীক্ষ্ণতা বেছি ?
উত্তৰঃ গীটাৰৰ তীক্ষ্ণতা বেছি কাৰণ তীক্ষ্ণতা কম্পনাংকৰ লগত প্ৰত্যক্ষ ভাৱে জড়িত ।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. শব্দ তৰংগৰ দৈৰ্ঘ্য, কম্পনাংক, পৰ্যায় কাল আৰু বিস্তাৰৰ সংজ্ঞা লিখা।
উত্তৰঃ তৰংগদৈৰ্ঘ্যঃ দুটা অনুক্ৰমিক সংকোচন বা দুটা অনুক্ৰমিক অনূভৱনৰ মাজৰ দূৰত্বক তৰংগদৈৰ্ঘ্য বোলে।
কম্পনাংকঃ প্ৰতি একক সময়ত সংঘটিত সম্পূৰ্ণ কম্পনৰ সংখ্যাক কম্পনাংক বোলে।
পৰ্যায় কালঃ মাধ্যমৰ ঘনত্ব বা চাপৰ এটা কম্পন সম্পূৰ্ণ হওঁতে তৰংগক প্ৰয়োজন হোৱা সময়ক পৰ্যায় কাল বোলে।
বিস্তাৰঃ মাধ্যমৰ আন্দোলনৰ সৰ্বোচ্চ মানক তৰংগৰ বিস্তাৰ বোলে।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. শব্দৰ তীব্ৰতা আৰু প্ৰাবল্যৰ মাজৰ পাৰ্থক্য কি ?
উত্তৰঃ প্ৰৱল্য হৈছে – প্ৰতি চেকেণ্ডত একক কালিৰ মাজেৰে পাৰ হৈ যোৱা শব্দ শক্তিৰ পৰিমাণক শব্দৰ তৰংগৰ প্ৰাৱল্য বোলে ।
তীব্ৰতাঃ তীব্ৰতা হ’ল শব্দলৈ শ্ৰৱনেন্দ্ৰিয়ৰ সাঁহৰিৰ জোখ।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. বায়ু, পানী আৰু লোৰ ভিতৰত কোনটো মাধ্যমত এক নিৰ্দিষ্ট উষ্ণতাত শব্দৰ দ্ৰুতি আতাইতকৈ বেছি ?
উত্তৰঃ এক নিৰ্দিষ্ট উষ্ণতাত লোৰ মাধ্যমত শব্দৰ দ্ৰুতি আতাইতকৈ বেছি।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. সংগীত সমলয়ৰ প্ৰেক্ষাগৃহৰ মূধচখন বক্ৰাকৃতিৰ কিয় হয় ?
উত্তৰঃ সংগীত সমলয়ৰ প্ৰক্ষাগৃহৰ মৃধচখন বক্ৰাকৃতিৰ হয় কাৰণ বক্ৰাকৃতিৰ হলে শব্দ প্ৰেক্ষাগৃহৰ প্ৰতিটো চুক কোণলৈ যাব পাৰে।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. সাধাৰণতে মানুহৰ কাণৰ শ্ৰৱ্য পৰিসৰ কি ?
উত্তৰঃ সাধাৰণতে মানুহৰ কাণৰ শ্ৰাৱ্য পৰিসৰ হ’ল 20 হাৰ্জৰ পৰা 20,000 হাৰ্জ (1 হাৰ্জ = 1 চক্ৰ/ছে)
2. (a) অৱশব্দ আৰু (b) অতিশব্দৰ সৈতে জড়িত কম্পনাংকৰ পৰিসৰ কি ?
উত্তৰঃ (a) অৱশব্দঃ 20000 Hz বা 20 KHz ৰ অধিক কম্পনাংকৰ শব্দক অৱশাব্দিক ধ্বনি বা অৱশব্দ বোলে।
(b) অতিশব্দঃ 20000 Hz বা 20 KHz ৰ অধিক কম্পনাংকৰ শব্দক অতিশাব্দিক ধ্বনি অতিশব্দ বোলে ।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
অনুশীলনীঃ
1. শব্দ কি আৰু ইয়াক কেনেকৈ উৎপন্ন কৰা হয় ?
উত্তৰঃ শব্দ হৈছে এবিধ শক্তি যিয়ে আমাৰ কাণত শ্ৰৱণৰ অনুভূতি জগায়।
বিভিন্ন বস্তুৰ কম্পনৰ দ্বাৰা শব্দৰ উৎপত্তি হয়।
2. শব্দৰ উৎসৰ ওচৰত বায়ুৰ ঘনীভৱন আৰু অনুভৱনে কেনেকৈ উৎপন্ন হয় চিত্ৰৰ সহায়ত ব্যাখ্যা কৰা ।
উত্তৰঃ
12. শব্দ তৰংগৰ প্ৰতিফলনৰ দুটা ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগ লিখা।
উত্তৰঃ শব্দ তৰংগৰ প্ৰতিফলনৰ দুটা ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগ হল-
১। ধ্বনিবৰ্দ্ধক বা মেগাফ’ল, হৰ্ন আদিৰ ব্যৱহাৰ। এই যন্ত্ৰসমূহত নলী এটাৰ মূৰত সংলঘ্ন শংকু আকৃতিৰ মুখত তৰংগৰ পুনঃ পুনঃ প্ৰতিফলনে শব্দ তৰংগৰ অধিকাংশ উৎসৰ পৰা শ্ৰোতাৰ দিশত সঞ্চালিত কৰে।
২। ষ্টেথ’স্কপৰ ব্যৱহাৰ। চিকিৎসকয়ে ষ্টেথ’স্কপৰ সহায়ত ৰোগী হৃদস্পন্দন পুণ পুণ প্ৰতিফলনৰ যোগেদি শুনে।
21. অতিশব্দ ব্যৱহাৰ কৰি ধাতুৰ কুণ্ডা এটাৰ বিসংগতি কেনেকৈ ধৰা পোলোৱা হয় ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ধাতুৰ টুকুৰাৰ ফাট আৰু চ্যুতি ধৰা পেলাবলৈ অতিশব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ধাতুৰ কুণ্ডাৰ মাজেৰে অতিশব্দ প্ৰেৰণ কৰা হয় আৰু সম্প্ৰেৰিত তৰংগবোৰক সংসূচকত ধৰা পেলোৱা হয়। ধাতুৰ কুণ্ডাৰ অন্তৰ্ভাগৰ অতি ক্ষুদ্ৰ বিসংগতিয়েও অতিশব্দক প্ৰতিফলিত কৰি চ্যুতি বা বিসংগতিৰ উপস্থিতি নিৰ্ণয় কৰে।
22. মানুহৰ কাণৰ কাৰ্য পদ্ধতি ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ কাণৰ বাহ্যিক অংশক কৰ্ণপালি বোলে। ই চৌপাশৰ শব্দবোৰ সংগ্ৰহ কৰে। সংগ্ৰহীত শব্দবোৰ শ্ৰৱন নলীৰে সঞ্চালিত হয়। শ্ৰৱন নলীৰ শেষ প্ৰান্তত পাতল পৰ্দা এখন থাকে। ইয়াকে কৰ্ণপটহীয় পৰ্দা বা কাণমাদল বোলে। মাধ্যমত ঘনীভৱন কাণমণ্ডলত উপনীত হ’লে পৰ্দাৰ বৰ্হিভাগত চাপৰ বৃদ্ধি হয় আৰু কাণমাদলক ভিতৰলৈ ঠেলে। এনেদৰে মাধ্যমৰ তনূভৱনে স্পৰ্শ কৰিলে কাণমাদল বাহিৰলৈ ওলাই আহে। এইদৰে কাণমাদলত কম্পনৰ সৃষ্টি হয়। এই কম্পনক মধ্যকৰ্ণত থকা তিনিডাল হাড়ে কেবাগুণে সহবৰ্দ্ধিত কৰে। শব্দৰ পষা উদ্ভিত সংবৰ্দ্ধিত চাপৰ পৰিৱৰ্তনক মধ্যকৰ্ণই অন্তঃ কৰ্ণলৈ প্ৰেৰণ কৰে। অন্তঃ কৰ্ণত বায়ুচাপৰ পৰিবৰ্তনক কৰ্ণাবৰ্তই বৈদ্যুতিক সংকেতলৈ ৰূপান্তৰ কৰে শ্ৰৱন স্নায়ুৰ দ্বাৰা বৈদ্যুতিক সংকেটবোৰ মগজু পায়গৈ আৰু মগজুৱে এইবোৰক শব্দ বুলি তাৎপৰ্যোদ্ধাৰ কৰে।
 | অধ্যায় ১২ | Chapter 12 | Class 9 General Science Question and Answer Assam Class 9 General Science Suggestion Class 9 General Science Notes Class 9 General Science SEBA Question and Answer Assam | Assam Education Board Question and Answer । নৱম শ্রেণী বিজ্ঞান প্ৰশ্ন উত্তৰ আৰু সহায়িকা । নৱম শ্রেণী বিজ্ঞান সহায়িকা ।){kind=link}