১। পৃথিৱীত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ ধাৰা সম্পৰ্কে লিখা। কিয় আৰু কোন সময়ছোৱাত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ যথেষ্ট বেছি আছিল?
উত্তৰঃ বিভিন্ন প্ৰাকূতিক , অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক কাৰকৰ বিভিন্নতা পৃথিৱীৰ সকলো ঠাইতে জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ আৰু বিতৰণ একে নহয় । মানৱ ইতিহাসৰ আদি কালহোৱাত জনসংখ্যা প্ৰায় স্থিৰ অৱস্থাত আছিল । যোৱা কিছুবছৰ ধৰি ( অৰ্থাৎ ১৯৫০ চনৰ পৰা ২০০০ চনৰ কালছোৱাত ) বৃদ্ধিৰ হাৰ যথেষ্ট দ্ৰুত হৈছিল । গতিকে জনসংখ্যাৰ বৃদ্ধি হাৰৰ স্থানিক তাৰতম্যৰ বাবেই পৃথিৱীৰ জনসংখ্যা বিতৰণকে যথেষ্ট অসমতাৰ সৃষ্টি হৈছে । উল্লেখযোগ্য যে ১৯৫০-২০০০ বৰ্ষৰ সময়ছোৱাত কেৱল পঞ্চাছ বছৰতে পৃথিৱীৰ জনসংখ্যা ২৫০ কোটিৰ পৰা বৃদ্ধি পাই ৬০০ কোটি হৈছিলগৈ । অৰ্থাৎ ১৮০০-১৯৫০ চনৰ সময়ছোৱাত কেৱল ৫০ বছৰতে জনসংখ্যা বৃদ্ধি পাইছিল ৩৫০ কোটি । ইয়াকে পৃথিৱীৰ জনবিম্ফোৰন বোলে । এনে অৱস্থাৰ সম্ভৱ হৈছে খাদ্য যোগানৰ নিশ্চয়তা , জীৱন ধাৰণৰ মানৱ উন্নয়ন আৰু চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ উন্নয়ন আদিৰ ফলত , উল্লেখ্য যে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ঘোষণা ২০১১ বৰ্ষৰ ৩১ অক্টোবৰ তাৰিখে পৃথিৱীৰ জনসংখ্যাই ৭০০ কোটি সম্পূৰ্ণ কৰিছে । এনেদৰে বৃদ্ধি হৈ থাকিলে ২০২৫ বৰ্ষত পূথিৱীৰ জনসংখ্যাই ৮০০ কোটি আৰু ২০২৫ বৰ্ষত ৯৫০ কোটি অতিক্ৰম কৰিব বুলি ঠাৱৰ কৰা হৈছে । অৱশ্যে পূথিৱীৰ সকলো ঠাইতে জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ একে নহয় ।
২) পৃথিৱীৰ বৰ্তমান আনুমানিক জনসংখ্যা কিমান ? জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ স্থানিক তাৰতম্যৰ প্ৰধান কাৰণবোৰ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ বৰ্তমান আনুমানিক জনসংখ্যা হ'ল ৭০০ কোটি । বিভিন্ন প্ৰাকৃতিক , অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক কাৰকৰ বিভিন্নতাৰ বাবে জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ স্থানিক তাৰতম্য হয় ।
৪) পৃথিৱীৰ জনসংখ্যা বিতৰণ সম্পৰ্কে লিখা আৰু অসম বিতৰণৰ প্ৰধান কাৰকবোৰ লিখা ।
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ উপৰিভাগত বিৰাজ কৰা ভূ-অৱযৱ, জলবায়ু,মাটি আদিৰ প্ৰকৃতি আৰু সম্পদ, ৰাস্তা-ঘাট, অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন প্ৰক্ৰিয়া আদিৰ পাথৰ্ক্যৰ বাবে পৃথিৱীৰ সকলো অঞ্চলতে জনসংখ্যাৰ বিতৰণ একে নহয় । অধিক ভৃমিৰ উপৰি উত্তৰ গোলাৰ্ধৰ এক বিস্তীৰ্ণ ভাগত বিৰাজ কৰা অনুকূল প্ৰাকৃতিক আৰু আৰ্থ-সামাজিক অৱস্থাৰ বাবে পৃথিৱীৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৯০ শতাংশ ইয়াত থূপ খাই আছে । জনসংখ্যাৰ বিতৰণ পাথৰ্ক্য আমি জনসংখ্যা ঘনত্বৰ দ্বাৰাত্ত বুজিব পাৰোঁ । অথাৎ এটা অঞ্চলত বাস কৰা মুঠ জনসংখ্যাক অঞ্চলটোৰ মাটিকালিৰে হৰণ কৰি যি ফলাফল পোৱা যায় তাকে অঞ্চলটোৰ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব বোলে । এইদৰে দেখা যায় যে মহাদেশসমূহৰ ভিতৰত এছিয়াৰ জনসংখ্যা ঘনত্ব আটাইতকৈ বেছি আৰু ওছেনিয়াৰ ঘনত্ব আটাইতকৈ কম ।
এখন ঠাইৰ ভূ-অৱৱয়ৰ প্ৰকৃতিয়ে ও জনসংখ্যা বিতৰণত যথেষ্ট প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে । অসম বিতৰণৰ প্ৰধান কাৰক বোৰ হ'ল - জলবায়ু , ভূ-অৱয়ৱ , মৃত্তিকা, শক্তি আৰু খনিজ সম্পদ , যাতায়াত ব্যৱস্থা , আৰ্থ-সামাজিক ব্যৱস্থা ইত্যাদি ।
৫) জনসংখ্যা বিতৰণত ভূ-অৱয়ৱ আৰু জলবাযুৰ ভূমিকা সম্পৰ্কে উদাহৰণসহ আলোচনা কৰা ।
উত্তৰঃ এখন ঠাইৰ ভূ-অৱয়ৱৰ প্ৰতৃতিয়েও জনসংখ্যা বিতৰণত যথেষ্ট প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে । এইক্ষেত্ৰত ঠাইখনৰ উচ্চাতা আৰু প্ৰকৃতিৰ প্ৰভাৱ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ উদাহৰণস্বৰূপে , পাৰ্বত্য অঞ্চল আৰু সমভূমি অঞ্চলৰ মাজত থকা ভূ-প্ৰকৃতিৰ পাথৰ্ক্য আৰু ইয়াৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা জনসংখ্যা বিতৰণৰ পাথৰ্ক্য । নদী গঠিত সমভূমি আৰু উপকূলৱৰ্তী নিম্নভূমি অঞ্চলবোৰ কৃষিকাৰ্য তথা যাতায়াত ব্য়ৱস্থাত উপযোগী বাবে এনে ঠাইত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব অতি বেছি । আনহাতে , পৰ্বত-পাহাৰে আৱৰা উচ্চ ওখোৰা মোখাৰা ঠাইবোৰ কৃষি আৰু যাতায়াতৰ সূচল নহয় বাবে সেই ঠাইবোৰত জন-সংখ্যা অতি সেৰেঙা ।
জনসংখ্যা বিতৰণৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰাকৃতিক কাৰকবোৰক ভিতৰত জলবায়ূৰ প্ৰভাৱ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ । এখন ঠাইৰ উষ্ণতাৰ অৱস্থা , বৰষুণৰ পৰিমাণ আৰু বছৰটোত কৃষিকাৰ্যৰ সময়সীমাই ঠাইখনৰ জলবায়ুৰ বৈশিষ্ট্য নিধাৰ্ৰণ কৰে । ক্ৰান্তীয় মৌচুমী অঞ্চলত অৱস্থিত দক্ষিণ আৰু পূৰ্ব এছিয়াত বিৰাজ কৰা উপযুক্ত উষ্ণতা আৰু অপৰ্যাপ্ত বৰষুণৰ বাবে কৃষিকাৰ্য উন্নতমানৰ আৰু সেয়ে জনসংখ্যাৰ ঘনত্বত্ত অধিক ।
৮) জন-প্ৰব্ৰজন বুলিলে কি বুজা ? ই প্ৰধানকৈ কেই প্ৰকাৰৰ আৰু কি কি ?
উত্তৰঃ কোনো লোক বা জনগোষ্টীয়ে তেওঁলোকৰ বাসস্থান ত্যাগ কৰি অন্য ঠাইলৈ গৈ কিছু দীৰ্ঘকালৰ বাবে বসবাস কৰিবলৈ লোৱা কাৰ্যক জন-প্ৰব্ৰজন বোলে ।
জন-প্ৰব্ৰজন দুই প্ৰকাৰৰঃ অন্তঃ প্ৰব্ৰজন আৰু বহিঃ প্ৰব্ৰজন ।
৯) জন-প্ৰব্ৰজন কিয় হয় চমুকৈ লিখা ।
উত্তৰঃ জন-প্ৰব্ৰজন এটা অতি জটিল প্ৰক্ৰিয়া আৰু ই বিভিন্ন কাৰকৰ দ্বাৰা বিভিন্ন প্ৰকাৰে সংঘটিত হয় । মানুহে সদায় নিজৰ আথিৰ্ক তথা সামাজিক উন্নয়নৰ বাবে সুবিধাজনক ঠাইৰ সন্ধান উলিয়াই ন-ন ঠাইলৈ প্ৰব্ৰজন-কৰে এনে প্ৰব্ৰজন এখন দেশৰ ভিতৰত বা এখন দেশৰ পৰা আন এখন দেশলৈ হয় ।
সামাজিক কাৰকৰ অন্তগৰ্ত বৈবাহিক কাৰণতো যথেষ্ট পৰিমাণে প্ৰব্ৰজন হয় । এনে প্ৰব্ৰজনত মহিলাৰ অনুপাত যথেষ্ট বেছি । ইয়াৰোপৰি নগৰীয়া অঞ্চলত থকা শিক্ষা , চিকিৎসা আদিৰ সা-সুবিধাৰ বাবেও গাওঁ অঞ্চলৰ পৰা অধিক মাত্ৰাত জনপ্ৰব্ৰজন হয় ।
১০) জন-প্ৰব্ৰজনৰ আৰ্কষী আৰু বিকৰ্ষী কাৰক সমূহ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ জনপ্ৰব্ৰজনৰ বিকৰ্ষী কাৰকঃ
i) কৰ্মসংস্থাপনৰ অভাৱ , প্ৰতিকূল অৰ্থনৈতিক অৱস্থা ।
ii) নিম্নহাৰৰ দৰমহা , নিম্ন জীৱন ধাৰণৰ মান ।
iii) প্ৰতিকূল সামাজিক পৰিবেশ , সামাজিক বৈষম্য ।
আকৰ্ষী কাৰকঃ
i) কৰ্মসংস্থাপনৰ প্ৰাচুৰ্য্য অনুকূল অৰ্থনৈতিক অৱস্থা , বেছি উন্নত আৰ্থিক অৱস্থাৰ সম্ভাৱনা ।
ii) উচ্চহাৰৰ দৰমহা, উন্নত জীৱন -ধাৰণৰ মান ।
iii) অনুকূল সামাজিক অৱস্থা, বৌদ্ধিক চিন্তাৰ স্বাধীনতা ।
১১। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰব্ৰজন বুলিলে কি বুজা ? উদাহৰণসহ দুটা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰব্ৰজনৰ কাৰণ আৰু ফলাফল চমুকৈ লিখা ।
উত্তৰঃ যেতিয়া জনপ্ৰব্ৰজন এখন দেশৰ পৰা অন্য এখন দেশলৈ প্ৰব্ৰজন হয় তাকে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰব্ৰজন বোলে ।
উদাহৰণস্বৰূপেঃ
ক) সপ্তদশ আৰু ঊনবিংশ শতিকাৰ মাজৰ কালছোৱাত ইংলেণ্ডকে ধৰি ইফৰোপৰ পৰা আন অঞ্চলৰ পৰা পৃথিৱীৰ বিভিন্ন পাতল জন-বসতিৰ ঠাই লৈ হোৱা প্ৰব্ৰজন ।
ইয়াৰ কাৰণে ১০ কৌটিতকৈয়ো অধিক ইউৰোপীয় লোকে ৩ শতিকাৰ ভিতৰত পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ঠাইলৈ প্ৰব্ৰজন কৰিছিল ।
খ) ১৯৪৭ চনত স্বাধীনতাৰ সময়ত হোৱা ভাৰত বিভাজনৰ বাবেও প্ৰায় ১৫-২০ নিয়ুত মানুহে অবিভাজিত ভাৰতবৰ্ষৰ এটা অংশৰ পৰা আন এটা অংশলৈ প্ৰব্ৰজন হৈছিল ।
ইয়াৰ কাৰণ আছিল ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা তাৰ ফলস্বৰুপে ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাজ্য অসম, নেপালৰ বহু ৰাজ্য আৰু বাংলাদেশৰ বহু ৰাজলৈ অনুপ্ৰৱেশ হৈ আছে ।
১২। চমুটোকা লিখাঃ
(ক) জন বিস্ফোৰণ
উত্তৰঃ অলাগতিয়াল ভাবে জনসংখ্যা বৃদ্ধি পোৱাক জন বিস্ফোৰণ বোলে । উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ অন্য় দেশসমূহতকৈ বেছি । কোটি কোটি গতি জনসংখ্যাৰ বৃদ্ধিৰ বাবে দেশৰ বা ৰাজ্য ঠাই নাটনি হোৱা দেখিবলৈ পোৱা যায় । তৃতীয় বিশ্বৰ দেশসমূহত হোৱা জনসংখ্যাৰ দ্ৰুত বৃদ্ধিৰ বাবে পৃথিৱীত জনসংখ্যাৰ বিস্ফোৰণ বোলে । অৰ্থাৎ ১৮০০-১৯৫০ চনৰ সময়ছোৱাত ১৫০ বছৰত হোৱা ১৫০ কৌটি জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ তুলনাত ১৯৫০-২০০০ চনৰ সময়ছোৱাত কেৱল ৫০ বছৰতে জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ পাইছিল ৩৫০ কোটি । ইয়াকে পৃথিৱীৰ জনবিস্ফোৰণ বোলা হয় ।
(খ) জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব
উত্তৰঃ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব মানে হৈছে এটা অঞ্চলত বসবাস কৰা মুঠ জনসংখ্যাক অঞ্চলটোৰ মুঠ মাটিকালিৰে হৰণ কৰিলে যি ফলাফল পোৱা যায় তাকে জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব বোলে । পৃথিৱীৰ নাতিশীতোষ্ণ জলবায়ু অঞ্চল আৰু নদী উপত্যকাৰ সাৰুৱা ভূমি থকা অঞ্চলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব অধিক । আনহাতে পৰ্বত-পাহাৰ তথা মালভূমি আৰু উষ্ণ জলবায়ু অঞ্চলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব কম হয় ।
(গ) অন্তদেৰ্শীয় প্ৰব্ৰজন
উত্তৰঃ প্ৰব্ৰজন যেতিয়া দেশ এখনৰ ভিতৰতে সংঘটিত হয় তেতিয়া অন্ত প্ৰব্ৰজন বোলে । অন্তদেৰ্শীয় প্ৰব্ৰজন চাৰি প্ৰকাৰ । সেইকেইটা হ'ল ক) গাঁওৰ পৰা নগৰলৈ, খ) নগৰ পৰা গাঁৱলৈ, ঘ) নগৰ পৰা নগৰলৈ, ঙ) গাঁৱৰ পৰা গাঁৱলৈ ।
(ঘ) আন্তঃদেশীয় প্ৰব্ৰজন
উত্তৰঃ মানুহে সদায় নিজৰ তথা সামাজিক উন্নয়নৰ বাবে সুবিধাজনক ঠাইৰ সন্ধান উলিয়াই ন ন ঠাইলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে । যেতিয়া জনপ্ৰব্ৰজন এখন দেশৰ পৰা অন্য এখন দেশলৈ হয় বা দুখন বেলেগ বেলেগ দেশৰ মাজত প্ৰব্ৰজন হয়, তাক আন্তঃদেশীয় প্ৰব্ৰজন বোলে । উদাহৰণস্বৰূপে বাংলাদেশৰ পৰা ভাৰতলৈ হোৱা প্ৰব্ৰজন । ভাৰতৰপৰা আমেৰিকালৈ আমেৰিকাৰ পৰা ভাৰতলৈ হোৱা প্ৰব্ৰজন ।
(ঙ) জন প্ৰব্ৰজন আকৰ্ষী কাৰক
উত্তৰঃ জন প্ৰব্ৰজন আকৰ্ষী কাৰকসমূহ হ'লঃ
ক) কৰ্ম সংস্থাপনৰ প্ৰাচুৰ্য্য, অনুকূূল অৰ্থনৈতিক অৱস্থা, বেছি
